Industrieel
erfgoed
gaat in
sneltrein
vaart tegen
de vlakte
R ig p
rnmoi itizo
lui n u i ci\
Onrustbarende
stijging arme
ongehuwde moeders
in New York
Atari,
prima
machine,
maar...
ZATERDAG 8 SEPTEMBER 19841 I
Een schokkende gebeurtenis in het
wereldje van de huiscomputers was
de overname van Atari door Jack
Tramiel van Warner Communica
tions. Tramiel is beroemd en be
rucht. Hij bouwde Commodore tot
een wereldmerk op, maar liet daar
bij een spoor van menselijke ellen
de achter.
Atari probeert nu de nieuwe
marktleider voor huiscomputers te
worden (geruchten dat men ook
grotere computers wil bouwen zijn
overal te horen maar worden door
niemand bevestigd). Directe con
current van de meest verkochte
huiscomputer, de Commodore 64, is
de Atari 800 XL, die sinds dit jaar
op de Nederlandse markt is.
Het Amerikaans bedrijf dat groot
werd door de spelletjes, maar er
vervolgens weer honderden miljoe
nen guldens op verloor, ziet de 800
XL en zijn kleinere broertje 600
XL als computers voor het hele ge
zin. Het kastje oogt leuk en zit
doordacht in elkaar, zo bleek tij
dens een test. De ontwerpers bij
Atari hebben er rekening mee ge
houden dat ook ongeoefenden er
mee uit de voeten kunnen.
Onder een luikje aan de bovenkant
zit een gleufje waar programma-
modulen in kunnen worden gesto
ken. Niet alleen met de bekende
spelletjes als Pacman, maar ook
met serieuzere toepassingen. Het
educatieve aspect daarbij krijgt
ruimschoots de aandacht. Aanslui
tingen voor de spelknuppeltjes (joy
sticks) ontbreken natuurlijk niet.
Aan de achterzijde zitten aanslui
tingen voor tv en monitor, voeding,
cassetterecorder, diskdrive, printer
en voor een uitbreiding van het ge
heugen van 64 K. Ook de aan-uit
schakelaar is hier te vinden.
Dit alles is nog wel in de uiterst
dunne handleiding opgenomen, al
zijn twee foto's verwisseld. Maar
hoe je nu gebruik moet maken van
de computer (adviesprijs f 1.099,-)
wordt nauwelijks uitgelegd. Een
schandalige zaak. Het is net zoiets
als een auto verkopen, in een fol
dertje vermelden waar de contact
sleutel hoort te zitten en voor de
De Atari 800 XL, een prima computer, die tot veel in staat is en waar
voor goede software bestaat.
rest te verwijzen naar een boek dat
in de winkel moet worden gekocht.
Zo stuurt Atari zijn klanten het bos
in en dat is heel jammer. Want
deze huiscomputer heeft heel wat
mogelijkheden in huis.
De gebruiker kan op zijn scherm
kiezen uit 256 kleuren, verschillen
de lettersoorten en goede grafische
tekens. Het programmeren dat
hiervoor is vereist is niet simpel.
Zeker niet als men niet meer dan
de handleiding van Atari zelf heeft.
Er zijn vier geluidskanalen aan
boord die via de luidspreker van de
tv te horen zijn. In Basic, de be
kendste computertaal, kunnen,
toonhoogte, volume en vervorming
worden bepaald.
Het Basic van Atari lijkt veel op
MicroSoft Basic, de internationaal
aanvaarde standaard. Zoals gebrui
kelijk, is het niet helemaal hetzelf
de en dat is lastig bij het overne
men van programma's van andere
computers. Ook Basicode-program-
ma's van de veel beluisterde radio
uitzending Hobbyscoop dienen te
worden aangepast.
Bij de computer hoort eigen rand
apparatuur. Voor veel hobbyisten
zal het bij een cassetterecorder (met
de stevige adviesprijs van f 329,-)
blijven. Hierop kunnen program
ma's worden vastgelegd, bewaard
en weer gebruikt. Het zal wel een
ongelukje zijn, maar op de recorder
die ik gebruikte vertikte een pro
grammacassette van Atari het na
het eerste deel te hebben afge
werkt. En het beloofde geluid was
er helemaal niet bij.
Verder zijn nog te koop een disk
drive (voor het opnemen op en
weergeven vanaf floppy disks,
flexibele geheugenschijfjes) en ver
schillende printers, die ook in
kleur kunnen afdrukken.
Het is best een goede computer, die
Atari, al is het Basic wat traag. De
keus tussen de 800 XL en de Com
modore 64 is daarom niet eenvou
dig. Maar wat is het jammer dat de
schriftelijke begeleiding zo onder
de maat is.
PIETER TAFFIJN
NEW YORK Meer dan één
derde van de moeders van de
112.000 babies die vorig jaar in
de stad New York geboren
werden, was ongehuwd. On
geveer een kwart van deze
ongehuwde moeders bestaat
uit arme zwarte tieners, die
voortijdig de school hebben
verlaten en voornamelijk le-
van een bijstandsuitke
ring.
Maatschappelijk werkers en stads
besturen maken zich ernstig zorgen
r de gevolgen hiervan op lange
termijn. Ze geloven dat veel alleen
staande moeders te arm en te onge
schoold zijn om hun kinderen de
mogelijkheid te geven een aan
vaardbaar bestaan op te bouwen.
Gevreesd wordt dat het resultaat
hiervan zal zijn, dat de komende
irte generatie het nog slechter
zal hebben dan hun ouders.
Volgens een rapport, dat binnen
kort gepubliceerd zal worden door
het departement van gezondheid in
New York, is het aantal onwettig
geboren kinderen de laatste twintig
jaar verdrievoudigd. Hoewel er in
elke inkomensgroep en in elk deel
i de stad per jaar meer alleen
staande moeders bijkomen, zijn het
de stijging het grootst is. In Harlem
bijvoorbeeld, wordt tachtig procent
i de babies buiten een huwelijk
geboren. In een blanke „modale"
wijk in Manhattan bedraagt dat
aantal maar dertien procent.
Ook in andere Amerikaanse ste
den, waar het aantal werklozen on
der de minderheidsgroepen groot
is, kan een dergelijke stijging wor
den geconstateerd. In New Jersey
wordt zelfs gesproken over een
„epidemie" van onwettige kinde
ren. In dertien steden van deze
staat worden er dan ook meer on
wettige dan wettige kinderen gebo-
Bijstand
Ongeveer 45 procent van de onge
huwde moeders die nu van een bij
standsuitkering leven, kregen al op
r jeugdige leeftijd hun babies.
Wanneer het aantal tiener-moeders
onwettige geboortes blijft toene
en, zal New York zich gedwon
gen zien miljarden dollars meer uit
te trekken voor de'sociale uitkerin
gen en de welzijnsvoorzieningen.
Barbara S., een jonge zwarte vrouw
Harlem, is een typisch voorbeeld
an een ongehuwde moeder in
New York. Op haar zestiende was
'n verwachting en verliet ze de
school. Ze weigerde abortus te ple
gen, hoewel haar moeder en haar
vriend daarop aandrongen. Na de
geboorte van haar kind kreeg ze
anticonceptiemiddelen mee na
huis, maar ze „vergat vaak de pil
te nemen", werd weer zwanger
liet zich aborteren. Nadat ze haar
vriend verlaten had, ging
met haar baby thuis wone;
Barbara en haar familie leven
voornamelijk van het geld dat
van de bijstand krijgen. Sommige
broers van haar handelen in verdo
vende middelen en gokken om ei
nog wat bij te verdienen. Barbara
heeft af en toe een part-time baan
tje in een buurtwinkel en hoopt dat
ze uiteindelijk iemand zal vinden
die voor haar en de baby wil
gen.
Ze heeft zich aangesloten bij de
Ford stichting, een organisatie die
jonge moeders helpt weer terug
1 «teeipaa
Üfré
school tfrgaan om althans di
minimale vaardigheden te ontwik
kelen die ze nodig hebben
te kunnen nemen aan Jiet arbeids
proces. De Ford stichting, die op dil
moment 3,5 miljoen dollar per jaa!
besteedt aan voorzieningen voor
tiener-moeders en hun kinderen,
maakt zich niet zozeer zorgen
de stijging in het aantal onwettige^;
kinderen t
-oudergezin:
de armoedige le
vensomstandigheden van de groep
in kwestie.
Een-oudergezin
ud
tee<
;roe
er\
!|ene
iludt
oek
De
ove
aee
ami
at i
n t
„Uit de hoge echtscheidingscijferfllire
blijkt dat de meeste kinderen ditprob
vandaag de dag in Amerika gebofte
ren worden, op een bepaald mop"'
ment in hun leven te maken krijvorij
gen met het verschijnsel van dt.-n
één-ouder gezinnen. Dat hoeft nieL
noodzakelijkerwijs een grote handi-pPja
cap voor ouder en kind te zijn
het probleem is de armoede.
doel op lange termijn is te zorgenfOO£
voor een minimale levensstan-M*of
daard-garantie voor ieder kind
waar en in wat voor familiever
band het ook geboren wordt", aldusjQi^
woordvoerder
stichting.
De Ford stichting heeft
de Ford
andere organisaties educatieve pro-land<
gramma's gefinancieerd die voor-laak
lichting geven over geboortebeper-Ln t
king en over gezinsplanning. Ee>4brdl
de problemen
stichting te maken heeft,
voor de door toenemende armoed^m l
en werkloosheid benadeelde jonge-iegt
ren maar weinig pleziertjes
blijven. „Behalve in sex en verdo-^n zj
vende middelen zoeken vrouwen.-j-
daarom misschien ook hun toe-P,..,
vlucht in het krijgen van een kind.r
Een kind betekent voor een jongi
vrouw in een krottewijk im
„tenminste iets dat helemaal
haar is, een stukje eigen bezit", al
vooraanstaande socioloc omdat
New York.
JANE ROSE) voor
Copyright The Guardiaandsi
onder
tel 1
od be
juder
reder
„WIJ HEBBEN ER VOOR EEN DEEL ONZE
WELVAART AAN TE DANKEN"
afbreken? Dan ben je bezig met ge
schiedvervalsing".
Van de monumenten die het ergst
bedreigd worden noemt Nijhof: de
stoomgemalen, waarvan er nu nog
geen tien meer zijn, de tapijtfabrie-
ken, waarvan er nauwelijks nog
vijf zijn, de authentieke schutslui
zen, de oude spoorwegstations en
de met waterkracht aangedreven
elektriciteitscentrale in Roermond.
De enige in Nederland, die ook nog
bijna op het punt van verdwijnen
staat. Roermond heeft namelijk
„snode" plannen met de centrale.
Naïef
Mocht er nog misverstand bestaan
over het realisme van Nijhof dan is
een laatste opmerking voldoende
om daarover duidelijkheid te
scheppen: „Je moet oppassen dat je
niet zo naïef bent om te denken dat
iedereen het industrieel erfgoed zo
belangrijk vindt".
Toch is er nog enig licht in de duis
ternis voor de industriële archeolo
gen. Dat is de toegenomen belang
stelling en waardering voor het be
drijfsleven. In een oude fabriek
kan na een verbouwing bijvoor
beeld een bedrijfsverzamelgebouw
gesticht worden, waarin kleine on
dernemers werk vinden. Nijhof:
„De crisis komt ons wel te hulp; we
kunnen nu schermen met het be
houd of het maken van banen".
Deskundigen vrezen dat de kinderen in de arme wijken van New Yorljun oi
de rekening krijgen gepresenteerd van het toenemend ongehuwd moe
derschap.
De watertoren in Monster. Een object waarvoor industriële archeologen warme belangstelling hebben.
„Toch moeten we ons niet teveel il
lusies maken", aldus Nijhof. En, op
droge toon, hoewel het hem aan
het hart gaat: „Als we zo doorgaan,
en het gaat zeker nog wel een jaar
of tien door, zal het begin van het
industrialisatieproces in Nederland
niet meer zichtbaar zijn".
MARTIN VOORN
Peter Nijhof, oprichter van de Federatie Industrieel Erfgoed Nederland, met een door hem geschreven boek
over industriële monumenten:Geen illusies.
DEN HAAG Wie ziet er
nou iets in een oude, verval
len en verlaten, fabriek? En
wie ligt er wakker van, dat in
ons land zo langzamerhand
bijna geen authentiek stoom
gemaal meer te vinden is?
Toch zijn die mensen er.
„Ontzettend veel van wat ik
belangrijk vind is niet te hou
den", zegt drs. Peter Nijhof,
initiatiefnemer tot de oprich
ting van de Federatie Indus
trieel Erfgoed Nederland, een
bundeling van de organisaties
op dit gebied. „Als een ge
meente met goedkope sociale
woningen schermt op de
plaats van een oude fabriek",
zo klinkt het wat bitter, ,ja,
dan doe je daar niets aan".
Nijhof lijkt eerder realistisch dan
pessimistisch. Immers, het indus
trieel erfgoed gaat in sneltreinvaart
tegen de grond. De romantiek van
de industriële archeologie slaat
maar bij heel weinig mensen aan.
En, in plaats daarvan verrijzen er
splinternieuwe, functionele, maar
vaak enigszins kille gebouwen. De
moeizame strijd van de industriële
archeologen.
Industrieel erfgoed, wat houdt dat
eigenlijk precies in? Nijhof over
handigt een vel papier, daar staat
het op: agrarische bedrijven, pol
ders, mijncomplexen, kanalen, ha
vens, bruggen, gasfabrieken, elek
triciteitscentrales, stoommachines,
pakhuizen, allemaal monumenten
van bedrijf en techniek uit het in
dustriële tijdperk, zo rond de 19e
Uit de periode 1890-1930 dateren
overigens de meeste industriële
monumenten. Van de naar schat
ting in totaal 42.000 monumenten
meest huizen, kerken en wind
molens zijn er toch nog duizen
den industrieel te noemen. Maar
dat aantal gaat in snel tempo om
laag.
Voor Nijhof is beslist niet alleen de
schoonheid van een object belang
rijk. Het kan zelfs zo zijn, dat een
lelijk monument toch erg waarde
vol is. Je kunt volgens hem eigen
lijk niet eens spreken in termen
van mooi of lelijk. Ook de zeld
zaamheid van het object speelt
mee, en de .betekenis van het in
dustrieel erfgoed in de geschiede
nis. En bijvoorbeeld of het object
een markante plaats in het stads
beeld inneemt.
Niet beschermd
Een watertoren of een gemaal
spreekt de mensen nog wel aan,
maar voor de rest lijkt het vechten
tegen de bierkaai. Voor een oud
kasteel of molens willen de mensen
nog wel geld op tafel leggen, maar
voor een oude, en op het eerste ge
zicht lelijke fabriek? Deze monu
menten zijn door het Rijk niet be
schermd en de gemeenten zijn niet
of nauwelijks in het behoud geïnte
resseerd.
De wethouder die de kogel tegen
die „lelijke" fabriek gooit en sociale
woningen bouwt, maakt goede sier
bij de kiezers. Vraagje aan Nijhbf:
Is het altijd een keuze tussen het
industriële monument en de hui
zen? „Helaas komt het daar meestal
wel op neer".
Wat wil de net opgerichte Federa
tie Industrieel Erfgoed Nederland
dan nog bereiken? Peter Nijhof, in
het dagelijks leven adjunct-direc
teur van het Nederlands Instituut
voor Ruimtelijke Ordening en
Volkshuisvesting: „Op een rijtje
zetten welke monumenten er nog
zijn, ons inzetten voor behoud van
die monumenten en een vuist ma
ken naar de overheden. Elke keer
als er ergens een waardevol monu
ment dreigt te verdwijnen, trekken
wij bij de gemeente aan de bel en
bespreken de mogelijkheden om
het te behouden".
Peter Nijhof, bezig met zijn derde
boek over dit onderwerp, heeft het
hele land doorgereisd op zoek naar
industriële monumenten. Hij zag ze
bij wijze van spreken voor z'n neus
verdwijnen. De monumenten van
bedrijf en techniek zijn als het zo
doorgaat al bijna letterlijk geschie
denis.
Maar Nijhof stelt: „Wij hebben er
voor een deel onze welvaart aan te
danken. Het is een belangrijke fase
uit de geschiedenis. Waarom zou je
het ene stuk geschiedenis oppoet
sen en het andere deel even hard
