Vrije tijd is leuk voor de mensen maar
heeft met herverdeling weinig te maken
PvdA dankt heilsplan mede aan beleid kabinet-Lubbers
- BINNENLAND
DE SCEPSIS VAN BANKWERKGEVERSVOORMAN CRUNS:
QeidU&Qowuvnt
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 1984 PAGINA 9
„De verdeeldheid over korter werken in het werkge
vers- en werknemerskamp én in de politiek heeft mo
menteel dusdanige vormen aangenomen dat eigenlijk
niemand nog weet waar het uiteindelijk toe zal lei
den".
Dr. J. Grijns, werkgeversonderhandelaar in het bank
bedrijf, legt speels wat accenten.
„Roostervrije dagen en een collectieve verkorting van
de werkweek zijn leuke dingen voor de mensen maar
leveren geen structurele bijdrage aan de bestrijding
van de werkloosheid". En „Het begrip prijscompensatie
ken ik niet, nog nooit van gehoord zegt hij als we
praten over de wegen die leiden naar herstel van ren
dement en werkgelegenheid.
AMSTERDAM Ook binnen
de vakbeweging lopen de me
ningen uiteen. De FNV zegt
dat de bedrijven genoeg winst
hebben gemaakt en dat daar
uit korter werken moet wor
den gefinancierd. En verder
eist zij gewoon uitbetaling van
de prijscompensatie. Het CNV
denkt aan gedeeltelijke uitbe
taling en dè MHP (middelbaar
en hoger personeel) vindt dat
de prijscompensatie wederom
in haar geheel voor arbeids
tijdverkorting moet worden
ingezet.
Crijns. tweede voorzitter van
de werkgeversvereniging voor
het bankbedrijf en tevens
voorzitter van de commissie
arbeidsduur van de centrale
werkgeversorganisaties, vindt
dat looneisen vooralsnog uit
den boze zijn. Hij zegt echter
aan de andere kant begrip te
hebben voor de alleenverdie
ner die te kennen geeft dat
verder inleveren voor hem zo
langzamerhand onmogelijk is
geworden.
Sinds enkele jaren is Crijns de
Werkgeversonderhandelaar
voor het cao-overleg in het
bankbedrijf, een bedrijfstak
waarin 100.000 ménsen werk
zaam zijn. „Een harde", type
ren zijn tegenstanders in het
cao-overleg hem. Begin 1982
eisen de Dienstenbonden FNV
en CNV als eerste een snelle
invoering van de 36-urige
werkweek. Crijns zet zich
schrap en weigert ook maar
één woord hieraan vuil te ma
ken, daarmee acties en stakin
gen over zich uitroepend.
Maar de 36-urige werkweek
komt er dat jaar niet en in de
woorden van Crijns is weinig
hoop te bespeuren dat dat op
korte termijn wél het geval zal
rijn.
Experiment
Als in het najaar van 1982
werkgevers en vakbeweging
j schoorvoetend in de Stichting
l van de Arbeid een akkoord
sluiten over rendementsherstel
en herverdeling van de be
staande arbeid, worden ook in
het bank-cao-overleg knopen
doorgehakt. De nadruk komt
bij de banken te liggen op be
strijding van de jeugdwerk
loosheid en invoering van
deeltijdarbeid. Bij wijze van
experiment krijgen de werk
nemers zes roostervrije dagen.
Is in een aantal bedrijfstakken
bij de toekenning van rooster
vrije dagen de clausule inge
bouwd dat ze binnen enkele
jaren zullen worden omgezet
in een kortere werkweek, in
het bankbedrijf is dat geens
zins het geval. De roostervrije
dagen zijn voor de banken een
experiment. Op 31 december
aanstaande löopt de tweejarige
collectieve arbeidsovereen
komst af. Het experiment
heeft wat Crijns betreft niet
beantwoord aan de doelstel
ling „Roostervrije dagen zijn
leuke arbeidsvoorwaarden
voor de mensen, maar ze leve
ren geen baan extra op", zo
motiveert hij zijn opstelling.
Zorgvuldig zijn antwoorden
formulerend, kijkt hij zijn
voorlichter aan ..Ik moet zo
nu en dan mijn geweten raad
plegen. want ik wil absoluut
niet vooruitlopen op het ko
mende cao-overleg" De voor
lichter stelt hem gerust Tot
zover heeft Crijns zijn mond
nog niet voorbij gepraat.
Het is warm in het werkge
versdomicilie aan het statige
gedeelte van de Herengracht
in Amsterdam. De broeierige
temperatuur ontlokt de werk
geversvoorman af en toe. zoals
hij dat zelf noemt, een zomer
zotheid Zijn betoog is gelar
deerd met afwisselend bulde
rend gelach en ernstig uitge
sproken zinnen, waarbij hij
met gefronste wenkbrauwen
de stem een octaaf laat zak
ken.
Niet uit het dal
Crijns benadrukt gedurende
het hele gesprek dat de be
langrijkste voorwaarde voor
volledige werkgelegenheid
herstel is van de economische
bedrijvigheid.
„Uit de tot nu toe gepubliceer
de halfjaarcijfers zie je inder
daad dat er door een aantal be
drijven weer winst wordt ge
maakt. Maar dat zijn grote
multinationals als Shell, Phi
lips en Akzo, die hun geld
vooral in het buitenland ver
dienen. Grote delen van het
Nederlandse bedrijfsleven zit
ten er weliswaar wat beter bij
dan vorig jaar, maar ze zijn be
paald nog niet op peil".
Met wat verwondering, maar
vooral met zorg zegt Crijns
kennis te nemen van discus
sies in de vakbeweging over
de vraag hoe je de centen, die
voortvloeien uit de verbeterde
situatie, zó snel mogelijk weer
moet uitgeven. „Je leest nogal
eens dat het eerste spoor van
de aanbeveling van de Stich
ting van de Arbeid van no
vember 1982, het rendements
herstel, inmiddels verwezen
lijkt is. Nou, dat is bepaald nog
niet het geval, daar hebben we
nog heel wat aan te doen".
Crijns ontkent niet dat de
loonkostenmatiging door het
inleveren van de prijscompen
satie een positief effect heeft
gehad op de bedrijfsresultaten.
„Maar dat wil niet zeggen dat
we daarmee uit het dal zijn!
Als je in een economisch dal
zit en je gaat wat naar boven
dan is dat op zichzelf goed,
Dr. J. Crijns: „Prijscompensatie. Dat begrip ken ik niet meer"
maar er moet nog een heel
stuk verder naar boven wor
den geklauterd voordat je
kunt zeggen dat het Neder
landse bedrijfsleven gezond is.
We hebben er sinds de eerste
oliecrisis van 1973 acht jaar
over gedaan om dat diepe dal
van 1981-J982 te bereiken.
Daar kom je dus ook niet in
een jaar uit. Dat is ook de re
den waarom de centrale werk
geversorganisaties bij voortdu
ring tegen de regering zeggen:
alstublieft continuïteit in het
beleid, alstublieft lastenver
lichting voor het Nederlandse
bedrijfsleven, want dat is nog
hard nodig, we zijn er nog
lang niet. En tegen de vakbe
weging moeten we duidelijk
zeggen dat loonkostenmatiging
noodzakelijk blijft", betoogt
Crijns met veel verve.
Niet rooskleurig
De tot nu toe gepubliceerde
halfjaarcijfers van een aantal
grote banken zijn niet erg
rooskleurig. Neem daarbij het
pleidooi van Crijns voor ver
dergaande loonmatiging en het
is duidelijk dat er voor de vak
bonden voor wat betreft het
bankbedrijf weinig te eisen
valt.
Kan er nog wel het een en an
der op het gebied van de her
verdeling van arbeid worden
gerealiseerd Bijvoorbeeld uit
een eventuele produktiviteits-
stijging of met behulp van de
ingeleverde prijscompensatie
Crijns: „Het begrip prijscom
pensatie ken ik überhaupt
niet. Daar heb ik nog nooit
van gehoord. Dat is niet iets
dat van nature gegeven is".
Dan, relativerender. vervolgt
hij: „In het bankbedrijf is de
prijscompensatie nooit een
structureel element geweest.
Het werd in betere tijden ge
durende een aantal jaren van
contract tot contract overeen
gekomen. In de huidige cao
komt de prijscompensatie he-
leméél niet meer voor. Ik heb
de vakbeweging ook destijds
gezegd: dat begrip ken ik niet
Grijns definieert vérvolgens
wat in zijn visie „ruimte" bete
kent: „Allereerst moeten we er
van uitgaan dat we verduveld
weinig geld hebben. Ruimte is
voor mij het verschil tussen
baten en kosten. Van die
ruimte heb je als bank het een
en ander nodig voor de Voor
ziening Algemene Reserve (de
zogenaamde stroppenpot) en
ook de fiscus eist zijn deel op.
Verder heb je wat nodig voor
het eigen vermogen. Je moet
de solvabiliteitspositie in de
gaten houden, anders kan je
geen nieuw kapitaal aantrek
ken en op termijn geen nieu
we kredieten meer verlenen.
Als je dan inderdaad nog
steeds een beleid moet voeren
dat kostenmatigend is, gezien
de rendementsposities, dan
heb je verduveld weinig om
weg te geven en dan moet je
jezelf heel zorgvuldig afvragen
waar je dan die geringe ruimte
aan besteedt. Maar dat er wei
nig overblijft is op één hand
na te tellen".
Crijns hoopt dat de vakbewe
ging doordrongen blijft van de
noodzaak tot verdergaand ren
dementsherstel. „Is dat het ge*
val, dan blijven wij bereid om
het tweede spoor van het
stichtingsakkoord mee te hel
pen realiseren: een betere ver
deling van de bestaande werk
gelegenheid. Om die doelstel
ling gaat het. Daarover is ie
dereen in dit land, ook de
werkgevers, het volstrekt
eens. De vraag is: wat Is het
middel om dat doel te berei
ken Het stichtingsakkoord
noemt drie middelen: arbeids
duurverkorting, plannen tér
bestrijding van de jeugdwerk
loosheid en deeltijdarbeid".
Averechts
In de voorbije twee jaar is vol
gens Crijns ten onrechte het
accent slechts op,één van deze
drie middelen gelegd, namelijk
de collectieve arbeidsduurver
korting. „En je moet in veel
gevallen niet vragen hoe. Een
kortere werkweek en rooster
vrije dagen zijn in veel geval
len gecombineerd met verkor
ting van de bedrijfstijd. Dat
werkt, zo blijkt uit alle econo
mische analyses, volstrekt ave
rechts. Het beeld van de hond
die in zijn eigen staart bijt".
In tegenstelling tot veel werk
gevers, onder wie Crijns, heeft
minister De Koning van soda-
arbeidsduurverkorting Hij liet
daarbii niet na waarschuwend
naar de werkgevers te wijzen
en te dreigen met overheid
singrijpen. Die bemoeizucht
gaat Crijns véél te ver. „De
minister heeft er geen idee
van welke economische én or
ganisatorische problemen wij
in het bedrijfsleven tegenko
men. Bovendien: laat hij eerst
in eigen huis maar eens de
voortrekkersrol gaan vervul
len die in het regeerakkoord is
beloofd. Laat hij maar ernst
maken met herverdeling van
arbeid in de collectieve sector.
Wat is er tot nu toe terecht ge
komen van de in 1983 beloofde
aanstelling van jongeren in ba
nen van maximaal 32 uur?".
„De overheid moet eens wat
minder praten over wat ande
ren moeten doen én zelf meer
gaan presteren De politiek
moet zich vooral zorgen ma
ken over het ontbreken van
een consistente visie op het
maatschappelijke vraagstuk
van het inleveren van de al
leenverdiener ten behoeve
van gezinnen met twee banen
óf de combinatie binnen één
persoon van een baan naast
een vut-uitkering of pensioen.
En tenslotte, wat betreft het
bedrijfsleven is het een zaak
van werkgevers en vakbonden
om daar uit te komen".
Wat dat overleg op decentraal
niveau betreft vindt Crijns dat
de komende tijd het accent
veel sterker moet worden ge
legd op deeltijdarbeid en be
strijding van de jeugdwerk
loosheid.
Voorrang voor jeugd
„In het verlengde van de aan
beveling van de Stichting van
de Arbeid van 13 juli 1983
over de bestrijding van de
jeugdwerkloosheid, moeten we
ons primair gaan concentreren
op de jeugd. Dat prijkt boven
aan mijn prioriteitenlijstje.
Een dergelijke aanpak heeft
een zichtbaar effect. Daarna
komt de bevordering van deel
tijdarbeid en ook dat heeft
zichtbare effecten. En hele
maal onderaan qua effectivi
teit komen de roostervrije da
gen. Kijk, en dan zeg ik: waar
ging het ook al weer om
Ging het om een leuke verbe
tering van de arbeidsvoor
waarden of was het doel de
werkloosheid omlaag te bren
gen Meer vrije tijd, dat vin
den we allemaal prettig, ik
ook. Maar daar ging het niet
om".
In de huidige Bank-cao blijken
de prioriteiten van Crijns al
duidelijk gehonoreerd. Hij ge
niet zichtbaar van de gunstige
resultaten die de cao inmiddels
al heeft opgeleverd.
„De kostenmatiging die wij
zijn overeengekomen heeft er
toe geleid dat de daling van de
werkgelegenheid in het bank
bedrijf sterk teruggedrongen
is. Ik heb in de vorige onder
handelingen tegen de vakbe
weging gezegd: als we een
prijscompensatiecontract over
een komen zoals jullie dat
wensen, dan voorzie ik dat in
deze bedrijfstak op 100.000
werknemers we in één jaar
tijd (1983) 3.700 mensjaren
kwijtraken. Capaciteitsverlies
dus. En wat blijkt nu als resul
taat van de kostenmatiging
De uitstoot van arbeid is in
1983 niet groter geweest dan
1429 rnensjaren. Voor dit jaar
zal dat rond de vijfhonderd
liggen. Kijk. en dan zie je heel
goed wat die kostenmatiging
voorstelt.
De cao heeft ook deeltijdar
beid bevorderd. Mensen kon
den zich melden hun full-time
baan om te zetten in een deel
tijdbaan. Vacatures werden zo
veel mogelijk gesplitst en jon
geren kregen voorrang. De ca
paciteit daalde weliswaar met
1.429, maar het aantal mensen
is vorig jaar met niet meer dan
648 gedaald. Dankzij deeltijd
arbeid. Ik verwacht dat wij in
aantal werknemers in 1984
niet meer zullen dalen", aldus
Voortrekkersrol
De bestrijding van de jeugd
werkloosheid viel in de cao in
twee delen uiteen. Allereerst:
daar waar vacatures beschik
baar kwamen, werd bekeken
of die posten geschikt waren
voor jeugdigen. Crijns: „Mijn
werk kun je bijvoorbeeld niet
door twee jongeren laten doen.
Alhoewelik aarzel daar
ook weieens over, want je
moet wel wat van de jeugdige
onbevangenheid ..hebben voor
deze post". De lach van de
bankvoorman schalt door het
vertrek. „Dit was nou wat je
noemt een zomerzotheid!".
Hij vervolgt met de opmerking
dat van het streven om 2.500
jongeren gedurende de looptijd
van de cao aan te nemen er
vorig jaar al 1.062 in dienst
traden op deeltijdcontracten
voor onbepaalde duur. „We
hebben ons ook gebonden in
deze cao om tenminste 500 jon
geren aan te nemen op een
leer-arbeidsovereenkomst
voor twee jaar en ook dat loopt
voortreffelijk. We hadden er
aan het begin van dit jaar al
383. De rést, en ik denk meer
dan de rest, pakken we nu.
Dat bedoel ik nou met een
voortrekkersrol".
MARGA RIJERSE
Ï3EN HAAG „Hérver
deling van arbeid wordt
de grootste operatie van
de laatste halve eeuw. Ik
wil me daar volledig voor
inzetten". Joop den Uyl
aan het woord in het
voorjaar van 1982. Zijn
functie: minister van Soci
ale Zaken en Werkgele
genheid. Hij presenteert
zijn banenplan met werk
tijdverkorting als centraal
thema,
Intussen rijn we tweeënhalf
jaar verder. Dén Uyl is weer
wat hij voordien was: opposi
tieleider. Uit hetzelfde econo
misch brein als in 1982, dat
van prof.dr.ir. Jo Ritzen,
spruit echter een nieuw heils
plan tegen de werkloosheid.
Ook daarin staat arbeidstijd
verkorting centraal, dit keer
zonder evenredige inlevering
van loon, en opnieuw verde
digt Den Uyl het overigens
nog drastischer karakter van
de voorgestelde maatregelen.
Zo lijkt er in dertig maanden
weinig of niets veranderd.
Maar schijn bedriegt. Zoals
aan de vooravond van Den
Uyls banenplan de economie
in hoog tempo verslechterde,
zo onverwacht snel gaat het
nu bergopwaarts. Dank zij een
vele jaren volgehouden mati
ging van de lonen is de con
currentiepositie van het be
drijfsleven aanzienlijk ver
sterkt. Er is weer een buiten
landse markt voor Nederland
se koopwaar! Cijfers over onze
uitvoer spreken boekdelen.
We gaan dit jaar met gemak
het record slaan van meer dan
200.000.000.000 gulden. De
winsten stijgen navenant. Da
gelijks staan de kranten er bol
van. Gelukkig trekken boven
dien nu ook de investeringen
flink aan, met nog betere
vooruitzichten voor 1985. Dat
mondt langzaam maar zeker
uit in meer werk. Het schrik
beeld van meer dan een mil
joen werklozen ligt al weer als
een boze droom achter ons.
Over de vraag waaraan we dit
alles te danken hebben wordt
veel gestreden. Sommigen
schrijven alles toe aan de ont
wikkeling van de wereldeco
nomie. Anderen loven vooral
het kabinet-Lubbers. De waar
heid ligt, zoals wel vaker,'in
het midden. Zoals de uit de
hand gelopen overheidsfinan
ciën enkele jaren geleden er-
SUSKE EN WISKE DE LIEVE LILLEHAM
toe bijdroegen dat het ons al
maar slechter ging, zo draagt
de sénering daarvan thans bij
aan de weg omhooe. Een illus
tratie uit de actualiteit van de
afgelopen week: de staatsle
ning van 6,5 miljard gulden te
gen een rente van 8,5 procent.
Op twee na het beste resultaat
ooit gescoord. Wilde minister
Ruding of zijn voorganger
vroeger een bedrag van deze
omvang binnen nalen, dan
moest hij een torenhoge rente
bieden, vaak meer dan op de
kapitaalmarkt gold. Deze ba
kens zijn intussen verzet: een
rente gelijk aan of net onder
het niveau van de vrije markt
is weer genoeg en Ruding kan
de lening zelfs nog gebruiken
om de rente wat te drukken.
Kennelijk boezemde de mede
deling in het weekend dat het
kabinet zonder veel moeite de
laatste knopen had doorgehakt
voor de begroting van 1985 be
leggers extra vertrouwen in.
Het zal hun niet ontgaan zijn
dat het tegenwoordig meeval
lers zijn die de pers halen en
dat mede daardoor het over
heidstekort volgend jaar een
vol procent daalt. Ook dat is
wel eens anders geweest.
Een andere illustratie van het
herstel van de Nederlandse
economie zal op Prinsjesdag
worden gegeven. Wij verklap
pen het nu al: het cijfer van de
zogenaamde arbeidsinkomens
quote (AIQ) daalt fors. De AIQ
is het aandeel van de lonen in
het totaal van in Nederland
verdiende inkomens, Naarma
te dit cijfer hoger is, is er min
der ruimte voor bedrijfswin
sten. Jaren lang lag de AIQ
dik in de negentig, maar onder
druk van al het snoeien in de
inkomens en uitkeringen, het
matigen van de lonen en inle
veren van de prijscompensatie
zakken we dit jaar al ver on
der de negentig en komen we
volgend jaar weer op een ni
veau dat gold vóór de eerste
oliecrisis (1973)!
In dat jaar kwam Joop den
Uyl, toen minister-president,
de natie vertellen dat de tijd
van vroeger nooit meer terug
zou komen. Deze week presen
teerde hij als PvdA-leider een
plan dat die terugkeer wél be
looft. Dat kan hij doen mede
dank zij het door hem zo ver
guisde bezuinigingsbeleid van
het kabinet-Lubbers. In een
gesprek met deze krant erken
de prof. Ritzen, het brein ach
ter dat plan, dat deze week
impliciet: „Enkele maanden
geleden hadden we nog met
een heel ander verhaal moeten
komen. Dan hadden we nog
wel reële inkomensoffers van
de mensen moeten vragen".
De situatie is nu zoveel verbe
terd dat het doorgaan met har
de bezuinigingen en looninle
vering volgens Ritzen niet
meer nodig is. Het zou eerder
eén omgekeerd effect hebben
en tot ongecontroleerde loon
eisen en uitstoot van werk lei
den.
Juist mede dank zij het ge
voerde kabinetsbeleid ziet Rit
zen dus reële kansen voor het
nieuwe PvdA-heilsplan. Een
bijzonder opmerkelijke vast
stelling, zeker tegen de achter
grond van alle eerdere „PvdA-
alternatieven" voor het rege
ringsbeleid. Waren die voor
stellen uitgevoerd dan hadden
we de hierboven beschreven
illustraties onmogelijk kunnen
gébruiken. Het overheidste
kort was dan jmmers veel ho
ger geweest dan nu en er zou
ook veel minder in de lonen
en uitkeringen gesneden zijn.
De PvdA mag het kabinet-
Lubbers en de coalitiepartijen
dus wel erg dankbaar zijn.
Overheidsdwang
Tot slot toch nog een enkel
woord over de al veel bespro
ken (on)haalbaarheid van het
jongste PvdA-plan. De opstel
lers hebben intussen al een- en
andermaal duidelijk gemaakt
dat wat hun betreft overheids
dwang bij werktijdverkorting
aanvaardbaar en misschien
zelfs nodig is. Als werkgevers
en werknemers al grondig met
elkaar van mening verschillen
over twee tot drie procent
werktijdverkorting, dan hoe
ven ze over 30 procent immers
niet eens te gaan praten.
Wettelijke dwang zal dus in
derdaad nodig zijn wil men al
thans een poging wagen het
PvdA-plan uit te
Wat
overheid in
1984 echter voor reacties op
roept, is deze week al geble
ken toen staatssecretaris De
Graaf het oude ziektewetplan
van (alweer) minister Den Uyl
van stal haalde. Prof. Ritzen
kan dan weliswaar in een
vraaggesprek met deze krant
beweren dat een dergelijk ver
zet slechts „een tijdverschijn
sel" is, dat neemt niet weg dat
de politiek daar vandaag de
dag mee te maken heeft en er
rekening mee moet houden.
Wat dat betreft is er sinds 1982
nog niets veranderd.
ARJEN BROEKHUIZEN
Exclusieve reisaanbiedlng van uw krant:
8-DAAGSE VLIEGREIS CORSICA
van zondag 14 oktober t/m zondag
21 oktober 1984
ƒ1.125."
machtige bergketens.
Op Corsica zal gelogeerd worddh In „Caraneila
Village" in het zuidoosten van het eiland bij de b
van Porto Vecchio. Het In Medtterraanee stijl
gebouwde complex Is ontworpen voor een
ontspannen zonvakantie. Het beschikt over
uitgestrekte tuinen en een zwembad, terwijl mdn
,t prachtige strend van Cala
Er wordt plaatselijk een aantal facultatieve
Zondag 21 c
erdam vla Nice naar Bastla gevlogen,
er wordt teruggevlogen en bent u
ind het middeguur op Schiphol terug.
>on. De mogeliikheid
s bedraagt 1 125 -
raag toegezonden.
Inlichtingen en boekingen telefo
nisch onder nummer 070-190882
oi persoonlijk in onze vestiging
aan de Spuistraat 71 /hoak Spui te
Den Haag.
(maandag t/m vrijdag van 9-16 uur).
POSTBUS 16050
2500 AA DEN HAAG
TEL 070-190882
