Uraniumpoeder onmisbaar
voor maken van kernwapens
„Schoo laat Latijns-Amerika in de steek
'ui
Rumoerige stage serveersters leidt
SaidóaOowumt
Enquêtecommissie
spreekt toch met
ex-partner Stacy
„ZE HEBBEN IN ZWITSERLAND BIJ NIEMAND OP SCHOOT GEZETEN"
BINNENLAND/BUITENLAND
DONDERDAG 30 AUGUSTUS 1984 PAG»
Politie maakt einde aan gijzeling
Een speciaal commando van de Westduitse politie heeft gisteren
een eind gemaakt aan de gijzeling in een bankfiliaal in Düssel-
dorf. De enige gijzelaar, de 61-jarige filiaalchef, is ongedeerd ge
bleven. De overvallers drongen afgelopen dinsdag het bankfiliaal
binnen. Na een belegering van een dag bestormde de politie het
gebouw (foto boven). Er volgde een schietpartij, waarna de over
vallers werden overmeesterd en naar buiten gebracht (foto on
der). Op het moment dat de overvallers werden weggeleid kwam
een 14-jarige jongen om en liepen anderen verwondingen op,
toen de vrouw van een van daders op de menigte bij de bank
inreed.
LEXINGTON De vijfmans delegatie van de parle
mentaire enquêtecommissie RSV heeft gisteren in
Lexington Kentucky toch nog kunnen praten met de
voormalige zakenpartner van James D. Stacy, de advo
caat Friedemann.
Eerder op de dag had Friedemann te verstaan gegeven dat hij
niet bereid was de delegatie te woord te staan. Stacy is de man
die RSV miljoenen guldens lichter maakte, zonder daar aanwijs
bare prestaties tegenover te stellen.
In de burelen van een advocatenkantoor belegde de commissie
tot ieders verrassing een bijeenkomst met een gast wiens naam
niet bekend werd gemaakt.
Pas na afloop deelde commissievoorzitter Van Dijk mee dat het
gesprek met Friedemann toch had plaatsgevonden. Friedemann
weigerde elk commentaar en verliet het pand via een geheime
uitgang.
Manfred Jasser, directeur van RSV's dochtermaatschappij Me-
tec, die vanuit Lexington het kolengraversproject voorzet, stelt
dat de publiciteit rond de RSV-commissie in de VS schadelijk is
voor zijn project.
In verband met de onzekerheid rond de kolengravers is er dit
jaar nog maar één verhuurcontract voor een kolengraver afge
sloten, aldus Jasser.
Volgens Cees van Dijk is de kans op een onderhoud met Stacy
nog steeds vijftig procent.
Overigens is gebleken dat het aftreden van de Nederlandse am
bassadeur en het hoofd van de economische afdeling van de am
bassade geen verband houdt met het kolengraversechec van
RSV, in tegenstelling tot met wat eerder gemeld is.
ÏZ(
DEN HAAG Nederland
kan Latijns-Amerika niet in
de steek laten. Na ongeveer
vijftien jaar ontwikkelingssa
menwerking met een aantal
landen op dit continent is er
een veelzijdige band ontstaan,
die niet ineens mag worden
afgebroken. Met deze bood
schap. hebben ongeveer zeven
tig organisaties zich vanmid
dag gericht tot de Tweede Ka
mer en de minister van ont
wikkelingssamenwerking,
Schoo. Aanleiding tot de ge
beurtenissen van vandaag
een debat in de Ridderzaal en
een manifestatie op het Bin
nenhof is de behandeling
van de zogenoemde „Herij
kingsnota" van minister
Schoo, komende maandag
door de vaste kamercommissie
voor ontwikkelingssamenwer
king. In haar nota stelt de mi
nister onder meer voor het
aantal landen waaraan Neder
land hulp geeft te beperken.
Een van de gevolgen daarvan
is, dat in de toekomst geen en
kel land in Latijns-Amerika
meer Nederlandse hulp krijgt.
Voor alle duidelijkheid: het
gaat hier om de bilaterale hulp
(van land tot land). Langs an
dere kanalen zoals bijvoor
beeld particuliere organisaties
blijven de hulp-contacten met
Latijns-Amerika wel bestaan.
In de voorbije jaren zijn vijf
Latijnsamerikaanse landen
concentratielanden geweest.
Dat zijn landen, waarop de
Nederlandse ontwikkelings
hulp zich in het bijzonder
richtte. Sinds een aantal jaren
is getracht het aantal van deze
speciale landen terug te bren
gen. Daarbij keek men vooral
naar het bruto nationaal pro-
dukt (BNP) per hoofd van de
bevolking. Was dat te hoog.
dan werd het betreffende land
afgevoerd van de lijst van con
centratielanden. Dat over
kwam Cuba, Jamaica en Peru.
En volgens de nota van minis
ter Schoo moet volgend jaar.
ook het laatste concentratie-
land in Zuid-Amerika, Colom
bia, er aan geloven. Voor Nica
ragua komt er na vijf jaar een
eind aan de wederopbouw-
hulp. Dit land zal, net als de
overige in de regio, alleen nog
maar in aanmerking komen
voor vluchtelingenhulp.
Organisaties en instellingen
die zich met de hulp aan La
tijns-Amerika bezighouden,
noemen het verbreken van de
band met Latijns-Amerika
kortzichtig. „Het argument dat
het bnp te hoog is, is geen goed
argument. Je gaat dan voorbij
aan de ongelijke inkomensver
deling binnen de landen. Juist
vanwege die enorme verschil
len, is er in Latijns-Amerika
behoefte aan specifieke armoe
debestrijding. Wie alleen naar
de cijfers kijkt, heeft geen oog
meer voor de mensen om wie
het gaat", zegt Pieter van Gin-
neken, werkzaam bij de Novib
en een van de organisatoren
van de bijeenkomst. „Neem de
Andes-regio, het gebied in Co
lombia, Peru, Bolivia en
Noord-Chili en -Argentinië,
waar de armoede onder de In
diaanse bevolking vergelijk
baar is met die in bijvoorbeeld
de Sahel. We hebben in die
landen een jarenlange erva-
5>g
ring. We hebben er ve^ïl
leerd en Latijns-An)
heeft veel bijgedragen a^,
denken over ontwikkelii
menwerking. We kunne
toch niet allemaal we
en aldus Van GintfCFl
Wat voor het Andes-f^
opgaat, geldt volgens her
voor Midden-Amerika. )nze
erkennen dat het vluch rai
genprobleem in Midden^j
rika het gevolg is van si j
sociale en economische^
houdingen. Maar als je dr*ric'
zaken niet aanpakt en ovei
leen richt op de vluchtelisept
hulp. ben je toch verkeefc aa
zig?" uit
LONDEN Het Franse
uraniumschip Mont-
Louis dat Smit Tak uit
Rotterdam nu probeert
te lichten van de bodem
van het Kanaal, heeft
350 ton uraniumhexaflu-
oride aan boord. Dit zo
genaamde uraniumpoe
der, een verbinding van
fluor en uranium,/is on
misbaar in de kernener
gie- en kernwapenpro
gramma's van de wereld.
Het is de eerste trap in
het verrijkingsproces van
uranium, waarbij het
splijtbare element van
uranium, uranium-235,
gescheiden wordt van de
overwegend zwaardere
delen die zich in natuur
lijk uranium bevinden.
In natuurlijk uranium zit iets
minder dan één procent van
dat uranium-235. Voor het
verkrijgen van brandstof
voor kerncentrales is het
noodzakelijk dat de concen
tratie van uranium-235 op
minimaal drie procent ge
bracht wordt. Door het ver
rijkingsproces honderden
malen te herhalen kan de
concentratie zelfs op onge
veer negentig procent ge
bracht worden en dat is het
punt waarop het uranium
bruikbaar wordt voor de
kernwapens. Een verrij-
kingsfabriek die in staat is
materiaal te produceren dat
geschikt is als brandstof voor
kerncentrales kan dus in
theorie en praktijk ook het
materiaal leveren voor kern
wapens.
In de beginjaren van de
kernenergie-industrie was
het bouwen van dergelijke
verrijkingsfabrieken een bij
zonder kostbare zaak. De VS,
de Sovjet-Unie, Groot-Brit-
tannië en Frankrijk ontwik
kelden deze fabrieken als on
derdeel van hun kernwapen
programma. Groot-Brittanië,
dat in de beginfase haar ker
nenergieprogramma baseerde
op natuurlijk uranium en
daarvoor dus geen eigen ver-
rijkingsfabriek nodig had,
sloot eind 1950 haar fabriek
in Capenhurst en werd daar
mee afhankelijk van de VS
wat het leveren van het ver
rijkte uranium betrof. (In Ca
penhurst staat tegenwoordig
wel een nieuwe zogenaamde
centrifuge-verrijkingsfa-
briek).
In Frankrijk had men gróte
problemen met de eerste ver-
rijkingsfabriek in Pierrelatte.
Toen in 1960 het Franse ker
nenergieprogramma was
vastgesteld en er hogedruk-
waterreactoren (Pressurized
Water Reactor) moesten ko
men, die verrijkt uranium
nodig hebben als brandstof.
sloot" Frankrijk een overeen
komst met Rusland over de
levering van de verrijkt ura
nium.
Sinds die tijd zijn Frankrijk
en Groot-Brittannië deelne
mer geworden in verschillen
de internationale verrijkings
fabrieken. Frankrijk is de
grootste partner in het zoge
naamde Eurodif-project,
waarin ook Italië, België en
Spanje en (aanvankelijk ook
Iran) zitten. Eurodif heeft
een nieuwe, eigen verrij-
kingsfabriek in Tricastin
(Frankrijk). Frankrijk, dat
een nogal veeleisend kerne
nergieprogramma heeft ont
wikkeld, heeft Eurodif en de
Sovjet-Unie nodig om de ei
gen kernreactoren te voeden
en de door Frankrijk ge
bouwde kernreactoren waar
onder die in België van reac
torbrandstof te kunnen voor
zien.
Nederland. Groot-Brittannië
en West-Duitsland hebben
samen Urenco in 1971 opge
zet, onder meer gevestigd in
Almelo, een internationale
verrijkingsfabriek die net als
Eurodif een commerciële in
stelling is die verrijkt urani
um levert. Zowel Urenco als
Eurodif hebben te lijden on
der de langzame groei in de
kernenergie-industrie, wat
geleid heeft tot het voeren
van een agressieve verkoop-
politiek. Dit bleek vooral uit
de gebeurtenissen aan het
einde van de jaren zeventig,
toen West-Duitsland Urenco
over wilde halen een verrij
kingscontract te sluiten met
Brazilië. Nederland wilde
duidelijke garanties wat be
treft het gebruik van het
verrijkte uranium, en het
contract werd bijgesteld.
Op dit moment staan er ver
rijkingsfabrieken in de VS,
de Sovjet-Unie, Frankrijk,
Nederland, West-Duitsland,
Groot-Brittannië, China en
Japan. Ook zijn er verrij
kingsfabrieken, die eventueel
van betekenis kunnen zijn
voor de produktie van kern
wapens, in Zuid-Afrika en
Austrklië, en mogelijk ook in
Israël, India, Pakistan, Ar
gentinië en Brazilië. Zuid-
Korea, Taiwan en Zwitser
land hebben op grond van
hun kernenergieprogram
ma's ook verrijkt uranium
nodig, maar het is niet duide
lijk waar zij het vandaan ha
len. Hoewel Canada en Zwe
den gestopt zijn met het on
derzoek naar nieuwe verrij
kingsprocedures, houden bij
na alle andere landen die
daar technisch toe in staat
zijn zich op nog op kleine
schaal bezig met onderzoek
naar nieuwe verrijkingstech
nieken.
Geheim
Er is over de hele wereld een
levendige handel in urani-
umhexafluoride, een bijtend
en uiterst gevaarlijke verbin
ding, die bij kamertempera
tuur en onder druk een vaste
stof is, maar bij 56,5 graden
celsius een gas wordt. Toch
zijn er maar een paar staten
in het algemeen de landen
die een kernbom kunnen
produceren waar hexaflu-
oridefabrieken staan. Ze zijn
groot genoeg om aan de we
reldvraag naar „hex" te kun
nen voldoen.
„Hex" Is niet gemakkelijk te
produceren of te vervoeren.
Het is een bijzonder agressief
poeder, dat zodra het in con
tact komt met water een
krachtige chemische explosie
veroorzaakt en daarom moet
het in zeer stevige containers
vervoerd worden. Het neemt
een dermate belangrijke
plaats in het kernenergie-
proces in, dat het vervoer
van de containers eigenlijk
altijd in het diepste geheim
plaats vindt, bang als men is
voor eventuele blokkades of
andere acties.
Afgezien van een gedetail
leerde beschrijving van wat
nou een „veilige" container
is, zijn er geen duidelijke in
ternationale veiligheidsvoor
schriften wat betreft het ver
voer van „hex". Volgens het
Stockholmse vredesinstituut
SIPRI zijn de bestaande
maatregelen zelfs totaal on
voldoende. Er is geen inter
nationale controle of toezicht
op de hexafluoridefabrieken.
Alleen het Weense interna
tionale Atoomagentschap
Op dit moment
baart de olielading
van het zaterdag
gezonken vracht
schip Mont Louis de
autoriteiten meer
zorgen dat de dertig
containers met ura
niumpoeder. Vanaf
maandag lekt ge
staag bunkerolie uit
het schip en pogin
gen om het lek te
dichten hebben nog
geen succes gehad.
Vaartuigen van de
Belgische marine
spuiten oplosmidde
len op de olie om de
vlek, die zich heeft
uitgebreid tot een
lengte van 1 kilome
ter. onschadelijk te
maken.
IAEA, dat het niet-versprei-
dingsverdrag inzake kernwa
pens controleert, houdt in
sommige gevallen een oogje
in het zeil.
Deze organisatie houdt toe
zicht op het vervoer van dat
materiaal, dat geschikt is
voor het maken van kernwa
pens.
Hexafluoride viel aanvanke
lijk niet onder toezicht van
het IAEA omdat het moeilijk
te verwerken en te behande
len" is en bovendien is het
van hexafluoride (tenzij het
al in hoge mate verrijkt is)
naar een eventuele clandes
tiene kernwapenprodukt-ie
nog een lange en moeizame
weg. Verrijkingsfabrieken
zijn in ieder geval toch moei
lijk te controleren en lijden
in wisselende mate aan „on
verklaard materiaalvei-lies".
Toch zijn er sterke aanwij
zingen dat de leveranciers
van hexafluoride uit politie
ke en commerciële overwe
gingen het de IAEA bijzon
der moeilijk maken om
strenge veiligheidsmaatrege
len in praktijk te brengen.
Op dit moment én in de na
bije toekomst zullen ook de
meeste verrijkingsfabrieken
blijven doorwerken hoewel
ze buiten de internationale
veiligheidsvoorschriften val
len.
ANTHONY TUCKER
Copyright The Guardian
Nederlandse^
fregatten LA
voor Portug?£
te duur f-
DEN HAAG/LISSAiard
Portugal heeft deken
tief besloten geen Nflder
landse fregatten te ki2 gerj
Reden daartoe is dat t"n t
overeenstemming is;t nie
reikt over de financieeting
van het project, de hpcula
van in totaal drie sches^rr
Jarenlang is gespit^
over de mogelijkheidjnbt
schip bij RSV te boi^t da
en twee op Portureek
werven, met technPen-
hulp van RSV.
De NAVO heeft bij Po
sterk aangedrongen op n£ten
nisering van de marine, jj
ondanks financiële hulaAjg
de VS en de Bondsrepi^auCl
heeft het land de financi^ijv
niet rond kunnen kr|r 1 jr
Portugal bestudeert nu dtescu
gelijkheid Duitse fregatti
kopen.
Bijna vier jaar geledengf]
klaarde de toenmalige tip i
president Stikker dat Nil
land qua kwaliteit en levej)_
maar niet wat betreft d
nancieringsmogelijkhedeijjiW
ker concurrerend was mem<aa
den als Engeland. West-I^ n n
land en België. Ministèren
louw sprak twee jaar de a
over het „behoedzaam eftdgev
krenterig jegens Portugajer v
zig zijn om de order binn,ssadi
halen". Het kamerlid Vat-de t
Bergh (PvdA) noemde i^on c
openbaar het Nederlagen
aanbod aan Portugal (een g«
van 38 miljoen dollar ende e
lening tegen lage remeden
250 miljoen gulden) „lachtAfrii
kend". Terlouw verweet' Voo
vervolgens de onderhand
gen te hebben bemoeilijkteen
kassa
pd.
Marokkaans!
hongerstaker
overleden ,DA
RABAT Twee MarokliJJj
die in de gevangenis zatENZ
het „broodoproer" van
januari, zijn overleden al,
volg van een hongerst
waar zij op 4 juli aan bdrek
nen. Dit is van familie v;
hongerstakers vernomeri t
twee waren veroordeel|jtS|a,
langdurige gevangenisstr^. h<
In andere gevangenissen* 80(
nog meer veroordeelderblijf
hongerstaking. Hun a1 cen
wordt geschat op meer h®e
honderd. De actie is onda^^
dere begonnen omdat de
tieke gevangenen het recje j.,
onderwijs was ontzegd.^)
merendeel van de actiemet
ders is middelbare scholét pre
student. ber<
oeme
9e'
■H BBB BB BVve
gratis elke woensdag de
Jichti
i choi
pw*
a de:
bijlage bij uw krant metb Ha
ZOETERMEER Ser
veersters die via de Stich
ting Vakonderwijs Horeca
(SVH) naar Zwitserland
gaan om daar een jaar
lang ervaring op te doen,
zullen beter begeleid wor
den dan nu het geval is.
Dat heeft de SVH ver
klaard in reactie op be
richten dat sommige van
de meisjes in Zwitserland
te werk zouden worden
gesteld als animeermeisje.
De stage moet na vijf
maanden theorielessen in
het kader van het zogehe
ten SVH-Serviertochter-
projekt leiden tot het be
halen van een door de
overheid erkend diploma.
De SVH is nu met de Zwitser
se werkgeversorganisatie
overeengekomen dat de Ne
derlandse serveersters voort
aan bij voorkeur worden ge
plaatst in de bedrijven die de
énjarige bedieningsopleiding
van het Schweizer Wirtever-
band uitvoeren. Deze bedrij
ven zijn gewend meisjes op te
leiden en te begeleiden. Ver
der worden twee vrouwelijke
begeleidsters naar Zwitserland
gestuurd om de problemen te
behandelen die de Nederland
se meisjes er kunnen onder
vinden. Bovendien wordt de
periode die de meisjes in Zwit
serland krijgen om te wennen
aan het land, nu verlengd van
één tot drie weken. De bege
leidsters zullen daarbij aanwe
zig zijn. Vóór het vertrek zal
meer gedaan worden aan
voorbereiding op wat direk-
teur Molenkamp van het
SVH-onderwijscentrum om
schrijft als „de andere mentali
teit van de Zwitsers".
De verontrustende berichten
over de ervaringen van de
Serviertochter kwamen in de
wereld nadat de Roosendaalse
cafetariahouder P.Schapen-
donk, gealarmeerd door erva
ringen die zijn dochter had
met handtastelijkheden tijdens
de stage, een enquête hield on
der de door SVH uitgezonden
meisjes. De uitkomsten van
het door Schapendonk op ei
gen houtje uitgevoerdè onder
zoek waren voor hem reden
om de noodklok te luiden over
het Serviertochter-projekt. Hij
zegt nu nooit de bedoeling te
hebben gehad het projekt in
een kwaad daglicht te stellen.
Het ging hem er naar zijn zeg
gen om toekomstige stagiaires
voor nare ervaringen te be
hoeden.
Nieuwe aanpak
De SVH komt met maatrege
len na een bezoek aan het
gastland, waarbij de ervarin
gen van de eerste groep in het
vorig jaar gestarte projekt zijn
verzameld. De nieuwe aanpak
moet er volgens direkteur Mo
lenkamp voor zorgen dat de
volgende groep van veertig
meisjes, die in september ver
trekt, een zo geslaagd mogelij
ke stageperiode krijgt.
De commotie wordt door Mo
lenkamp onterecht genoemd.
Bij de handtastelijkheden gaat
het volgens hem om „zaken
die overal wel eens voorko
men, ook in Nederland. Onze
meisjes hebben bij niemand op
schoot gezeten en de suggestie
dat de meisjes in sextenten
moesten werken is gewoon on
juist", verzekert hij.
„Ik kan me overigens best
voorstellen dat een meisje
zich, als ze problemen heeft zo
ver van huis, heel geïsoleerd
voelt. Ze kent de taal niet zo
goed als de Zwitsers zelf en
kan zich daardoor niet zo
makkelijk uiten. Onder die
omstandigheden komen hand
tastelijkheden éls ze werke
lijk voorkomen veel harder
aan. Zeker als het een meisje
van zeventien betreft", zegt
Molenkamp. Hoewel er onder
de Serviertochter niet zoveel
meisjes van die leeftijd bij zijn,
vindt Molenkamp dat een mi
nimumleeftijd voor de stages
in Zwitserland geen kwaad
zou kunnen. Hij denkt daarbij
aan twintig jaar. Hij denkt dat
de meisjes dan de druk en het
isolement iets beter aankun
nen.
Een deel van de problemen
wordt volgens Molenkamp ook
veroorzaakt door te hoogge
spannen verwachtingen bij de
meisjes. Die verwachtingen
worden meestal snel ontze
nuwd als de serveersters mer
ken dat er zeker in de win-
tersportdrukte stevig moet
worden aangepoot om het de
enorme aantallen gasten naar
de zin te maken.
Eenvoudiger
De SVH denkt erover de op
leiding van de meisjes iets een
voudiger te maken, mede om
dat ze in de meeste gevallen
bij de stage toch geen kans
krijgen de vaardigheden te oe
fenen. „Flamberen, trancher
en, misschien zijn dat zaken
die geschrapt moeten worden
in zo'n cursus. Vergeet niet,
dat er in Nederland maar liefst
37.000 horecabedrijven zijn,
waarvan er maar veertig/j|)i
de top gerangschikt ki
worden. Zo liggen ook di
houdingen in Zwitsei
Hooggespannen verwa(
gen over het stagebedrijl
mede daarom onterecht".'
Bij het bezoek aan Zwitst
bleek volgens de SVH-1
ter dat de horeca daar t
toekomst nog meer N"~—
landse stagiaires wil heff™1
Molenkamp „De ervarrj^
met de meisjes worden
der gunstig genoemd. DeV~~
ve zal de SHV nagaan o
breiding van het projekt t
gelijk is. Als er nieuwe hO j
stageplaatsen gezocht rcQJ
worden, zal de SHV zelf rA
lectie ter hand nemen".
ARJEN VAN DER!
