Leidse Courant | 1984 | 18 augustus 1984 | pagina 2

TAFEL

„Peking laat katholieke
kerk doodbloeden

h

kerk
wereld

ACHTERGROND

EaAdwQowuvnl

ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1984 PA<

Mgr. dr. M.P.M. Muskens is rector van het Neder
lands College in Rome en vertegenwoordiger van
het Nederlands episcopaat bij het Vaticaan. Eind
vorige maand lekte uit dat hij hoogstwaarschijnlijk
zal worden benoemd tot bisschop van Den Bosch,
als opvolger van mgr. Bluyssen. Een gesprek hier
over wees mgr. Muskens begrijpelijkerwijs van de
hand. Wel sprak hij met onze correspondent in
Rome Cees Manders over zijn bevindingen in Chi
na waar hij onlangs langdurig te gast was. „De ka
tholieken maken een enorm devote indruk en lij
ken erg bij de liturgie betrokken.

Paus Johannes Paulus II wil
graag betrekkingen onder
houden met de Chinese rege
ring, zoals hij die ook heeft
met andere ideologische te
genstanders. Maar China
moet hier niets van hebben.
De paus prijst de Chinese
cultuur, spreekt over één
groot China (inclusief Tai
wan en Hongkong) en noemt
China zelfs een van zijn
meest begeerde reisbestem-
mingen. Al deze Roomse
avances heeft China tot nog
toe afgewezen, terwijl het on
dertussen de politiek van de
ontwikkeling van een geheel
eigen Chinees-katholieke
(anti-Roomse) kerk met ver
dubbelde kracht voortzet.
Tijdens zijn bezoek aan Chi
na heeft mgr. Muskens de si
tuatie trachten te peilen. Hij
reisde duizenden kilometers
door het achterland van Pe
king en sprak met enkele
hoogwaardigheidsbekleders
van de Chinees- katholieke
kerk.

MISSIOLOOG MGR. MUSKENS TERUG VAN REIS DOOR CHINA

"waj

Rij

'tSBUl

Onmiddellijke verandering
in de relatie Peking-Rome
voorziet hij niet, maar op de
lange termijn is hij optimis
tisch: „China is zeker bereid
concessies te doen, maar in
hoeverre, dat weten we nog
niet. De Chinezen zijn zeer
gevoelig voor wat men in de
wereld over hen denkt, want
ze willen van alle landen
hulp ontvangen voor de ont
wikkeling van de economie.
China zal er dus niet aan
kunnen ontkomen zijn bur
gers op den duur wat meer
vrijheid te gunnen, vrijheid
op het gebied van godsdienst
en pers. Je ziet het momen
teel bij de onderhandelingen
over de overdracht van
Hongkong. Daarbij wordt nu
alleen nog gepraat over de
economische vrijheid die
Hongkong na de overdracht
zal behouden. Maar op een
gegeven moment zal het in
de onderhandelingen toch
ook moeten gaan over de
geestelijke vrijheid, de vrij
heid van godsdienst. Hong
kong heeft een zeer dynami
sche katholieke gemeenschap

Mgr. Muskens:
„Wat moet er
straks gebeuren
met de Chi
nees-katholieke
bisschoppen die
gehuwd zijn?"

met bijna 300.000 katholieken
en ruim 300 priesters".

Gewoon toerist

Mgr. Muskens was de afgelo
pen weken gewoon toerist in
China. Ook al is hij sinds en
kele maanden 'geheim ka
merheer van de paus' geen
enkele Vaticaanse functiona
ris had hem een boodschap
meegegeven, laat staan hem
een geheime missie toever
trouwd. „Ik heb de medede
ling dat ik zou gaan op het
bureau neergelegd van de
China-man van Propaganda
Fide en daar heb ik niets
meer van gehoord. Dat
neemt niet weg dat ik het
Vaticaan nu wel zal laten
weten wat mijn bevindingen

China heeft sinds 1982 een
nieuwe grondwet. Daarin
staat met betrekking tot de
godsdienstvrijheid het vol
gende:

„De burgers van de Volksre
publiek genieten vrijheid van
godsdienstige overtuiging. Er
mag geen discriminatie be
staan ten aanzien van perso
nen die een godsdienst aan
hangen. Maar godsdiensten
mogen geen activiteiten ont

plooien die de publieke orde
verstoren of ingaan tegen het
opvoedingssysteem van de
staat. Godsdienstige vereni
gingen en godsdienstaangele
genheden mogen niet onder
worpen zijn aan buitenlandse
overheersing."

Muskens: „Dit is een zeer
flexibele tekst waar je alle
kanten mee op kunt. Volgens
kenners van de Chinese taal
kan dat wat staat voor bui
tenlandse overheersing ook
vertaald worden met buiten
landse macht en buitenlandse
invloed. Dit is van groot be
lang als je praat over de Chi
nese katholieke kerk. In Chi
na zijn alle godsdiensten ver
enigd in zogenaamde associa
ties. Je hf.bt een associatie
van islamieten, van boedhis-
ten, van taoisten en er is een
associatie van katholieken.
Deze laatste heet officieel de
Chinese Katholieke Patriotti
sche Associatie, en wordt
meestal niet met het woord
kerk aangeduid. De bisschop
pen en de priesters van deze
Katholieke Associatie ver
werpen publiekelijk de een
heid met Rome om niet in
strijd te komen met de
grondwet die buitenlandse

macht of invloed verbiedt.
De Chinese katholieken aan
vaarden dus niet wat voor de
rooms-katholieke kerk we
zenlijk is: De band met
Rome, met de paus. Voor de
andere godsdiensten of asso
ciaties is dat verbod op een
relatie met het buitenland
geen enkel bezwaar, want die
kennen zij toch niet. De band
met een centrale persoon als
de paus is uniek en onder
scheidt de rooms-katholieke
kerk van andere kerken".

Opbloei

Sinds de nieuwe grondwet
van kracht is kennen alle
Chinese godsdiensten weer
een opbloei, na de jaren van
vervolging en onderdruk
king van de culturele revolu
tie. Overal worden moskee
ën, tempels en gebedshuizen
op kosten van de staat her
steld. „De Patriottisch Katho
lieke Kerk profiteert daar
ook van", aldus mgr. Mus
kens. „In Peking met zijn
30.000 katholieken komen
elke dag 2.000 gelovigen naar
de kerk. Op zondag zijn de
twee grote kerken in drie
diensten er helemaal vol. Ik
heb de mis bijgewoond in de

kathedraal van Peking. Alles
gaat daar in het latijn. Ze
vieren de oude liturgie met
alle gebaren, met het kruis
jesmaken, met het belgerin
kel van misdienaars en met
het laatste evangelie van Jo
hannes. Alles is er nog zoals
het voor het Tweede Vati
caanse Concilie was. Voor
mij hoeft dat niet meer, maar
ik moet wel zeggen dat de de
mensen een enorm devote
indruk maken en erg betrok
ken lijken bij de liturgie".
Muskens heeft een verkla
ring gevonden voor die be
houdzucht van de Chinese
katholieke kerk. „Niemand
mag in China gaan en staan
waar hij wil. De regering
controleert alles. Voor de pa
triottische kerk heeft dat als
consequentie dat haar bis
schoppen elkaar niet kunnen
ontmoeten, geen overleg met
elkaar kunnen plegen. Er
kan zich dus geen uniformi
teit ontwikkelen in de ge
bruiken van deze kerk en
elke locale kerk blijft vast
houden aan haar eigen re
gels. Zo is in bepaalde bis
dommen het priesterhuwelijk
normaal geworden, terwijl
elders nog het celibaat geldt.
Geregeld overleg over kerke

lijke aangelegenheden kan er
in de Chinese kerk niet zijn.
De bisschoppen in Noord-
-China weten niet eens wie
er in Zuid-China bisschop
zijn. De Patriottische Associ
atie wordt centraal bestuurd
door regeringsambtenaren,
niet door bisschoppen. Het is
vaste regeringspolitiek dat
contact tussen de Patriotti
sche bisschoppen te verhin
deren. Kennelijk in de hoop
dat de kerk op den duur
doodbloedt, uitsterft."

Culturele revolutie

Ondanks deze regeringspoli
tiek maakt de patriottische
kerk op het ogenblik een
grote groei door. Muskens:
„Aartsbisschop Fu Ti Shan
van Peking vertelde me dat
het aantal katholieken in de
hoofdstad nu 30.000 bedraagt,
zes keer zoveel als vier jaar
geleden. Die snelle groei is te
verklaren door de gods
dienstvrijheid van de laatste
jaren. Velen durfden zich on
der de culturele revolutie
niet voor katholiek uit te ge
ven, en talrijke ouders heb
ben het doopsel van hun kin
deren dan ook al die jaren
uitgesteld. De laatste jaren

Volgens
aartsbisschop
Fu Ti Shan telt
Peking nu
30.000
H katholieken, zes
keer zoveel als
vier jaar
geleden.

zijn er in China zes scholen
voor theologie opgericht, in
Chendu, in Sjanhai, in Sjeny-
ang, in Wuhan en twee in
Peking. De vice-president
van het theologisch centrum
voor het aartsbisdom Peking
vertelde me dat er op zijn
centrum tien studenten zijn,
op het centrum in Peking
voor Noord-China veertig
studenten, en op alle zes op
leidingen samen tweehon
derdzeventig."

Mgr Muskens heeft op zijn
China-reis geprobeerd met
de Chinese katholieken te
spreken, maar dat was niet
zo eenvoudig. „Echt gepraat
heb ik niet. Met de gewone
gelovigen ging dat niet van
wege de taal. En als je met de
priesters praat die wel Engels
spreken, dan merk je dat ze
op een hoop vragen niet kun
nen antwoorden, omdat ze
niet weten hoe de situatie is.
Een ontmoeting met priesters
of bisschoppen die Rome
trouw zijn gebleven is hele
maal niet mogelijk geble
ken".

Wat Muskens heeft begrepen
van de Rome-getrouwe ka
tholieke gemeenschap is dat
haar priesters en bisschoppen

Vergeet nooit dat L
slechts de speler zijt|3aan
een stuk, jag et

waarin het spel dooio gulc
regisseur wordt bepaaljsdire<

Epictetus Grieks wijsgeer |apte t
hiome
ten vi
I gevei
fen ger
ive r va
de prt
jolitie

een zwerversbestaan moten m
leiden, in de clandestine ma
leven en werken. „De rivaller
ring treedt hard op tegen i

geestelijken die, om in r

heid met Rome te bliji
nog contacten met het IET
tenland onderhouden. Er
le maanden geleden zijn i
geestelijken in de gevang^
geworpen. Twee bisschop:
zijn veroordeeld omdat j
paus-getrouwe bisschop)
geconsacreerd hadden. I
een geval is bekend dati
politie ook de moeder, brc
en zusters van een gepa
priester in een strafka
heeft opgesloten. Vele
schoppen en priesters van.
Patriottische Associatie rervY
dat niet van harte, maarrl) Z1(
gaan door om voor de gel&iteit
gen te redden wat mogerent.
is. Voor de gelovigen - zo^eur
deneren zij - is het altijd i

Kntnr /~i m in rl n Pnfrinff ipi

de

beter om in de Patriottisi
Associatie geldige sacrami
ten te ontvangen en catecfkgel
se te krijgen dan heleml ver
niets." |0lg

Sacramenten 1

„Gelukkig spreekt de HeilF-^
Stoel niet meer over el Du
schisma van de Patriottiscof d>
Associatie. En Rome-getr^ zal
we gelovigen kunnen sadden
menten ontvangen bij t i
schoppen en priesters
Rome niet getrouw zijn", lr de
dus Muskens. rdt i

Komt het verdwaalde Chii

se schaap ooit terug in i

Roomse kudde, dan moet

er volgens hem enkele
precaire' problemen word
opgelost: „Veronderstel J
er tussen China en de Heil®
Stoel een overeenkomst
reikt kan worden over
bisschopsbenoemingen,
moet er dan gebeuren
die bisschoppen en priest?*
van de Patriottische Ass
atie die gehuwd zijn? En
zal dan de reactie zijn van
bisschoppen en priesters
om hun trouw aan de paus|:
immens hebben geleden,
als de aartsbisschop v
Sjanghai, die al bijna der||
jaar in de gevangenis zit?"H
CEES MANDE

Venkelsoep
varkenshaas met
broccoli en
aardappelen ijs
met kersen

Voor twee: 1 venkelknol,
25 g gehakt, zout, peper,
nootmuskaat, 1 theelepel
paneermeel en losgeklopt
ei, 0,5 liter bouillon (vlees
of tablet), 1 theelepel aard
appelmeel;

150 g (of meer) varkens
haas, 30 g boter, zout, pe
per, djahé, blaadje citroen
melisse, mespunt bloem, 1
sinaasappel, halve citroen,
1 lepel gekookte rozijnen;
0,5 kg broccoli, zout, 10 g
boter, 1 lepel citroensap;
0,5 1 kg aardappelen;
vanille-ijs, 0,5 dl slagroom,
12 g basterdsuiker, klein
blikje kersen, 1 theelepel
aardappelmeel (kirsch of
cherry brandy).

Haal de harde buitenlaag
van de venkelknol en snijd
hem in reepjes. Meng het ge
hakt met zout, peper, noot
muskaat, paneermeel en ei.
Rol er vervolgens balletjes
van. Kook venkel en gehakt
tien minuten in de bouillon.
Bind de soep met aardappel
meel en roer er het fijnge
knipte venkelgroen door.
Braad de varkenshaas bruin
en gaar in twintig minuten.
Strooi er halverwege zout,
peper en djahé over en leg er
de citroenmelisse naast.
Maak de jus af met even ge
bakken bloem, weinig water,
sinaasappel- en citroensap en
rozijnen.

Snijd de broccoli in grove,
gelijke stukken, schil de dik
ste delen van de stronk en
snijd die in de lengte een
keer in. Kook de groente
gaar in tien minuten en
sprenkel er in de schaal een
mengseltje over van gesmol
ten boter en citroensap.
Garneer het ijs met slag
room, die met basterdsuiker
is stijfgeklopt. Bind het ker
sensap met aardappelmeel,
warm de kersen in deze saus
op en roer er desgewenst van
het vuur de drank door. Doe
de warme saus apart van het
ijs op.

Menu tip voor maandag: bami
met komkommersalade
gembervla.

JEANNE

STAD LEIDEN: O.L.Vr. Hemelvaart:
19 u., H. Leonardus: 19 u. Avondmis.
H. Middelares: 19 u.; H. Lodewijk: 10
u. en 19 u.; St. Anthonius van Padua:
19 u.; H. Petrus: 19 u.; O.L.Vr. Onbev.
Ontv.: 19 u. gelezen mis; Oud Katho
lieke Kerk. geen dienst.
AARLANDERVEEN: 19 u.

ALPHEN AAN DEN RIJN: H. Pius: 19
u.; H. Bonifatius: 19 u.; De Heilige
Geest: 19 u.

BOSKOOP: 17.30 u. de Stek; 19 u.
kerk.

HAZERSWOUDE DORP: 19 u.
HAZERSWOUDE-RIJNDIJK: Bernar-
duskerk: 10 u.; dep. Het Anker: 19 u.
HILLEGOM: St. Jozef: 19 u. Ned. lie-

HILLEGOM: H. Martinus: 19 u. met

jongerenkoor.

HOOGMADE: 19 u.

KATWIJK A D. RIJN: 19 u. Euch.vie-

ring; dep. Rijnsburg: 19 u. gebeds- en

communieviering.

(BUITEN)KAAG/ABBENES: 19 u.

LANGERAAR: 19 u.

LEIDERDORP (H. Menswording): 19

u. Eucharistie met gastkoor.

LEIMUIDEN: 19 u.

LISSE: Agathakerk: 19 u.; dep. Poel-
polder: 19 u.; Mariakerk: 19 u.; H.H.
Engelbewaarders (Beekbrug): 19 u.
NIEUWKOOP: 19 U.

NIEUWVEEN: 19 u.

NIEUW-VENNEP: Avondmis.
NOORDEN: 19.30 u.
NOORDWIJK-BINNEN: 19 u.
NOORDWIJK AAN Zee: 19 u.
NOORDWIJKERHOUT: St. Victor: 19
u. Euch.viering met koorzang; St. Jo
zef: 19 u.

OEGSTGEEST: St. Willibrord: 19 u.
OUD ADE: 19 u. Avondmis.

OUDE WETERING: 19 u.
ROELOFARENDSVEEN: Mariapre-
sentatie: 19 u. Avondmis; id. Petrus
banden: 19 u.

RIJPWETERING: 19 u. Avondmis.
SASSENHEIM: 19 u.

STOMPWIJK: 19.30 u. Avondmis met
gezang.

VOORHOUT: 19 u.

VOORSCHOTEN: St. Laurentius: 19
u.; id. Moeder Gods: 19 u.
WARMOND: 19 u.

WOUBRUGGE: 19 u.

ZEVENHOVEN: 19 u.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK (Meer
burgparochie): 19 u.

ZOETERWOUDE: St. Jan: 19.30 u.
Avondmis; id. Chr. Dienaarkerk: 19 u.
Avondmis.

DE ZILK (NOORDWIJKERHOUT): H.
Hartkerk: 19 u.

STAD LEIDEN: O.L.Vr. Hemelvaart:
9.30 u., 11 u. Hoogmis; H. Leonardus:

9 u. Euch.viering. 10.45 u. Hoogmis;
H. Middelares: 9.30 u„ 11.30 u.; H.
Lodewijk: 8.30 u., 10 u. (Hoogmis),
11.30 u.. 18 u.. 19 u. Lof; St. Anthoni
us van Padua: 10 u.; H. Petrus: 9 u..
10.30 u. Hoogmis; O.L.Vr. Onbev.
Ontv.: 9.30 u. gelezen H. Mis, 10.45 u.
Hoogmis. 12.15 u. gelezen H. Mis;
Oud Katholieke Kerk: 10 u. Hoogmis.
AARLANDERVEEN: 10 u. Hoogmis.
AARDAM: 9 u. Hoogmis. 12 u.
ALPHEN AAN DEN RIJN: H. Pius: 9 u.
en 10.30 u.; H. Bonifatius: 9.45 u. en
19 u. De Heilige Geest: 9 u. en 11.30

BOSKOOP: 9.30 u. en 11 u.
HAZERSWOUDE DORP: 9.30 u. en
11.30 u.

HAZERSWOUDE-RIJNDIJK: Dep. Het
Anker: 8 45 u.. 11.15 u.

HILLEGOM: St. Jozef: 10 u. met ge
mengd koor. 11.30 u. Ned. liederen.
HILLEGOM: H. Martinus: 9 u. met
jgem.koor. 11 u. met zang.
HOOGMADE: 10 u.

KATWIJK A.D. RIJN: 9.30 u. Hoog
mis. 11.15 u. Euch.viering.
DEP. RIJNSBURG: 10.30 u. Hoogmis.
(BUITENJKAAG/ABBENES: 8 u„ 10 U.
LANGERAAR: 9 30 u. en 11.30 u.
LEIDERDORP (H. Menswording): 10
u.. 11.30 u.

LEIMUIDEN: 9.30 u. Hoogmis, 11.15

LISSE: Agathakerk: 10 u. Hoogmis.
11.30 u. Dep. Poelpolder: 9 u. en
11.30 u.; Mariakerk: 8.30 u„ 10 u.
Hoogmis, 11.45 u.; H.H. Engelbe
waarders (Beekbrug): 9 u. Hoogmis,
10.30 u.

NIEUWKOOP: 9 u. en 10.45 u.
NIEUWVEEN: 9 u. en 11 u.Avondmis.
NIEUW VENNEP: 10 u. Hoogmis.
NOORDEN: 9 u„ 10.30 u. Hoogmis.
NOORDWIJK-BINNEN: 8 u.. 10 u.
Hoogmis, 11.30 u.

NOORDWIJK AAN ZEE: 9.30 u.. 11 u.
NOORDWIJKERHOUT: St. Victor:
9.30 u. Hoogmis, 11 u. Euch.viering
met zang; St. Jozef: 9 u en 10.30 u.
OEGSTGEEST: St. Willibrord: 9 u. en
10.30 u.

OUD ADE: 8.30 u. en 10.30 u.

OUDE WETERING: 9.30 u. Hoogmis.
11.30 u.

ROELOFARENDSVEEN: Mariapre-
sentatie: 9 u. Hoogmis, 11 u. H. Mis,
id. Petrusbanden: 9.30 u. Hoogmis,
11.30 u.

RIJPWETERING: 9 u. Hoogmis, 10.30
u. H. Mis met zang.

SASSENHEIM: 9.30 u. Hoogmis, 11 u.
STOMPWIJK: 9.30 u. Hoogmis. 11 u.
Stille Mis.

VOORHOUT: 10.30 u. en 11.45 u.
VOORSCHOTEN: St. Laurentius:
11.30 u.; id. Moeder Gods: 10 u.
WARMOND: 8.30 u.. 10 u. Hoogmis.
11.30 u.

WOUBRUGGE: 10 u.

ZEVENHOVEN: 9 u. en 10.45 u.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK (Meer
burgparochie): 9.30 u. Hoogmis (met
koren). 11 u. met zang.
ZOETERWOUDE: St. Jan: 9.30 u.
Hoogmis.

id. Chr. Dienaarkerk: 10 u. Hvondmis.
DE ZILK (NOORDWIJKERHOUT): H.
Hartkerk: 10 u. Hoogmis, 11.30 u.

predikbeurten

STAD LEIDEN Herv. Gemeente:
Hooglandse kerk: 10.00 u. ds. J. Nau-
ta; 11.45 u. Oec. Studentendienst.
Marekerk: 10.00 u. ds. A. J. de Jong;
17.00 u. ds. J. Vroegindewey.
Maranathakerk: 10.00 u. ds. F. A. J.
Franken (H.A.).

Regenboog: 9.30 u. ds. H. Hortensi-

Bethlehemkerk: 10.00 u. Dr. W. van
der Zwaan/Geref. dienst.
Bevrijdingskerk: 10.00 u ds. K. J.
Jansen.

Vredeskerk: 10 u. ds. R. J. Kooistra.
Eglise Wallone: 10.30 u. pas de culte.
Acad. Ziekenhuis: 10.15 u. ds. J. Sie-
rat.

Diaconessenhuis: 10.30 u. ds. H. B.
van 't Hof.

Jeugdkapeldiensten: Vredeskerk: 10
u. Bevrijd.kerk: 10.30 u.; Stevenshof:

10 u kand. W. M. de Boer.

Geref. kerken en andere kerken Stad

Zuiderkerk:

Vredeskerk: 10 u. ds. R. J. Kooistra.
Petrakerk: zie Bethlehemkerk.

Oude Vest: 10 u. ds. J. E. Brederveld,
Soest.

Maranathakerk: 10 u. ds. F. A. L.
Franken, Zeist, dienst met doven
(H.A.).

Bevrijdingskerk: 10 u. ds. K. J. Jan
sen; 17.00 uur ds. L. C. Rietveld.
Bejaardenhuis Groenhoven: 10 u. drs.
A. C. Jacobi-v.Duijn, L'dorp.
Merenwijk aula Valkenpad: 9.30 en

11 u. Eucharistie/Avondmaal.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u. drs.
G. C. den Hertog.

Geref. Kerk Vrijg.: 10 u en 17 u.
Dienst des Woords.

Doopsgez./Rem. Kerk: 10 u. ds. B. A.
Koek.

Bapt. gem.: 10 u. ds. G. Bosveld.
Ev. Luth. Kerk: 10.15 u. Dienst des
Woords.

Nieuw Apost. Kerk: diensten 9.30 en
16 u.

Ev. Chr. Gemeenschap: 10 u. Evang.
Dikkes.

Leger des Heils: 10 en 19.30 u. sa
menkomsten.

Zevende-Dag-Adventisten: zat. 9.45
u. Bijbelstudie. 10.45 u. Eredienst.
Evang. Centrum Zijlsingel 2a: 10 u.
dhr. Zijlstra.

Zendingsgroep „Jeruel": samen
komst 17 u.

Pinkstergemeente Oude Vest 13: 10
u. Evangeliste Joh. v. Wlerlngen.
AARLANDERVEEN
Herv. Gemeente: zie Geref. Kerk (gez.
diensten in Geref. Kerk).

Geref. Kerk: 10 u. ds. J. Drost, Rijs
wijk; 18.30 u. ds. J. Stolk, Alphen.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 u. Dienst des
Woords.

TER AAR Herv. Gem.: 9.30 u. ds.
B. J. Wiegeraad, De Bilt; 18.30 ds. C.
Bezemer, Scheveningen.

Geref. Kerk: 9.30 u. drs. J. Broer;
18.30 u. drs. J. P. Buikema.
ABBENES Herv. Gem.: 9.30 u. ds.
J. W. Hoffenaar, Voorhout.

ALPHEN A/D RIJN Herv. Gem.:
Opstandingskerk: 9.30 u. ds. J. J. v.d.
Heiden; 18.30 u. ds. R. J. Bakker in
Salvatorikerk.

Adventskerk: 9.30 u. drs. F. Broeyer;
18.30 u. ds. G. Samson.

Kruiskerk: 9.30 u. ds. C. L. v.d.
Broeck.

Geref. Kerk: Maranathakerk: 9.30 u.
ds. J. Stolk; 18.30 u. ds. D. W. Ge-

sink.

Salvatorikerk: 9.30 u. ds. D. W. Ge-
sink, 18.30 u. Open Deurdienst.
Baptistengemeente: 10 u. en 18.30 u.
ds. H. G. Koekoek.

Leger des Heils: 10 en 18.30 u. sa
menkomsten.

Volle Evangelie Gemeente: 10 u. dhr.
J. Visser.

ALPHEN-NOORD (Herv./Geref. dien
sten): Goede Herder: 9 u. ds. J.
Verheul; 18.30 u. ds. G. Mulder.
De Bron: 9.30 u. ds. N. Hoogendijk;
10.15 u. ds. F. Moll; 18.30 u. ds. J.
Verheul.

Ashramcollege: 10.00 u. ds. G. Mul-

Driehoorne: geen dienst.
ALPHEN-NOORD (Herv. Gem.):
Sionskerk: 9.30 u. ds. A. Breure, Hel-
louw; 18.30u. ds. J. Ouwendijk.
Oudhoornseweg: 10 u. ds. Oort.
BODEGRAVEN (Herv. Gemeente):
Dorpskerk: 9.30 u. ds. J. Wieman;
18.30 u. ds. R. J. v.d. Hoef.
Salvatorkerk: 9.30 u. ds. J. Quak. Vi-
anen; 18.30 u. kand. P. J. Visser,
A'dam.

Bethlehemkerk: 9.30 u. ds. A. E. van
Eeden, Putten; 18.30 u. ds. J. Wie-

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. D. H. Elder-
man; 18.30 u. ds. J. Bruijn, Gouda.
BOSKOOP (Herv. Gemeente):
Dorpskerk: 9.30 u. dr. J. Haltsma;
18.30 u. ds. J. Mondeel, Reeuwljk.
De Stek (Herv./Geref.): 9.30 u. ds. W.
A. Vlasblom.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. J. C. W. van 't
Hoff; 18.30 u. ds. J. Mondeel, gez. d.
in Herv.K.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u. ds. P.
N. Ribbers.

HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30

u. ds. Z. de Graaf. 18.30 u. Kand. M.

J. Paul. Zoetermeer.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. H. P. Mulder,

Ommen; 17.00 u. ds. A. D. Noorda,

Bleiswijk.

HOOGMADE Herv. Gem.: 10 u. ds.
H. L. Boonstra.

DE KAAG Herv. Gem.: 9.30 u. dhr.
Koldewijn.

KATWIJK a/d RIJN (Herv. Gem.):
Dorpskerk: 9.30 u. ds. M. J. Aarents;
18.00 u. ds. H. J. Achterberg.
Ontmoetingskerk: 10 u. dr. J. H. v.d.
Bank; 18.30 u. ds. C. B. Dekker.
KATWIJK AAN ZEE (Herv. Ge
meente):

Nieuwe Kerk: 10 u. ds. J. Vroeginde
wey: 18.00 u. ds. C. B. Schuurman.
Oude Kerk: 10.00 ds. D. Driebergen;
18.00 u. ds. C. van Sliedregt.
Ichtuskerk: 10 u. ds. J. P. van Roon;
17.00 u. ds. S. de Jong.

Pniëlkerk: 9.30 u. ds. C. van Slie
dregt; 18.00 u. ds. D. Driebergen.
Bestevaer Mavo: 10 u. kand. A.
Spaans.

Kapel Overduln: 14.15 u. ds. Baas.
Geref. Kerk: Open Hof: 9.30 u. ds. P.

C. Koster; 18.30 u. dhr. A. Vercoute-
ren, Voorburg.

Triumphator: 9.30 u. ds. J. van Bree-
voort, 17 u. in Ontmoetingskerk-
Opendeurdienst.

Vredeskerk: 9.30 u. Dienst des
Woords; 17.00 u. ds. J. v. Breevoorl.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. ds.
Slagboom.

KOUDEKERK a/d RIJN Herv.
Gem.: 10 u. ds. A. L. Lapré (H.A.);
19.00 u. ds. A. L. Lapré, gez. dienst in
G. Kerk.

Geref. Kerk: 10 u. ds. H. Bade (H.A.);
19.00 u. ds. A. L. Lapré (H.A.).
LEIDERDORP (Herv./Geref. dien
sten):

Dorpskerk: 10 u. ds. G. Stegeman;
18.30 u. ds. G. van Loenen.
Hoofdstraat: 10.30 u. mw. ds. H.
Westera-Franke.

Scheppingskerk: 9 u. mw. ds. H.
Westera-Franke.

LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. P. Schalk.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. E. Boswijk,
Lisse; 19.00 u. ds. A. J. G. Dronkert,
Gouda.

LISSE Herv. Gem.:

Dorpskerk: 9.00 en 19.00 uf ds. P. C.

•t Hooft..

Pauluskerk: 10.30 u. ds. P. C. 't
Hopft.

Geref. Kerk: 10 u. ds. E. Boswijk;
19.00 u. drs. H. I. G. Jaspers Focks,
Oude Wet.

Chr. Geref. Kerk: 10.00 en 19.00 u.
ds. J. van Dijken.

Geref. Gem.: 10.00 en 16.00 u. Lees-
dienst.

Geref. Kerk Vrijg. (Princ.str.): 8.45 en
16.30 u. ds. A. W. Boxman.
Ned. Geref. Kerk (Salvatorl): 10.30 u.
ds. W. Jansen; 19.00 u. ds. G. Mul.
NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. W. L. v.d. Geer, Woerden; 18.30
u. ds. K. B. A. Kielder (Vianen).

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. D. N. Wou
ters, A'dam; 17.00 u. Avondgebed.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 14.15 u.
Dienst des Woords.

NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. W. J. J. Koelewijn; 18.30 u. ds. P.
Schalk.

NIEUW-VENNEP Herv. Gem.: 9.30
u. en 19 u. ds. S. G. J. Goverts.
Geref. Kerk: 9.30 en 18.30 u. ds. Reu-
gebrink.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 u. leesdlenst;
15.00 u. ds. H. de Graaf.
NOORDWIJK Herv. Gemeente:
Grote Kerk: 10 u. ds. H. J. Hemstede,
L'dorp.

Kerk aan Zee: 10 u. ds. D. Keunlng

(H.A.)..

De Rank: 10 u. dhr. K. J. Visser, 20 u.
Pfr. Franz Wattjes, Duitse dienst.
Grote Kerk: 17 u. dhr. K. J. Visser.
Geref. Kerk: Hoofdstraat (Buurtkerk):
10 u. ds. J. J. Kuiper (H.A.); 19.00 u.
ds. D. Keuning (H.A.) (G.D.).
Vinkenlaan: 9.30 u. ds. N. Korenhoff;
19.00 u. ds. J. Kuiper.

Stichtingskerk: 11 u. ds. C. de Jong,

Sole Mio: 9 u. ds. L. Krispijn, Hille-

NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:
9 u. ds. D. Keuning, Noordwijk.
OEGSTGEEST (Herv./Geref. dien
sten): Endegeest: 10 u. ds. L. H. C.
Friederich.

Mauritskerk: geen dienst.

Groene kerkje: 10 u. ds. K. Vegter,

Oec. dienst.

Pauluskerk: 10 u. ds. R. E. da Costa
(H.A).

Gem.centrum: 10.30 u. ds» mv. M. A.
Bosman-Hulzinga; 19.00 u. dhr. H. J.
van Straalen.

Van Wyckersloot: 16 u. ds. A. J. de

Luthersekerk: geen opgave..
Diaconessehuis;

Acad. ziekenhuis: 10.15 u. ds. P. Sie-
rat.

Genootschap der Vrienden (Quakers):
Ned. Geref. Kerk: 8.45 en 16.00 u. ds.
G. de Lange.

OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.: 9.30 u. ds. J. de Korte.
Geref. Kerk: 9.30 u. drs. H. Jaspers
Focks; 18.30 u. ds. E. Boswijk, Lisse.
Remonstrantse Gem.: geen dienst.
RIJNSATERWOUDE Herv Gem.:

9.30 u. ds. P. M. van Waarde. Hoofd
dorp; 19.00 u. ds. W. v.d. Kamp.
RIJNSBURG (Herv. Gemeente):
Grote Kerk: 9.30 u. ds. Schuurman;
17.00 u. ds. Smaling.

Bethelkerk: 9.30 u. ds. Smaling.

Geref. Kerk:

Petrakerk: 9.30 u. ds. Baayen; 17.00
u. ds. Cziria.

Immanuelkerk: 9.30 u. ds. J. C. v. Eg-
mond, Ommen; 17.00 u. ds. Baayen.
Maranathakerk: 9.30 u. ds. Cziria;
17.00 u. ds. J. C. v. Egmond, Omman.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u. ds. H.
de Graaf, 's-Gravenzande.
SASSENHEIM Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. Snijders, Haarlem; 19.00 u. ds.
Hengstmangers.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. W. Baas;
19.00 u. ds. G. Germans.

Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. ds. J.
M. Aarnoudse.

Ned. Prot. Bond Sassenheim/Lisse:
10.30 u. ds. J. van de Witte, Zeist.
VALKENBURG Z.-H. Herv. Gem.:
10 u. prof. A. v.d. Beek; 18.30 u. ds.
J. P. van Roon.

Geref. Kerk.: 9.30 u. ds. M. G. Veen-
stra, Leiden; 18.30 u. ds. J. van Ech
ten, Schiedam.

VOORHOUT Herv. Gem.: 10 u. ds.
C. J. de Jong.

VOORSCHOTEN Herv. Gem. 10 u.
ds. A. K. v.d. Schoot; 19 u. ds. G. de

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. De Zeeuw;
19.00 u. ds. de Zeeuw in Herv. Kerk.
„Ontmoeting" (Herv./Geref.): 9.30 u.
ds. Eekhof, Leiden.

WARMOND Herv. Gem.: 10 u.
Dienst des Woords.

WASSENAAR (Herv. Gem.):
Dorpskerk: 10 u. Vicaris R. Vegner,
Leiden; 16.30 u. dr. J. Hoek, Veenen-

Kievitkerk: 10.00 u. prof. dr. H. Ber
khof, Leiden.

Messiaskerk: 10 u. ds. J. Eschbach,
Nootdorp.

Dorpscentrum: 9.30 u. ds. G. J. Wol-

Shalom (Jeugdkerk vanaf 12 j.):
Geref. kerk: Bloemcampkerk: 10 u.
drs. B. Baak, 's-Gravenhage.

Zeillaan 4: 10.00 en 19.00 u. ds. R.
Spilker, Renswoude.

Ned. Prot. Bond: 10.30 u. ds. D. A.

WOUBRUGGE Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. A. de Leeuw, Maarn; 18.30 u. ds.
G. J. Wolters.

Geref. Kerk: 9.30 en 18.30 u. ds. F.
v.d. Bos, Gouda.

Ned. Prot. Bond: geen dienst.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30 u.
kand. A. N. Rietveld, Woerden.

Geref. Kerk: 9.30 u. dhr. Fluyt, Gou
da; 19.00 u. ds. Cziria, Rijnsburg.
ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 9.30
u. ds. W. Heymans, Alphen; 18.30 u.
ds. F. Moll.

Geref. Kerk: 9.30 u drs. P. B. Buike
ma; 18.30 u. drs. J. Broer, Ter Aar.

dienstverlening

ARTSEN Lelden: Groep 1: Mas
tenbroek, Tan, Van Tol, ZwIJnenburg,
Meyer, R. van Leeuwen, Verhage,
Groeneveld en Kloprogge: za. dr.
Verhage. tel. 218661, zo. dr. Meyer,
tel. 215510. Groep 2: Pleterse, Van
Gent, Taytelbaum, Van Luyk, Klaas-
sen, Rus, Kruis en Lahr: za. dr. Tay
telbaum, tel. 120266, zo. dr. Rus, tel.
132500. Groep 3: Pleiter, J. van
Leeuwen. Smit, W. de Bruijne, J. de
Bruljne, Stolk, Engel en Fogelberg:
za. en zo. W. de Bruijne, tel. 126866.

Groep 4: Van Wingerden, Van Rijn,
Bènit. Nieuwenhuis, Roos. Boer, Van
de Waard en Arnou: za. dr. Van Rijn.
tel. 314349, zo. dr. Boer. tel. 310420.

Groep 5. Schaefer, Jasperse. Crul,
Kooyman. De Jong, Prince, Reinders,
Hammerstein en Kortmann: za. dr.
Hammerstein, tel. 767646, zo. Dr.
Kooijman, tel. 122268. Oegetgeeet:
vanaf za. 10 uur: dr. Roelants, tel.
153747. Leiderdorp: za. dr. Lands
meer. tel. 413913, zo. dr. Van der Le
den. tel. 894539. Spreekuur van

12.30 tot 13.00. Voorschoten: za.
dr. Schotanus, tel. [phone], zo.
dr. Baars, tel. 2520.» Warmond
Voorhout: dr. Sleeboom, tel. 02522-
11393. Noordwijk: Groepspraktijk
tel. 19300. Noordwijkerhout - Lis-
se: Antwoordapparaat eigen huisarts

Katwijk aan Zee: dr. Timmers, tel.
24004. Katwijk - Rijnaburg - Val
kenburg: dr. Verhage. tel. 21818.
Sasaenheim: dr. De Graaff, tel.
12479. Alkemade Rijnaaterwoude

- Leimuiden: dr. Beekhuis, tel.
01712-8202. Alphen: Voor de prak
tijken van Stehouwer, Van Gemeren,
Plag, Visser, Varkevlsser, Van Enge
len, Smid, en Zikel: za. dr. Van Enge
len, tel. 21915, zo. dr. Van der Steen,
tel. 72738. Voor de praktijken van
Boss, Eradus, Van Der Steen, Hetz-
berger, Kleinhaneveld en Wijnmaalen:
za. dr. Stehouwer, tel. 22425, zo. dr.
Hertzberger, tel. 73264. Hazers-
woude -Koudekerk: dr. Uhlenbeck,
tel. [phone]. Benthuizen - Boa
koop: dr. Bom, tel. [phone].
Langeraar - Nieuwveen - Ter Aar -
Woubrugga: dr. Nooter/Dr. Vreijllng,
tel. [phone]. Nieuwkoop -
Noorden: dr. Essens, tel. [phone].
TANDARTSEN Leiden - Leider
dorp - Oegstgeeat: dr. Groeneveld,
tel. 146540, za en zo spreekuur om
13.00 uur. Leldachendam: Voor
spoedgevallen tel. 238356. Bollen
streek: dr. Lockefeer, tel. 02522-
12166.

APOTHEKEN Lelden - Leiderdorp

- Oegstgeest - Voorschoten: Apo
theek 'Tot hulp der Menschheid' en
apotheek Kok in Leiden en apotheek
Voorschoten in Voorschoten. Al
phen: Apotheek Allart. Alkemade:
Apotheek Alkemade, open: zat 12-13,
17.30-18 u. zon feestdagen 12.30-
13 en 17.30-18 u. Katwijk: Katwijk-
se Apotheek. Noordwrjkerhout: za
geopend van 9-13. u. en van 17-18 u.
en zo van 12-13 u. en 17-18 u. Spoe-
drecepten tel. 3511 of dienstbel.
WIJKVERPLEGING Leiden: Inter-
kruis, tel. 122222. Bollenstreek: Sas-
senheim - Warmond - Lisse -Beek
brug: mw. De Bruin, tel. 02520-
22076. Noordwijkerhout -Voorhout

- De Zilk: mw. Uytendaal, tel. 02523-
5604. Hillegom: Opgave via het ant
woordapparaat. tel. [phone].
Leidschendam: Leidschendamse
Kruisvereniging, tel. [phone].
DIERENARTSEN Leiden: dr. Hel
der. tel. 220513 en Dr. Van der
Wouw, tel. 764058. Oegstgeeat: dr.
Van Duyn, tel. 173266. Voorschoten -
Leidschendam: dr. Westgeest, tel.
071-768616.

ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevallendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis) en
van vrijdag 13.00 u. tot zaterdag
13.00 u. (Elisabeth-ziekenhuis).
BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: Bezoekuur dage
lijks van 16.00 tot 17.00 uur en van
18.30 tot 19.30 uur. Kinderafdeling
dagelijks van 14.00 tot 20.00. Niet
meer dan twee bezoekers per patiënt.

Sint Elizabeth-ziekenhuis: Volwas
senen dagelijks van 14.00-14.45 u. en
van 18.30-19.30 u.; klasse-afdelingen
ook 11.15-12.00 u. Kraamafdeling:
dag. van 11.15-12.00 u. (alleen voor
echtgenoten) van 15.00-16.00 u. en
van 18.30-19.30 u. Kinderafdeling
dag. 15.00-18.30 u. CCU (hartbewa-
king) dag. van 14.00-14.30 u. en vön
19.00-19.30 u. Intensieve verpleging:
dag. van 14.00-14.30 u. en van 18.30-
19.00 u. Sport-Medisch Adviescen
trum: Spreekuur ma. 19.30-20.30 u.
in het St. Elisabeth-ziekenhuis. En
degeest: Di. en vr. 13.00-14.30 u.; zo.
11.00-12.00 u. en 14.00-15.00 u.; eer
ste klasse: de gehele dag. Acade
misch Ziekenhuis: Voor alle patiën
ten (behalve kinderen) zijn de be
zoekuren als volgt: Dagelijks 14.15-
15.00 u. en 18.30-19.00 u. Avondbe
zoekuur afdeling verloskunde: 18.00-
19.00 u. De Praematurenafdeling da
gelijks van 14.30-14.45 u. en 18.30-
18.45 u. Bezoek aan ernstige patiën
ten: wanneer aan ernstige patiënten

003Ö.)R

doorlopend bezoek wordt to<
kan de hoofdverpleegkundige^
voor speciale kaarten verstrekken
bezoektijden van de kinderklinlq
dagelijks 15.00-15.45 i
19.00 u. De bezoektijden van dsf1
derafdeling (alleen voor ouderr
kinderen kan er een afwijkend!
afgesproken worden met de h!
verpleegkundige) zijn dagelijks*
14.15-15.00 u. en van 18.30-19;
Rijnoordziekenhuis: Dagelijks 1
15.15 u. en 18.30-19.30 i
zoek hartbewaking: 11.00-11.31
Extra bezoek vaders kraamafdl
19.30-20.30 u. Kinderafdeling M
15.30 u. alleen voor ouders m
18.30 u.

S.O.S.-DIENST Telefonische
dienst, tel. [phone]. Voor all»
in moeilijkheden verkeren of eengt 0|
zijn. Vertrouwelijk. Dag en nacht__
reikbaar. eP

BUREAU VOOR RECHTSHULP Ve
Herengracht 50, tel. 123942; spre
ren ma. en di. 10.00-12.30 i
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.31
LEIDSE RECHTSWINKEL
disch Adviesbureau, Ketelboel
steeg 10. tel. 130775; Afdeling h
nen en werken: ma. 18.30-20.30,
10.00-12.00, do. 18.30-20.30.
ling belastingen: di. 18.30-20.30,1
18.30-20.30. Klachtenbureau:
18.30-20.30, do. 18.30-20.30.
DIERENHULPDIENST Hulpi
ning aan verongelukte honden, i
ten, vogels, e.d. in de gemeenten!
den, Leiderdorp. Oegstgeest,
mond en Zoeterwoude. Tel.

220021.

BURGERRAADSLIEDEN

brugsteeg 2, tel. 143171 (kantol
ren). Spreekuren ma., di. en
11.00-12.00 u.. do. 18.30-20.00 u
GEZINSVERZORGING Stich
gezinsverzorging Leiden. Aanvra.
hulp voor bejaarden en langdu
zieken en gezinsverzorging, rEID
brandtstraat 17. tel. 149441 (ma. kjmt
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-14.00 ii"mi
KINDER- EN JONGERENTELEFCDmiï

Op woensdag- en zaterdagmidlroof
van 14-18 u. telefoon 071 - 12061
MAATSCHAPPELIJK WERK
reau Maatschappelijk werk.

Rijn 44c, spreekuur dagelijks
15.00 u.; do. ook 19.00-20.00 l.

142144. Spreekuur gemeentelijke lonst
ciale dienst: di 14.00-15.00 u. Apqnri
laan 1a. Zuid-West; do. 14.00-IS11"
u. Herensingel 3, Leiden Noord. OlldS'
tel. van 09.00-10.30 via 766600, afk ]£1
ling maatschappelijk werk.

RAAD VAN ARBEID Hoge Rijnf
306, Leiden, tel [phone]. Kantjerk
geopend ma. t/m vr. 9-12 u. 14-16
Telefonische informatie over kin<rn
bijslag: 8-12 u. tilde

SOCIALE RAADSVROUW Sprewj
uren sociale raadsvrouw. Binnenst;
Gerecht 10. wo. 17.00-18.00 Ine
Noord: Van Hogendorpstraat 36, i
10.30-11.30 u.; Kooi: Driftstraat
di. 10.30-11.30 u.; Morskwartl
Buurthuis Morskwartier, TopaaslajertS
10.00-11.00 u. wo. 10.00-13.00 j
Tuinstadwijk: Herengracht 45,
10.30-11.30 u.

SOCIALE RAADSVROUW
SCHOTEN Spreekuren: ma. 19.?
20.00 u. wo. en vr. 9.00-10.30 u. Lrfadd
seweg 33. Voorschoten. Tel. 3254.)gn t
SP HULP- EN INFORMATIEDIENf

Groenesteeg 33, Leiden. Tel. 07
134640 of 071-144600. Hulp en Infodok
matie op medisch, juridisch en miliéinne
gebied, werk, sociale verzekering 1985
huurkwesties. Spreekuur: elke deli p
derdag van 20.00-21.00 u.
STICHTING VRIJWILLIGERS C^nd
TRALE Pallasstraat 1. Alphen «eren
den Rijn. Tel. [phone]. BegelCid c
ding en opvang van mensen, die «Ven v
welke reden dan ook. tijdelijk hir
nodig hebben. Bovendien wordt inff
matie verstrekt over andere mogelipig-
heden van hulpverlening en de bDe b
reikbaarheid daarvan. |oor
VRIJWILLIGERS CENTRALE lApn-
gegracht 246a, Lelden. Tel. 1490fc
Dagelijks bereikbaar van 9.00-17.ftr:„
u. voor informatie over vrijwillige^-1"
werk en cursussen of een persoonfceger

0

<*ttin
u..£n