Leidse Courant | 1984 | 10 augustus 1984 | pagina 13

Bizarre show
John Cousins
aanslag op rust
Edinburgh

Somber en indrukwekkend
verhaal over schrijverschap

dagpuzzel

kunstagenda

bioscopen

Publiek maakte luchtvaartpioniers
tot „maniakale waaghalzen"

ÜUNST

CeidócSotMatit

VRIJDAG 10 AUGUSTUS 1984 PAGINA 13

ag obert ten Brink
ieuwe presentator
>ugdjournaal

l^VERSUM Het Jeugdjournaal
P jgt er vanaf 3 september een nieu-
presentator bij. Het is Robert ten
nk (28), afkomstig uit de toneel- en
aterwereld, die op de buis de quiz
pp Jjfers en Letters" leidde en op de ra-
ide Noenshow (KRO) presenteerde
Lxceijjiiversum 3. Ten Brink gaat eerst
3genstye keer per week de taak overne-
:n den van Leonie Jansen die haar han-
et aa# wat meer vr'j wil hebben voor an-
wiik 1 werk- Vanaf januari komt het
H Jgdjournaal ook op zaterdag op het
j i*^rm en ^an za' Ten Brink het pro-
rdekl^mma drie keer per week gaan pre
iden iteren, aldus de NOS.
mbinq

Robert ten Brink, met Leonie
Jansen presentator van het
Jeugdjournaal.

Weer stenen kop uit
kanaal in Livorno

LIVORNO Werklieden die dreggen in het
havenkanaal van Livorno in Italië hebben gis
teren een derde §tenen hoofd opgehaald. Het
gaat om sculpturen die worden toegeschreven
aan Amedeo Modigliani, die beeldhouwwerk
van zijn hand in een opwelling van woede in
het kanaal zou hebben gegooid omdat Livorno
er niet in geloofde. Het gisteren gevonden
hoofd is gelijk aan de twee die in juli werden
opgehaald en die momenteel door deskundigen
worden bestudeerd. Vast staat in ieder geval
dat de sculpturen Modigliani's moderne, lang
gerekte stijl vertonen. De kunstenaar gaf het
beeldhouwen teleurgesteld op, omdat niemand
in zijn werk enige vorm van kunstzinnige aan
leg herkende. Hij legde zich toe op schilderen
in Parijs, maar ook dit werk werd tijdens zijn
leven niet erkend door het grote publiek.

Huwelijksaanzoek van
Tsjechow bij Haagse Comedie

DEN HAAG Op initiatief van de jonge acteur van de Haagse Co
medie, Guido Jonckers, speelt dit gezelschap in het Paradijs, het zol
dertheater van de Koninklijke Schouwburg „Het huwelijksaanzoek"
van Anton Tsjechow in de regie van Jonckers. Het stuk gaat vrijdag
24 augustus in première en wordt voor het laatst gespeeld op zondag
23 september. In „Het huwelijksaanzoek" heeft Lomow (Gijs Schol
ten van Aschat) niet bepaald het meest geschikte moment uitgeko
zen om de dochter van zijn buurman Tsjoeboekow (Peter Hoeksema)
ten huwelijk te vragen. De dochter wordt gespeeld door Roos Blaau-
boer. Op beide boerderijen is de oogst in volle gang: het hooi moet
worden binnengehaald en de erwten gedroogd. Deze situatie is voor
Tsjechow het uitgangspunt geweest voor een eenacter, die op sommi
ge momenten naar het kluchtige neigt. Blind voor de realiteit blijven
de figuren in dit spel hun droom, het huwelijk najagen. „Het huwe
lijksaanzoek" is een lachwekkende, maar ook ontroerende schilde
ring van menselijk onvermogen.

useumplein:
,r j Joule va rd of

'oken Dreams

icelsior

ïoeilijkiSTERDAM Het Amster-
uten s^se Museumplein wordt
n 1-1 A 18 augustus tot en met 9
Eddy tember omgedoopt tot
t nog )ulevard of Broken Dre-
:»jn ry\ Gedurende deze drie
b openden wordt in vijf grote ten-
rlee bndoor verschillende binnen-
>P gel buitenlandse theater- en
ditiegetiekgroepen opgetreden,
weeded aan de kleintjes is gedacht
Dversp^t dagelijks worden om
;ers w$o uur kindervoorstellingen
succejeven in de Werkteatertent.
ers.

S 0-

IITENPUZZEL

.eideqj(jg |e beg|nnen jn bet vakje t>o-
het cijfer en verder gaande In de
illng van de wijzers van de klok,
>te opinen rond *1® genummerde vakjes
pp|f jrden van 4 letters van navolgen-
betekenis worden verkregen: 1
vuur.p|anl; 2 verfstof; 3 lang en slank; 4
Tien jdsel; 5 verdikking van de opper-
ikomed; 6 met tegenzin; 7 delfstof; 8 les

dat i ervar'ig: 9 telwoord,
in Uri

e LeJLOSSING

pt.

EDINBURGH Bezoe
kers van het festival in
Edinburgh, dat jaarlijks
eind augustus in Schot
land plaatsvindt en waar
avant-garde voorstellin
gen nogal eens de woede
hebben gewekt van de
plaatselijke bevolking en
dagbladen, kunnen ook
dit jaar rekenen op min
stens één controversiële
voorstelling.

John Cousins, wetenschappe
lijk medewerker muziek aan
de Canterbury University,
Christchurch, is van plan om
met zijn zeven uur durende
show „Membraan" naar Edin
burgh te gaan en deze in het
onofficiële festivalprogramma
te vertonen. Op dit onofficiële
festival, „Fringe (Franje)" ge
naamd, mag iedereen optre
den, vooropgesteld dat men
niet zondigt tegen de Schotse
wetgeving.

In de loop van zijn show
drinkt Cousins achttien tot
twintig slokken water en gaat
vervolgens over tot wat het
hoogtepunt van de voorstelling
genoemd kan worden hij
bewatert een aantal strakge
spannen rubberen vellen en
zorgt zo voor roffelende trom
melgeluiden. Cousins' show is
het gevolg van een ingeving

die hij had toen hij in een ra
vijn in Nieuw Zeeland luister
de naar het geluid van drup
pelend water. „Ik ben het bio
logische element in deze crea
tie", aldus Cousins.

Volgens kenners is de show
van Cousins, hoe ongewoon
ook, eigenlijk al achterhaald
en een terugkeer naar de jaren
zestig in Amerika, toen exhibi
tionisten zich verbrandden en
verminkten in het belang van
de Kunst. Als je het vanuit
deze hoek bekijkt, is John
Cousins' piasmarathon niet
veel meer dan een druppel op
een gloeiende plaat.

Copyright The Guardian

Belgische artieste Cabanier overleden

BRUSSEL In een rusthuis sieserie „Schipper naast Ma-
in Brussel is gisteren op thilde". Tussen haar derde en
93-jarige leeftijd overleden tiende jaar trad Henriette Ca
de toneelspeelster en revue- banierals kindsterretje op in
-artieste Henriette Cabanier, toneelstukken als „De levende
die nadat de eerste wereld- ,"De orgeldraatster

oorlog was uitgebroken, naar Brusselse"8straat'zanger" "en
Nederland ging en succes haar gr0(e kans kwa* toen ze
oogstte m o.a. de Plantage- tjen was en gianche de Nevers
schouwburg en theater Eras- Speeide in t De Bultenaar" in
cati in Amsterdam en in Rot- de Koninklijke Vlaamse
terdam. Schouwburg van Brussel.
„Jet" Cabanier was in de Ze kreeg een contract en zou
Vlaamse huiskamers beter be- 24 jaar lang aan de KVS ver
kend als Mathilde in de televi- bonden blijven.

Alleen familie bij begrafenis Burton

CÉLIGNY De acteur Richard Burton, die zondag aan een
hersenbloeding overleed, is gisteren tijdens een sobere
plechtigheid waarbij alleen familieleden aanwezig waren, in
het Zwitserse dorpje Céligny ter aarde besteld. De 58-jarige
In Wales geboren toneel- en filmacteur had eerder te ken
nen gegeven in zijn Zwitserse dorpje begraven te willen
worden, in plaats van in Wales, waar hij is geboren en hij
zijn jeugd doorbracht. In het graf, op enkele honderden
meters afstand van het dorpskerkje, werden een verzegelde
brief van zijn 36-jarige weduwe Sally en een enkele roos
gelegd. Elizabeth Taylor, met wie Richard Burton twee keer
trouwde, was niet bij de plechtigheid uit medeleven met
Sally Burton. Wel zou de actrice zondag een herdenkings
dienst in het geboortedorpje van Richard Burton in Wales
bijwonen. Op de foto: Sally Burton legt de verzegelde enve
loppe op het graf van Richard Burton.

Voor een uitgebreide agen
da, ook voor de komende
dagen raadplege men
„UIT", de gratis wekelijkse
bijlage van deze krant.

Vrijdag 10 augustus

DEN HAAG Circustheater (Ge
vers Deynootplein 50 fel. 558800)
20.00 Circus Ross-Hanson.
Teniersplantsoen 20.30: Le thea
tre de l'oiseau: 'Waarom juist Glde-

Theater PePijn (Nieuwe Schoof-
straat 23 tel. [phone]: solo
cabaret Coos Houwing: 'Maat 84';
mmv musici van het R'dams Con
servatorium.

Vrede9paleia 10.00. 11.00, 14.00,
15.00, 16.00: rondleiding.

Pier Scheveningen. 23.00: Vuur
werk.

tel. [phone]): Police
(al); 14.30, 19.00. 21.15. zo. 14.15,
16.30, 19.00. 21.15. LIDO I
(Steenstraat 39, tel. 124130): India
na Jonea en de temple of Doom
(12); 14.30, 19.00, 21.15. zo. ook
16.45. LIDO II: Angel (16); 14.30,
19.00, 21.15. zo. ook 16.45.

LIDO III: Yenll (al); 14.15, 18.45.
21.15. zo. ook 16.45. LIDO IV:
Lassiter (al); 19.00, 21.15. STU
DIO (071-133210): Romancing the
Sfone (12); 14.30. 19.00, 21.15. zo.
ook 16.45. TRIANON (Breestraat
31, tel. 123875): Hot bubblegum
op herhaling (16); 14.30, 19.00,
21.15. zo. 14.15, 16.30, 19.00,
21.15. REX (Haarlemmerstraat
52. tel. [phone]): Stoute
schoolmeisjes (16); 14.30, 19.00,
21.15.

KINDERVOORSTELLING

LIDO IV: Donald Duck in het
wilde westen (al); 14.30. zo. ook
16.45.

NACHTVOORSTELLING

REX: Zondige hoogstandjes

(16); vr. za. 23.30.

NOORDWIJK LIDOTHEATER (Pr.
Bernhardstraat 56, tel. 01719-
12800): Raidera of the lost ark (al);
do. vr. 21.15. zo. 14.30, 20.15. dl.
19.00. Inpikken en Wegwezen II
(al); do. vr. za. ma 19.00. Hij en zij
in de alpenwai (16); za. ma. dl.
21.15.

KINDERVOORSTELLING

•LIDO: Loony Loeni (al); za. wo.

14.30.

KATWIJK CITY THEATER I
(Badstraat 30, tel. [phone]):
Super speurneuzen (al); 14.45.
19.00. 21.15. «CITY THEATER II:
Ciake de Rat (al); 19.00. Christine
(al); 14.45, 21.15. «CITY THEATER
III: Silkwood (al); 14.45. 19.00.
21.15. «CITY THEATER IV: Sweet
lollypop (16); 19.00. 21.15. zo.
14.45.

KINDERVOORSTELLING

•CITY THEATER IV: Robin Hood
(al); (beh. zo.) 14.45.
VOORSCHOTEN GREENWAY
THEATER (Schoolstraat 69. tel.
01717-4354): Ciake de rat; do. t/m
wo. 14.00. do. t/m za. 20.00. za.
zo. 15.45. To be or not to be (al);
zo. t/m wo. 20.00.

ALPHEN AAN DEN RUN EURO-
CINEMA I en II (Van Boetzelaer-

straat 6. tel. [phone]): Police
Academy (al); 13.30. 18.30. 21.00.
•EUROCINEMA III: Cannonball
Run 2 (al); 13.45. 18.45. 21.15.
•EUROCINEMA IV; My tutor (16);
18.45. 21.15.

NACHTVOORSTELLING

EUROCINEMA I: Police Acade
my (16); za. 24.00. EUROCINE-
MA II: Dirty looks (18); za. 24.00.

EUROCINEMA III: Blue Jeana
(16); za. 24.00. EUROCINEMA IV:
My tutor (16); za. 24.00.

KINDERVOORSTELLING

EUROCINEMA IV: Overvallers In
ds diersntuin (al); 13.45.
WASSENAAR* ASTRA (Lang
straat 32. tel. [phone]): To be
or not to be (al); do. t/m zo. 20.00.
The choosen (al); ma. t/m wo.
20.00.

KINDERVOORSTELLING:

Winnetou In de dodenvaflet; za.

zo. 14.00.

DEN HAAG* BABYLON 1 (naast
Centraal Station, tel. 471656): Poli
ce academy (al); 14.00. 19.00.
21.15. zo 13.30. 16.00. 19.00.
21.30. BABYLON 2: Angel (16);
14.00, 19.00. 21.30. zo. 13.45.
16.15, 19.00, 21.30. BABYLON 3:
Against all odds (al); 18.45, 21.15.

BYOU (Spul 27. tel. 463500):
Clska de rat (al); 14.00. 19.00. zo.
13.30, 16.00, 19.00. Terms of en
dearment (16); 21.30. CINEAC 1
(Buitenhof 20. tel. 630637): Taxi in
aktie (al); 14.00, 18.45. 21.30. zo.
13.15, 16.00, 18.45, 21.30. CINE-
AC 2: 20.000 Mijlen onder zee (16);
14.00, 18.45, 21.30. zo. 13.15,
16.00, 18.45, 21.30. CINEAC 3:
Emmanuelle 4 (16); 14.00, 18.45,
21.30. zo. 13.15. 16.00. 18.45.
21.30. EURO CINEMA (Leyweg
910, tel. 667066): Star wars The
empire strikes back (al14.00.
20.00. METROPOLE 1 (Carne-
gielaan. tel. 456756): Indiana Jo
nes (12); 14.00. 16.45. 21.30. zo.
13.15. 16.00. 18.45, 21.30. ME
TROPOLE 2: An American in Paris
(al); 14.00. 18.45, 21.30. zo. 13.15.
16.00, 18.45. 21.30. METROPO
LE 3: Monty Python Festival;
14.00. 18.45. 21.30. zo. 13.15.
16.00, 18.45. 21.30. The holy grail
(12); do. Privates on parade(12)
vr. Life of brian (12); za. Live at
the Hollywood bowl (al); zo. The
meaning of life (16). ma. Secrat
policemen's ball (12); di. Time
bandits (12) wo. METROPOLE
4: Yentl (al); 14.00, 18.45. 21.30.
zo. 13.15. 16.00. 18.45. 21.30.

METROPOLE 5: Footloose (al);
14.00. 18.45, 21.30. zo. 13.15,
16.00, 18.45. 21.30. ODEON 1
(Herengracht 13. tel. 462400): Ro
mancing tha stona (12) 13.45.
18.45, 21.30. zo. 13.15. 16.00.
18.45. 21.30. ODEON 2: Can
nonball run 2 (al) 13.45, 18.45,
21.30. zo. 13.15. 16.00. 18.45,
21.30. ODEON 3: Police acade
my (al); 13.45. 18.45. 21.30. zo.
13.15, 16.00. 18.45. 21.30. ODE
ON 4: Tom Selleck is Lassiter (al)
18.45. 21.30. LE PARIS 1 (Ket
tingstraat 12b, tel. 656402): Tha
devil in miss Jonas 2 (18); 12.00,
13.30, 15.00, 16.30, 18.00. 19.30.
21.00. vr. za. 22.30. zo. v.a. 13.00.

LE PARIS 2: Liefde zonder
schaamte (18); 12.15, 14.00. 15.45,
17.30. 19.15, 21.00. vr. za. 22.45.
zo. v.a. 14.00. LE PARIS 3: Hat
Weense hoertje op haar hoogte
punt (18) 12.30. 14.00. 15.30.
17.00. 18.30, 20.00, 21.30. vr. za.
23.00. zo. 14.00. PASSAGE
(Passage 63. tel. 460977): Indiana
Jones (12); 14.00, 18.45, 21.30. zo.
13.15, 16.00. 18.45, 21.30.

rr DEKEN

iviateurs van het eerste uur"
jacer, bngeveer de meest versleten
8r riff Wim

Inw.n "oenmaker en Thijs Postma
'idden kunnen bedenken
or hun boek over de kleu-
J8 jaren van de Nederlandse
en. N,:htvaart. Zonde, want het
v' 4 ptse vlaggetje dekt een la-
0 voor die bet verdient beter
i de man gebracht te wor-
gr| |t. Pikante anekdotes, gro-
ideels onbekend en vaak
rdeindeildadig relativerend van ka-
9373. Her, kruiden deze petit his-
570 re van P06'n6en tot aan
eerste wereldoorlog, om bo-
5 pk Joh de blanke top der duinen
'1884- te wieken. Een hoogtepunt
irdt bereikt met een uit-
J, mot traak van de aristocratische
stlng. derlandse pioniers Gijs Kül-

Toen een verslaggever

houten^, vroeg, waarom hij rond
tns (4 met vliegen was gestopt,
>220S0.dde zijn lakonieke ant-
opgei(°rd: „Als iedere boer het
afgepn, hoeft het voor mij niet
overj. ier".

[trailers'* eerste vlucht boven
jens mfderland plaatsvond op 27
-, roei-,li 1909 - precies driekwart
a. nw. üw geleden dus - is mis-
inb., ruziën nog wel bekend. Het
ouiser^bantse Etten-Leur was de
bont i'ats van handeling en de
de inruUgische graaf De Lambert
of mot| aan de stuurknuppel. Maar
v-- y°^arom daar? Omdat de heer
e" Ü.J.Heerma van Voss het
5TEN ertigjar'g bestaan van zijn
iportêiikerfabriek ter plotse luis-
V., Voo' wilde bijzetten met een bij-
'9-2l7Chdere stunt. Zijn twee zonen
dden liever gezien dat hij

n daverende wielerwedstrijd

d georganiseerd, maar de

oruitstrevende fabrikant -

fer onder de indruk van de
?ente vlucht van Blériot
|Pn er het Kanaal - hield voet
stuk. Ook speelde mee, dat
er®- in Haag bezig was de pri-
t. tel. tur naar de residentie te ha
ft. Zelfs sprak men in Haagse
Ingen van „een opstijging"
%EBl wer<* bet streven in Etten-
JfcKfur slechts minachtend „een
jefneming" genoemd. Deze
lagse bluf gaf de doorslag bij
suikerfabrikant. Twintig-

MJi izend gulden had hij er voor
er om de residentiële hoog-
Dfi:d voor de val te laten ko-

- «B

f"-"

Aristocratische pionier Gijs Küller in zijn Antoinette- eendekker: „Als ieder boer kan vliegen, hoeft
het voor mij niet meer."

m

SAK
:LJJ
E|

5 Minuut

>AT oi

ies 3,5 minuut bleef De
bert die miezerige zomer-
|}#%Éond in de lucht boven de
a mtoeschouwers. Toen

A Al oest hij wegens kortsluiting
de magneetontsteking naar

grond. Het succes was er

I m'n<^er om- ..Het was een
iMJ po sant schouwspel", kla-
ende een hoofdartikel uit
dagen. „De indruk die de
•te vogel maakte, is niet te
chrijven. Wij allen gevoel-
in hier iets bijzonders te

zien". Nederland, kortom, was
het tijdperk van de luchtvaart
binnengetreden. Wie de eerste
aviateur van vaderlandse bloe
de is geweest, blijft ondertus
sen onduidelijk. De reeds ge
noemde ingenieur Küller kan
het zijn geweest, maar even
goed jhr.Freddy van Riems
dijk. Deze laatste haalde in ie
der geval het eerste vliegbre
vet.

Welke Nederlandse aviateur
als eerste is omgekomen, staat
wèl vast. Die twijfelachtige eer
komt de Hagenaar C.van
Maasdijk toe. Op 27 augustus
1910 stortte hij neer tijdens een
demonstratie boven Arnhem,
nadat hij eerder grote succes
sen had geoogst tijdens een
vliegfestijn te Heerenveen. De
consternatie in heel Nederland
was groot. Een commentaar in
het Friesch Dagblad stelde
vast: „De mensen stonden stil
en zeiden geen woord; ze ke
ken elkaar aan, nog maar half
begrijpend dat het waar kon
wezen: hij, de held van Hee
renveen, nu dood, zo kort na
zijn eerste roem". Er moge uit
blijken, hoe razendsnel de po
pulariteit van de piepjonge
aviatiek om zich heen greep.

Koelbloedig

Een hele generatie van pio
niers worstelde zich omhoog,
„variërend van timmerlieden
tot ingenieurs, van bescheiden
jongens tot blaaskaken". Maar
één ding hadden ze gemeen:
koelbloedigheid. „De vliegma
chientjes uit die allereerste ja

ren waren veelal krengen van
dingen", schrijft directeur
Wim van Westerop van het
Luchtvaartmuseum Aviodome
op Schiphol in zijn voorwoord.
„Ze waren soms beter te bestu
ren met euvele moed dan met
stuurorganen. En dus zat de
koene aviateur, al dan niet te
recht, als een circusartiest in
zijn aeroplane. Hem werden
door op sensatie beluste toe
schouwers bijna bovennatuur
lijke krachten toegeschreven.
Op z'n minst werd hij be
schouwd als een waaghals met
doodsverachting. Soms was dat
nog waar ook. Maar vaker was
dat ook onzin en was hij een
wetenschappelijk onderzoeker,
die wilde bewijzen dat het kon
- en beter kon. Helaas werd
veel vallen niet door opstaan
gevolgd en werd de onderzoe
ker door het volk weer voor
een maniakale waaghals aan
gezien".

Het was ook de tijd, waarin
niet vliegen soms gevaarlijker
was dan wel vliegen. „Het is
meer dan eens voorgekomen,
dat het publiek, ongeduldig
geworden van het lange wach
ten na een moeizame tocht om
het demonstatieterrein te be
reiken, de bewaking doorbrak
en de arme man, die vanwege
de slechte weersomstandighe
den niet dorst op te stijgen,
naar het leven stond. Bang ge
worden door de opdringende
meute koos hij dan het lucht
ruim en vloog zich op dat ha-
zepad prompt te pletter". Veel
verder dan een kermisattrak-
tie met een sinistere bijsmaak
bracht de luchtvaart het voor

de eerste wereldoorlog niet -
dit in tegenstelling tot de vele
buitenlanden, waar men wel
oog had voor de onbegrensde
militaire en commerciële mo
gelijkheden van het de aarde
overstiigende fenomeen.
Aan de traagheid, die onze
luchtvaartontwikkeling ken
merkte, kwam pas een eind op
1 augustus 1919 bij de opening
van de eerste luchtvaartten
toonstelling in Amsterdam.
„KLM, Fokker, Koolhoven, de
eerste Indië-vluchten en nog
veel meer, vormden een schit
terend bewijs van de creativi
teit, het ondernemerschap, de
dadendrang, die - al was het
wat laat, ons later overal ter
wereld een naam als lucht
vaartnatie zouden geven. Maar
het waren de mannen van het
eerste uur, die deze creativi
teit, dit ondernemerschap,
deze dadendrang, zijn onmis
bare fundament schonken".
Het is voor het eerst dat de
pioniersgeest van deze wegbe
reiders zo'n uitvoerige be
schrijving heeft gekregen -
wellicht omdat de meeste
luchtvaartauteurs de neiging
vertonen, het vliegtuig een
meer centrale plaats te geven
dan de vlieger of de vliegtuig
bouwer. Een waardevol boek
dus, niet in het minst vanwege
de 200 foto's, waarin veel
uniek en onbekend materiaal.

PIET SNOEREN

„Aviateurs van het eerste
uur". Wim Schoenmaker en
Thijs Postma. Romen Lucht
vaart, Weesn. f 14.90

Jeroen BrouwersWinterlicht

Waarom schrijven? Waarom
doet een schrijver dat en kan
hij niet anders? Wat levert het
hem op; wat betekent het voor
hem? De vragen die Jeroen
Brouwers zich opnieuw stelt in
het verhaal „Winterlicht", een
sombere, indrukwekkende
vertelling over twee schrij
vers, waarvan de een, Jacob
Voorlandt, als een vergeten,
gedesillusioneerd en afgeta
keld man zal sterven, terwijl
de ander, Jeroen Brouwers
zelf (de ik van het verhaal),
met zichzelf een strijd voert
om te schrijven, om zijn leven
zin te geven door te schrijven,
omdat dat alles is, wat hij doen
kan.

Voorzover „Winterlicht" een
verhaal vertelt, dat van bete
kenis is: de ik-figuur, werk
zaam bij een literaire uitgever
als lector, ontmoet de schrijver
Jacob Voorlandt (die zichzelf
aanduidt als schrijfbedrijf
Voorlandt), omdat deze onbe
kende de roman „Onverhoor
de gebeden" ter beoordeling
aangeboden heeft. Voorlandt
blijkt een oudere man, die gro
te invloed zal hebben op de
toekomst van Jeroen Brou
wers. In flarden, herinnerin
gen, dromen, hallucinaties
misschien ook, noteert Jeroen
Brouwers wat hem voor ogen
staat van de enkele ontmoetin
gen, die hij had met Voor
landt. Dat geeft hem aanlei
ding veel over zijn eigen emo
tionele, creatieve en definitie
ve relatie met de literatuur en
het schrijven te formuleren.
Ongeveer halverwege het
boek spreekt Voorlandt, zelf
mislukt als schrijver, Jeroen
Brouwers toe. Brouwers is tot
dan lector bij een uitgever,
hetgeen inhoudt dat hij leest,
niet alleen wat er aan belang
rijke publikaties verschijnt,
maar ook de vele manuscrip
ten, die aan de uitgever wor
den toegezonden, in de hoop
die de schrijvers ervan koeste
ren, dat ze zullen worden uit
gegeven. Met standaardbriefjes
reageert de lector op deze
schrijvers, die het steeds weer
proberen. Het neemt al zijn
tijd, zijn creativiteit in beslag,
hij wordt lamgelegd door het
lezen van al die vele, vaak
nietszeggende schrijfpogingen.
Over dat leven en hoe hij dat
heeft meegemaakt, schrijft

Brouwer*: litvnprir» in Win

iiiimimmiiiiiiiiiii

Jeroen

Brouwers.

Illlllllllllllllllflllll

terlicht".

Jacob Voorlandt spreekt hem
dan toe: „Je moet ophouden
met al die nonsens op dat uit
geverskantoor, waar je jezelf
zit te verhoeren en je talent
versnippert om het weg te
gooien in de wind. Wat' jij
moet doen is: schrijven". Het
zijn woorden die van definitie
ve betekenis zullen zijn voor
Jeroen Brouwers. Voorlandt
gaat verder: „Wie wil schrij
ven moet uitsluitend schrijven
en vierentwintig- uur per et
maal voor zijn schrijverij en
voor niets anders, beschikbaar
zijn, dag en nacht, alles wat hij
doet of meemaakt in het teken
stellend van het oeuvre dat hij
maakt, zijn hele leven lang, en
het beschouwen als zijn lot dat
hij niet kan ontlopen en overi
gens tot in de uiterste conse
quentie ook niet wil ontlopen -
dat is een schrijver".

Het blijkt achteraf niet duide
lijk of Voorlandt dit gezegd
heeft: „Maar zijn het wel zijn
woorden die ik hier, zoge
naamd uit mijn geheugen, re-

&roduceer? In welke oorden
evind ik mij? Tijdsverschui-
vingen. Persoonsverwisselin
gen". Het indrukwekkende
van Brouwers boek is de onze
kerheid van alles wat hij
schrijft: hij moet verslag doen
van wat hij beleeft, Opschrij
ven wat hij ziet, meent te zien,
te denken, te voelen, zonder
dat duidelijk is of het waar of
werkelijk is. Alsof dat ertoe
doet. Met grote inspanning
maakt hij haast, hij moet op
schieten, om dat wat bij, in de

zichzelf tot taak heeft gesteld,
te volbrengen. En wat levert
het op?

Niet dat de koningin voor hem
neerdaalt op haar en zijn ver
jaardag in het dorpje Lochem,
dat 750 jaar bestaat en waar de
schrijver Jeroen Brouwers in
de onmiddellijke nabijheid
van woont. In dit boek gebeurt
dat: een feestelijke binnen
komst uit de lucht van de ko
ningin, die hem echter niet zal
komen onderscheiden vanwe
ge de verdiensten die zijn
schrijverschap inhoudt. Is dat
een teleurstelling? Is het een
teleurstelling dat Voorlandts
hele leven vol onverwachte
geheimen zit, stuk voor stuk
drama's? De desillusies van
het schrijverschap komen in

slechts de schrijver van dat
ene boek „Onverhoorde gebe
den". Hij blijkt in zijn werk-
slaapkamer een koffer te be
zitten, die de vele boekjes en
boeken bevat die in het verle
den van hem verschenen. La
ter zal hij in een soort nacht
merrie met Jeroen Brouwers
op zoek gaan naar zijn ene le
zeres, Gina, die hij al zijn
boekjes toezond, omdat ze be
langstelling voor zijn werk
had. Zijn hele oeuvre gaat
daar in een angstaanjagend ta
fereel van grote barokke
kracht ten onder. De zwarte
vogels in zijn tuin, de rotting
van alles om hem heen, zijn
foto's van wolken die hij ver
nietigt, de dood, de ondergang
is overal te zien, te voelen.

spreekt in vrijwel elk onder
deel van het boek. Op het om
slag is een fragment weergege
ven van het beroemdste laatste
schilderij van Vincent van
Gogh: zwarte vogels boven
een korenveld. Jeroen Brou
wers wijdt daarover uit in zijn
boek: de levenskracht, de drift
om te schilderen is een onlos
makelijk geheel met de ver
nietiging, de doodsdrang.

Het is niet de angst voor de
dood zelf, die Brouwers noemt,
maar die voor de vergetelheid:
„...dat ik aan het eind van
mijn leven in een graf zou
worden neergelegd, zoals mil
jard maal miljarden anderen:
zonder iets van blijvende
waarde te hebben nagelaten
en voorbestemd om definitief
te worden vergeten, zoals dro
men die niet worden opge
schreven of zoals voorbijdrij
vende wolken".

De dromen worden in „Win
terlicht" wel opgeschreven, de
voorbijdrijvende wolken wor
den gefotografeerd, alles uit
angst. „Wiens leven wordt ge
voed door deze angst, leeft met
het besef van haast". Er is
geen rust voor Jeroen Brou
wers, zoals hij zichzelf en zjin
schrijverschap beschrijft in dit
verhaal. En er is bij hem de
onverbrekelijke band met de
literatuur van de dood: hij her
innert met nadruk aan zijn
laatste, grote en zeer geprezen
boek, „De laatste deur over
de zelfmoord onder Neder
landstalige auteurs: „Steeds
opnieuw moet ik schrijven
over dode en vergeten, mis
lukte schrijvers, die ik in het
schemerlicht van hun bestaan
heb gekend of in wie ik mij
heb ingeleefd".

De paradox van „Winterlicht"
is het geheim van de onont
koombare dwang tot schrijven,
zoals Brouwers met zich mee
draagt en waar hij duidelijk
heid over wil. Een boek met
een grote verbeeldingskracht,
vrijwel zonder verhaaL maar
met een reeks van indrukwek
kende gebeurtenissen en bele
vingsmomenten. Een meesle
pend onderzoek aan de basis
van het bestaan van de schrij
ver.

JAN VERSTAPPEN
Jeroen Brouwers: „Winter
licht - een vergeetboek". Uit
gave De Arbeiderspers. Prijs