Op
naar
weg
de
volgende
parlementaire
enquête
Sommige ministers hebben alleen
onder ede ontzag voor de Kamer
THORBECKE ZAG HET IN 1848 AL
BINNENLAND
C«idócSoivt£mt
ZATERDAG 14 JULI 1984 PAGI1
DEN HAAG We gaan terug
naar december 1979, naar een
gebeurtenis die op zich los
staat van het RSV-drama. In
die dagen bracht een door de
Kamer ingestelde commissie
een rapport uit over steunver
lening door de overheid aan
De parlementaire enquête over het RSV-drama is bijna
ten einde. Weliswaar wil de Enquêtecommissie in sep
tember, voor zij aan haar eindrapport begint, npg enke
le getuigen verhoren worden over details, maar het
rr. r» grote werk is gedaan. Sinds eind maart heeft de com-
ïndividuele bedrijven. De com- t-..., ✓>,-
missie, onder leiding van de ™ls,sle °nder leldlnë van C?es van Dijk 65 getuigen en
CDA'er Cees Van Dijk, was deskundigen tegenover zich gehad. Een schat aan in
een jaar aan het werk geweest, formatie over het ontstaan van RSV, de levensloop van
In haar eindrapport staat dat het concern en de aftakeling ervan kwam boven wa-
regering en parlement meer ter. De rol van de ambtenarij, de overheid, de politiek
hebben bfhVvërie" de leidi,P.g van werd nauwgezet ontleed,
nen van financiële steun aan Het is nu tijd geworden om de balans op te maken en
bedrijven in moeilijkheden, vooral om te bepalen welke lessen uit de RSV-geschie-
De commissie pleitte voor de denis getrokken kunnen worden,
aanstelling van regeringswaar
nemers en regeringscommissa
rissen bij deze bedrijven. Ook
meenden men dat de controle
van accountants uitgebreid
moest worden en dat de Alge
mene Rekenkamer meer be
voegdheden zou moeten krij
gen om het financiële beheer
van de gesteunde bedrijven te
controleren.
Er staat nog iets anders in het
rapport van de commissie. Op
gemerkt werd dat de verant
woordelijke bewindslieden een
grote beleidsruimte moeten
hebben en voldoende bevoegd
heden om een doeltreffend en
flexibel beleid te voeren bij
steun aan bedrijven. Maar dan
komt het: „Tevens realiseert
de commissie zich dat de Ka
mer meestal pas achteraf kan
constateren hoe de bewindslie
den die vrije beleidsruimte
hebben gebruikt. Zij meent
echter dat het niet op de weg
van de Kamer ligt om bij de
uitvoering van het beleid be
trokken te raken, zolang over
de hoofdlijnen van dat beleid
voldoende overeenstemming
vóóraf bestaat en de controle
mogelijkheden achteraf vol
doende verzekerd zijn".
Hoewel de commissie-Van
Dijk in 1979 niet gedacht zal
hebben aan een RSV-drama
en helemaal niet aan het hou
den van een parlementaire en
quête over die zaak, toch past
de formulering van het rap
port uit 1979 wonderwel op
het nu bijna afgeronde werk
van de Enquêtecommissie. Tij-
Marcel van Dam (I) en Cees
van Dijk, de sterke tandem van
de RSV-enquêtecommissie.
dat bewindsleiden hun be-
RSV probeerde echter kostte
leidsvrijheid inzake RSV soms wat kost mensen aan het werk
wat al te ruim interpreteerden te houden uit angst voor sta-
en dat er het een en ander kingen en looneisen in een tijd
?rtïe aan "e controle-moge- dat OVeral om werknemers ge
lijkheden van de Kamer. schreeuwd werd. Men gokte
op de toekomst en begon met
t.i houwen van schepen voor
Geschiedenis eigen rekening. Daarbij ging
men zo ver dat ook geannu-
Om dit te verduidelijken is het leerde orders voor tankers
nodig de geschiedenis van werden afgemaakt, zonder dat
RSV aan de hand van het er kopers voor het schip in
werk van de enquêtecommis- zicht waren. Honderden mil-
sie door te lopen. In 1967 joenen guldens stak RSV zo in
vroeg Cornelis Verolme de een avontuur dat later op even
overheid óm een krediet voor grote verliezen uitdraaide,
de bouw van een groot dok
voor mammoettankers. Hij zag
grote mogelijkheden op die Geblokkeerd
markt. Verolme kreeg 75 mil- WU1U
joen maar werd tegelijkertijd In een p0ging de verliezen te
gedwongen de noodlijdende compenseren begon RSV zijn
werf NDSM in Amsterdam produktiepakket uit te brei-
over te nemen. De scheepsbou- den ^en hield zich niet meer
wer ontving daarvoor een le- aneen met schepen bezig. Zo
ning van 30 miljoen gulden. had RSV kernenergie als toe-
Toen het echter met Verolme s komstige markt ontdekt. Met
concern gaandeweg slechter het Amerikaanse bedrijf Ge-
ging en hij weer bij de over- neral Eiectric haalde het een
heid aanklopte om steun (130 order binnen voor de bouw
miljoen), wilde het Kabinet van kerncentrales in Zuid
van hem af. Achter de rug van A£rika. Da politiek blokkeerde
de scheepsbouwer om voerde ^it project echter. Om het ei-
men gesprekken met zijn gen hachje te redden liet het
grootste concurrent. Rijn- Kabinet-Den Uyl de datum
Schelde, over een eventuele waarop „ja" tegen de order ge-
fusie. Daarbij kreeg Rijn- zegd moest worden, verlopen,
Schelde in het geheim infor- zodal RSV de order
aan zijn
matie over orders die Verolme neus voorbij zag gaan. Toen
had binnengehaald. Het Kabi- het Kabinet ook nog besloot de
net beschouwde Rijn-Schelde bouw van kerncentrales in ons
als de sterkste fusiepartner, eigen jand uit te stellen, was
omdat dit concern zijn finan- het kernenergie-sprookje van
ciële positie veel te rooskleurig rsV uit
voorstelde De verliezen die Dan maar weer terug naar de
Rijn-Schelde al in stilte boek- scheepsbouw- en reparatie, zo
te, kwamen pas later aan het redeneerde RSV. Maar het kli-
licht. Maar ook toen het Kabi- maat in deze sector bleef
net daar weet van kreeg ne- slecht. Na de oliecrisis werden
geerde het die rode cijfers. De er nauwelijks meer grote tan-
fusie moest doorgaan, punt uit. kers besteld en als gevolg van
De nieuwe scheepsbouwgigant de economische recessie in de
RSV ontstond in 1971. Eerst wereld liep ook de scheepsre-
goed, paratje terug. Zelfs een lening
draaide het concern
dankzij de winsten op de or
ders die Verolme kort voor de
fusie nog geboekt had. Het be
drijf hing echter als los zand
aan elkaar. Voormalige Verol-
me-bedrijven hadden
vertrouwen in de werven van
150 miljoen die RSV eind
1977 kreeg mocht niet baten.
Het was begin 1978 toen het
Kabinet RSV met 430 miljoen
voor vier jaar uit de brand
6®®" wilde helpen. Zo langzamer-
hand houden de scheepsbouw
Rijn-Schelde, en omgekeerd en scheepsreparatie toch wel
was het net zo. Het was in u,t het dal klimmen. Dacht po-
deze situatie dat in 1973 ir. A. htiek Den Haag
Stikker als president-directeur Ondertussen was wel een be-
van RSV werd aangetrokken, perking van de capaciteit bij
De tijden waren niet makke- RSV nodig, zo meenden de
lijk. De eerste oliecrisis sloeg Haagse ambtenaren. Ook RSV
zelf zag dit wel in. Helaas was
de Nederlandse samenleving
daar echter nog niet aan toe.
Een plan tot sluiting van de
grote scheepsbouwwerf NDSM
in Amsterdam stuitte op fel
verzet van de Kamer, de vak
beweging en Amsterdam. „Het
geld was niet het ijkpunt,
maar de werkgelegenheid, het
verlies aan banen", zei minis
ter Van Aardenne deze week
voor de enquêtecommissie. De
NDSM bleef dus gedeeltelijk
open, hoewel het einde toch
onvermijdelijk bleek: Dit jaar
sloot de werf haar poorten.
De sterke wens vanuit de poli
tiek en de samenleving tot be
houd van werkgelegenheid
blokkeerde begin 1978 ook de
plannen van RSV om de ande
re grote scheepsbouwwerf,
VDSM in Rozenburg, op te
doeken en enkele reparatie-
werven gedeeltelijk te sluiten.
Men kon de verliezen in beide
sectoren niet meer dragen. Het
„politiek-sociaal klimaat" was
er echter niet naar om zo
10.000 mensen ineens op straat
te zetten. „Een ondernemer
heeft ook een sociale verant
woordelijkheid", aldus Van
Aardenne.
Ook de VDSM bleef dus, op
kosten van de staat, open.
Eerst omgedoopt tot Rotter
damse Offshore- en Scheeps-
bouwcombinatie, maar later,
toen de ROS te duur bleek,
toch weer als RSV-onderdeel.
De VDSM-werf werd begin
1980 gesloten. De verliezen in
de grote scheepsbouw bleven
echter groeien, waardoor de
overheid in 1982 700 miljoen
aan steun kwijtraakte.
Voeg bij de verliezen in de
scheepsbouw en scheepsrepa
ratie de krampachtige pogin
gen van RSV om na de kern
energie iets anders met toe
komstperspectief te vinden
(het leveren van kant en klare
fabrieken aan Algerije en de
bouw van kolengravers in de
VS), waarbij enorme risico's
(tot 800 miljoen) werden geno
men, en het beeld voor het
drama is compleet.
Vraag
Blijft natuurlijk de vraag hoe
dit allemaal kon gebeuren on
der de ogen van de overheid,
met een regeringswaarnemer
bij RSV, met geld van de over
heid en met controle van de
bij RSV.
Wat de overheid wèl kon doen
was het eisen van het vertrek
gesloten moesten
was het toevallig even rustig ciën stelden steeds dat het af
gelopen moest zijn met het
pompen van geld in RSV en
dat bedrijfsonderdelen
van de Raad yan Bestuur op vooral in de scheepsbou w-
het moment dat men voor de
zoveelste keer steun verleen
de. Pas in 1982 gebeurde dat,
door minister Terlouw. Maar
ook toen nog duurde het een
jaar voordat Stikker vertrok. Ministers
Alweer onder tegenwerking
van de Raad van Commissaris
sen die uiteindelijk toch
zwichtte voor het belang van
RSV: het belang om weer geld
van de overheid te kunnen
ontvangen.
Kamer. En hoe kon het bin
nen RSV zelf allemaal zo lo
pen?
Nu was het bedrijf nou niet
bepaald een eenheid en dat
werd het ook onder Stikker
niet. „Als hij aan het roer
draaide gehoorzaamde het
schip niet", kreeg de commis
sie van een getuige te horen.
En Stikker gaf die conclusie
zelf grif toe. Eind 1978 wilde
hij dan ook weg, omdat hij het
gevoel had dat hij het niet
aankon. De Raad van commis
sarissen hield hem echter te
gen, zoals men hem steeds de
hand boven het hoofd had ge
houden, ook bij verzoeken
vanuit het Kabinet om het
management te verbeteren.
En wat kon de overheid doen?
De Raad van commissarissen
is volgens de wet de bevoegde
instantie om leden van de
Raad van bestuur te ontslaan.
Wil de overheid dat anders,
dan moet men een bedrijf
overnemen. En dat was on- politieke besluiten maakten ke" tegenvallers. In 1979 was
denkbaar onder de CDA- hem tot een roepende in de hij de man die de VDSM open-
Komen we bij de regerings
waarnemer binnen RSV, Mol-
kenboer. Een man die van al-
Komen we bij de politiek: de
rol van de kabinetten en van
de Tweede Kamer. De grootste
„supporter" van RSV was mi
nister Gijs van Aardenne, die
onder het Kabinet-Van Agt-
Wiegel en onder de huidige
regeringsploeg in totaal 1,3
miljard gulden in het concern
stak. Begin 1978 wilde hij met
les op de hoogte was maar 430 miljoen gulden de hele be-
steeds te laat door RSV over drijfstak uit de ellende halen,
calamiteiten binnen het con
cern werd ingelicht. Hij ver- Eind 1978 hield hij tegenover
strekte zijn ministers voortdu- de Kamer vol, dat berichten
rend informatie over hét rei- over nog sterker oplopende
len en zeilen van RSV en verliezen (waardoor de 430
waarschuwde voor het verle- miljoen niet genoeg zou zijn)
nen van nieuwe steun. Maar slechts berustten op „tijdelij-
VVD-kabinetten van Van Agt woestijn,
en Lubbers. En onder de cen
trum-linkse kabinetten (Van
Agt-2 en -3) met PvdA en D'66
hield in de hoop dat de grote
scheepsbouw wel weer zou op-
Ook ambtenaren op Economi- bloeien en vooral de offshore
sche Zaken en vooral Fin.an- nieuwe kansen zou geven. Hij
was de minister die daarvoor
eerst 250 miljoen uittrok en
dat bedrag later verhoogde tot
330 miljoen. Hij was het ook
die RSV zonder meer beloofde
alle verliezen op de grote
scheepsbouw en offshore af te
dekken in het levensgrote op
timisme dat het bedrag van
330 miljoen wel genoeg zou
zijn. Uiteindelijk werd de re
kening voor de staat bijna 700
miljoen.
Ook Van Aardenne's opvolger
Terlouw geloofde in 1982 nog
in de toekomst van het con
cern, gezien de verwachte ba
ten uit de kolengravers die
hem door RSV voorgespiegeld
werden. RSV had tot dan toe
al 400 miljoen in de gravers
gestoken, zonder er ooit een
cent van te heben teruggezien.
Tenslotte de rol van de Twee
de Kamer. Zowel in 1978 als in
1979 vroeg het parlement het
kabinet om het uiterste te
doen, de werkgelegenheid bij
RSV te behouden, ongeacht de
kosten. Hetgeen gebeurde.
Verder heeft de Kamer eigen
lijk geen rol van betekenis ge
speeld, afhankelijk als zij was
van de informatie diel
vooral van regering!
kreeg. En die informatie|
soms een erg verbloen
misleidend karakter. Soifl
gegevens werden heel 1>J
door het Kabinet v(erzwi
Drie miljard
Dertien jaar RSV hecH
overheid, en daarmee d_.
lastingbetaler circa drie
jard gulden gekost. Voi
rend werd getracht de 11
triële capaciteit overei|j
houden. In feite ontliep
echter de harde realitei
erop neerkomt dat elders^
wereld veel goedkoper 1
pen konden worden gelp
en gerepareerd. Ook over
ste de angst dat het onthih
van steun aan ,RSV ertal
leiden dat het bedrijf zt
„begeleiding" over de kqr
gaan, met alle sociale^
vandien. r
Inmiddels is ook duidelij
worden dat de overheid i
poging de industriële cL
teit te behouden onvoldt
mogelijkheden had om c<i
le uit te oefenen op de I
ding van de steunbedif0
Een bedrijf kan steun it
lijk naar eigen inzicht P1
den. Ook een regeringsjv
nemer heeft daar geen co'
le op en kan slechts rapp1
ren dat er iets fout gaat. LÜ
pen kan de overheid t<
door de geldkraan diel
draaien. En daarvoor s|e
men bij RSV (gezien de ,t
stelling: behoud van indii
le capaciteit en daarmeq£
werkgelegenheid) nu jui^
r"g- fe
Dat de Kamer niks korje
richten is evenzeer duiG
geworden. Zij kan alleen»
teraf oordelen, zoals nu ir
lijk is geworden door rrr
van een parlementaire ej
te. Het houden van een e
te bij iedere bedrijfssteur
echter een erg omslaoj
weg.
En daarmee komen we
bij het rapport van de con
sie-Van Dijk van eind
over steunverlening aanf
viduele bedrijven. Zolai)
staat bepaalde bedrijvei
moeilijkheden niet zelfj
gaan runnen zal alleen L
controle op de steunverlt
kunnen worden uitgeoe!
als het geld voor één ge
project ter beschikking
gesteld.
Daarbij zou de overheir
been stijf moeten houden
bedrijf krijgt maar één!
steun en moet het daa)c
zien te rooien. Zo niet,ni
moet het bedrijf daar|e
maar de consequentiesn
trekken. Overheidski
waarbij wordt gezegd: o
maar waarvoor je het-ei
bruikt" ZOU voortaan
boze moeten zijn. .-u
Blijft de vraag: hoeveel: j
moet een bedrijf, dat steur)(
dig heeft, ontvangen omPa
een overlevingskans te d
ben? Het antwoord kan
maar door de politiek wc)cj
gegeven. En in een lande
steeds wisselende polin
meerderheden zal dat
schijnlijk altijd een strijd^
blijven. De volgende ftti
mentaire enquête zal dus|j(
schien niet zo lang op zicj.
ten wachten. ld
CAREL GOSEIia
SUSKE EN WISKE DE LIEVE LILLEHAM
(Zwrr istmt tints mtt an te rdnfërT)
Htmelhi/h mt, dit $tk jMt tiur mmchuten
nvy
het verlenen van steun, aan
bedrijven, dan zal er sprake
- v.. zijn van een anticlimax. De
doen en laten van politici e]}quête heeft duidelijk aange.
DEN HAAG De parle-
mentaire enquête naar het
zakenmensen rond toond dat, vrij naar Shake-
Rijn-Schelde-Verolme be- speare, „there is something
gint het einde te naderen, rotten in the state of the Ne-
Dat is te betreuren, omdat therlands".
de getuigenverhoren
spannender bleken dan Schrijnend
menige feuilleton of tv-se- Dan doelen we niet in de eer-
rie. Een troost is dat er in Ste plaats op de manier, waar-
september nog een paar °P ..heren" als Stikker en De
sappige afleveringen te Vries zich yele jaren de balk
verwachten zijn, met
name het verhoor van dr.
rond hebben gegeten uit een
ruif, die voornamelijk door de
belastingbetalers werd gevuld.
J. de Vries over zijn astro- Al is dat natuurlijk bijzonder
nomische onkostendecla- schrijnend voor met name al
die werknemers en <>x-werk-
nemers van RSV, die hun in
komen door de jaren heen al-
raties. Kees van Dijk en
de zijnen schijnen zich te
hebben voorgenomen jeen maar zagen dalen en soms
deze hooghartige heer zeer drastisch. En al doet het
eens flink door de molen bovendien heel vreemd aan,
te halen, hetgeen de ware dat een man als De Pous, die
RSV-liefhebber zich nu al |ls voorzitter van de Sociaal-
vereenoeed de handen Economische Raad de regering
veigenuegu uc ucuiucn adviseert over ïnkomensmaat-
doet wrijven. regelen, de RSV-kassier op
dracht heeft gegeven dr. De
Vries 238.000 gulden aan on-
Maar hoe zit het met de eigen- kostenvergoeding t<e betalen
lijke doelstellingen van het zonder dat deze ook maar één
onderzoek? Blijft het bij een bonnetje overlegde,
flinke portie leedvermaak
voor de gemiddelde krantele
zer en tv-kijker of zal het ook
leiden tot een verbetering van
onze parlementaire democra
tie? Dat zal afhangen van de
conclusies in het eindrapport,
dat in september of oktober
verschijnt, en van de gevol
gen, die de Tweede Kamer
daaraan zal willen verbinden.
Als die niet verder gaan dan
het wijzigen van een paar be
palingen met betrekking tot
Nee, onze gedachten gaan
meer uit naar het gedrag van
sommige bestuurders van dit
land. Wat te denken van de
manier, waarop zij zijn omge
sprongen met bedragen, die
een veelvoud waren van wat
de genoemde zakenlieden op
streken? Geen van de keren
dat er miljoenen, soms bij hon
derden tegelijk, iri RSV wer-
toegezien dat dit geld ook in
derdaad nuttig werd gebruikt.
Er zat een regeringswaarne
mer, ja, maar deze had als het
er werkelijk op aankwam niet
de mogelijkheden om te voor
komen dat de miljoenen, be
doeld voor het overeind hou
den van scheepsbouw-en off
shore-activiteiten, in werke
lijkheid werden geplempt in
duistere Algerije-projecten en
onverkoopbare kolengraafma-
chines.
Erger nog is dat heel veel van
dit wanbeheer van belasting
gelden geschiedde onder ver
antwoordelijkheid van van
een minister met heel bijzon
dere opvattingen omtrent de
parlementaire democratie.
Drs. Van Aardenne mag nog
zo'n goede reden (bedacht)
hebben voor het misleiden van
de Tweede Kamer, misleiding
blijft het. Dat is temeer zo, om
dat hij het parlement of des
noods alleen de voorzitters van
de regeringsfracties ook ver
trouwelijk had kunnen inlich
ten. Nu is geen andere conclu
sie mogelijk dan dat deze
VVD-politicus niet voldoende
achting heeft voor de gekozen
volksvertegenwoord iging,
waar hij nota bene zelf uit
voortkomt. Ook toen zijn par
tijgenoot Joekes hem toevoeg
de, dat niets zo frustrerend is
voor een kamerlid als half en
dus misleidend geïnformeerd
te worden, deed Van Aarden
ne niets anders dan zijn eerde
re verklaring herhalen.
Meineed
Een commentaarschrijver
vroeg zich deze week af wat
den gepompt, wend er echt qjy, de Kamer aan moet met deze
bewindsman, die ook nog eens
vice-premier is. Kan hij voort
aan nog op zijn woord geloofd
worden? Een andere commen
tator meende dat Van Aarden
ne de zekerheid zal moeten
verschaffen dat hij in voorko
mende gevallen volledige
openheid van zaken zal geven.
Zo niet, dan zou hij maar moe
ten verdwijnen. Maar hoe kan
men er zeker van zijn dat hij
in dat geval de waarheid
spreekt en niet toch nog een
slag om de arm houdt? Men
zou hierdoor bijna tot de con
clusie komen dat het aanbeve
ling verdient de grondwet zo
danig te wijzigen, dat minis
ters, alvorens zij de Tweede
Kamer antwoorden, de twee
voorste vingers van de rech
terhand omhoog steken. Aldus
zou het verstrekken van mis
leidende informatie hun het
risico opleveren van een ver
volging wegens meineed.
Het gebeuren rond ex-minister
Nelissen vormt, hoe vreemd
dat ook klinkt nu de officier-
van justitie heeft besloten hem
niét te vervolgen, het bewijs
dat zo'n maatregel zou kunnen
werken. De angst droop van
Nelissens gezicht, toen voorzit
ter Van Dijk hem confronteer
de met een notitie van Mol-
kenboer, waaruit bleek dat de
oud-minister de eerste keer
onwaarheid had gesproken. In
zijn wanhoop ging Nelissen
aanvankelijk zelfs zover de
commissie ervan te beschuldi
gen dat deze hem tot meineed
verleid had, maar dat nam hij
schielijk terug, toen hij besefte
wat hij eigenlijk deed. In elk
geval bleek zonneklaar dat
een minister die onder ede
staat aanzienlijk meer ontzag
heeft voor het parlement
een bewindsman zondei^
zwaard van Damocles b|
het hoofd.
J
Thorbecke
Dat zou bovendien het Vp
deel hebben dat de Kameije
behoeft over te gaan totl
kostbare uitbreiding van er
gen staf, wat sommigerf
weer bepleiten ter verbete
van de controle van de
ring. In dit verband is hefe
goed te bedenken, waaronp1
parlement zich in 1848 opd
tiatief van Thorbecke
recht van enquête heeft If
schaft. Dat geschiedde vdg
omdat ministers zich in dié
nog veel minder gelegen Ije
liggen aan de gekozen v(n
vertegenwoordiging. Eenfi
quête was dan het enige [e
del om hen te dwingen te^(
woorden. Vandaar dat er fj,
vorige eeuw maar liefst n(,£
keer van dit wapen gehL
werd gemaakt, ook alsL
ging om eenvoudige zakei,
de toestand van de Maas e
Zuid-Willemsvaart (1858-J.
en een besmettelijke longp'
te onder het rundvee (f
1877).
De laatste 97 jaar was er -
gezien van het contro
van het beleid van de uit'g
ken regering in Lond
geen enquête meer geho
De belangrijkste reden w
het parlement.dit middel
meer nodig meende te he
om de normale control
kunnen uitoefenen op de
nisters. Als de afgelopen
maanden iets hebben bew
dan is het wel de onjuis
van deze opvatting.
RIK IX 'T Hf
