Kerken
in
spoor van Kadars
„kleine stappen"
Eiwit-
dieet: hoe
gevaarlijk?
Hongarije is een open
huis geworden.
Partijleider Janos Kadar,
in zijn buitenlands beleid
trouw aan Moskou, heeft
met zijn voorzichtige
doch consequente
hervormingspolitiek op
economisch gebied zijn
tien miljoen Hongaren
een redelijke mate van
welvaart en welzijn
bezorgd.
Verslaggever Leo van
Vlijmen nam een kijkje
in deze Oosteuropese
oase en schreef hierover
een serie van vier
artikelen. De eerste drie
verschenen op de
.zaterdagen 9, 16 en 23
juni. Vandaag het laatste
artikel.
BOEDAPEST Het mooiste plek
je van Boedapest moet men zoeken
op de rechteroever van de Donau.
Het is een anderhalve kilometer
lang plateau dat zich ongeveer zes
tig meter boven de stad verheft: de
Varhegy (Vestingberg). Deze na
tuurlijke uitkijkpost biedt een
schitterend uitzicht op het stadsdeel
Pest, op het Margaretha-eiland in
de Donau en op vele kilometers
van deze in Boedapest overigens
met bruingrijs water gevulde ri
vier, die reeds menige Hongaarse
milieugroep ertoe heeft verleid om
Kédór Jénos enige last te bezorgen.
De Vórhegy heeft echter heel wat
meer te bieden dan alleen een
prachtig panorama. De schitterende
gevels van herenhuizen en paleizen
na de verwoestingen door Mon
golen, Turken, nazi's en Russen
vele malen gerestaureerd zijn
pronkende getuigen van een lange
Hongaarse geschiedenis. Hoewel de
koninklijke burcht (gedeeltelijk
nog steeds in de steigers) als be
langrijkste bouwwerk geldt, wordt
de Varhegy gedomineerd door de
"Métyas-kerk, in het midden van de
dertiende eeuw gebouwd, driehon
derd jaar later als moskee ingericht
en nu nog steeds het trotse symbool
van het katholieke Hongarije. Oos
tenrijkse, Duitse en Tsjechische
toeristen lopen snaterend in het
duistere godshuis rond; degenen die
een kruisteken maken en knielen
zijn Hongaren èn Poolse toeristen.
De Polen voelen zich in deze bo
venstad met heiligenbeelden, ker
ken en het standbeeld van de heili
ge koning Stefan zo thuis, dat een
drietal van hen er wel muziek in
ziet en met panfluit, gitaar en een
Je kunt van de staatssecretaris van
volksgezondheid J. van der Reijden
alles denken, maar saai is hij in elk
geval niet. Kortgeleden vroeg hij
aan de Gezondheidsraad en Voe
dingsraad om advies over het eiwit-
dieet. Dat is op zich niet vreemd.
Maar dat de staats al op voorhand
weet te melden dat vrije verkoop
van die produkten aan banden moet,
is natuurlijk wel een beetje raar. In
Amerika, aldus Van der Reijden,
zouden door dergelijke diëten zestig
doden zijn gevallen.
Hoe zo'n dieet kan uitpakken is
misschien het best uit te leggen aan
de hand van het meest extreme
dieet dat er is: helemaal niets eten.
Eet je niets dan moet het lichaam
toch de boel aan het draaien zien te
houden. Daarvoor moet het op zijn
minst voor 1.500 calorieën per dag
verstoken. Goed, die calorieën wor
den niet bijgegeten, wat nu? Het li
chaam gaat dan zijn eigen vet ver
branden en hoera, daar slank je
van af. Maar er gebeurt meer. I)e
eiwitten van het lichaam, het spul
waarvan de hartspier is gemaakt
en meer belangrijke zaken, worden
ook afgebroken. Dat is een ramp.
Op den duur gaat het lichaam lij
ken op iemand die zijn huis sloopt
alleen maar om de kachel aan te
houden.
Aan dat bezwaar probeert het ei-
witdieet tegemoet te komen. Het
dieet levert 500 calorieën per dag;
om aan de resterende 1.000 calo
rieën te komen moet het lichaam
dus eigen energievoorraden aan
spreken. Om te voorkomen dat de
lichaamseiwitten ook worden opge
stookt, zit er in het dieet 30 tot 50
gram eiwit. Gevolg: het vet smelt
weg, maar het levensbelangrijke ei
wit blijft gespaard.
Duurkoop
Simpele theorie, en toch vielen er
in Amerika een zestigtal doden. Bij
17 van hen werden de gegevens tot
in detail nagetrokken. Wat bleek?
Allen gebruikten een dieet met ei
witten van slechte kwaliteit die, als
ik goed ben ingelicht, bereid waren
uit koeiehoèven. In die goedkoop-
-duurkoop diëten zaten ook nog on
voldoende mineralen en sporenele
menten. Opvallend was dat 16 van
de 17 zo enthousiast hadden door-
gekuurd dat ze op het laatst totaal
waren ondervoed. Op dat kwade
moment gaf hun leeggeroofde hart
spier het op.
Het vreemde is dat het eiwitdieet
in de Nederlandse medische bladen
een redelijk gunstige pers heeft ge
had. Eind vorig jaar stond in het
Nederlands Tijdschrift voor Ge
neeskunde een artikel van de Rot
terdamse internisten Wilson en
prof. Lamberts waarin het dieet „in
de praktijk veilig en werkzaam"
werd genoemd. Voorwaarde is wel
dat in het dieet de stoffen zitten die
het lichaam beslist nodig heeft zo
als goede eiwitten, mineralen, spo
renelementen, essentiële vetzuren
en vitaminen. Het duo nam een ze
vental overzware vrouwen in hun
kliniek op, zette ze op een Equiline
eiwitdieet en mat vervolgens wat
er maar te meten viel. De vrouwen
verloren gemiddeld 10 kilo (eigen
lijk niet zo erg veel bij een overge
wicht van 69 tot 130 procent!) en
van nadelige gevolgen geen spoor.
Ze vinden dat dit dieet in huisart
senpraktijk of op polikliniek 6 tot
10 weken zonder controle kan wor
den doorgezet. Wel is bij hartafwij
kingen en gebruik van bepaalde
geneesmiddelen geregelde controle
nodig.
Beide heren (de een op congres, de
ander in het buitenland) waren
niet bereikbaar voor commentaar.
Het Voorlichtingsbureau voor de
Voeding was zoals het een voor
lichtingsbureau betaamt wel be
reikbaar. „Je kunt niet alle prepa
raten over één kam scheren. In
Amerika was er sprake van onvol
waardige diëten waarin allerlei es
sentiële elementen ontbraken. Het
schrikbeeld van Van der Reijden is
niet zonder meer van toepassing op
de diëten die nu in Nederland vrij
te koop zijn".
Helpt het?
„Ach, het is natuurlijk wel een aar
dig opstapje: de eerste poging wordt
beloond. Maar stop ie ermee dan
moet je het weer zelf opknappen.
Dus: minder eten en meer bewe
gen. Zet je de oude levenswijze na
de kuur voort, dan is er zelfs een
goede kans dat je boven je uit
gangsgewicht uitkomt. Het eiwit
dieet is ontworpen voor de over-
zwaren. Wie wil lijnen om de mooi
valt wel een kilootje af, maar dat
komt zo weer aan".
In het artsenblad „Huisarts en We
tenschap" schreef de arts W. Saris
ook al een gunstig artikel over ei-
witdiëten bij obesitas, medisch chi
que voor veel te dik. Wat vindt hij
nou van de uitspraak van Van der
Reijden? Saris (net op het punt om
af te reizen, wetenschappers reizen
wat af): „Hij heeft de klok horen
luiden en weet niet waar de klepel
hangt. Die doden in Amerika vie
len ten gevolge van een onvol
waardig dieet. Van der Reijden
vergelijkt appels met peren. Het
zou beter zijn dat hij het advies van
de Gezondheidsraad afwacht".
clusief en daarmee sta ik a
lange tenen van de diëtist dl
geleiding op lange termijn df^
diëtist biedt. De overgrote i
derheid, 90 procent, valt weerk
op zijn oude gewicht, welke ny
de ze ook gebruiken. Dat isl
waarheid als een koe". I
Hoe gevaarlijk is het eiwitdieé
„Voor echt overgewicht is het»
schien wel de aangewezen I
Voor een kilootje eraf om in ó>r
kini te kunnen, heeft het diee»t
gens mij ook geen bezwaar. IL
geval wordt dan de kuur tef
volgehouden om echt gevaarlf
kunnen worden".
I)
Wat van dit alles te denken?,
de doden van Van der Ra.
wordt ernstig getwijfeld, mai.
het eiwitdieet op lange termijP
den aan de dijk zet ook. Afv)l,
komt niet uit een (peperduur)ai
je maar is veeleer een manieiii
leven. De wetenschappers
ongeveer hoe een eiwitdieetfv
pakt onder medische controle
zijn over de resultaten niet
vreden. Maar hoe zo'n dieet uip
in de vrije verkoop weten ze t
Van der Reijden weet het ook b
de Gezondheidsraad weet hetf
niet. Over zes maanden komt
raad met een rapport. Ik houdr
de hoogte.
Mindszenty
Toch is Hongarije allang geen ka
tholiek land meer. De officiële
scheiding tussen kerk en staat
heeft in feite het atheïsme tot
staatsgodsdienst verheven en al
draagt de kardinaal-aartsbisschop
van Esztergom nog steeds de titel
van primaat, een politieke rol
speelt hij niet meer. Maar de Hon
gaarse kerk, met ruim zestig pro
cent van de Hongaren achter zich,
is nog steeds veruit de grootste ge
loofsgemeenschap, reden waarom
Perczel Lószló me bereidwillig
naar de burelen van de Katholieke
Actie brengt, waar voorzitter bis
schop Joszef Kacziba en secretaris
generaal Istvén Szantay geen
duurkoop diëten zaten ook nog on
een kerk in een socialistisch land te
schetsen.
Het eerste wat opvalt is, dat de
overleden kardinaal Mindszenty
in 1949 tijdens een monsterproces
veroordeeld, in 1956 door de op
standelingen bevrijd, na de inval
van de Russen naar de Amerikaan
se ambassade gevlucht en in 1971
door paus Paulus VI naar Rome ge
haald weinig genade vindt. Bis
schop Kacziba: „Mindszenty was
een zeer vroom en ascetisch mens,
Zusters
Kacziba geeft toe dat de eerste ja
ren na de oorlog zeer moeilijk zijn
geweest voor de kerk. „We moes
ten niet alleen een verslagen en
verwoest land opbouwen, maar
werden ook geconfronteerd met
een nieuwe maatschappelijke orde.
Dat laatste was voor velen bijzon
der zwaar. Mindszenty en de mees
te bisschoppen uit die tijd waren fel
tegen de nieuwe maatschappij. In
dien men toen soepeler geweest zou
zijn, zou de kerk het vermoedelijk
veel minder moeilijk gehad heo-
ben. Ik moet er overigens bij zeg
gen, dat wanneer na de oorlog in
plaats van de stalinist Rékosi de
huidige partijleider Kódér Janos
het voor het zeggen had gehad kar
dinaal Mindszenty waarschijnlijk
ook soepeler geweest zou zijn
Inzet van het conflict tussen
Mindszenty en de nieuwe orde was
indertijd de confiscatie van alle
kerkelijk bezit, het verbod van de
meeste ordes en congregaties en het
terugdringen van de kerk binnen
de muren van het kerkgebouw.
Momenteel zijn alleen francisca-
Bisschop Joszef Kacziba: „Mindszenty was vroom, ascetisch en"
dig, maar star".
onze vrienden en wij bewonderen
hun vroomheid, maar hun politiek
kunnen wij niet volgen".
Is er ook hier sprake van een histo
risch compromis? Kacziba: „Wij
praten met elkaar, proberen samen
oplossingen te vinden, doch onze
uitgangspunten zijn niet veranderd.
Wij willen het marxisme niet do
pen en de marxisten weten dat ze
ons niet kunnen bekeren. Van be
lang is echter, dat de partij de golf
lengte naar ons gevonden heeft".
En nog eens Szantay: „De politiek
van kleine stapjes is niet slechts
een kwestie van taktiek, maar wij
weten dat we er op den duur succes
mee zullen hebben. De afgelopen
jaren hebben we al menige vrucht
kunnen plukken". Tehuizen voor
oude priesters, een religieus vor
mingscentrum en de restauratie
van oude en de bouw van nieuwe
kerken, alles door de atheïstische
staat gefinancierd, worden door
bisschop Kacziba en Istvan Szantay
als trofeeën opgevoerd.
Alternatieve kerk
„Hebben ze ook over de basisbewe
ging gesproken?", vraagt de collega
met wie ik later op de Varhegy, bij
het standbeeld van de heilige Ste
fan, heb afgesproken. „Nee", ant
woord ik. „Allicht", zegt hij, „want
de strijd tegen die basis is een ge
meenschappelijk belang van de
hiërarchie en de regering". De ka
tholieke basisgemeenschappen in
spireren zich op de theologie van
pater György Bulényi, die volgens
eigen zeggen tweehonderd basis
groepen achter zich heeft. Pater
Bulanyi verzet zich tegen de Hon
gaarse regering omdat deze atheïs
tisch is en hij propageert dienstwei
gering die in Hongarije tot nu toe
slechts voor de aanhangers van een
tweetal secten is toegestaan. De bis
schoppen hebben hem, in afwach
ting van de restultaten van een of
ficieel kerkelijk onderzoek, de uit
oefening van zijn priesterlijke
functies verboden.
De Hongaarse collega, zelf i
tholiek, vindt de groep ronA
Bulényi interessant als versc^
hij heeft er als intellectuefL
grote sympathie voor („Wijf
gaarse intellectuelen, zijn e
beroeps- opstandelingen"), t
ziet geen toekomst voor ze.
ervan overtuigd dat 95 procer,
ons volk, met name ook het 1^,
ïieke deel, slechts één zorgij
hoe kunnen we behouden
hebben? Kijk eens hoe beroeL
in andere socialistische landeC
Ik bedoel niet alleen in ma"j
opzicht, maar ook waar hle
vrijheid gaat. Wij hebben eer^,
lijke mate van vrijheid en dan,
ook voor de kerken, al hebfce;
zoals wij allemaal, iets moeteig
veren. Ik denk dat de Hoi®
bisschoppen evenals de leide^
de andere kerken in ons lat2
wijste partij gekozen hebben.
lijk leven is de moeite waard,a
haftigheid en dan waarschjr
nog zinloos staat op een hej
dere bladzijde geschreven". t
We staan aan de voet va^
standbeeld van Stefan, de
weliswaar de kerk naar zijnL
zette, maar die niettemin al er
lang als patroonheilige van
rije wordt vereerd. Honderd F
verderop is het Poolse miP
groepje nog steeds bezig mei
vakantiebudget, alwéér met e^j
ligieus lied. Nog eens de Hon^<
„Weet u wat Kadar]i_
tijdens de laatste zitting vaij
m eft\
Centrale Comité gezegd heeft!u
kan me niet schelen of julliu
hervormingen noemen of weT
ders, als de welvaart maar geg
deerd wordt". Kijk, dat is het!
wat op het ogenblik telt. En
heeft met zijn politiek van lj
stapjes heel wat bereikt. Is hö
wonder, dat de bisschoppen j
andere geestelijke leiders del
taktiek volgen?".
De markt zet in Hongarije 1
zien niet alleen Marx, maar ól
kerken in de schaduw.
LEO VAN VLIJ
uit lege walnootdoppen bestaande
rammelaar het schamele vakantie
budget probeert aan te vullen.
Kennelijk geïnspireerd door de
omgeving en het vooral uit Po
len en Hongaren bestaande pu
bliek kunnen ze het niet laten
ook een kerkmelodie te spelen.
een buitengewoon moedig man
oo"k, maar hij was ook een star en
in politiek opzicht een a-politiek
denkend mens. In het koninkrijk
Hongarije zonder koning be
schouwde hij zichzelf als inter-rex
en hij was zó trouw aan de Habs-
burgse traditie, dat hij né de oorlog
in Hongarije de monarchie wilde
herstellen. Dat ging zelfs in Oos
tenrijk niet, laat staan hier".
Pools muziekgroepje dat in de oude bovenstad van Boeda een centje bijverdient.
Forum
nen, benedictijnen, piaristen en een
enkele zustercongregatie toegela
ten. Samen runnen zij onder meer
acht gymnasia die als verreweg de
beste onderwijsinstellingen van
Hongarije gelden. Ruzie tussen
kerk en staat is er op het ogenblik
met name over het feit of priesters
tot ziekenhuizen mogen worden
toegelaten. Maar bisschop Kacziba
weet: „Momenteel denkt men er in
partijkringen over om eventueel
weer zusters in ziekenhuizen te la-
Bisschop Kacziba geeft toe dat er
nog heel wat problemen opgelost
moeten worden, maar: „We hebben
een apart staatssecretariaat voor de
kerken; dat wil zeggen, er is een
forum waar kerk en staat elkaar op
vriendschappelijke voet ontmoeten.
In die dialoog kunnen problemen
opgelost worden. Zo'n forum ont
breekt bijvoorbeeld in Tsjechoslo-
wakije; daar heeft de kerk het veel
moeilijker".
De Hongaarse katholieke hiërar
chie heeft voor de betrekkelijk
welwillende houding van de staat
wel een prijs moeten betalen. De
regering heeft het vetorecht bij de
benoeming van bisschoppen. Istvab
Szantay: „Maar dat is een oude
Hongaarse traditie. De heilige ko
ning Stefan benoemde bisschoppen
op eigen gezag. En we weten dat de
regering niet graag een veto uit
spreekt". Kacziba: „Het is interes
sant om te zien hoe het communis
tische regime oude Hongaarse ge
bruiken heeft overgenomen. In de
Sovjet-Unie is trouwens hetzelfde
gebeurd. Daar hebben de commu
nisten in veel opzichten ook de
draad van de tsaristische traditie
opgenomen, bijvoorbeeld in het le
ger en bij de politieke strategie".
Szantay karakteriseert het beleid
van de huidige primaat, kardinaal
Lószló Lékai, als een politiek van
kleine stappen. „Velen vinden dat
hij te weinig doet, maar zijn opstel
ling heeft ons tot nu toe alleen
voordeel gebracht. Wat de Poolse
kerk bijvoorbeeld wil kan hier
niet, en kan waarschijnlijk in Polen
ook niet. De Polen zijn traditioneel
Istvan Szantay:
„Wat de Poolse
kerk wil kan
niet in
Hongarije!"
ten werken. Er is dringend behoef
te aan deskundig verplegend perso
neel en met name de oudere com
munisten herinneren zich nog, dat
de verpleging in de door zusters ge
dreven ziekenhuizen vroeger de
beste was".
