unnels worden veiliger gemaakt
jjorlogsgeheim van Engelse
kruiswoordraadsels opgelost
Bescherming van natuur en milieu brokkelt af
Gastarbeiders
hielden Europese
economie eeuwen
lang in stand
ERENIGING NATUURMONUMENTEN: KLOK 15 JAAR TERUGGEZET
Kamer wil premie voor boer die melkproduktie verlaagt
CeidacGoiwmi
WOENSDAG 23 MEI 1984 PAGINA 11
UTRECHT In de jaren zestig begon de grote stroom
arbeiders uit landen rond de Middellandse Zee naar
West-Europa. Waren ze aanvankelijk van plan hier
even te blijven, door verandering van de conjunctuur
bleven ze vaak hangen, haalden hun gezinsleden hier
heen en vormden een geheel eigen groep in onze sa
menleving. Hun nakomelingen, de tweede generatie
buitenlanders, gaat langzaam maar zeker in onze maat
schappij op.
Wie overigens denkt dat het verschijnsel gastarbeid van de laat
ste twintig jaar is, vergist zich. Een dezer dagen is in Utrecht de
historicus J. Lucassen gepromoveerd tot doctor in de letteren op
het proefschrift „Naar de kusten van de Noordzee, trekarbeid in
Europees perspectief, 1600-1900"
Trekarbeid, eeuwenlang sterk gebonden aan streek, soort werk
en seizoen, roept verbanden op met de tegenwoordige gastar
beid, maar, aldus de onderzoeker, het begrip slaat vooral op de
tienduizenden die twee eeuwen lang vanuit Frankrijk, Hene
gouwen, Belgisch Limburg en Westfalen trokken naar de
Noordzeekust, naar een gebied van enkele tientallen kilometers
breed en reikend van Calais tot Bremen, om daar te werken op
het land, te bouwen aan de dijken van onze eerste polders, kana
len te graven en spoordijken aan te leggen.
Benamingen als Hannekemaaiers, duizendpoters, mieren, poe
pen, teuten, rietbroekers en marskramers zijn niet alleen exo
tisch, ze geven ook in de nalevering handen en voeten aan de
tienduizend trekarbeiders, die jaarlijks als we het alleen over
Nederland hebben trokken van met name Westfalen naar
Noord- en Zuid-Holland en Friesland. Op de Zeeuwse en Zuid
hollandse eilanden werd vooral geploeterd door Belgen en Fran
sen.
Duizendpoters
Uit de onderste lagen van de bevolking kwamen deze kerels, die
duizendpoters heetten omdat ze wel duizend stenen tegelijk
„weg konden poten" of rietbroeken, wanneer ze aan de dijken
bij Papendrecht en in de Alblasserwaard bouwden, of poepen
omdat ze uit Duitsland kwamen.
Voor hun lol gingen ze al helemaal niet. Weken, maanden of
soms zelfs een jaar van huis waar vrouwen en kinderen achter
bleven om het kleine boerderijtje, of textielbedrijfje, dat niet
voldoende opbracht, te blijven drijven.
Ze kwamen in de zomer werken bij de boeren om gras te maai
en, in de bagger om geulen uit te diepen, ze moesten goedkoop
en snel werken en als het seizoen voorbij was, krasten ze weer
op. Een voordelige bijkomstigheid, aldus dr. Lucassen, die voor
heen geschiedenis studeerde in Leiden, want zo drukten ze niet
op de toenmalige armenzorg, die al genoeg te stellen had met
het vaderlandse proletariaat.
Gediscrimineerd, of onvriendelijk bejegend zoals Lucassen het
noemt, werden ze ook wel. Niet om hun afkomst, maar om hun
geloof. Katholieke poepen uit Munsterland kregen het in Hol
land, waar in die tijd alleen protestanten toegelaten werden tot
openbare ambten, zwaar te verduren.
Toen de bronnen van bestaan in het land van herkomst wegvie
len, bijvoorbeeld door de ineenstorting van de textielnijverheid
in Westfalen, bleef een onbekend, maar aanzienlijk aantal van
die buitenlanders in onze streken hangen. Sommigen vormden
de aanzet tot het vestigen van grote namen als Dreesmann en
Cloppenburg. Ook Willem Drees schijnt volgens Lucassen in
drie generaties van Duitsers af te stammen.
Discriminatie bestond ook op grond van nationalistische gevoe
lens. Na de Belgische opstand in 1830 hoefden Belgen zich niet
meer bij de spoorlijn op Walcheren te vertonen, en werden Ne
derlanders geweerd uit de haven van Antwerpen.
Bepakt en bezakt
Wie van deze potige mensen zich niet in het gareel van de
werkgevers voegde, kon zijn biezen pakken. Historisch is het
ontslag op staande voet, dat een Friese boer aan zijn grasmaaier
gaf, omdat deze het in zijn hoofd had gehaald zijn zoon mee te
nemen om hem „het vak" te leren. Dat kostte te veel tijd.
Bepakt en bezakt met gerookte spek en ham en eten in het zout
kwamen de mieren en poepen de grenzen over. Bij hun thuis
was alles goedkoop en hier alles duur. Het was zaak hier zo wei
nig mogelijk uit te geven en met zoveel mogelijk geld terug te
keren.
Lucassen trekt een vergelijking met de Turken en Marokkanen,
die in de jaren zestig hierheen kwamen. Zij huisden niet in er
barmelijke pensions omdat er alleen maar uitzuigerige huisba
zen waren, maar vooral ook deden ze dat vrijwillig, om huur uit
te sparen. En ook zij bleven, door economische ontwikkelingen
bepaald, in groten getale hangen en herenigden zich hier met
hun gezinsleden.
De trekarbeiders kwamen zo lang hun krachten goedkoper wa
ren dan machines en zo lang zij er zelf baat bij hadden. Want
ook de opkomst van de industrie in het Ruhrgebied, deed de
stroom werkers naar onze streken uitdrogen.
Van alle tijden
Het verschijnsel trekarbeid is van alle tijden. In Europa beleefde
het een afschrikwekkend hoogtepunt tijdens de Tweede Wereld
oorlog, toen miljoenen mensen van buiten Duitsland in Hitiers
oorlogsindustrie aan de slag waren. Van veel eerder dateert ech
ter de hatelijke term Mof, want al in de 18e eeuw circuleerde
een plan om in Amsterdam voor onze Oosterburen een Moffen-
wiik in te richten.
Echter seizoengebonden trekarbeid komt nog allerwegen in Eu
ropa voor. Elk jaar weer trekken duizenden Spanjaarden naar
de Zuidfranse wijngaarden. De gastarbeid in de industrie is nu
tot staan gekomen, maar aan een toekomstvoorspelling waagt
Lucassen zich niet
WILLEM FRANSSEN
J. Lucassen: „Naar de kusten van de Noordzee". Verkrijg
baar door 45,- over te maken naar J. Lucassen te Gouda,
giro 5 55 64 59. (Na 15 juni is de prijs 59,50).
HAAG Onze
:happij lijkt in eco-
ch opzicht weer op
verkeerd spoor te-
te zijn gekomen. Het
de tijden van weleer
zijn: dat wat in 10,
aan maatregelen
mentaliteit op het ge
bied van het leefmilieu is
opgebouwd, blijkt nu
links en rechts te worden
ondergraven. De politiek
stelt het economisch be
lang vaak boven dat van
natuur, milieu en land
schap. Maar waar de over
heid stappen terug doet
moet het particuliere initi
atief niet versagen.
Dit staat in het jaarverslag
over 1983 van de Vereniging
Natuurmonumenten. De vere
niging heeft 46.000 hectare
grond in eigendom verspreidt
over 200 lokaties. In het ver
slag wijst de vereniging erop
dat uit een enquête die men
medio 1983 hield bleek dat 80
procent van de Nederlanders
ouder dan 18 jaar belangstel
ling heeft voor natuur en mi
lieu. „In scherpe tegenstelling
hiermee staat de afbrokkeling
van het regeringsbeleid in
deze sector".
De vereniging wijst op drei
gende forse bezuinigingen op
het terrein van de natuurbe
scherming, het verminderen
van overheidsregels waarbij
milieumaatregelen op de tocht
staan en een afnemende be
langstelling voor natuur en
milieu bij politieke partijen zo
dat het regeringsbeleid geen
halt toe wordt geroepen.
De vereniging stelt dat de
overheid in 1983 fors op de
aankoop van natuurterreinen
fors heeft gekort, dat op het
beheer van natuurterreinen
gerichte subsidieregelingen
helemaal of gedeeltelijk buiten
werking zijn gezet, er met
wetgeving op het terrein van
natuur en milieu in 1983 niets
is gebeurd en de totstandko
ming van nationale parken en
nationale landschappen maar
niet van de grond komt
Verder wijst de vereniging op
het probleem van de zure re
gen en de enorme aantasting
van de Waddenzee, waarbij
economische belangen steeds
de doorslag geven in het kabi
netsbeleid. Bedoeld wordt de
consessie aan Petroland voor
het winnen van gas, de inpol
dering van kwelders bij Fries
land, de aanleg van een gas-
en olieleiding door de zee, de
opzet van een militair oefen
terrein in het Lauwersmeer en
de Duitse plannen voor de
Dollard.
rENHEER
(Van onze parlementaire re-,
dactie)
DEN HAAG Minister
Braks (Landbouw en Vis
serij) moet binnen de EG
gaan werken aan de in
voering van een regeling
waarbij boeren die hun
melkproduktie vrijwillig
beperken, daarvoor een
premie krijgen.
De regeling moet met ingang
van het produktieseizoen 1985-
1986 ingevoerd worden. Met
de regeling moet worden voor
komen dat boeren hun pro-
duktie nog verder moeten te
rugbrengen dan dit jaar het
geval is.
De wens om de premierege
ling op te gaan zetten is giste
ren door de Kamer geuit door
het aannemen van een motie
van het CDA-Kamerlid Van
Noord (CDA). Tegen stemde
alleen D'66. De Nederlandse
boeren moeten hun melkpro
duktie dit jaar met 8,65 pro
cent terugbrengen.
De Kamer steunde het beleid
van minister Braks door het
aannemen van een tweede
motie Van Noord, waarin ge
vraagd werd om een regeling,
waardoor bedrijven die in fi
nanciële problemen komen
door de superheffing op melk,
tijdelijk geholpen worden.
In de Kamer was niemand te
gen dit voorstel. Ook een
voorstel van VVD'er Blauw
om veehouders in 1985 een
fors bedrag aan lastenverlich
ting te doen toekomen, werd
door de Kamer overgenomen
met PvdA, D'66, PSP en EVP
tegen. En „zelfkazende" boe
ren moeten bij de superheffing
worden ontzien, aldus de Ka
mer.
JNENLAND/BUITENLAND
HAAG Alle rijks
te In ons land krij-
in de periode tot 1990
ingrijpende opknap-
Het karwei, dat 100
ai gulden gaat kos-
is er op gericht de
op ongelukken in
els zo klein mogelijk
aken en als ze gebeu-
het verkeer zo min
elijk gevaar te laten
inovatieplan geldt voor
«gén tunnels en aquaduc-
ie in beheer zijn bij Rijks-
staat. De bekendste daar
van zijn: Velsertunnel (Vel-
sen), Coentunnel (Amster
dam), de Beneluxtunnel
(Vlaardingen), Drechttunnel
(Dordrecht) en de Schiphol-
tunneL
Het uitvoeren van de onderde
len van het karwei gebeurt
met het oog op te verwachten
filevormingen en stremmin
gen zoveel mogelijk in één
aaneengesloten periode. Af
hankelijk van de verkeerssitu
atie ter plaatse worden de
werkzaamheden óf 's nachts
èf overdag uitgevoerd.
De uitvoering van een al lan
ger bestaand plan om wat te
doen aan de veiligheid in tun
nels kreeg in augustus 1978 ex
tra vaart toen vijf mensen bij
een ernstig ongeluk in de Vel
sertunnel om het leven kwa
men. Een brand zoals bij dat
ongeluk ontstond was in Ne
derland nog niet eerder voor
gekomen. Door de hoge tem
peraturen waarmee de brand
gepaard ging liepen ook de
wanden en het plafond van de
tunnel schade op, waarbij het
gevaar bestond dat stukken
beton los zouden springen. Bij
de renovatiewerkzaamheden
wordt het interieur nu voor
zien van een hittewerende iso
latielaag om dergelijke gebeur
tenissen te voorkomen.
Ook de communicatiemoge
lijkheden in de tunnels wor
den verbeterd. Momenteel
kunnen brandweer, politie en
ambulance in de tunnel geen
hulp van buiten inroepen om
dat in een tunnel geen mobilo
foonverkeer mogelijk is. Alle
tunnels zullen nu voorzien
worden van een zend- en ont-
vanginstallatie en een aan het
tunnelplafond gespannen an
tennekabel. Via deze kabel
kunnen buiten de tunnel opge
vangen signalen binnen wor
den ontvangen. Omgekeerd
wordt ook mobilofoonverkeer
naar buiten mogelijk. Prettige
bijkomstigheid voor de auto
mobilist is dat een aantal van
de kanalen van het systeem
worden gebruikt voor het
doorgeven van FM-zenders,
zodat de autoradio ook signa
len opvangt.
Bij de renovatiewerkzaamhe
den worden ook de hulppos
ten, ventilatiesystemen en
brandalarminstallaties gemo
derniseerd. In een aantal ge
vallen wordt het wegdek ver
nieuwd.
Botsingen
Verder worden over de hele
lengte van de tunnel geleide-
balken aangebracht. Die zor
gen er door hun bijzondere
vorm voor, dat een auto die te
gen de wand botst niet meer
hard tussen het verkeer wordt
teruggekaatst, maar aan de
kantblijft en uiteindelijk door
de wrijving van de geleidebal-
ken tot stilstand komt.
Als al het werk achter de rug
is, kunnen ook vrachtwagens
met brandgevaarlijke stoffen
door de Nederlandse tunnels.
In de huidige situatie worden
die via een omleidingsroute
gedwongen de tunnel te om
zeilen. Voordat ook deze wa
gens de kortste weg kunnen
nemen, moet de Tweede Ka
mer een wetswijziging aan
vaarden. Volgens een woord
voerder van het ministerie
van Verkeer en Waterstaat
kan dat ruim voor 1990 het ge
val zijn.
onze correspondent Ro-
ger Simons)
ÏDEN De Britse
ïaspionagedienst MI5
i het hoogst verdacht,
iet kruiswoordraadsel
de Londense Daily
tgraph van 2 mei 1944
6 de Amerikaanse
n Utah. Drie weken
r, op 22 mei, was het
rd Omaha aan de
1 Op 27 mei 1944 liet
Daily Telegraph, een
t dagblad dat niet van
gebrek aan vader
liefde beschuldigd
worden, zijn lezers
en naar de benaming
tlord. Op 30 mei 1944
de aandacht van de
contra-spionage ge
ien door het woord
>rry en op 1 juni
door Neptune.
uni begon de geallieerde
in Normandië. Dat
eration Overlord. De
stranden waarop geland werd,
droegen de benamingen Oma
ha en Utah. De drijvende ha
ven van de Amerikanen en de
Britten heette Mulberry. Om
dat dit allemaal geheime code
woorden waren, wilde de MI5
weten, hoe het kwam dat de
Daily Telegraph ze kende en
waarom die krant deze militai
re geheimen gepubliceerd had
in haar dagelijkse kruiswoor
draadsels dat door miljoenen
lezers opgelost werd.
In die tijd betrok het conser
vatieve Britse dagblad Daily
Telegraph zijn kruiswoor
draadsels onder meer van een
leraar, Leonard Dawe, die in
1963 gestorven is. Dawe was in
de jaren veertig hoofd van de
Strand School, een Londense
onderwijsinstelling die wegens
het oorlogsgevaar geëvacueerd
was naar de gemeente Effing
ham, in het Engelse graaf
schap Surrey.
Na het verschijnen van de
kruiswoordpuzzels met geal
lieerde codenamen kreeg
Dawe in Effingham bezoek
van enkele opdringerige agen
ten van de MI5. Zij hoorden
hem grondig uit, doorzochten
zijn bureau en werden nog
nieuwsgieriger toen zij verna
men, dat Dawe's zwager, Peter
Sanders, een belangrijke amb
tenaar van de Admiralty (het
Britse departement van de
Marine), in de weken vóór D-
Day in Effingham hetzelfde
huis bewoond had. Sanders
werd prompt door de contra
spionagediensten van de mari
ne ingerekend. Ook bij Melvil
le Jones, de oudere leverancier
van kruiswoordraadsels aan de
Daily Telegraph, die in Bury
St. Edmunds woonde, klopten
geheime agenten aan om hem
te ondervragen. Leonard
Dawe vertelde dit alles jaren
later in een vraaggesprek met
de BBC. „Uiteindelijk besloten
zij ons maar liever niet dood te
schieten", eindigde hij grinni
kend.
Oud-leerling
De Daily Telegraph schreef
gisteren, dat het mysterie van
de oorlogs-kruiswoordraadsels
pas nu op het punt schijnt te
staan om geheel opgelost te
worden. Een oud-leerling van
Leonard Dawe heeft namelijk
bekend, dat hij de geheime co
dewoorden aan zijn meester
voorgesteld had.
Deze „schuldige", Ronald
French, een vaste lezer van de
Daily Telegraph, is een zaken
man uit Wolverhampton, die
in 1944 amper 14 jaar was. Na
dat zijn krant hem kortgele
den herinnerd had aan de
mysterieuze kruiswoordraad
sels van schoolhoofd Dawe,
schreef French naar de Daily
Telegraph om de ware achter
grond te onthullen. Jammer-
genoeg is het veertig jaar na
dato niet meer mogelijk om
zijn verhaal met bewijzen te
staven.
Volgens Ronald French had
het hoofd van zijn oude school
de gewoonte op regenachtige
middagen enkele goede leer
lingen bij zich te roepen. Op
zijn bureau liet hjj hen mee
werken aan de constructie van
nieuwe kruiswoordpuzzels
voor de Daily Telegraph. Zij
zochten geschikte woorden
voor openstaande vakjes.
Daarna voltooide Dawe de
puzzels door van ieder woord
de betekenis neer te schrijven.
French vertelt, dat hij in de
weken vóór D-Day de vijf mi
litaire codewoorden uit het
hoofd kende. Hij had ze ge
leerd van Amerikaanse en Ca-
nadeze soldaten, die in af
wachting van de invasie vlak
bij de school kampeerden.
„Deze militairen wisten alles
van de landing," zegt hij. „Al
leen de datum en de plaats
werden geheim gehouden".
Militaire boodschappen
Net zoals de meeste andere
jongens van zijn leeftijd, was
Ronald French toen dolgraag
ook soldaat geweest. Alles wat
verband hield met de op han
den zijnde landingen, fasci
neerde hem. Hij hing urenlang
rond in de militaire kampen
en ging er vaak naar toe in het
uniform van het kadetten-
korps van zijn school. De 14-
jarige jongen mocht voor di
verse militairen boodschappen
doen. Eén van zijn dagelijkse
klusjes was een avondwande
ling met de hond van de kolo
nel.
„Iedereen sprak openlijk met
mij", zegt French, „want ik
was immers geen Duitse spion.
Ik wist dat de geplande inva
sie Overlord genoemd werd.
Ik praatte met de Amerikanen
over Omaha, Utah en Neptu
ne. Ook de naam Mulberry
was mij bekend. Ik schreef al
les op in mijn notitieboekje".
Ronald French herinnert het
zich nu niet meer precies, bij
welke gelegenheid hij deze na
men in de blanco vakjes van
schoolhoofd Dawe geplaatst
heeft, maar hij weet nog heel
goed dat hij kort na D-Day bij
het hoofd geroepen werd.
Deze vroeg hem op de man af
waar hij die woorden vandaan
had gehaald.
French: „Dawe was woedend
en legde meteen beslag op
mijn notitieboekje. Dit moet
verbrand worden, riep hij.
Daarna hield Dawe een lange
preek over de belangen van de
nationale veiligheid. Tot slot
deed hij mij op de bijbel zwe
ren, dat ik er aan niemand iets
over zou vertellen. Die eed
ben ik veertig jaar trouw ge-
bleven". ROGER SIMONS
