Liever wonderolie
dan zwavelwater
van Harrogate
SPA-STEDEN (ZONDER AUTEURSRECHTEN)
BEIJVEREN ZICH
VOOR SPA-TOERISME IN ENGELAND
ZATERDAG 5 MEI 1984
RROGATE Het water-
jpervlak ligt roerloos onder
stralenbundel van een ster
gloeilamp. „Dit is de nor-
Ie stand van de bron", zegt
:e gids. „Het water komt
in jaar uit tot aan de rand.
lil en temperatuur verande-
nooit". De zwavelwater-
it in het souterrain van de
[eheten „Pump Room", de
pkamer van het Noorden-
Ise Harrogate, is afgedekt
t een glazen stolp. Daar-
ist staat een tafeltje met het
lige drinkgerei. Voor vijf
ice mogen bezoekers naar
telust van het genees-
ichtige water proeven uit
istic bekertjes. Michael
ne, de VVV-man die ons
irrogate laat zien, speelt de
van stedelijke beul. Hij
emt een drinkbekertje en
ent met heimelijk genoegen
deurtje in de stolp. Een
Ügelijke reuk van rotte eie-
p vult de kleine ruimte. De
;t bekruipt ons buiten naar
rse lucht te gaan happen,
ar wij knijpen de neus
ht en staan ons mannetje,
ke bukt zich en wijst naar
grijze substantie, die op het
ter drijft. „Maak u niet on-
ust", zegt hij, „dat zijn al-
n maar zouten die naar bo-
i komen. Kijk, ik duw ze
it het bekertje opzij om hel-
r water te kunnen schep-
fi".
te Hine schijnt zelf geen dorst te
>ben, want hij drinkt geen borrel
e. Hoewel wij dit hoogst ver-
ht vinden, zien wij ons ver-
:ht een slokje te proeven. Wij
ngen het plastic bekertje aan
e lippen en drinken met het ge-
van iemand die door zijn
sarts veröordeeld werd om een
>nder wrang medicijn in te ne-
liever een volle lepel wonder-
dan een slok van het zoge-
imd geneeskrachtige zwavelwa-
van Harrogate! Van dit vocht
rdt verteld dat het goed is tegen
na en huidziekten, waaronder
eem, maar het smaakt tegelijk
ir afgekookte vis en heel oude
ren. „Je hoeft het niet allemaal
Idrinken", zegt Mike, die ons ziet
massen, met een gulle klank in
stem. Hij giet de overblijvende
foud van het bekertje in een em-
r, die daarvoor onder een tafel-
staat.
bewaker van de „Pomp Room"
mt naar beneden voor een praat-
Hij is een man die rotsvast ge-
aft in de magische kwaliteiten
Harrogates zwavelwater. Zelf
hij er kerngezond uit; dit bron-
er dat recht uit de hel schijnt te
aen, doet hem blijkbaar goed.
it zuivert je bloed", vertelt de
„Vele mensen komen hier ge
leld een paar bekertjes zwavel-
-Iter drinken. Ik heb honderden
ite klanten. Zij vullen flessen en
liken om mee naar huis te ne-
n. Een Pakistaanse zakenman
in Bradford woont, neemt tel-
is als hij in Harrogate komt een
te voorraad zwavelwater mee
familieleden, die aan een
dziekte lijden".
timige patiënten baden hun zie-
lichaamsdelen in het genees-
chtige water, andere knijpen de
is dicht en drinken het tot de
ste druppel. Zij volgen het
rbeeld van de vele tienduizen-
i rijke Britten en buitenlanders,
|er wie talrijke koningen, ko-
sjinnen, prinsen en prinsessen,
in de oude tijd voor een water-
Ir naar Harrogate kwamen. Ge-
ende elke dag van hun verblijf
sumeerden zij ten minste ander
liter zwavelwater. Dat zij er
ien uitzagen alsof zij uit een
er hadden gedronken, was ken-
jk geen probleem,
gouden periode van dit Noord-
else stadje lag ronde de eeuw-
jseling. In 1920 ontving Harroga-
,175.000 bezoekers, hoofdzakelijk
imstig uit Londen. Zelfs van-
Ig de dag telt het stadje maar
10 inwoners.
'ger werden in Harrogate .dage-
in nauwelijks twee uur onge-
ir 1500 grote glazen van het stin-
ide vocht geledigd. Dit gebeurde
i morgen tussen zeven en negen
taf, vóór het ontbijt. Om deze moe-
drinkers wat op te vrolijken,
tide in het openbare plantsoen
nover de pompkamer een mu-
;kapel in vol ornaat, wat zo
,r"jeg in de ochtend toch een
kwaardig verschijnsel was. Zo
de patiënten hun dagelijkse
rkuur achter de rug hadden,
;en zij ontbijten. Sterke thee of
'ie spoelde de nare nasmaak
het zwavelwater weg.
[flatha Christie spoorloos
[arrogate kon je toen ook zwa-
aden nemen. Naar gelang de
van je kwalen werd je hele-
of maar gedeeltelijk onderge-
peld in het kwalijk riekende
it. Maar dit Noordengelse stadje
sinds 1571 terecht of ten on-
(fhte met het Belgische Spa con-
Ireerde, is sedert 1968 geen oord
_Jr waterkuren meer. In dat jaar
ikte de Britse Nationale Ge-
heidsdienst voorgoed een ein-
lan zijn (kosteloze) behandelin-
met geneeskrachtig water.
JJtr Harrogate betekende dit, dat
langstelling voor de 88 stede-
bronnen nooit meer zo groot
zijn als in de tijd van koningin
°1toria. Het niet bepaald aantrek-
jke stadje met zijn grauwe ge
en praktisch geen enkele fat-
lijke toren, dreigde een koude
ppelenbuurt te worden. Maar
zocht en vond een bron van,
we welvaart. Harrogate werd
geliefd centrum voor congres-
en andere praatbijeenkomsten,
wel veel kosten maar toch een
Dit fraaie kasteel in Franse stijl (het enige van Engeland) is een van de luxueuze hotels van Droitwich Spa.
moderne noodzaak schijnen. Van
daag de dag beschikt het over een
van de fraaiste en modernste con
gresgebouwen van Engeland.
Vlakbij is een ultramodern nieuw
hotel in aanbouw. Maar ook de gro
te oude tenten van Harrogate profi
teren van de nieuwe trend. Het
Harrogate Hydro, dat in de gouden
tijd van de zwavelwaterrage over
eigen badinstallaties beschikte en
van 1700 dateert, moet het tegen
woordig hoofdzakelijk van grote
groepen hebben. Het heet nu „Old
Swan Hotel". Wijlen Dame Agatha
Christie maakte net 58 jaar geleden
wereldberoemd. Deze bekende
schrijfster had toen al drie of vier
boeiende detectiveromans op haar
actief. In december 1926 verdween
zij echter in het Engelse graafschap
Surrey, zonder achterlating van
een boodschap, uit de echtelijke
woning.
Agatha Christie was tien dagen on
vindbaar. In die periode vreesde ie
dereen het ergste. Maar de tiende
dag werd zij in oververvalste Her-
cule-Poirotstijl door de politie van
Harrogate ontdekt in het Old Swan
Hotel dat toen nog het Harrogate
Hydro was. Ze logeerde er onder
een valse naam. De pientere ge
rechtsdienaren van het stadje
waarschuwden haar echtgenoot,
een archeoloog, die prompt de trein
naar het Noorden nam. Met een
paar politiemensen begaf hij zich
notelwaarts. Het duurde evenwel
nog dertig minuten eer zijn vrouw
het zich waardig vond om uit haar
kamer te komen. Ze deed dit nog
net vóór het bloed van haar man
karnemelk werd.
Hoewel het weerzien heel hartelijk
was, werd nooit onthuld wat er
achter de geheimzinnige verdwij
ning van Agatha Christie stak. Of
ficieel had Agatha enkele dagen
ernstig last gehad van geheugen
verlies. Daardoor wist ze helemaal
niet meer wie ze was, zei de politie.
Maar de vork zat helemaal anders
in de steel. Agatha Christie had na
melijk ontdekt, dat haar man er
een vriendinnetje op na hield. Het
was zijn eigen secretaresse. Met
haar maakte hij geregeld slippertjes
naar Harrogate, waar ze dan tel
kens enkele dagen doorbrachten in
het Hydro Hotel, vanzelfsprekend
zonder het aan zijn vrouw te ver
tellen.
Land van James Herriot
In die tijd was het nog gebruikelijk,
dat de namen van alle bekende
personen die Harrogate bezochten
in de plaatselijke krant kwamen.
Ook hun verblijfplaats in het stadje
werd vermeld. Het spreekt vanzelf
dat de echtgenoot van Agatha
Christie, die trouwens een befaamd
oudheidkundige was, zijn over
komst niet verborgen kon houden.
Maar hij had er niet op gerekend
dat zijn vrouw van speurwerk
hield. Zij begaf zich in het geheim
naar Harrogate en onderzocht daar
in oude kranten waar, wanneer en
Het Romeinse openluchtzwembad van Bath. Het water dat onafgebroken
uit de grond opborrelt, heeft een constante temperatuur van 46 graden.
hoeveel keer haar man en zijn
vriendin gelogeerd hadden in het
Hydro Hotel.
Ongeveer 50 jaar later werd over
deze dramatische gebeurtenis in
het leven van Agatha Christie een
film gemaakt. Vanessa Redgrave
speelde in „Agatha" de titelrol.
Dustin Hoffman was de Ameri
kaanse journalist die eigen opvat
tingen koesterde over de ware ach
tergrond van haar verdwijning. De
film werd gedeeltelijk gedraaid in
het Old Swan Hotel en andere de
len van Harrogate, dat trouwens
vrij geregeld als achtergrond dient
voor film- en televisiewerk.
Harrogate is een erg geschikte
pleisterplaats voor vakantiegangers
die houden van antiek. Het stadje
telt niet minder dan 800 winkels,
waaronder veel fraaie antiekzaken.
Andere toeristen gebruiken Harro
gate als vertrekpunt voor verken
ningstochten in het aantrekkelijke
graafschap Yorkshire, dat de laat
ste jaren grote bekendheid heeft
gekregen dank zij de humoristische
verhalen van dierenarts James
Herriot die door de BBC op de
beeldbuis gebracht werden. De
VVV van Harrogate geeft een
pamfletje uit dat een rondrit door
De pompkamer van Harrogate met in het souterain de zwavelwaterbron. Het moderne congrescentrum van Harrogate, Engelands mooiste.
„het land van James Herriot" bege
leidt.
Herriot is een schuilnaam. De au
teur heet eigenlijk Alf (van Alfred)
Wight. Ondanks de grote bijval van
zijn boeken is hij dierenarts geble
ven, wat bewijst dat dit vak hem
best bevalt. Dr. Alf Wight woont in
Thirsk, een plaatsje in Noord
Yorkshire. Daar heeft hij zijn prak
tijk. Thirsk is niet opgenomen in de
James-Herriotroute van Harrogates
VVV omdat het geen rol speelde in
de tv-series. Toch krijgt dit stadje
veel nieuwsgierige toeristen op be
zoek, die naar de woning van Ja
mes Herriot komen kijken. De be
roemde dierenarts bezoekt zelf elke
donderdagmiddag het naburige
Harrogate dat hij voor zijn boeken
„Brawton" doopte.
Dr. Wight drinkt dan telkens thee
in „Betty's", de meest bezochte
„Tea rooms" van Harrogate. Zij
werden genoemd naar Betty Lup-
ton, een struise dame die vroeger
de scepter zwaaide in de „Pump
Room" en daar niet alleen zwavel
water serveerde maar ook leuke
dames leverde aan eenzame heren.
Deze Betty werd toen „De konin
gin van de bronnen van Harroga
te" genoemd.
In Droitwich Spa hielden de badgasten circa 1920 theepartijtjes, drijvende in het brijnwater dat goed is voor
reumalijders.
een paar waterkranen over. De ene
kraan bevindt zich in het raadhuis,
de andere in de majestueuze Pitvil-
le-pompkamer, een heel eind bui
ten het centrum van de stad.
Het alkalische bronwater van
Cheltenham smaakt vies en werkt
laxerend. Het werd bijzonder goed
geacht voor de behandeling van le
verkwalen. Op het plaatselijke
kerkhof van Cheltenham liggen
echter enkele illustere Britten, die
naar de volksmond beweert eraan
dood zijn gegaan. Cheltenham
werd in 1788 populair gemaakt
door koning George III en diens
vrouw, die daar gedurende vijf we
ken een waterkuur deden. In het
begin van de negentiende eeuw be
reikte de populariteit van Chelten
ham nog hogere toppen nadat de
hertog van Wellington er genezing
gevonden had voor zijn lever
kwaal. De hertog was hierover zo
danig in de wolken, dat hij al zijn
officieren en hun gezinnen de raad
gaf zijn voorbeeld te volgen en zich
Buxton in het Engelse Peak District was ten tijde van de Romeinen een naar Cheltenham te begeven om
vakantiekamp voor legioensoldaten. van het laxerende bronwater te
drinken.
Vóór zijn terugkeer naar Thirsk
loopt Dr. Wight altijd even langs
een bekende boekwinkel van Har
rogate. Daar ligt telkens een hele
stapel van zijn boeken op hem te
wachten.
Die moeten allemaal „James Her
riot" gesigneerd worden. Ze zijn
gekocht en betaald door trouwe be
wonderaars van de schrijvende die
renarts. Het ophalen gebeurt later.
Dr. Wight vindt het nooit te veel
moeite om enkele handtekeningen
te gaan plaatsen. Hij is wel een be
scheiden man, maar iemand die
verstand heeft van public relations.
Spa-steden
Harrogate is een van de elf plaat
sen, die door de Britten „Spa-ste
den" genoemd worden. Vroeger ge
bruikten ze die benaming om te
concurreren tegen het Belgische
Spa waarvoor de vorsten en de adel
van Groot-Brittannië altijd intense
belangstelling koesterden. Reeds in
1545 begaf de Venetiaanse lijfarts
Augustino van de beruchte Engelse
koning Hendrik VIII zich -naar Spa
in België om daar voor zijn gezond
heid van het bronwater te drinken.
Ook Charles II van Engeland, die
gezond wilde blijven was een trou
we klant van Spa.
De ontdekking van geneeskrachti
ge bronnen in eigen land bracht de
Britten op het idee zelf diverse
Spa-oorden te stichten, echter zon
der voor het gebruik van deze
naam auteursrechten te betalen aan
de Belgen. Vandaag de dag weten
de meeste eilanders niet eens waar
die Spa-benaming vandaan komt.
Voor hen is een „Spa Town" een
stadje met (geneeskrachtige) water
bronnen dat vroeger bezocht werd
door personen die last hadden van
reumatiek, artritis, waterzucht,
maag- en leverkwalen, huid- en
bloedziekten.
Sinds de jaren zestig wordt in geen
enkele Britse Spa-stad het bronwa
ter nog gebruikt voor geneeskundi
ge behandelingen. De openbare be
langstelling voor het onverpoosd
opborrelende water, waaraan in
het verleden zo veel medicinale
kwaliteiten toegeschreven werden,
is dermate afgenomen dat de be
langrijkste van de elf centra het
over een andere welvaartsboeg ge
gooid hebben: zij organiseren expo
sities, operavoorstellingen en ande
re artistieke festivals. Ook lokken
ze veel volk aan voor congressen of
conferenties.
Vandaag de dag zijn het hoofdzake
lijk congresgangers die de grote
oude hotels van de Britse Spa-oor-
den vullen. De zieken van vroeger
laten geen sporen meer achter en
voor gewone toeristen is het er
meestal veel te duur. In de beste
hotels komt een tweepersoonska
mer zonder ontbijt gauw op onge
veer 50 pond (zo'n 200 gulden) per
nacht. Eén dag verblijf kost u daar
gemakkelijk 140 pond. Gelukkig
zijn er ook veel kleine, minder lu
xueuze hotels, maar die kennen de
tarieven van tegenwoordig net zo
goed als de directies van grote in
stellingen. Een tweepersoonskamer
zonder ontbijt, eigen bad en wc kan
dan nog 14 pond per nacht kosten.
Een en ander heeft tot gevolg, dat
het voor gewone toeristen vaak nog
het beste is te kamperen; goedkoop
en toch behoorlijk eten kan men
tegenwoordig in „pubs" waar het
trouwens ook veel minder inspan
ning vraagt dan in een chique res
taurant om met zijn medemensen
tot een gesprek te komen.
Spa-toerisme
De Federatie van Britse Spa-oor
den probeert dit jaar nieuwe be
langstelling op te wekken voor wat
zij Spa-toerisme noemt. Door de
Engelse VVV werd een veelkleuri
ge brochure uitgegeven over de elf
„Spa Towns": dit boekje is zelfs in
het Nederlands verkrijgbaar. De
mooiste van deze Spa-steden heet
Bath. Het ligt op een goede 150 km
ten westen van Londen in het
graafschap Avon.
In Bath spuit al sedert de tijd van
de Romeinen water van 46 graden
uit de grond. Tweeduizend jaar ge
leden gebruikten de Romeinse ko
lonisten het voor diverse zwem- en
stoombaden, die men nog steeds
kan bezichtigen. Het boeiende Ro
meinse museum van Bath dat bij
deze badinrichtingen hoort, is wel
de moeite van een bezoek waard.
De Britten noemen Bath de best
bewaarde „Georgian" stad van hun
land. Er zijn veel fraaie straten en
gebouwen, die vandaag veel beter
tot hun recht komen dan vroeger
omdat ze deskundig schoonge
maakt en gerestaureerd worden.
Bath wil in de nabije toekomst op
nieuw een echt Spa-oord zijn. Het
aantrekkelijke stadje investeert
hiervoor een bedrag van 9 miljoen
pond. De drie achttiende eeuwse
stedelijke badinrichtingen, die al
jaren buiten gebruik zijn en in gro
te staat van verval verkeren, wor
den volledig gemoderniseerd en
herbouwd. Voor de inhuldiging
van deze nieuwe attracties (er komt
ook een elegante nieuwe winkelga
lerij) zet Bath een datum in 1986
voorop.
In Cheltenham, de Spa-stad van
het graafschap Gloucestershire,
valt veel minder te beleven. Chel
tenham heeft een mooie promena
de, talrijke sierlijke gebouwen, ge
zellige parken en. last but not least,
een fabelachtig elektronisch spio-
nagecentrum dat deze gemeente in
de internationale kijker houdt. De
wedrennen voor paarden van
Cheltenham zijn zeer geliefd, voor
al bij de Ieren. In het paardensei-
zoen verdubbelt de bevolking van
Cheltenham. Uit zijn glorieuze Spa-
tijd houdt dit stadje echter alleen
Brijnwateroord
Toeristen die zich in Cheltenham
vervelen, kunnen de tijd doden
met in de naaste omgeving de
schilderachtige Cotswolds te bezoe
ken. Een korte rit naar Droitwich
Spa, in het graafschap Worcester
shire, loont eveneens de moeite.Tot
in de jaren zestig stond de Engelse
plaatsnaam Droitwich op de af-
stemschaal van praktisch elke ra
dio. De BBC onderhoudt daar im
mers een sterk zenderpark dat nog
steeds op 1500 meter in de ether
komt. Tijdens de Tweede Wereld-
oorlog'Was dat de meest beluisterde
golflengte voor de (door de Duit
sers gestoorde) internationale pro
gramma's uit Engeland.
Droitwich is van oudsher een brijn
wateroord. Het bronwater dat in
dit stadje uit de grond komt, bevat
ongeveer 250 gram zout per liter.
Dat is tienmaal meer zout dan het
zeewater bevat. Alleen het zoutge
halte van de Dode Zee evenaart dat
van het uiteraard ondrinkba
re brijnwater van Droitwich. De
Romeinen noemden deze stad Sali-
nae, een plaats in de nabijheid van
zout. De zoutwinning in Droitwich,
die pas stilviel in het begin van de
twintigste eeuw, dateerde uit de
oertijd. „Wich" is een Saksisch
woord. Het betekent plaats in de
nabijheid van zoutwinning; „Droit"
(het Franse) recht op dit zout.
Vanaf 1830 tot kort na de Tweede
Wereldoorlog was Droitwich een
„Brijnspa" waar de patiënten zon
der het risico van te verdrinken in
het zoute water konden drijven.
Droitwich heeft grootse plannen
voor een moderne nieuwe brijnwa-
terinrichting, waarvan de bouw
echter ten minste een paar jaar zal
vergen. De gemeente Droitwich
(18.000 inwoners) is een gezellig
plaatsje met erg vriendelijke men
sen en uitstekende hotels, hoofdza
kelijk gespecialiseerd in grote bij
eenkomsten. De landelijke omge
ving van Droitwich biedt talrijke
mogelijkheden voor wandelingen
en uitstapjes per fiets of per auto.
Meer noordelijk, in het graafschap
Derbyshire en dus weer dichter bij
Harrogate, ligt Buxton, nog een an
dere Britse Spa-plaats die met di
verse rtieuwe attracties haar vroe
gere glorie tracht te herwinnen. In
de tijd van de Romeinen was Bux
ton een vakantiecentrum voor legi
oensoldaten. Het is Engelands
hoogst gelegen Spa-stad. Het profi
teert ruimschoots van het feit dat
het verscholen ligt in het zogeheten
Peak District, een nationaal park
waar toeristen naar hartelust kun
nen wandelen, klimmen, fietsen en
autorijden.
Buxton heeft een heuse opera, een
zwembad vol kristalhelder bronwa
ter, een uniek micrarium waarin
de bezoekers onder meer wrieme
lende insecten kunnen begluren
onder speciale microscopen met
zelfbediening, prachtige parken en
plantsoenen en veel gezellige pubs.
De Victoriaanse badinrichting van
Buxton, die sinds 1963 gesloten is
(reumalijders werden er op houten
banken in het geneeskrachtige wa
ter gedompeld), wordt omgebouwd
tot een modern en bijzonder lu
xueus winkelcentrum dat van dit
eeuwenoude Spa-stadje opnieuw
een aantrekkelijk vakantieoord zal
maken.
ROGER SIMONS
