Nachtelijke Gaga-show die
swingt als een trein 99
Omwegen
Betere resultaten hoornvliestransplantaties
door onderzoek Leidse oogarts Völker-Dieben
LEIDEN/REGIO
fieklaeSoimwt
VRIJDAG 4 MEI 1984 PAGINA 5
GRENS- VERLEGGEND FESTIJN OP BEVRIJDINGSDAG INANTONIUS CLUBHUIS
Omdat wij 39 jaar gele
den werden bevrijd, is er
morgen, op 5 mei, bal.
Geen gewoon bal met
bal-dadigheden, maar
een ophitsende, flitsende
show met fan-tas-tische
floor acts en hels disco-
gedruis. Samengevat in
een groots nachtvullend
programma; toegangs
prijs een tientje p.p.;
kaarten verkrijgbaar aan
de zaal en bij Scarabee,
Pieterskerkchoorsteeg.
Het geheel wordt opge
voerd in het Antonius
Clubhuis aan de Lange
Mare, Leiden. Start za
terdagavond om 10 uur,
zaal open half 10; ge
pland einde zondagoch
tend rond 4 uur, tijd voor
bed en kater (omdat het
eveneens een horeca-
aangelegenheid is). Ik
sprak er even over met
twee heren die de orga
nisatie torsen.
Daar was een meneer die zei
in feite de touwtjes ervan in
handen te hebben maar toch
„de grote onbekende" te wil
len blijven een vrij klein
persoon, ongeschoren, en zo
bruin; zö bruin, alsof hij
slechts voor de meest noodza
kelijke dingen van de zonne
bank opstaat. Hij wilde hoog
uit voor aap staan, wat moge
lijk uit de bijgeplaatste foto
mag blijken. De tweede neer,
al helemaal in gaga-stem
ming, was Bernard Stöxen,
uitbater van het city-muziek
café Scarabee. Net zo bruin
als de aap. Ziehier de drijvers
van „The Gaga Show", ver
tegenwoordigend Scarabee
en de Leidse Balletschool.
T-shirts in Heaven
Voordat ik u het tableaux de
la show-troupe voorstel moet
ik vertellen, dat Bernard
Stöxen nagenoeg voor Lei
den verloren is. Hij ontpopte
zich als aspirant modekoning
en als zodanig treedt hijzelf
ook op tijdens de Gaga-show,
morgenavond. Bernard be
gint, namelijk, in de Amster
damse Berenstraat door
gaande vernauwde route tus
sen Dam en Jordaan een
so called Art Gallery, met ei
gen T-shirts en kunstvoor
werpen, annex kapperszaak,
die gerund zal worden door
Leidenaar Jitse de Vries,
hairstyling. Dit alles in „Hea
ven", de oude winkel van
American Graffiti, de habi-
tuees welbekend. Dag Ber
nard, het ga je goed met je
goed, en we houden je in de
gaten.
„Gaga-show; wat wil dat zeg
gen, Bernard?"
„Weet je dat niet eens? Treu
rig! Gaga, zeg maar, is een
beetje maf, silly, crazy, de ob
jectiviteit uit het oog verlie
zend. Voel je?" „Ja, dat is het
wel zowat", viel de mensaap
hem in alle kalmte bij. Voor
Een typisch
gaga
toneeltje, met
zoengrage
vaste
assistente,
Bernard
Stöxen
(rechts) en
zittend de
bruine aap
als het
onbekende
„brein" van
de show.
Op mijn oriiwegen door stad en land I
kom ik graag mensen tegen. U kunt I
mij telefonisch of schriftelijk vertellen I
wie u graag in deze rubriek zou willen I
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Pii-tcn.
uit nu met de geit; wie zitten
er al z'n leven in die gaga
show op 5 mei in het Antoni
us Clubhuis, eens zo geze
gend met het voorvoegsel
Sint? Leidse Balletschool en
Scarabee proppen er een
keur aan artiesten in. Ik doe
een forse greep. Niet Leidse
Kees. of Leidse Hompie-
Gompie. maar de Leidse
Frank Sinatra. Dat moet dan
George Julien zijn, die als
„achtergrond" de belle fleur
van danseressen der Leidse
Balletschool krijgt. Te trap
pelen van ongeduld staat dan
al Tobias Tak. Den Haag, met
wervelende tap dance. Als
het goed zit komt daarna
streekgenoot (inmiddels ook
naar Amsterdam geëmigreer
de) Noddie Bulsara de zaal
verbluffen met een paar au
thentieke acts die van talent
getuigen; alleen z'n huis- en
speelgenootje Poepie zal er
niet meer bij zijn; het witte
ratje heeft hij een paar we
ken geleden in een achter
tuin onder een steen moeten
bijzetten.
Gaga zal verder heersen met
een modeshow, opgezet door
het Ambonese meisje Diane,
model in, jawel, Amsterdam.
Dit item wordt versterkt
door de avantgardistische
modewinkel van Jimmy's
Uitjebol uit Den Haag. Ook
Second Trend (Langebrug,
Leiden, „met zeer goede
kwaliteit die de kenners ver
baast", treedt aan. Netzogoed
ip de kleren zit Koos Fasel,
Haarlemmerstraat. En Ber
nard, dus, met z'n shirts die
vaak een wit priesterboordje
vertonen. Schone schijn, im
mers Bernard is verre van
celibatair. Hij kijkt wel mooi
uit, met een diklippige Kiss
die tot dan toe vrij zwijgzaam
de procedure de revue had
laten passeren, adstrueerde
met zachte stem: „En dat al
les wordt ondersteund door
transpirerende, geïnspireer
de. hemels dansende meisjes
van de Leidse Balletschool".
Opgepoetste soul
Pauze. Break, heet dat van
daag. Dan verdwijnen de
stoelen van de vloer, terwijl
het publiek in bosjes op toi-
letbezoek gaat en alle horeca-
vergunningen geweld aan
doet. Laat Bernard het ver
der maar uiteenzetten; ik
word er doodmoe van. „Dan
is het moment aangebroken
voor de Haagse Rock 'n Billy
Group, een beetje Stray Cats,
krachtig, met vetkuiven; sa
men met Rock 'n Roll High-
school uit Amsterdam. Dat
zijn dansers, paarsgewijs. Ik
ga nu overdonderend verder:
het Leidse Tilt-team, met
rythm and blues; een steen-
goeie travestie-act door Paco,
uit Amsterdam. Bevrijdings
nacht, nietwaar? En daar heb
je dan Joshua's Ram Jam
Band plus Mucho Macho
Horn Section gedreven en
bedreven muzikanten, bla
zers met vrouwtje die de soul
terugbrengen, met oude, op
gepoetste soul-nummers uit
de 60-er jaren. In elk geval",
aldus Stoxen, „swingt het als
een trein". Waarvan ik toch
moest opkijken. Verder zul
len alle gaten in de Gaga
show worden opgevuld door
Radio '88. de Leidse bijna-le-
gale radio-omroep die vrij
dags uitzendt. Radio '88 pre
senteert haar Disco Flash
Dance Top-20.
Bernard Stöxen houdt er
graag radicale ideeën op na:
„Ik doe vooral aan deze show
mee om te bewijzen, dat Lei
den na 2 uur 's nachts ook
behoort te leven!" Eind 60-er
jaren was hij ook al aan het
„pushen", met „Provadia
o.a. Een grens-verleggend
festijn organiseren, dat is wat
Stöxen beoogt. En de anonie
me bruine aap kon zich daar
van harte bij aansluiten. Als
een ander aan z'n nachtrust
toe is, wil Bernard blijven
swingen als een trein. Men
hoeft daarom niet verbaasd
te zijn als Bernard overdag
een niet geheel uitgeslapen
indruk maakt. Wat allemaal
niet wegneemt, dat de Gaga
show best bevrijdend kan
werken. Stöxen en schuwe
aap verwachten zonder meer
„een uitverkocht huis met
een sfeer die knalt".
Karwij brengt
uitvoeringen
in Lisse
1 en Hillegom
leiden.Laten we xACHTIG PROCENT OPERATIES SLAAGT
maar lekker in de zon
JSSE De behoefte om op
en bepaalde manier met to-
eel bezig te zijn is in 1982 de
anzet geweest tot de vorming
an een nieuwe toneelvereni-
ing met leden uit Lisse en
lillegom. Men wilde zich
neer in toneel als kunst ver
liepen en dat resulteerde in
ien cursus die men samen met
iet Nederlands Centrum voor
Amateurtoneel op de schou-
lers nam. Als sluitstuk van de
jevolgde lessen gaan de leden
'an die groep in de maand
nei enige uitvoeringen verzor-
;en. De naam van deze nieu-
ve toneelgroep luidt „Karwij"
in er staan al uitvoeringen op
iet programma voor 5, 19 en
!6 mei.
3e eerste uitvoeringen worden
ip 5 en 19 mei aanstaande ver-
:orgd in het verenigingsge-
xjuw De Beekbrug in Lisse
ichter de kerk van de H. H.
Engelbewaarders, terwijl men
Dp 26 mei nog een uitvoering
zal verzorgen in Artopa aan de
Jrevelingenstraat in Lisse. De
lanvang van alle voorstellin
gen is bepaald op 20.15 uur en
ie toegangsprijs bedraagt zes
;ulden per persoon. Kaarten
runnen worden gekocht bij C.
schenk, Heereweg 385 te Lis-
ie, telefoon 02521-12988.
Jet stuk dat wordt opgevoerd
s getiteld „Dwaasheid heeft
ïaar eigen recht" en is ge-
ichreven door John Patrick.
Jet stuk speelt zich af aan het
jegin van de vijftiger jaren in
:en inrichting voor zenuwpa-
iënten, ergens in Amerika. Ie-
nand wordt op voorspraak
van de familie in deze inrich-
ing (genaamd Het Klooster)
Dpgenomen, omdat ze te royaal
met de geldbuidel te keer ging
sn daardoor haar stiefkinde
in „diskrediet" zou bren-
ten. Tijdens haar verblijft in
let Klooster stelt de vrouw
waarover we spreken zich de
Vraag wie er gek is en wat ei
genlijk „gek" is.
De werkwijze van „Karwij" is
gebaseerd op het aan de hand
van verschillende thema's spe
lenderwijs bezig geweest zijn
4pm zich te concentreren op het
n|nenselijk gedrag. Men ontdek-
djte toen, dat je als acteur vele
onverantwoordelijkheden hebt,
lewaaronder die dat iedere spe
ler een veiligheid moet creë
ren waarin hij of zij zich kan
Concentreren op de inleving
het uiting geven aan het
rag van de rolfiguur. Ver-
olgens koos men een toneel-
uk en men probeerde hierin
ervaringen te verwerken,
»uet als belangrijkste items in
geving, gedrag en mise en scè-
Jt\e, in een later stadium ook de
'Jtekst en de hulpmiddelen als
decor, grime en belichting,
^len hoopt dat al die aspekten
itrtoe zullen bijdragen dat er
neen boeiend resultaat op de
planken komt.
gaan zitten. Ik leid toch
al zo'n mollenbestaan in
die operatieruimtes. Het
is zulk heerlijk weer". In
de tuin staat op een witte
tafel een grote naaidoos
en ernaast ligt een jas van
haar tien jarige dochter.
„Ik hoopte het af te heb
ben voordat je kwam.
Nog even een paar steek
jes hoor. Er is zoveel blij
ven liggen de laatste
tijd", zegt ze verontschul
digend, terwijl ze nog
snel even een lusje aan de
jas zet. Mevrouw H. J.
Völker-Dieben is oogarts
in het Diaconessenhuis in
Leiden en medewerker
van het Interuniversitair
Oogheelkundig Instituut
in Amsterdam. Onlangs'
promoveerde zij tot doc
tor in de geneeskunde op
het proefschift met de in
gewikkelde titel „The ef
fect of immunological
and non-immulogical fac
tors on corneal graft sur
vival". Haar promotor
was prof. dr. C.C. Kok-
Van Alphen, hoogleraar
in de ziekten van het
hoornvlies. Prof. dr. Kok-
Van Alphen voert al
sinds 1945 hoornvlie
stransplantaties uit en
was destijds de opvolger
van de bekende Leidse
oogarts Pieck.
Het proefschift van dr. Völ
ker-Dieben gaat, simpel ge
zegd, over acceptatie- en af
stotingsverschijnselen bij de
transplantatie van hoornvlie
zen, het venster van het oog
waardoor we kijken. Doel was
natuurlijk dat dit tot betere
transplantatieresultaten zou
leiden. Zoals bekend is, wordt
er bij de transplantatie van
nieren rekening gehouden
met bepaalde weefselkenmer-
kenj die zowel bij de donor als
bij de ontvanger voorkomen.
Door de zogenaamde weefsel-
groepen van donor en ont
vanger op elkaar af te stem
men is er minder gevaar voor
afstoting van de getransplan
teerde nier. Tot voor kort
werd daarmee bij de trans
plantatie van hoornvliezen in
ogen geen rekening gehou
den. Omdat in een gezond
hoornvlies geen bloedvaten
zitten, zou het een „immuno
logisch privilege" hebben; bij
het hoornvlies zou de kwestie
van afstoting en acceptatie
geen rol spelen wegens het
gebrek aan bloedvaten. Ech
ter in een ziek oog groeien
wel bloedvaatjes. Het lichaam
reageert op het zieke oog en
wil het zelf genezen met be
hulp van ingroei van bloed
vaatjes. De toevoer van af-
weerstoffen kan alleen ge
schieden via bloedvaatjes. Het
„immunologisch privilege"
gaat daarom niet meer op.
Dr. Völker heeft nu, dank zij
de medewerking van de Leid
se hoogleraar die de weefsel-
groepen bij niertransplanta
ties onderzocht, prof. J.J. van
Rood, een overzicht gemaakt
van weefselgroepen van per
sonen die een hoornvlies no
dig hebben. Donor en ontvan
ger kunnen nu goed op elkaar
worden afgestemd. Gegevens
over weefselgroepen zijn op-
feslagen in een computer en
eel snel is nu uit te zoeken
welke donor en welke patiënt
bij elkaar horen. Het resultaat
van dit onderzoek is dat zeker
tachtig procent van de hoorn
vliestransplantaties thans
slaagt en dat was vroeger be
duidend minder. Vooral bij
mensen met veel bloedvaatjes
in het oog of die al eerder
werden geopereerd en bij kin
deren (die vaak heftig reage
ren op dergelijke operaties)
bleek afstoting van het hoorn
vlies sterk gedaald.
Onverteerbaar
„De kans op afstoting was
steeds aanwezig. Het is heel
erg voor de patiënt, maar ze
ker ook voor de arts, als men
sen die hun gezichtsvermogen
terug hebben, dit na verloop
van tijd weer moeten missen
omdat het lichaam het vreem
de hoornvlies niet wil accep
teren en het hoornvlies daar
door troebel wordt. Zoiets is
onverteerbaar en het is de
tragiek van de patiënten die
me tot dit onderzoek heeft ge
bracht", aldus dr. Völker-Die
ben.
Voor haar onderzoek kreeg
de Leidse oogarts in 1976 geld
van de blindenbonden. Naar
aanleiding van de eerste re
sultaten kon het onderzoek
worden afgerond met een
subsidie van TNO. Bij haar
dissertatie, heeft de Leidse
oogarts wat filosofisch getinte
stellingen opgenomen, die ook
in braille zijn uitgevoerd. Eén
ervan zegt naar aanleiding
van de subsidie van de blin
denbonden: „Het financieel
steunen van wetenschappelijk
onderzoek dat niet direct
vruchten ten eigen bate af
werpt, getuigt van visie" (De
meeste blinden kunnen niet
geholpen worden met een
hoornvliestransplantatie).
In dit verband zegt ze later in
het gesprek bewogen: „Wat
zonde is het dan hè, dat men
sen nog steeds geen donor-co
dicil bij zich dragen. Als ie
mand door een ongeval of zo
komt te overlijden is dat na
tuurlijk verschrikkelijk. Maar
als het feit daar is en er is
niets meer aan te doen. dan
zou het toch nog mooi zijn als
bijvoorbeeld het hoornvlies
nog voor iemand anders kan
De Leidse oogarts mevrouw Völker-Dieben.
dienen, die daar dolgelukkig
mee is. Het is zo zonde dat het
lichaam helemaal tot stof Ver
gaat, terwijl er nog zoveel van
gebruikt zou kunnen worden.
Iemand die altijd goed heeft
gezien, begrijpt vaak niet hoe
erg het is om blind te wor
den".
Het belang van een groot
„aanbod" van hoornvliezen is
nog klemmender geworden
nu selectie op die bepaalde
weefselgroepen voor de ont
vanger zo'n duidelijke verbe
tering kan geven. Gelukkig
zijn de methoden om het
hoornvlies enige tijd te bewa
ren de laatste tijd sterk verbe
terd en is het mogelijk het
hoornvlies enkele weken te
bewaren. „Hierdoor is het te
vens mogelijk om in die pe
riode te bekijken of het een
kwalitatief goede donor is of
niet. Er is geen leeftijdsbeper
king voor het doneren van
hoornvliezen. Het komt gere
geld voor dat de donor 90 jaar
of ouder is en dat de kwaliteit
erg goed is. Blijft het hoorn
vlies tijdens het bewaren
„Verstelwerkje1'
Zo'n operatie duurt ongeveer
een uur. Met haar ogen knip
perend tegen het felle zon
licht in de tuin, zegt mevrouw
Völker: „Het is net een heel
fijn verstelwerkje. Je werkt
onder een microscoop en de
draad is zo dun dat hij zweeft.
Of het een typisch vrouwen
beroep is? Je zou denken van
wel, maar ik ken ook beroem
de manlijke oogchirurgen met
hele grote handen, die zeer
precies werken". Ze vertelt
ervan te houden dingen weer
mooi te maken. „Ik wilde
eerst tandarts worden. Een
gebit weer helemaal gaaf ma
ken, leek me erg mooi werk.
Verder leek het vak van edel
smid me wel wat. Weer dat
'fijne werk, waarbij je iets
fraais maakt". Later zal blij
ken dat het grachtenhuis
waarin het gezin Völker
woont, ook nog door haar en
haar man gedeeltelijk eigen
handig is gerenoveerd.
Behalve de ontdekking dat
het zoeken naar een, wat
weefselgroepen betreft, pas
sende donor bij een bepaalde
ontvanger een duidelijke ver
betering van de resultaten te
zien gaf, kwam mevrouw
Völker tot nog meer ontdek
kingen. Zij stelde bijvoorbeeld
vast dat het hoornvlies van
een vrouwelijke donor beter
„hield" bij een vrouwelijke
ontvanger. Hoornvliestrans
plantaties begonnen in Neder
land in 1939 met gebruikma
king van ogen die verwijderd
moesten worden, bijvoorbeeld
vanwege een kwaadaardige
tumor. Men wist toen nog niet
dat het oog van een overlede
ne bruikbaar was. Tijdens
haar onderzoekingen kreeg
de Leidse oogarts plotseling
het idee dat er misschien wel
tumorcellen meegegaan wa
ren bij zo'n transplantatie. De
enige manier om op deze
vraag antwoord te krijgen
was alle oudste transplanta
ties, die van 1939 tot 1946, na
te gaan. Gelukkig waren de
gegevens bewaard gebleven
in de archieven van het Aca
demisch Ziekenhuis en via de
gegevens van de burgerlijke
stand en het bureau voor de
statistiek kon zij alle patiën
ten traceren. Tot grote op
luchting van Völker bleek
geen van de 22 patiënten aan
de tumor, die de donors had
den, te zijn overleden. Twee
mensen bleken aan een ander
soort tumor te zijn gestorven.
Ondanks die positieve uit
komst, worden er nu toch
geen operaties meer uitge
voerd met hoornvliezen van
tumorpatiënten. Dit omdat er
vaker sprake is van afstoting.
Een oorzaak hiervoor is nog
niet gevonden. „Daarom gaat
het onderzoek ook door. Hoe
meer je ontdekt, hoe meer
vragen er ook ontstaan en ook
daar wil je antwoord op. En
zo raak je langzaam steeds
meer verslaafd aan onder
zoek", zegt ze enthousiast.
Door het onderzoek van Völ
ker zijn nog niet alle proble
men bij de transplantatie van
hoornvliezen verdwenen.
Soms moeten er moeilijke
keuzes gemaakt worden. „De
beroerdste ziekte is wel het
herpesvirus. Dat is een infec
tieziekte, die ieder mens kan
oplopen. Er kunnen blaasjes
op het oog ontstaan. Bij het
inbrengen van een „goed"
transplantaat, dus met dezelf
de weefselgroep, is er welis
waar minder gevaar voor af
stoting maar de ziekte komt
soms sneller terug. Bij een
„willekeurig" transplantaat
komt de ziekte later terug,
maar is het gevaar voor afsto
ting weer groot. Deze keuze,
die steeds gemaakt moet wor
den is ontzettend moeilijk".
Na haar onderzoek wilde dr
Völker eigenlijk nog iets te
rug doen voor al die patiën
ten, die door een tumor het
oog moesten missen. „Een oog
verwijderen is het akeligste
wat er is. Je kunt nog beter
een been amputeren. Met een
prothese kun je dan nog heel
aardig leren lopen, maar met
een oogprothese, hoe mooi
ook, kun je echt niets zien".
Ze wilde bekijken of bepaalde
weefselgroepen soms samen
gingen met de vorming van
tumoren in het oog. Dr. Völ
ker hoopte dat de resultaten
er toe zouden leiden, dat niet
in alle gevallen een verwijde
ring yan het oog noodzakelijk
zou zijn. Zij kon evenwel geen
verband aantonen tussen be
paalde weefselgroepen en
meer en minder kwaadaardi
ge tumoren. Wel ontdekte zij
dat de meest kwaadaardige
gezwellen opvallend vaak
voorkwamen bij mensen met
bloedgroep O. Dr. Völker:
„Het is bekend dat het li
chaam zich verdedigt tegen
tumoren. Uit het feit dat bij
niertransplantaties met bloed
groep O zulke goede resulta
ten worden geboekt en de
meest kwaadaardige tumoren
juist vaker voorkomen bij
mensen met deze bloedgroep,
zou je kunnen concluderen
dat het lichaam van iemand
met bloedgroep O misschien
niet tijdig ontdekt dat er een
tumor groeit. En daardoor dus
ook niet in staat is voor af
doende weerstand te zorgen".
Dr. Völker-Dieben is de eer
ste die dit verband heeft ge
legd. Zelf doet ze er erg be
scheiden over. „Doordat ik
me zowel in tumor-literatuur
als in transplantatieliteratuur
heb verdiept, ben ik er achter
gekomen. Soms kan het voor
deel hebben als je als oogarts
verder kijkt dan je „oog" lang
SYLVIA VAN LEEUWEN
