,In mijn hart
ben ik nooit
actrice geweest"
Ed van der Elsken maakt
van kijker een voyeur
j Koppig, modieus mengdrankje van Dimitri Frenkel Frank
Wetenschap in science ficti<fel
tij
tot teenager-idool
0
ZOMEV.
BLOEMT
„Vröuwefe
bed":
smakeloop-
onerotisch
van meisje met
bril en beugel
BOEKEN figidaeSomcwt VRIJDAG 13 APRIL 1984 P JÊÏ
De romans die Dimitri Fren- onze nationale „incrowd" en
kei Frank schrijft, gaan welis- wat daaromheen zwerft al
waar steeds weer over andere les is er weer, maar wat Dimi-
mensen in andere situaties, tri Frenkel Frank eruit
maar ze vertonen zo'n sterke brouwt is bepaald geen gerijp-
gelijkenis, dat na „Hoge hak- te whisky. Het heeft meer van
ken, echte liefde", „Lieve een koppig, modieus cocktail
meisjes" en nog zo wat, de ver- tje. Maar die moeten ook ge-
rassing er bij het nieuwste schonken worden in zekere
boek, „Hamlet's whisky" toch etablissementen,
wat af is. Opnieuw zo'n meng
sel van modieuze elementen, Centrale figuur is de beroem-
leuk kritisch bekeken, een de Nederlandse acteur Archi-
spitsvondige intrige, vol on- bald de Wit, die reeds zijn der-
verwachte wendingen: een de Hamlet-versie speelt, waar
reeks vermakelijke typen uit bij de twijfel het grote pro
bleem van de titelheld van dat
klassieke stuk hem ook da
nig teistert. Weer een huwelijk
op de klippen gelopen, zodat
een nieuwe partner gevonden
wordt, een meisje uit een
kraakpand, dat de auteur alle
mogelijkheden biedt om een
ironisch beeld te geven van fel
discussierende leefgroepen, die
alles evalueren en principieel
an&lyseren, zonder ooit aan
het leven zelf toe te komen.
Archibald de Wit komt behal
ve met de eigenaardigheden
van het Nederlandse toneelbe-
stel en zogenaamde toneelver
nieuwingen in contact met de
producenten van reclamefilms,
die een tv-spot gaan maken
voor een groot Japans con
cern, dat wereldwijd een nieu
we, in Japan gemaakt whisky
op de markt gaat brengen,
Hamlet's whisky. Die spot
wordt gemaakt in Italië. Ar
chibald zal daarin een éénzins
versie van Hamlet spelen: „To
be or not to be..."
Zo kan Dimitri Frenkel Frank
een groot aantal malen heen
„HAMLET'S WHISKY":
Er zijn in de natuurkunde de
laatste jaren zulke merkwaar
dige ontdekkingen gedaan dat
zelfs de knapste wetenschap
pers niet weten wat er in de
toekomst misschien nog moge
lijk wordt. Vooral de auteurs
van science fiction-boeken
moeten het van deze onwe
tendheid hebben. Ofschoon SF
meestal niet als directe voor
spelling is bedoeld het gaat
vaker om de vraag: wat zou er
gebeuren als...? zijn al veel
toekomstideeën van deze
schrijvers uitgekomen. Op zich
is dit niet zo verwonderlijk.
Een goede SF-schrijver blijft
immers op de hoogte van de
wetenschappelijke en techno
logische ontwikkelingen. Jules
Verne was zo iemand. Hij
schreef al over onderzeeërs
nog voordat ze waren uitge
vonden. In tegenstelling tot
zijn lezers volgde Jules Verne
de ontwikkelingen van de
techniek op dit gebied en kon
daardoor zien welke richting
het opging. Zo zijn meer voor
beelden te noemen, denk maar
aan de vele schrijvers die de
atoombom voorspelden lang
voordat de eerste werd ge
maakt; George Griffith
schreef al in 1911 over
atoomraketten. De vraag die
zich nu opwerpt is: wat voor
spellen de huidige SF-auteurs
voor ónze toekomst?
Peter Nicholls, in 1979 win
naar van de Hugo Award voor
het beste non-fictionboek (The
encyclopedia of science fic
tion), geeft het antwoord in
zijn kortgeleden verschenen
boek „Onderzoekers van de
toekomst". Dit rijk geïllus
treerde boek, behandelt vrij
wel alle soorten wetenschap
die in SF voorkomt. Nicholls,
die in Melbourne natuurkunde
en letterkunde studeerde, nam
overigens niet alle hoofdstuk
ken voor ziin rekening. Een
flink aantal komt van de hand
van de natuurkundige David
Langford en de bioloog/socio
loog Brian Stableford, beiden
tevens SF-schrijvers.
De samenstellers maken on
derscheid tussen drie soorten
wetenschap in SF. De meest
voorkomende is de verzonnen
technologie van de toekomst,
gebaseerd op wat we al weten.
Een deel hiervan zal vrijwel
zeker werkelijkheid worden,
zoals bijvoorbeeld klonen en
het ontwikkelen van denken
de machines. Een ander deel
wordt misschien pas in de ver
re toekomst werkelijkheid, zo
als bemande ruimteschepen
voor verre reizen naar sterren.
In veel SF-boeken (en films) is
het verhaal f
„denkbeeldige" w«»
die meestal veel speoJg"|
en dwazer is dan hel
noemde type. Tot dea
rie behoren bijvoorP^.r
verhalen over tijd mag "'J
„andere universa". Vh
samenstellers mogend!501
ideeën echter niet ml0!11115
minachting verwerpJu'se
tot voor kort dedenj"e'^"
immers maar nooit, jhad
soort noemen de schf!j t
controversiële wrf>d.
Hierbij gaat het om #°rn
bestaan er vliegendefP'ee
En: kan Uri Gelier P,or*
ken buigen? j>r("
„Onderzoekers vanl
komst" is kortom eeif
met interessante thei
voor de niet-SF-fan. F
werpen worden geeit
te veel uitgesponnen
over het algemeen goj
gen zijn. Helaas laat j
heid van het boek (nj
den, slappe kaft) te
over.
RENE VAN U
Peter Nicholls
zoekers van de
fictie en werkelijk
science fiction";
Meulenhoff; 208 bij
prijs 39,50.
Dimitri Frenkel Frank.
en weer springen tussen een
aantal verschillende werelden,
die hem stuk voor stuk verma
ken om de oppervlakkige, zel
fingenomen, onwerkelijke ma
nier, waarop de mensen daarin
met hun leven, zichzelf, elkaar
omgaan. De twijfel van Ham
let is daarin dan op „eigentijd
se" manier een rode draad
door het verhaal, dat niet ver
der reikt dan wat de auteur
ervan nodig vindt om zijn le
zers van dienst te zijn. Voor
sommigen zal het gebruik van
dit goedje leiden tot een roezig
geluksgevoel, anderen zal het
allemaal misschien wat zuur
opbreken of een kater ten ge
volge hebben. Voor het vaak
wat koele, hardhandige taalge
bruik is wel eens iets om je in
te verslikken.
JAN VERSTAPPEN
Dimitri Frenkel Frank:
„Hamlet's whisky" - uitgave
Manteau; 17.90.
schreven worden,
hen in bescherming]
of iets van hun
waarborgen doet
ook niet. Soms zijn d
ners uit zijn boek i
baar, dat hun ken]
omgeving hier van a
zen krijgen over hunj
lichamelijke bijzoij
Dat is allemaal hoi
creet. Een bijzonder!
lijk boek.
JAN VER
Theo Kars: „Vr<
bed", uitgave
f 25,-.
Vooral als fotograaf, maar zeker ook als filmer, is Ed van der
Elsken een man voor wie het gewone leven nauwelijks bestaat.
Hij bewijst dat weer eens in een voor zijn doen piepklein boek
als „Amsterdam?", waarbij het vraagteken in de titel iets intri-
gerends heeft. Van der Elsken maakte alle foto's voor dit nieu
we juweeltje weliswaar in de hoofdstad, maar is het Amsterdam
(nog) wel, met al die extravagante bewoners, maar bovenal be
zoekers. Amsterdam is geen gewone stad, maar een vergaarbak
van de vreemdste diersoort die er op aarde rondwaart, de mens.
Het boekje toont mensen, en de stad waarin ze vertoeven is toe
val.
Van der Elsken is in zo'n omgeving in zijn element. Met duide
lijk Rembrandtsiaanse trekjes, waarbij hij het centrale thema in
het licht zet en de omgeving langer belicht, dus donkerder
maakt, schildert hij mensen die voor de meeste andere mensen
onzichtbaar blijven. Van der Elsken maakt daarmee het verbor
gene zichtbaar en dat kenmerkt natuurlijk de ware artiest.
Voor Van der Elsken is een meisje dat voorbij fiets niet interes
sant, maar wel zodra ze haar tong uitsteekt. Een man die naar
de camera kijkt hoeft er niet op te rekenen dat hij wordt gefoto
grafeerd, maar zodra hij zijn decorum verliest en „gek" gaat
'staan doen, knipt Van der Elsken onherroepelijk af. In zijn, ook
al kleine, voorwoord heeft de fotograaf het niet voor niets over
zijn zotten, zwervers, uitslovers, smoelentrekkers, punks, spui
ters, etc. Hij heeft ze er allemaal opgeramd, want zo noemt hij
dat immers.
Zoals eigenlijk alle fotografen kent Van der Elsken geen gêne.
Uit zijn foto's en de korte teksten die hij daabij schrijft, lijkt het
of zijn onderwerpen dat ook niet kennen. Lijkt het. want het is
natuurlijk niet in alle gevallen waar. Sommigen zullen beslist
schrikken als ze zichzelf in dit boekje terugzien (voor zover dat
gebeurt), anderen maakt het inderdaad geen lor uit. Maar eigen
lijk is dat het bezwaar dat je tegen alle foto's kunt hebben die
verder gaan dan het vakantiekiekje: als kijker voel je je snel een
voyeur. Zeker bij Van der Elsken. Maar schitterend en bovenal
onthullend is het wel. Achter de titel van zijn nieuwe werk mag
dan een vraagteken staan, achter Van der Elskens naam hoort
een uitroepteken.
DICK HOFLAND
Ed van der Elsken: Amsterdam?; uitgeverij Bert Bakker,
prijs: ƒ12,90
Esther in het Vondelpark.
AmsterdamNieuw, maar piepklein juweeltje (advertentiI
BIJ DE BOEItHANDE
noF
VAN DE MA!'
APRIL
;sen
Frans dammjnie'
ZAAI-ENPLACr
VOOR ,rgel
ALLEEN
DEZE MAAfe B
Itrol
'hobf*
'eek
Er is weer een nidET
van Theo Kars en Wou^
smakelozer, killer, bg lf
afstotender dan zijig I
verhalen, waar we [er
anders uit hebben U th
nen dan als een auteiig"
de pretentie zeer aif®
fisch te werken, verrf—
van zijn inhoudsloos 7r
brengt dit door op S-J
Spaanse eilanden, wj
zamerhand elke schijL^
clusiviteit van af i? 1
Kars dat zelf niet in!
schijnt te hebben. Zou^
hij Ibiza nog steeds ai
radijs, waar hij zich r
aan genot kan overgt
genot bestaat dan vrf
lijk uit iets wat hij ze#
tiek ziet, maar waar
afvraagt wat het nou
helemaal is, behalve L-,
„Vrouwen in bed" isf
reeks van verslagen P r
liefdesavonturen die Ps 1
ter de rug heeft. AlL®e
met medeweten van
vriendinnen (hij houye
op na) bestijgt hij rnrr"
na het andere meisjr
tras en legt ons tot irQ
intieme details uit
delingen daarbij verr p
den, hoe het genot ar'
bereikt werd bij dezj°P
Daarna vertrekt hP
weer uit beeld en k| 1
gende episode eenf,n
nemen, die in het gr 1
verschilt van de vCb
als je even niet let ojj ee
gi'sche-fysieke versd ^6'
tussen de verschillen°e
te vinden zijn en diear
besproken worden. P _s
beleeft als in een vei
het liefdeleven van j'
den of papagaaien,
menselijke emotie
eraan. Lijflijke senf3
toch geen gevoelens. I °r:
nografie is het nieti r'
auteurs in dat genrel'
gaans nogal enthourfj^
hun al dan niet gef? 1
belevenissen, terwijte
de minste aandaclf
ontbreekt.
Het is allemaal puurl
en het lijkt me zeer P
voor de vrouwen
bedavonturen met I
GUUS LUYTERS' FOTO- EN CITATENBOEK OVER BIJNA 50-JARIGE ACTRICE
BB:
rière van BB, al spookte ze nog
uitgebreid rond in de publici
teit. Door haar liefdesrelaties,
door haar pogingen zich als
een tweede Greta Garbo ach
ter zonnebrillen en goed be
schermde villamuren te ver
stoppen en door haar werk
voor de bescherming van het
dier. Ze zond Greenpeace nog
kortgeleden een van haar sie
raden die verkocht kon wor
den ten bate van de strijd te
gen het doden van jonge zee
hondjes in Canada. Maar mug-
gezifters ter plekke riepen on
middellijk dat dat sieraad van
ivoor zou zijn. Vorig jaar
maakte ze alleen nog. een gro-
Het teleurgestelde vaarwel van BB aan de film betekende een welkom voor de dieren: Dierenbe
scherming werd haar stokpaardje.
Brigitte Bardot is waarschijn
lijk de laatste van het soort ac
trices dat aangeduid placht te
worden met de term „sex-
bom". Dat soort explosieve da
mes dateert uit dagen dat een
blote knie al tot hevig slikken
noodde en elke actrice die
meer dan dat aan het celluloid
prijsgaf bij het publiek öf het
schuim der heilige veront
waardiging op de lippen óf een
adorerende zwakte in de knie
ën veroorzaakte. Meestal ble
ken zij eendagsvliegen wier
fotoportretten langer de jon
genskamers sierden dan hun
carrière duurde. Op een paar
uitzonderingen na: De blonde
sex-godin Marilyn Monroe bij
voorbeeld, wier tragiek na
haar dood per jaar tot mythi-
scher proporties uitgroeide. En
in Europa: BB, Brigitte Bardot,
die we als jongens in een on
deugender versie van het lied
je „Brigitte Bardot, Bardot, die
vind ik niet zo, maar zó" haar
borstomvang naflootten, het
levenslange prototype van de
ondeugende Parisienne. Wij
len Marilyn Monroe was vorig
jaar al het onderwerp van een
fotoboek-met-tekst van Guus
Luyters. Brigitte is nog onder
ons. Vandaar dat dezelfde
Luyters (redacteur van de Ne
derlandse Playboy) het boek
dat hij volgens een eensluiden
de formule (alfabetisch ge
rangschikte citaten en foto's,
over acteren onder de A, over
ballet onder B enz., poster gra
tis) aan BB wijdde, de titel
meegaf: „Brigitte Bardot, een
levende legende" (Uitgeverij
Loeb, 29,50).
Het is het soort boek dat
steunt op een goed bijgehou
den foto- en tekstarchief. Luy
ters heeft een schat aan foto
materiaal verzameld, is er
soms zo gul mee dat een paar
keer een bijna identieke foto
in terugvindt. Jammer is het
dat hij maar weinig vroege
jeugdfoto's van Brigitte boven
water kon halen. Ze is op mi
niem formaat met een loep
weliswaar in Luyters' boek te
rug te vinden in een van de
rijen op zo'n degelijke school
foto waarvoor de leerlingen rij
na rij in slagorde werden op
gestapeld om de eeuwigheid in
te gaan, ik herinner me uit het
inmiddels verscheiden Engelse
blad Nova enkele tekenende
en veel betere portretten van
het kleine meisje Bardot: Bril
letje, beugeltje, strikken in het
haar. Bepaald niet moeders
mooiste. Een meisje dat
droomde te zijn als het vlekke
loze schoolvriendinnetje van
de eerste rij, maar zelf voorlo
pig het lelijk eendje bleef.
In en uit het bad
Een aardig detail, want die
zelfde Bardot werd sinds Ro
ger Vadim haar „vormgaf" in
„Et Dieu créa la femme" zelf
het prototype voor de toen pas
uitgevonden „teenager" door
gans Europa: Zwierige korte
rokken met petticoat, het
blonde wat slordig piekend op
gestoken of in staart, de mond
sexy-pruilend en de ogen
zwari mascara-omrand. Het
was 1956 en Bardot had er al
een tiental onbeduidende films
opzitten. De eerste die ik van
haar gezien moet hebben is
„Helen of Troy" geweest
(1954), waarin ze onopvallend
als slavin van Rosanna Podes-
ta (Helen) speelde. In de rest
van de films in die dagen wa
ren haar meest in het oog
springende daden in of uit het
bad stappen. Dat bad is in
„Futures vedettes" een vijver
met tropische vissen, met Dirk
Bogarde in „Doctor at sea"
staat ze pikant achter een dou
chegordijn. in „Mio figlio Ne-
rone" was het een kuip met
ezelinnenmelk. Nota bene
Francois Truffaut schreef toen
fatsoensrakkerig over al die
door suggestie verstevigde
stukjes bloot: „We hebben het
recht om hier van pornografie
te spreken en ons af te vragen
hoe het zit met de welwillende
medewerking van de keu
ring".
Tweede Garbo
Brigitte Bardot liet het zich al
lemaal aanleunen, vond het
nog best leuk, al kwamen de
andersgetinte teksten er al
aan. In 1960 was het „Ik ben
in de eerste plaats een vrouw
en pas op de tweede plaats ac
trice", in 1970 „Het acteren zit
niet echt in mijn bloed" en „Ik
geloof niet dat ik een goede
actrice ben" en in 1981 „Diep
in mijn hart ben ik nooit een
actrice geweest". Ze was toen
al gestopt met filmen. „Tot op
heden heeft BB woord gehou
den. Helaas" zegt Guus Luy
ters. Maar hij is dan ook dui
delijk een fan, want ook hij
moet bekennen dat ze een
aantal „rampzalige films"
heeft gemaakt. Haar laatste
verschijnt in 1973, „L'histoire
trés bonne et trés joyeuse de
Colinot Trousse-Chemin". Het
was afgelopen met de filmcar-
Al tijdens opnamen voor „Viva Maria" kon ze het niet nalaten even een van haar geliefde beesten
te koesteren.
lijken (Vadim, Charrier en
miljonair Günther Sachs) en
een heleboel, soms zeer kort
soms enkele jaren durende,
verhoudingen: Met zanger Sa-
J. J. B B I-L -M. A cha Distel, Samy Frey, acteur
t/ Jean-Louis Trintignant, en
laatstelijk beeldhouwer Miros-
lav Brosek.
Geen object
Op haar veertigste zegt Brigit
te Bardot nog hoopvol: „De
Bardot-mythe is voorbij. Maar
Brigitte, dat ben ik. Misschien
zijn de mensen me over vijf
jaar vergeten, misschien ook
niet. Ik ben dan vijfenveertig.
Niet veel ouder dan nu en dan
kan ik eindelijk leven zoals ie
der ander. Op dat ogenblik
wacht ik. Ik droom ervan. Ik
ga de dingen doen waarin ik
zin heb en ik alleen zal ver
antwoordelijk zijn. En ik ben
niet langer een mooi object,
maar een mens." Acht jaar la
ter is de toon alweer somber
der: „In de jaren zestig was ik
helemaal geen mythe. Ik was
een meisje dat niet werd be
grepen, dat door iedereen voor
gek werd versleten. En nu
zeggen ze dat ik een mythe
was, dat ik dit was en dat ik
dat was. Nu is dat te laat. Het
is voorbij. Het interesseert me
niet meer. Toen heb'ik er on
der geleden en ik heb er niets
aan gehad".
Dus toch het Marilyn Monroe-
effect. Haar films zullen voor
tachtig procent alleen curiosi
teiten bliiven. Slechts een
handvol blijft voorgoed in de
herinnering, door haar aan
deel of door de regisseur:
„Viva Maria" met Jeanne Mo-
reau, Clouzots „La Verité", of
haar aandeel in het Egar Allen
Poe-drieluik „Histoires extra-
ordinaires".
„Ik maak me er geen zorgen
over dat ik vergeten zal zijn.
Op den duur wordt iedereen
vergeten. Maar doodgaan is
weerzinwekkend.... Daar ben
ik erg bang voor". De „Bardo-
latrie" is voorgoed over, het
vrijpostig ogende meisje voor
wie sex een natuurlijke zaak
was is een vrouw geworden.
Een vrouw met een verleden.
Inmiddels zijn de sexbommen
voorgoed geëxplodeerd, heb
ben actrices hun carrière beter
in handen. De tragiek van Bri
gitte Bardot is dat ze waar
schijnlijk de laatste filmster is
die met dat Monroe-syndroom
zal moeten leven.
BERT JANSMA
te, driedelige televisiefilm
over haar leven, „Brigitte Bar
dot Telle Quelle". De Vara zal
hem dit jaar uitzenden.
Incompleet mens
Lees bij Luyters die overi
gens steun kreeg van Gerard
Timmers, filmfan en al jaren
lang aan de uitgeverskant bij
het filmblad Skoop betrok
ken de inhoud van haar
bijna vijftig films na en de
diverse citaten en je ontkomt
toch niet aan de indruk met
een toch weer tragisch leven
te maken te hebben. Daar zijn
in de eerste plaats de mannen.
Brigitte in 1974: „Ik ben een
vrouw die ongetwijfeld een
succesvolle carrière heeft ge
maakt. Dat succes gold niet
voor mijn privéleven. Ik ben
daardoor incompleet. En daar
om wil ik niet meer werken".
Daarvóór had ze al vaker ge
zegd te willen slapen met wie
ze liefhad en als die liefde niet
langer duurde, soit, zand ero
ver, adieu. „Mijn vrienden zijn
mijn vrienden. Mijn minnaar
is mijn minaar. Het is zonde
om bevriend te zijn met een
minnaar". In de praktijk lijkt
dat toch niet helemaal te wer
ken. Bardots leven kent drie
zelfmoordpogingen. De eerste
teveel slaappillen in
1950 omdat ze geen toestem
ming krijgt (ze moet wachten
tot ze 18 is) met Roger Vadim
te trouwen, de tweede op haar
26ste verjaardag, 28 september
1960, wanneer ze net een zoon
tje heeft van Jacques Charrier,
van wie ze anderhalf jaar later
zal scheiden. Het zoontje zal
opgevoed worden door de va
der. De derde poging op de
avond van haar 49ste verjaar
dag, vorig jaar. September dit
jaar wordt ze vijftig. Ze kan
dan terugkijken op drie huwe-
