De goede
bedoelingen
en de starre
blik van
IR. ANTON
MUSSERT
BfflS
CAS3A
BI) CASBA WOONWARENHUIS GAAT
EEN KASTENWERELD VOORU OPEN!
w
149.-
WOONWARENHUIS
JNNENLAND/BUITENLAND
CcidócSouAxmt
DONDERDAG 12 APRIL 1984 PAGINA lï
EN HAAG Bij vonnis
in 20 maart 1946 beves-
gde de Bijzondere Raad
in cassatie de doodstraf
jor de toen 51-jarige An-
n Adriaan Mussert, op-
chter en Algemeen Lei-
:r van de Nationaal-So-
alistische Beweging. In
•n brief aan zijn vrouw
ie schreef de civiel inge-
eur vanuit de cellenba-
ikken in Scheveningen:
5n nu moet ik je nog
ggen dat ik nimmer gra-
e zal vragen; dat kan ik
iet doen zonder de dui
mden te beledigen die
;rlijk en trouw met mij
is vaderland hebben ge
iend en zonder de eer te
?smeuren van de hon-
?rden die in Rusland zijn
ivallen. Ook jij mag je
aartoe niet lenen",
ratie vragen is schuld beken-
in, vond Mussert en hij was
et schuldig. Integendeel. In
jn dienstbaarheid aan het va
lland was hij tot het uiterste
igaan en tot het laatst van
jn leven rekende hij er dan
ik op dat latere generaties
im zouden rehabiliteren,
olgens de dezer dagen ver
henen biografie „Mussert,
in politiek leven", spiegelde
N.S.B-leider zich wat dit
itreft aan mannen als Johan
an Oldenbarneveldt en Hugo
i Groot die in de overtui-
ng van eigen onschuld even
iris weigerden gratie te vra-
inde fixatie op de eigen
aarheid dat is wat in het
izj-geboefte en zijn handlan-
irs telkens' opnieuw frap-
ert. Op jonge leeftijd onder
bekoring geraakt van een
bevrijdend ervaren per-
lectief op de wereld, blijkt
ets meer in staat deze visje
ten >k maar een millimeter te
ien wijken. De blik is ver-
ard in één invalshoek. Geen
is miljoen vermoorde joden
ge-1 irmogen er iets aan te veran-
ge-nren en tot op hun sterfbed
aat,' lertig jaar later houden ze
)1: „Toch hebben we gelijk
had".
im-Jok in de boeiende studie die
n Meyers aan Mussert wijd-
treft weer deze stijfhoof-
van gheid. „Mussert was geen cy-
oor cus of profiteur", aldus Mey-
„maar op zijn manier be-
ild van goede bedoelingen",
vanii de ban van zijn goede be-
Ja-oelingen collaboreerde hij
de meest duivelse krach-
ieeün die West-Europa ooit heeft
in Meyers, geschiedenisle-
ar in Den Helder, trok ruim
;r jaar uit voor zijn studie,
het kader van zijn research
ke- iperkte hij zich niet tot het
nen schreven bronnenmateriaal,
(de aar wendde zich ook tot nu
op >g in leven zijnde personen
ens Mussert goed hebben ge-
rtd. Via diens huisknecht
vam hij in contact met een
eks van „alte Kameraden",
nder hen de weduwe van
=wsusserts laatste adjudant en
n de Hollander, destijds re-
cteur van het NSB-blad
Vaderland. Zelfs
lagde hij erin Musserts zus-
Coby te interviewen. Nie-
j and van hen, zo heeft de au
laten weten, distantieerde
:h in deze gesprekken van
oude idealen. Aan de bio-
fische waaFde van de vele
I gevens die zij leverden deed
geen afbreuk. Mede dank-
de interviews kon Meyers
1 werkstuk afleveren dat
ms beklemmend gedetail-
;rd is.
>tad
ratieverzoek
bijvoorbeeld in het verslag
de dagen en uren die
orafgingen aan Musserts
u od. Achter zijn rug om en
t zijn niet geringe ergernis
nmu- is door Musserts zwager
illem Terpstra toch een ver-
ek om gratie voor de N.S.B.-
der ingediend. Het verzoek
erd afgewezen, maar be-
Srkstelligde wel een zodanig
eids tstel van de executie dat de
roordeelde op afstel ging
rtrouwen. Uiteindelijk re
nde hij erop dat de dood-
Sf vervangen zou worden
r verbanning. Hij was er
K vrij zeker van waarheen:
ar Amerika. Daar hoopte hij
'g veel goeds te kunnen doen
lor Nederland, zei hij. Dus
erp hij zich alvast maar vo
rig op de studie van het
els, just in case...
mdagmiddag 5 mei 1946
eeg Mussert te horen dat het
atieverzoek was afgewezen
dat de executie zou worden
iltrokken op dinsdagmorgen
zeven. Maandagmiddag
ocht een aantal gevangen af-
heid van hem nemen in zijn
Hij had zich volkomen in
dwang, drukte allen stevig
1 hand en had voor ieder een
irsoonlijk woord. „Zo is het
ik eigenlijk het beste", zei hij
een gegeven ogenblik,
'oor een taak als ik die mij
steld heb, zijn maar twee
Mogelijkheden: je slaagt of
egi U
ir. A.A. Mussert: geen nationaal-socialist, bang voor
Duitsland als het er op aankwam, minder capaciteiten
dan de gemiddelde Duitse Gauleiter.
Mussert tijdens een toespraak in 1935
gaat ermee ten onder". En hij
vroeg hun ervoor te zorgen
dat het volk de waarheid, zoals
hij die op schrift had gesteld,
te weten zou komen.
Deze koelbloedigheid lijkt
Mussert tot aan zijn laatste
ademtocht te hebben behou
den. Ze komt bijvoorbeeld tot
uiting in zijn weigering om tij
dens de executie zijn boven
kleding aan te houden. Dat
was zonde van de kleren, vond
Mussert. Op de plaats van de
executie, in de Scheveningse
duinen, trok hij overjas, col
bert en vest uit, zette zijn hoed
af, en overhandigde dit alles
aan zwager Willem Terpstra.
Deze zou de kledingstukken
dan kunnen doorgeven aan ie
mand die er nog wat aan had.
Dat hij zijn pantalon aanhield
was slechts te danken aan zijn
zuster Coby, die hem had ver
boden in zijn onderbroek voor
het vuurpeloton te gaan staan.
Willem Terpstra: „Toen druk
te hij mij de hand, rustig warm
en stevig en zei met vaste
stem: „Dag, Willem, dank je
wel".
„Dag, Anton, sterkte!". Recht
op liep hij vervolgens naast de
majoor naar een witte paal, die
circa tien a twintig pas voor de
soldaten stond".
De dominee vergezelde hem
naar de paal. Mussert ging er
met zijn rug tegenaan staan.
Hij werd vastgebonden. De do
minee voegde hem nog een
paar woorden toe. Mussert zei
spijtig: „Nu kan ik u niet eens
meer een hand geven". De
blinddoek weigerde hij. Toen
volgden twaalf schoten.
Anton Adriaan Mussert werd
op 11 mei 1894 geboren als
vierde kind in een gezin dat
woonde in Werkendam en
waarvan de vader hoofdon
derwijzer was. Jan Meyers te
kent hem als een eenzaam jon
getje, dat regelmatig op zijn fa
lie kreeg van de rauwe dorps
jeugd. Ook op de HBS in Go-
rinchem (voor Duits scoorde
hij constant onvoldoendes)
nam hij een geïsoleerde positie
in. Zijn kleine postuur speelde
hem hierbij danig parten. In
de gymnastiekles moesten de
jongens zich opstellen in volg
orde van lengte, aflopend van
groot naar klein. Op volwas
sen leeftijd mat hij 1.65 en ge
durende zijn hele schooltijd
bleef hij aan de voorlaatste
plaats in de rij genageld. „Een
vernedering", zo meent zijn
biograaf, „die op een gegeven
moment leidde tot het streven
om figuurlijk te bereiken
waartoe hij letterlijk niet in
staat was: uitsteken boven de
anderen die de draak met hem
staken, omdat hij zo'n onder
deurtje was".'
Adje Mussert, zoals hij in zijn
jeugd werd genoemd, koester
de een diepe verering voor
zijn vader. Pa spaarde de roe
de niet en sloeg de fatsoens
normen van zijn milieu er bij
de kinderen letterlijk in. „An
ton Mussert", aldus Jan Mey
ers, „heeft zich volkomen geï
dentificeerd met het fatsoensi-
deaal dat hij van huis uit mee
kreeg: de negentiende-eeuwse
burgermansmoraal die de Bra
ve Hendrik en de zoete Maria
had gebaard. Die werd het we
zenskenmerk, niet alleen van
zijn persoonlijk leven, maar
ook van de politieke beweging
die hij schiep. De pijlers van
dit fatsoen waren godsdienst,
vaderlands- en Oranjeliefde,
zuinigheid en vlijt. De gods
dienst was niet meer dan een
uiterlijke vorm, maar daarom
nog geen onbeduidend ingre
diënt van deze burgerlijke
ethiek die atheïsme afwees als
onbetamelijk".
Briljant student
Anders dan op de HBS het ge
val was geweest ontwikkelde
Mussert zich op de Technische
Hogeschool in Delft tot een
briljant student. In juli 1918
ontving hij het ingenieursdi
ploma, dat was voorzien van
het predikaat „met lof". Drie
maanden later begon hij bij
rijkswaterstaat zijn technische
loopbaan. In mei 1920 stapte
hij over naar provinciale wa
terstaat in Utrecht, waar hij
veel waardering verwierf voor
zijn ontwerpen en waar hij
bleef tot 1934, het jaar waarin
het ambtenaren niet langer
toegestaan werd lid van de
N.S.B. te zijn.
De eerste bemoeienis van
Mussert met de politiek da
teert uit de jaren 1925 1927,
toen hij er in slaagde met een
formidabele buitenparlemen
taire actie het Belgisch Ver
drag te doen annuleren een
voor Nederland ongunstig
scheepvaartvedrag met België.
In de jaren daarna groeide ge
leidelijk aan zijn ergernis over
wat hij zag als de futloosheid
en het defaitisme in Neder
land. Wat hij wilde was een
nationaal reveil om, zoals hij
het uitdrukte, „de nationale
geest die sinds 1918 stelselma
tig was ondermijnd van onder
af aan weer op te bouwen".
December 1934 werd de Natio-
naal-Socialistische Beweging
opgericht.
Bij de keuze van de naam was
hij geïnspireerd door Hitiers
nazipartij en hij vond het een
naam die zijn bedoeling mooi
weergaf. Volgens biograaf
Meyers werd er in werkelijk
heid vooral Musserts politiek
onbenul door blootgelegd.
Hierbij wijst hij erop dat het
N.S.B.-program op wezenlijke
punten verschilde van dat van
de Duitse N.S.D.A.P.
Jan Meyers: „Van de twintig
punten van zijn programma
ontleende Mussert er zestien
min of meer aan dat van de
Duitse nazi's, wat niet weg
neemt dat het verschil als het
erop aankomt groter is dan de
overeenkomst, namelijk prin
cipieel: rassenleer en het tot
het uiterste doorgevoerde
Führerprincipe, hoofdpijlers
van de N.S.D.A.P., wees hij als
on-Nederlands af".
„Zijn eigen vier punten, de
originele passages, gaan over
de noodzakelijke verbonden
heid van Nederland met zijn
overzeese gebiedsdelen, een
krachtig staatgezag, het Groot-
Nederlandse Streven (samen
voeging van Nederland met
Vlaanderen) en een sterk mili
tair apparaat".
Volgens zijn biograaf had Mus
sert er geen notie van wat het
nazisme inhield: „Mein Kampf
eens kreeg hij daarvan een
pracht exemplaar van Seyss-
Inquart had hij niet gele
zen, zou hij ook nooit lezen en
daar liet hij zich later nog op
voorstaan ook".
Begin januari 1935 bedroeg het
ledental van de N.S.B. al
33.000 en bij verkiezingen in
buitenheer
dat jaar behaalde de partij bij
na acht procent van de stem
men. De grootste omvang be
reikte de N.S.B. eind 1942,
toen de ledenadministratie cir
ca 100.000 namen omvatte.
Op de afschuwelijke wanda
den die veel van deze Neder
landers hebben bedreven, gaat
Jan Meyers niet in. Hem is het
er om te doen de figuur van
Mussert te schilderen. Deze
komt naar voren als een zieli
ge pion die door de Duitsers
volstrekt niet serieus wordt
genomen en zich keer op keer
voor een karretje laat spannen
dat hij eigenlijk niet wil trek
ken.
Het is zijn geloof in „der
Adolf" dat hem telkens weer
op de been lijkt te houden. Te
genslagen zijn te wijten aan
top-functionarissen die de
Führer misleiden. Hitier zelf is
volstrekt integer. Op 7 april
1945, de westerse geallieerden
zijn al lang en breed over de
Rijn: „In de moeilijke uren
van de worsteling is het mij
een voorrecht en een eer hier
te belijden dat ik muurvast ge
loof dat God aan Europa de
Führer geschonken heeft om
ons werelddeel te behouden
voor de ondergang in het com
munisme".
Weliswaar had Hitier Mussert
erkend als „Leider van het
Nederlandse Volk", maar in
de praktijk bleek dit een loze
eretitel. De Duitsers hadden
alle touwtjes in handen en de
opinie van rijkscommissaris
Seyss-Inquart over de Neder
landse leider luidde van het
begin af aan: geen nationaal-
socialist, bang voor Duitsland
als het erop aankomt, minder
capaciteiten dan de gemiddel
de Duitse Gauleiter een
oordeel dat door de jaren heen
niet werd bijgesteld.
Jan Meyers wijst erop dat
Mussert zich meerdere malen
in het openbaar in anti-Duitse
zin heeft uitgelaten. In kleine
re kring zei hij meer dan eens:
„De Duitsers zijn hier nou wel,
maar hoe krijgen we ze weer
weg?"
Machteloze woede
Evenredig aan de groeiende
genadeloosheid van de bezet
ter, aldus de historicus, namen
in 1944 Musserts anti-Duitse
gevoelens in hevigheid toe.
„Vooral de snel verslechteren
de voedselvoorziening voor
het volk. terwijl de Duitsers
niets tekort kwamen, vervulde
hem met woede, zij het een
machteloze. Op de vraag
'waarom hier zoveel kon ge
schieden dat tegen de wil van
de Führer was' had hij inmid
dels een pasklaar antwoord
dat hij tijdens zijn proces als
volgt formuleerde: „De Führer
is krijgsgevangene geweest in
zijn eigen hoofdkwartier en
hoorde slechts wat anderen
zeiden".
Aan het slot van dit proces
werd ir. A.A. Mussert schuldig,
bevonden aan landverraad,
hoogverraad en hulpverlening
aan de vijand. In zijn analyse
komt Meyers tot de conclusie
dat het laatste punt van de
aanklacht onderbelicht is ge
bleven. Ondermeer hierdoor
kreeg het proces een zonder
ling effect, meent hij: „Het
beeldde Mussert uit als een po
litieke dilettant, een kind in
het kwaad een dwaas
misschien, een fantast, maar
iemand die het goede had ge
wild, geen politieke Judas, een
politiek Don Quichotte
Op die nietbedoelde wijze
bracht het misschien toch wel
de juiste uitslag en moet het in
die zin als een goed proces
worden aangemerkt".
Anton Mussert als iemand die
het goede had gewild. De
waarneming is beangstigend.
„Hij viel mij op als iemand die*
rechtuit liep zonder te letten
op hindernissen", aldus de ty
pering van iemand Mussert
goed heeft gekend. Aan die ei
genschap ontleende zijn vrouw
zijn koosnaam: „Boems"
WILLEM SCHEER
„Mussert, een politiek le
ven". Auteur: Jan Meyers.
Uitgeverij: B.V. De Arbei
derspers. Prijs: 13,90.
Want zoveel keus en opberg-oplossingen zag u nimmer.
Kasten te kust en te keur voor slaap-, studeer-, woon-,
werk- en hobbykamer. Kwaliteits-kasten in vele uitvoeringen
Bianca schuifdeurkast
In grenen-look of witte
uitvoering. 3-Deurs hang-
legkast, 180 cm hoog, 145 cm
breed en 58 cm diep.
Bianca
hang-legkast
In grenen-look uitvoering.
97 cm bread, 171 cm
hóóg en $0 cm diep.
Meeneemprijs slechts
en kleuren met vele mogelijkheden voor onbegrensde
toepassingen. En ove, de uitzonderlijk voordelige prijzen
zeggen we: Prijsje gezien, kastje dicht!
Butler ladenkastjes
in witte kunststof en Qfenen-look uitvoering. Breedte 78 cm, diep 38 cml
Hoogtes, 3 laden 60 cm. 4 laden ?4.cm^6 laden 105 cm.
3 Ladenkastm witte
-
">RIJSt
Schuifdeurkast Kopenhagen
Ze.ér uitgebreid programma Skandinavische
é'ch'uifóeurkasten met 250 varianten. 6 Breedte-
maten van 100 tot 238 cm. 3 Standaardhoog-
iten. Verkrijgbaar in: 4 naturel houtsoorten,
*.4kleuren gelakt. Massieve louvre-deuren in wit
I lak of naturel grenen. Massieve paneeldeuren
In naturel grenen of mahonie.
Bestaande uit losse onder- en^
bovenkasten, die stuk voor stuk
apart geleverd kunnen worden
en tegen elkaar toch één front
vormen.
Uitgevoerd in prima kwaliteit wit
te lak, dus overal bij te plaatsen.
Breedtematen: 60-80-90 en
100 cm. Bovenkastjes 55 cm
hoog. Onderkasten 177 cm hoog.
Hang-legkasten zijn 60 cm diep
en legkasten 40 cm diep.
Neem uw maten mee,
dan kunt u snel beslissen!
SERVICE VAN UW KASTEN ADVISEUR
Grails thuisbezorgen. Deskundig ei
Schulldeurkasten, waarbij geen Meeneemprijs Bergruimte is
genoteerd steat, worden gretls thuisbezorgd en Uw Interieur
129,- 169,-
1. 3 Jaar kwaliteitsgaranti WAAKIH ,HI
3. Onpartijdige behandeling van geschillen.
'ootread leverbaar.
Aan de Meubelboulevard in Zoeterwoude.
Casba uw kastenspecialist
13 00-17.30 uur. diJwoJvn/ van 9.00-17 30uur. do. van 10.00-21 00 uur. Zi
