3p zoek naar het „Gat van Nederland"
Ontroerende documentaire voor
en over ouderen zonder werk
GEEN ALGEMENE REGELING VOOR
BEROEPSMILITAIR MET GEWETENSBEZWAAR
Minder
inkomen
leidt
soms tot
ongezond
eten
□SSE BERGT RADIOACTIEF AFVAL
UNA
NENLAND/BUITENLAND
CcidóeSommtt
DINSDAG 10 APRIL 1984 PAGINA 13
lemblik krijgt
□otste windmolen
[TERDAM Het Provin-
I Electriciteitsbedrijf van
plland heeft Stork-FDO
voo,. 1 Energie Systems in Am-
tem opdracht gegeven bij
pmblik een windmolen
llt5o de opwekking van elek-
o!so jeit te bouwen. Met het
®,0° ct de grootste windmo-
tot nu toe in ons land is
l bedrag van ongeveer 7
I len gulden gemoeid. De
jmolen krijgt een vermo-
V° van 1 MegaWatt (1000 ki-
i.50 jttuur). De doorsnede van
ptor zal 45 meter worden,
'ijl de molen 60 meter
wordt. In mei volgend
I imoet de molen elektrici-
paan leveren.
NCW: lager jeugdloon helpt
DEN HAAG Door verlaging en ontkoppeling van het mi
nimum-jeugdloon wil het Nederlands Christelijk Werkge
versverbond (NCW) de strijd aanbinden tegen de jeugd
werkloosheid. Er is een „vijfsporenbeleid" ontwikkeld
waarin rekening wordt gehouden met de diverse catego
rieën jeugdige werklozen. Het NCW stelt naast de verlaging
van het minimum-jeugdloon ook voor: herverdeling van be
taalde arbeid over jeugdigen, deeltijdarbeid gecombineerd
met een opleiding, op groter schaal toepassen van leerlingo
vereenkomsten met hooguit een leerlingvergoeding, korte
kennismakingsovereenkomsten bij verschillende bedrijven
en het verrichten van nuttige activiteiten met behoud van
uitkering.
De beloning die de jongeren voor hun arbeid krijgen is ver
schillend. De christelijke werkgevers gaan er bij deze maat
regelen van uit dat deze jongeren nog thuis wonen of met
een partner te boek staan als zogenaamde tweeverdieners.
Hierdoor zijn zij volgens de nota financieel in staat om een
onkostenvergoeding of een lager loon te ontvangen voor
hun werk.
(Van onze parlementaire
redactie)
DEN HAAG Minister
De Ruiter (Defensie) voelt
er niets voor, een algeme
ne regeling te ontwerpen
om beroepsmilitairen met
bepaalde gewetensbezwa
ren tegemoet te komen.
PvdA en D'66 bepleitten
gisteren zo'n regeling in
een kamerdebat over het
personeelsbeleid van De
fensie voor de komende
jaren. De Ruiter zei te wil
len blijven vasthouden
aan de huidige „indivi
duele benadering" van de
beroepsmilitairen die ge
wetensbezwaren hebben
tegen het vervullen van
bepaalde taken.
Deze persoonlijke benadering
houdt in, dat afhankelijk van
de aard en intensiteit van de
gewetensbezwaren geprobeerd
zal worden een andere functie
voor de betrokken militair te
vinden. Lukt dat echter niet of
blijken de bezwaren dermate
groot te zijn dat de militair
nergens meer goed zou kun
nen functioneren, dan dient
hij ontslag te nemen of (in het
uiterste geval) wordt hij ont
slagen. Volgens De Ruiter is
het onmogelijk een algemene
regeling te treffen die voor
alle gradaties van gewetensbe
zwaren en voor elke militair
in elke functie kan gelden.
Een motie van PvdA-woord-
voerder De Waart, waarin
werd gevraagd elke beroeps
militair met gewetensbezwa
ren een andere functie te ge
ven waarin de bezwaren niet
of minder tellen, wees hij van
de hand. De minister wilde
ook niet ingaan op het voorstel
van de oppositieparijen om
clienstplichtige gewetensbe
zwaarden een passende functie
aan te bieden. Dienstplichtigen
die bepaalde taken niet willen
verrichten, kunnen volgens
De Ruiter kiezen uit twee mo
gelijkheden: hun problemen
inslikken of een beroep doen
op de Wet Gewetensbezwaar-
Staatssecretaris Hoekzema
kondigde aan nog vóór de zo
mer een beleidsnota aan de
Kamer te presenteren over de
integratie van de vrouw in de
krijgsmacht. Binnenkort ver
schijnen eveneens de resulta
ten van een studie over varia
bele diensttijden voor dienst
plichtigen. Hoekzema deelde
tevens mee. dat er een onder
zoek wordt ingesteld naar mo
gelijkheden om meer leden
van etnische minderheidsgroe
peringen als beroepskracht in
het leger op te nemen.
jUJNSCHWEIG
twintig kilometer ten
en van Braunschweig,
ver van de grens met
DDR, doemen tussen
wegwijzers naar het
fdkwartier van Jager
ster, de eerste tekenen
ons reisdoel op. „Ge
schaft für Stralung
Umweltforschung"
IF) vermelden de bor-
i. Een tussen glooiin-
en bomen omhoog
Lende toren met een
Iwiel in top wijst op de
wezigheid van een
reisgezelschap in onze bus
aat behalve uit vijftien
aalisten en enkele ambte-
n van Economische Zaken
uit twee vertegenwoordi-
van het Energie-onder-
l Centrum Nederland
N). Doel van de reis is een
aten zoutmijn waarin
•ven worden genomen met
>erging van radioactief af-
,onder meer door het ECN.
r, onder onze voeten, moet
bewijs geleverd worden
radioactief afval veilig in
llagen geborgen kan wor-
j zonder dat onze nakome-
|en de vervelende gevolgen
rvan zullen ondervinden,
ds begin 1965 zoeken Duit-
jonderzoekers hier in de
I-zoutmijn naar antwoor-
iop vragen die zowel door
wetenschap als het publiek
w jeld worden. In 1979 kreeg
oo gezelschap van Neder-
£0 Ise ECN-collega's.
Mnhilleshiel
I ioactief afval vormt in fei-
I e achilleshiel van het hele
ïenergievraagstuk. Ook als
si- zien wordt van verder ge-
k van kernenergie zal
dat afval een oplossing
onden moeten worden. Tot
so (oe verdween laag- en mid-
80 radioactief afval (afkom-
uit ziekenhuizen, laborato-
industrie en uit kerncen-
;s) in de oceaan,
besluit van het derde ka-
it-Van Agt maakte daar
er een eind aan. Het afval
ide opgeslagen te worden
ifwachting van een andere
betere oplossing. Voor het
len daarvan is vooralsnog
jaar uitgetrokken. Zolang
het afval worden opgesla-
in loodsen, op het grond-
fed van het Noordholland-
ilaatsje Zijpe.
hoog radioactief afval in-
ief kernsplijtingsafval is
ander probleem. Dit afval
ipreidt niet alleen veel ra-
ictieve straling maar ook
mte. Het afval van -de bei
kerncentrales in ons land,
ssele en Dode waard, wordt
toe vervoerd naar
nkrijk en Groot-Brittannië.
worden uitgewerkte
jtstofstaven van beide
ncentrales „opgewerkt",
irbij nog bruikbaar materi-
er uit gehaald wordt.
I de landen kunnen contrac-
I el het afval vanaf 1990 te-
pturen naar ons land. Het
dt dan verpakt in grote
iSi ken blokken. Deze zouden
tijdelijk opgeslagen kunnen
worden in grote waterbassins.
Blijvend
Naar een blijvende oplossing
wordt op talrijke plaatsen in
de wereld gezocht. Zo wordt er
gekeken naar bergingsmoge
lijkheden in kleilagen, in gra
niet, in zoutkoepels onder de
grond of in de diepzeebodem.
Dat laatste zou mogelijk zijn
door middel van „injecties".
Het afval zou dan worden ge
lanceerd in een soort torpedo's
die zich 30 tot 50 meter diep in
de zeebodem zouden boren.
Nadeel van deze oplossing: je
kunt er nooit meer bij komen,
ook niet als er betere metho
den voor verwerking worden
gevonden. En vooral vanuit de
milieuhoek wordt op de terug-
haal-mogelijkheid van het af
val aangedrongen.
Onderzoek in kleilagen heeft
uitgewezen dat de klei uit
droogt en gaat scheuren als het
met warmte in aanraking
komt. Ook steen, en graniet in
het bijzonder, blijkt te gaan
scheuren bij verhitting. De
scheuren vormen een verbin
ding met de buitenwereld, met
het biologisch leven, waardoor
in de meest letterlijke zin een
levensgevaarlijk toestand ont
staat.
Blijft over de mogelijkheid
zoutlagen in de grond te be
nutten als opslagplaats. Vooral
in West-Duitsland en de Vere
nigde Staten wordt veel on
derzoek naar die „zout-oplos-
sing" gedaan. Ook het Neder
landse ECN wilde die kant op,
maar de Tweede Kamer ver
bood de proefboringen in de
Nederlandse zoutkoepels gedu
rende de Brede Maatschappe
lijke Discussie. Het ECN vond
echter een uitweg bij de West-
duitse collega's van GSF in de
Asse-mijn.
Witte tunnels
Na een wetenschappelijke uit
eenzetting wordt het gezel
schap voorzien van witte jas
sen, rode valhelmen, zaklan
taarns en (voor het geval er
beneden brand uitbreekt)
ademhalingsapparatuur. „Be
neden" blijkt in eerste instan
tie 490 meter onder het aard
oppervlak te zijn. Grote witte
tunnels, eindeloos lang, vor
men er de verbindingen tussen
ongeveer 130 kamers met een
omvang van voetbalstadions.
De afstanden worden per auto
overbrugd want om te lopen is
het allemaal te ver. En te don
ker. En te warm.
Je waant je op de snelweg.
Door de tunnels racen werk-
voertuigen, bulldozers, boor
machines, jeeps en busjes voor
bezoekers. Een ondergrondse
garage zorgt voor het onder
houd van de voertuigen en het
beeld van wegenstelsels in de
„bovenwereld" wordt nage
noeg compleet bij het zien van
een benzinepomp en van
zichtspiegels op gevaarlijke
hoeken eh kruispunten. Al-
leen de stoplichten en snel
heidsborden ontbreken. Weg
wijzers met het woord „Haupt-
schacht" zijn er echter wel.
Als in een sightseeing tour be
wegen wij ons voort van het
ene interessante punt naar het
andere met onze Duitse gast-
Vaten met licht
en middelactief
materiaal op een
diepte van 500
meter in het zout
van de
voormalige mijn
in Asse.
Op honderden
meters diepte
rijden wagentjes
kriskras door de
mijngangen langs
de ruimten waar
het radioactief
materiaal wordt
opgeborgen.
heren als geroutineerde gid
sen. Tenslotte loodsen zij ons
naar het gedeelte waar het
ECN onderzoekingen verricht:
het „Gat van Nederland".
Opslagmanieren
In de verlaten mijnkamers
hebben de Duitse onderzoe
kers tot nu toe de methoden
voor opslag van laag- en mid
del radioactief afval onder
zocht. Zo bleken vaten met
laag actief afval het best ge
woon van een bulldozer in een
verlaten mijnkamer gestort te
kunnen worden. Van tijd tot
tijd worden zij overdekt met
laagjes absorberend zout. Het
storten beperkt niet alleen het
aantal handelingen en het
aantal mensen dat met de va
ten te maken heeft, maar ook
het risico. Volgens de Duitsers
is er trouwens al helemaal
geen sprake meer van een risi
co.
Vaten middelactief afval kun
nen geheel mechanisch van
boven de grond naar beneden
gebracht worden om daar met
een grijper en een hijskraan
via een sleuf in een totaal af
gesloten mijnkamer omlaag
gelaten te worden. In die ka
mer zorgt een tv-camera voor
de nodige controle. Mensen
handen komen er niet meer
aan te pas. Door de afsluitbare
sleuf wordt straling, mocht die
toch vrijkomen, tegengehou
den. Ook hier geen risico, zo
vernemen wij.
Bij het hoog radioactief afval
wordt het anders. Dit in glas
verpakte goedje zal opgebor
gen moeten worden in gaten
die in het zout worden ge
boord. Liefst zo diep mogelijk.
Uit het onderzoek is inmiddels
gebleken dat het zout zich on
der invloed van de warmte
straling als „kauwgom" gaat
gedragen. Het kruipt naar het
ingebrachte object toe en om
sluit dit totaal. Een prima iso
latie dus.
Zout heeft alleen de eigen
schap boven bepaalde tempe
raturen (230 graden celsius)
water en gassen vrij te geven.
Het water kan corrosie veroor
zaken aan het materiaal waar
in het afval verpakt is. Boven
dien kan het gas tot ontplof
fing komen. Het is dus zaak de
temperatuur van het afval on
der de 230 graden te houden.
De gassen die in het zout ont
staan kunnen, aldus onze
Duitse gidsen, door ventielen
ontsnappen.
Scheuren
Uit ander onderzoek is geble
ken dat het zout door de
warmte en de straling niet
scheurt. Ook blijkt het zelf de
druk te regelen die onder
gronds op de ingebrachte ob
jecten kan ontstaan. Die druk
loopt binnen enkele maanden
op tot 400 atmosfeer om daar
na weer te zakken naar 200.
Op dat niveau blijft de druk
gehandhaafd. Het is dus nood
zakelijk de verpakking van
het radioactieve afval zo sterk
te maken dat een druk van
400 atmosfeer kan worden
weerstaan.
Met name twee problemen
worden momenteel intensief
bestudeerd: de gevolgen van
het binnendringen van grond
water in de zoutmijn (wat dan
bij het afval kan komen) en de
hoeveelheid gaten die in het
zout geboord kunnen worden
om met afval te worden ge
vuld.
Wat het grondwater betreft
zijn de geleerden vrij optimis
tisch. Zelfs als het grondwater
tot het afval kan doordringen
zal de straling zich slechts heel
langzaam door het inmiddels
zoute grondwater bewegen.
Zout water is zwaarder dan
normaal water. Het zal dus in
de bodem zinken en nooit aan
de oppervlakte komen. En
komt het er toch, dan zal dat
pas na duizenden jaren zijn.
De radio-activiteit is dan uit
gewerkt.
Het maximale aantal te boren
gaten in het zout, wil dit de
warmte en de mogelijk vrijko
mende straling nog zonder
meer kunnen opnemen, vormt
een probleem waar men nog
geen goed antwoord op weet.
Dat geldt ook voor de diepte
waarop het hoog radioactieve
afval geborgen moet worden.
Het gat
Na met onze snelle bolides de
zoveelste bocht genomen te
hebben, bevinden wij ons op
750 meter diepte. Daar is het
dan: 262 meter naar beneden
gaapt „Het Gat van Neder
land". De naam staat op een
spandoek te lezen en ter ver
duidelijking is daar voor de
Duitstalige bezoekers in klei
nere letters aan toegevoegd
„Gat ist Loch". Andere Neder
landse herkenningspunten:
een molentje met de letters
ECN en het opschrift „Villa
Zoutzicht" op het houten ver
blijf van de computer en het
schaftlokaal van de twee Ne
derlanders die hier werken.
Het is de bedoeling hier te me
ten, op meer dan 1000 meter
diepte, welke druk in het zout
wordt ontwikkeld en de snel
heid waarmee ingebracht af
val wordt ingeklemd. De diep
te is gekozen in verband met
de stijging van de zoutlagen
naar de oppervlakte. Dit gaat
met een snelheid van 1 mm.
per jaar, zodat het afval moge
lijkerwijs over 1 miljoen jaar
weer boven zou zijn.
Of kolen
Aan het eind van dit jaar zal
het kabinet een besluit moeten
nemen over de toekomstige
energievoorziening. De afhan
kelijkheid van olie moet wor
den teruggebracht. Ons gas
moet zoveel mogelijk gespaard
worden voor de toekomst. Met
deze uitgangspunten moet een
energievoorziening gekozen
worden die de stroomtarieven
niet te veel laat verschillen
met die in het buitenland. En
tegen het eind van de tachti
ger jaren moet worden begon
nen met het vervangen van
verouderde elektriciteitscen
trales, ook als het stroomver
bruik niet meer zou toenemen.
Dan gaat het om de keuze tus
sen steenkool en uranium.
Het „Gat van Nederland" is
een eerste aanzet tot de oplos
sing van het probleem van het
radioactief afval. De betrokke
nen willen echter méér onder
zoek, het liefst in ons eigen
land: in de zoutkoepels van
Drente en Groningen. Maar
daar bestaat grote weerstand
tegen zo'n oplossing.
Ook andere landen zullen niet
voor altijd met ons afval opge
scheept willen worden. Opslag
in ons eigen land lijkt dan de
enige uitweg: laag en middel
radioactief afval voor altijd
(wat is dat en hoog radioac
tief afval gedurende een jaar
of vijftig. Wie dan leeft die
dan zorgt.
In die redenering is het niet
vreemd dat vanuit het minis
terie van Economische Zaken,
waar ook het energiebeleid ge
maakt wordt, de geesten rijp
worden gemaakt voor de ber
ging in zout.
(Van onze parlementaire
redactie)
DEN HAAG Er zijn
aanwijzingen dat door da
ling van hun inkomsten
een aantal mensen onge
zonder is gaan eten. De
Swoka, de stichting we
tenschappelijk onderzoek
konsumentenaangelegen-
heden, heeft in een rap
port aangegeven dat men
weer vettere en goedko
pere levensmiddelen
koopt. Reden voor alarm
is er echter nog niet, zei
staatssecretaris Van der
Reijden (Volksgezond
heid) gisteren in de Twee
de Kamer tijdens een
commissievergadering
over de voedingsnota. Er
zal nader onderzoek vol
gen, ondermeer op basis
van gegevens uit de medi
sche wereld die binnen
kort beschikbaar komen.
Het kabinet wil vanaf 1985
jaarlijks 2,5 miljoen gulden ex
tra gaan besteden aan consu
mentenvoorlichting op radio
en tv. Over de opzet daarvan
is zijn collega Van Zeil (Econo
mische Zaken) overleg begon
nen met de NOS en de omroe
pen.
Om de burger tot betere eetge
woonten te krijgen wil Van
der Reijden naast een verbod
om in reclames „medische
claims" op te nemen zoals:
het is gezond voor hart en
bloedvaten ook verbieden
te vermelden dat het produkt
door medici wordt aanbevolen.
De bewindsman wil verder tv-
spotjes van Postbus 51 inzetten
om de consument bewust te
maken over de voeding.
Van der Reijden wil nog niet
de verpichting invoeren dat op
etiketten de voedingswaarde
van het produkt wordt ver
meld. Die verplichting komt
er wel voor voedingsmiddelen
waarvan de fabrikant stelt dat
zij rijk zijn aan voedingsstof
fen, weinig zout bevatten of
suikerarm zijn. Er wordt ook
bezien of een verplicht ver
band gelegd kan worden tus
sen aanduidingen over de voe
dingswaarde en de inhoud van
reclames.
Vanaf 1985 zal in het basison
derwijs op vrijwillige basis het
vak bevordering gezond ge
drag worden ingevoerd met
daarin ondermeer kennis over
de voeding. Op dit moment
wordt» een lespakket samenge
steld en worden scholingscur
sussen voor leerkrachten uit
gewerkt.
DEN HAAG „Brood
voor de dag van morgen"
luidt de titel van een ge
dramatiseerde documen
taire over de ervaringen
van drie oudere arbeids-
verlaters een warme
bakker, een verkoopster
en een hoofdambtenaar
van de Plantsoenendienst
die gisteren zijn officië
le première beleefde in
het zalencomplex op het
Centraal Station in Den
Haag.
De documentaire is één van de
eindprodukten die het Lande
lijk Studie- en Ontwikkelings
centrum voor de Volwassene
neducatie (SVE) heeft nagela
ten voor gebruik in onder
meer vormingscentra en
buurthuizen. Samen met het
eindverslag „Ontwikkelings
project Pré-Pensionering"
vormt dit onroerende, op dia
band vastgelegde portret een
afronding van drie jaar onder
zoek naar de effecten van on
der meer de vut, de 57,5-jari-
genregeling en vroegtijdig ont
slag op ex-werknemers. Zowel
de documentaire als het schrif
telijk verslag dienen een bij
drage te leveren aan een kwa
litatieve verbetering van het
educatief werk ter voorberei
ding op de pensionering.
De maker van „Brood voor de
dag van morgen", de drama
turg Sjef van der Heyden, is
erin geslaagd in 45 minuten
tijd de problemen te schilde
ren van twee oudere mannen
en een vrouw, die na een le
ven van hard werken van de
ene op de andere dag werkloos
zijn werden. Verveling, rancu
ne, knetterende ruzies met
hun partners en loze ambities
bepaalden hun toekomstper
spectief.
Fabrieksgebak
De dag dat de bakker zijn laat
ste brood uit de oven haalde,
doofde er iets in hem. Zijn le
ven dat volgens zijn echtgeno
te bestond uit korst en blader
deeg, bestaat in de film nog uit
louter fabrieksgebak. De vrij
gezelle verkoopster staart van
af een onopvallend plekje in
een koffie-shop aan de over
kant hunkerend naar haar
vroegere clientèle, die in haar
dierbare warenhuis verdwijnt.
De man van de Plantsoenen
dienst wil nog altijd het defini
tieve boek over bosbouw
schrijven en krijgt maar geen
letter op papier. Terwijl hij
verveeld boontjes zit te doppen
zeurt hij doorlopend over zijn
studentikoze dochter, die op
dat moment vrolijk bier staat
te tappen in een Amsterdams
café.
De bakker: „Zonder boord kan
nu eenmaal niemand". De
bakkersvrouw: Juist..., maar
nu geen mens meer brood van
jou nodig heeft, blijf je toch in
de waan dat dit wél zo is en je
zit maar in ie stoel... te wach
ten... te wachten... waarop?"
„Brood voor de dag van mor
gen" kan worden aangevraagd
bij het Landelijk Studie- en
Voorlichtingscentrum ten
dienste van de Volwassenene
ducatie. Nieuwe Weg 4, Post
bus 351 2800AJ in Amersfoort*
Tel" 033-63.11.14.
