Langs
Omwegen
Craig Schreiber zorgde voor
's werelds grootste t.v.-beeld
De Herenbrug: herinnering aan een Deense steenhouwer
EIDEN/REGIO
QeldaaQowvant
WOENSDAG 21 MAART 1984 PAGINA 5
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. kunt
mij telefonisch of' schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10.
door Ton Pirtrrs
„een elektronische construc
tie" waar je van rilt. Zo „spe
len" Schreiber en z'n mede
werkers een eind weg, en
hun mogelijkheden zijn nage
noeg onbegrensd. Er waren
natuurlijk probleempjes, bij
voorbeeld de onvermijdelijke
rand van al die monitoren en
het noodzakelijke frame er
tussen. Zo kreeg je een beeld
dat uit 64 vierkantjes be
stond, omlijnd door zwarte
balken. Vraag me niet hoe,
maar dat probleem werd op
gelost. Hoewel je nog steeds
maar misschien ligt dat
aan de Holidome, weet ik
veel die „vakjes" waar
neemt, als Craigs video-cir-,
cus on tour is. Het is niet zo
„effen" als je bij een bios
coopdoek zou mogen ver
wachten.
Nog groter
Maar de b.v. van Pim en
Craig ziet, bij het „opstarten"
van het project, veel brood in
de toepassingen, die variëren
van 10 m2 tot 100 m2 en
meer. Niet alleen binnen,
maar ook buiten in de open
lucht. Stelt u zich eens voor:
een opdracht, door de b.v.
binnengesleept, voor een
„zeer groot buitenscherm van
336 monitoren (oppervlakte
ruim 90 m2) en twee binnen-
schermen van meer dan 17
m2. Dit wordt, als de zaak in
Leiden is afgebroken, gerea
liseerd even ten zuidoosten
van Parijs, op de zeer gea
vanceerde hippodrome „Vin-
cennes": in één oogopslag
voor de toeschouwers: alle
gegevens, als plaatsingen en
tijden en het verloop van de
wedstrijd te paard, en detail.
Wellicht ook iets voor Duin-
digt? Nog afgezien van de
mogelijkheden voor het her
halen van boeiende spelmo
menten in slow motion. Con
currentie met de t.v. thuis; 't
kan niet bomme.. Verlaan en
Schreiber zien ook een en
tree in beurzen, tentoonstel
lingen, winkelcentra. Over
heidsinstellingen (ook mili
taire) kunnen de screen, die
fantastische muur, gebruiken
voor simulatie, plotting, con
trole, „teleconferencing". En
wat voor een grandioos ef
fect, en effet, zal Kreon
Screen kunnen hebben bij
grote demonstraties, massa
meetings en op openlucht- en
popconcerten. Ik zou het niet
weten, maar het lijkt me ge
weldig. Craig bedient als een
razende' het toetsenbord en
de computer tovert op hon
derden t.v.-schermpjes weer
een stukje development.
„Pim et Craig vous presen
tent". Ze zijn inzetbaar, waar
ook ter wereld, met hun
show die tot in verre verten
reikt. Met in ons land 200
nieuwe arbeidsplaatsen, zegt
Pim.
Gisteren zag ik op een in
derhaast voor de „eenmans-
pers" ingelast instant video-
feest, op de „muur" binnen
H.I.Leiden mezelf; sterk
uitvergroot en in kleur, „in
full color", vond de Ameri
kaan Schreiber. Grapje, voor
„the publicity". Even de ge
voelige camera op me gericht
en de hele dome zag me inge
togen staren naar m'n eigen
grijze haren, en even later
was er, op het „Riesen-
schirm", dat de wereld moet
gaan veroveren, een beeld
dat leek op een Romeins
theater, maar wat zich bin
nen die arena afspeelde kon
ik niet beoordelen. Daarna
kwam, via Twentieth Centu
ry Fox, een supermuis in ac
tie, die over de hele breedte
(en dat zou dus, eventueel,
over 18 tot 20 m. kunnen
zijn, als men erin trapt) een
ander tekenfilmdier een
enorme oplazer verkocht. En
Craig Schreiber stond, onder
een vergrote palmboom, er
naar te kijken. Video...; veni,
vidi, vici. Dat is waar Pim en
Craig op uit zijn. En wie
weet... Grootbeeld, gecombi
neerd uit vele kleinbeelden.
Wereldwijd patent is verze
kerd. In de Holidome kunt u
vanavond en donderdag
avond nog terecht, van half 5
tot een uur of half 8; al naar
gelang het publieke aanbod
van belangstelling. Leuk idee
voor André de Jong, Groe-
noordhallen-directeur. Maar
misschien heeft die z'n ge
dachten weer ergens anders.
fEN AMERIKAANSE VINDING VOOREEN NEDERLANDSE PRODUKTIE
weduwe betaald: de aanneem-
som van 520 en aan extra-
werk nog eens ruim 177.
De Herenbrug bleef na 1659
geruime tijd een ophaalbrug.
Eerst op 10 september 1793
namen Pieter Geerling en
Pieter Blommendaal voor
774 aan om de Herenbrug en
Kerkpleinbrug te ontdoen
van hun „oude en irreparabe-
le houte valbruggens". De He
renbrug kreeg een vaste over
spanning, die binnen acht we
ken gereed moest zijn, te re
kenen vanaf de eerste maan
dag in april 1794. Veertig jaar
later, in 1834, was die vaste
overspanning al weer zó ver
sleten dat vernieuwing nodig
was. Op 14 april 1834 werd
aanbesteed het wegbreken
van de liggers en het dek en
het aanbrengen van 5 eiken
liggers van 20 x 22 centimeter
en een eiken dek van 6,5 cen
timeter dikke gladgeschaafde
planken, waarop een tweede
dek van dennen planken van
4 centimeter dikte met iepen
houten tussenklampen kwam.
Dat bovendek van vrij zacht
hout had zeer veel te lijden
van de met ijzer beslagen wie
len van koetsen, kruiwagens
en karren, maar kon vrij ge
makkelijk worden vervangen.
Tevens moesten enkele hard
stenen stukken die waren los
geraakt weer worden vastge
zet en de leuningen moesten
twee keer worden geverfd en
de liggers geteerd. Aannemer
werd Adrianus van Dijk uit
Leiderdorp, met als borgen
Timotheus Paddenbrug, tim
merman te Leiden (uit het ge
slacht van Warmondse mo
lenbouwers) en Roelof van
Zonnenberg, metselaar te Lei
den.
Gietijzer
In 1869 (in die periode moest
alles van gietijzer zijn wilde
het als goed worden be
schouwd) werd voor vervan
ging van de houten liggers
door gietijzeren troggewelfjes
gekozen. Omdat het dek 80
centimeter breder moest wor
den, was het nodig de onder
bouw iets aan te passen. Dat
gebeurde door vóór de na
tuurstenen blokken op de vier
hoeken van de middelste ope
ning 2 centimeter dikke gietij
zeren pilasters aan te bren
gen. In het midden van de
leuning kwam een lantaarn
paal met een kap van koper
„volgens aanwezig model".
Het dek van de brug werd
uitgevoerd in grenenhouten
planken van 7 centimeter dik,
waarop een in asfalt gedrenk
te viltlaag en daarop een laag
straatklinkers kwamen.
De aldus voor 1415 door ij
zergieterij D.A. Schretlen
Compagnie aangepaste brug
heeft het tot 1979 uitgehou
den. Toen was al wel de lan
taarnpaal verdwenen en de
gietijzeren hoekpilasters in
verband met roest verwijderd.
De lantaarnpaal is na de vol
ledige herbouw van de brug
teruggekeerd, maar de gietij
zeren platen hebben dat ge
noegen niet mogen smaken.
Of het een achteruitgang van
het stadsbeeld is, kan men
aan de hand van de afbeel
dingen zelf bepalen.
)f „hoe groter hoe mooier"
ok in dit specifieke geval
,pgaat. durf ik niet te zeggen,
c heb zo m'n bedenkingen,
n elk geval staat het „groot-
Ie televisiebeeld ter wereld"
ut morgenavond nog opge
leid in de subtropische at
mosfeer van de Holidome,
et aangenaam geconditio-
eerde aanbouwsel van Holi-
ay Inn Leiden. Het onder-
rerp zou wel extra moeten
anspreken, nu wij weten dat
ok Nederland in de maal-
room van de video-explosie
irecht is gekomen: één op de
es gezinnen beschikt nu al
ver deze nuttige, althans
lectaculaire voorziening,
ver enige tijd zullen het er
ijf van de zes zijn. Dat zesde
verblijvende gezin zal dan
et mijne wel wezen. Ik heb
Itijd al achtergelopen. Maar
at mister inventor Craig
ichreiber en z'n team in de
ome op een podium hebben
igericht, mag onze bewon-
wegdragen. Hier staat
et „Kreon Screen", een su-
ergroot televisiescherm, dat
i een „worldwide", wereld-
ijde, behoefte moet gaan
oorzien. En het kan nog
I >el en veel groter.
'rototype
ind '81 had de, nu vier jaar
i Nederland wonende, Ame-
kaanse ingenieur-op-breed-
ectronisch-terrein, tevens
tvinder, Craig Schreiber
9) samen met z'n kameraad
as Bossinade „in de keu
ken" een idee ontwikkeld om
iet behulp van een compu-
r een videosignaal naar
ens te vergroten en als één
oot beeld weer te geven,
erspreid over verscheidene
r-buizen. Craig en Bas Bossi
aven daar ook direct het be-
Gevaarlijk
Steenhouwer is (zelfs nu nog)
een vrij gevaarlijk beroep. Zo
als mijnwerkers vaak last
hebben van stoflongen, lijden
steenhouwers vaak aan silico-
se, een aantasting van de
ademhalingsorganen door het
stof van vooral zandsteen. Nu
was het grootste deel van het
te verwerken materiaal Ben-
theimer zandsteen uit de
groeven ten oosten van Over
ijssel, thans Obernkirchner
steen genaamd. Ook de He
renbrug werd met dit materi
aal bekleed en zijn werk aan
deze brug was tevens Sax'
laatste karwei. Op eerste
Kerstdag 1659 ontbood hij no
taris Doude; hij was toen
„sieckelijck te bedde leggen
de". In de week van 18 tot 24
januari 1660 werd hij in de
Pieterskerk ten grave gedra
gen. Wat hij nog van de stad
tegoed had voor de bouw van
de Herenbrug werd aan zijn
wijs van: een prototype van
negen monitoren, waarop
één beeld werd vertoond. Dit
was de „Vidiwall", een vi
deo-muur. Met dit prototype
ging Craig de boer op en hij
presenteerde de „muur" aan
verschillende potentiële ko
pers, financiers en producen
ten. Er werd een b.v. ge
sticht, waar de vinding werd
ingebracht. Zo ontstond een
puur nieuw Nederlands pro-
dukt met medewerking van
het Nederlandse bedrijfsle
ven, gebaseerd op Ameri
kaans intellect. Drie jaar van
research en innovatie resul
teerden in het „Kreon
Screen", zoals dat nu in de
Holidome nog een paar da
gen staat te „blitzen". Super
groot: 3.60 m. bij 4.80 m.,
ruim 17 m2 netto schermop-
pervlak, opgebouwd uit 64
monitoren of „teevee-toestel
len".
Craigs uitvinding moet „een
omwenteling betekenen in de
wereld van de communica
tie". Want wat zegt de in
Nieuwerbrug aan den Rijn
gevestigde Kreon Screen In
ternational BV (managing di
rector Pim P. Verlaan, direc
tor research and develop
ment Craig A. Schreiber) er
van?: „Immers, het grootste
probleem van video-produk-
ties is de onvolmaaktheid
van de presentatie op een
groot scherm en de daaruit
voortvloeiende moeilijkheid
dat video-presentaties niet
mogelijk zijn voor een groot
aantal mensen tegelijk. De
huidige technieken voldoen
niet, en zeker niet overdag
bij normaal daglicht". Kreon
Screen voldoet wel, vindt
Craig. Maar „het zou toch
een beetje donkerder in de
zaal moeten zijn", vind ik.
Niettemin is Craigs vinding
een erg vernuftige (ook al
dankzij medewerking van
een Nederlandse meedenk-
bank en bedrijven, onder an
dere in Boskoop, Valkens-
Bruggen, we maken er allemaal ge
bruik van. Zeker in een waterrijke
stad als Leiden zijn het onmisbare
schakels in het wegennet. Veel aan
dacht is er nooit aan de Leidse
bruggen besteed. Toch zijn er een
hoop interessante vragen te stellen.
Waarom bijvoorbeeld heet de Bos-
telbrug Bostelbrug? Wanneer en
door wie is deze brug gebouwd? De
stilte rond de Leidse bruggen is
met de presentatie van het uitver
kochte Bruggenboek al gedeeltelijk
'verstoord'. In april 1984 gaat in het
Gemeentearchief aan de Boisotka-
de de tentoonstelling „De Leidse
bruggen" van start. Dan verschijnt
naar alle waarschijnlijkheid ook
de herdruk van het Bruggenboek.
Als inleiding op de expositie ver
schijnt in deze krant een serie arti
kelen over Leidse bruggen. Het zijn
geen technische verhandelingen,
maar historische verhalen waarin
een Leidse brug als leidraad dient.
De gegevens zijn verzameld door
een werkgroep van historisch geïn
teresseerden, die veel van de ge
schiedenis van de Leidse bruggen
heeft uitgezocht. Samensteller is de
begeleider van de werkgroep, de
heer P. J. M. de Baar van het Ge
meentearchief. Kees van Herpen te
kent voor de eindredactie. De re-
produkties zijn van fotograaf Wim
van Noort. Vandaag verschijnt het
vierentwintigste artikel in deze se
rie.
nieuwe gebied is hij op 30
april 1659 aanbesteed. Het
werd een stenen brug, be
kleed met natuursteen, met in
het midden een ophaalbaar
deel, bestaande uit een dubbe
le ophaalbrug. De twee stenen
bogen werden voor wat het
metselwerk betreft aangeno
men door Leendert Goos-
sensz. Onversaecht, die met
een moest beginnen en drie
maanden later klaar zijn. Zijn
arbeidsloon (alle materialen
werden door de stad geleverd)
zou 490 bedragen.
Het hardsteenwerk moest in
dezelfde periode worden ver
richt; voor 520 nam Michiel
Davidtsz. Sax dit voor zijn re
kening. Het aanbrengen van
het ophaalbare deel, voorna
melijk houtbouw, werd op 22
mei 1660 aanbesteed aan de
timmerman Huybert Corne-
lisz. van Duyvenvlucht. Die
kreeg ƒ222 voor zijn arbeid
en hij moest binnen twee
maanden gereed zijn. Op 30
april 1661 werd besloten ook
op deze brug ijzeren leunin
gen aan te brengen, hetgeen
op 20 juni 1662 in twee partij
en werd aanbesteed. De
noordzijde, met 10 hele en 6
halve stijlen, werd voor ƒ80
door Jan Everisz. van Son-
nenberch aangenomen en de
zuidzijde, met 16 hele en 12
halve stijlen, voor 120 door
Jonas van der Poel.
Sax
Bij het zien van een naam als
die van Sax vraagt men zich
misschien af of deze steen
houwer inderdaad uit Saksen
afkomstig was. Bij deze Mi
chiel Davidtsz. is niet eenvou
dig vast te stellen of hij een
echte Saks was, want hij is ge
boren in Kopenhagen en in
Leiden wist men heus wel dat
dat in Denemarken ligt. Mis
schien voerde zijn voorge
slacht die naam al generaties
lang en had een echte Saks
zich ooit in Denemarken ge
vestigd. Men kan zich afvra
gen wat een Deense steenhou
wer in Leiden te zoeken had,
maar ook deze vraag is niet
gemakkelijk te beantwoorden.
Bovendien was hij Lutheraan,
zodat de gevestigde steenhou-
wersbedrijven hem wel niet
brug en Lourisbrug.
Een mens is maar een mens.
Toen ene juffrouw Jannetje
Eeckhout, wier vader Claes
op het Rapenburg woonde,
hoogzwanger bleek te zijn
,(van Sax?), was de steenhou
wer niet te beroerd .haar te
trouwen. Echter liever niet op
het Leidse stadhuis: het hu
welijk werd op 23 februari
1659 in het Ambachtshuis van
Voorschoten gesloten. Het
kind, een zoon die David
werd genoemd, werd op 17
april 1659 in de Lutherse kerk
gedoopt.
Mr. Craig
Schreiber bij
zijn super
grootbeeld
televisie
scherm, in de
Holidome:
"Super
Mouse" deelt
een, in vakjes
verdeelde,
optater uit...
waard, Nieuwkoop, Monster
en Stein): „500 mensen aan
het werk aan de produktie-
lijn".
Het unieke van de vinding is,
dat elk aangeboden beeldsig
naal (via, bijvoorbeeld, an
tenne, camera of recorder
met tape of disc naar wens
vergroot op het scherm kan
worden weergegeven. Frene
tiek vingerwerk. Een compu
ter, bediend door een toet
senbord (iedere journalist, zo
wat, kan daar tegenwoordig
over meepraten), vermenig
vuldigt en vergroot in op
dracht van de operator, de
operateur. Zoiets noemen ze
De
Herenbrug na
vervanging
van de
gietijzeren
hoekstukken
van de
middelste
opening. Foto
W.
Valentgoed,
1965.
met open armen zullen heb
ben ontvangen. Op 21 septem
ber 1652 trad hij op het stad
huis (waar de niet-hervorm-
den trouwden) in het huwe
lijk met Gijsbertgen Boude-
wijns, weduwe (met twee kin
deren) van Jacob Jansz. Bous-
ge-
Wat te snel, al op 4 december
1652, werd een dochter Maria
uit dit huwelijk in de Luther
se kerk gedoopt. Een dochter
Anneken volgde op 20 juni
1655. Beide kinderen overle
den op jonge leeftijd (een van
hen werd op 26 juli 1655 tij
dens het hoogtepunt van de
pestepidemie in de Pieters
kerk begraven) en toen Gijs
bertgen op 10 april 1656 „zie
kelijk van lichaam" was,
maar hij nog „kloek en ge
zond" vonden ze het maar be
ter door notaris Doude hun
laatste wil te laten vastleggen.
Toch gaf Gijsbertgen de strijd
niet erg snel op: eerst op 14
november werd zij in de Pie
terskerk begraven.
Michiel was op 23 december
1652 poorter van de stad ge
worden, hetgeen hem vijf gul
den (bijna een modaal week
loon) kostte, om daardoor het
recht te krijgen zelfstandig
een bedrijf te mogen hebben.
Als weduwnaar zonder kinde
ren zal hij het toch druk ge
noeg hebben gehad met zijn
bedrijf. Zo vervaardigde hij in
1659 het prachtige beeld
houwwerk aan de poort van
het hofje van Eva van Hooge-
veen in de Doelensteeg en
ook aan de stad leverde hij
het nodige, waaronder ook
het steenwerk aan de Heren-
J Iet besluit om de stad uit
jbreiden nadat ook de
ijk bij de Haven was
olgebouwd, heeft lang
zich laten wachten.
)ok in dit geval was de
rees voor buitensporig
oge kosten de reden. De
estepidemie van 1655 le
erde wel 13.668 geregis
terde slachtoffers op,
'aar nog enkele duizen-
en bijgeteld kunnen
'orden die naamloos en
oemloos verdwenen in
lassagraven zoals die vo-
ig jaar in de buurt van
et legermuseum (het
roegere Pesthuis) wer
en gevonden, toch bood
it onvoldoende soelaas
een voortdurende
room van emigranten
it alle windstreken. De
ieuwe bewoners kwa-
vooral uit Oost-Bel-
ië en Duitsland.
n 11658 kon het besluit om tot
vergroting van de stad over te
gaan niet langer worden uit
gesteld en in de jaren 1659-
1662 is die gerealiseerd. Zowel
het Herengracht-Zijlsingelge-
bied als het gebied van de Ha
ver- en Gortestraten en Le
vendaal en Hogewoerd tussen
de Kraaierstraat en Plantage
werd onteigend, verkaveld en
in bouwblokken publiek aan
vooral ondernemers in de
bouw verkocht. Deze bouw
den zoveel mogelijk en vaak
ook zo goedkoop mogelijk
kleine huisjes op hun perce
len, waarna deze aan beleg
gers en huisjesmelkers wer
den verkocht.
Pad
Uit voorhistorische tijden da
teert het pad aan de noordelij
ke oever van de Nieuwe Rijn
van de Burcht tot ergens bij
de punt van het Waardeiland.
Het eerste deel van de Nieu
we Rijn is thans een drukbe
zochte winkelstraat en op
woensdag en zaterdag markt
terrein. Vanaf de Hooigracht
is het nu meer een woon
straat, maar vroeger waren
hier ook veel bedrijven geves
tigd. Bij de Vestestraat stond
vóór 1659 de stadsmuur en
waar nu de Herengracht ligt,
begon de rest van het pad.
Hier had vroeger ook het
Minderbroedersklooster in de
Waard gestaan, waarnaar dit
pad in de zeventiende en
achttiende eeuw Broerslaan
heette. Het deel tot de Zijlsin
gel werd in 1659 binnen de
stad getrokken; de rest van
deze laan kreeg, nadat het
van Leiderdorps tot Leids
grondgebied was geworden,
de naam Rijnkade. Deze loopt
thans tot aan de Broersbrug,
waar een bordje verdere toe
gang verbiedt.
Het stuk Broerslaan dat in
1659 bij de stad werd getrok
ken, moest door een brug met
het al bestaande deel Nieuwe
Rijn worden verbonden. Naar
de Herengracht, waarover de
brug werd gelegd, werd deze
al meteen Heerebrugge (He
renbrug) gênoemd. Deze
naam is door de eeuwen heen
gemakkelijk bewaard geble
ven. Als eerste brug in het
