[Super dinsdag"kan fataal worden voorMondale
Het referendum: kwestie van
burgers, politici of kabouters?
CeidócSomont
raitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitenstèBinnenhofbuitensteBinhen
hofb
f WINDING IN AMERÏKAANSËVERKIEZINGSSTRIJD
610.
'SIJTHOFF PERS
fSXwf
Politiek
Partij
Parlement
ÜNNENLAND/BUITENLAND
ZATERDAG 10 MAART 1984 PAGINA 7
1RTRAGING
ministers en ambtenaren
wetsontwerp op papier
ben gezet, wordt dat in de
;te gevallen binnen ander-
jaar door de Tweede Ka-
afgehandeld. Soms kan
echter verschrikkelijk lang
voordat een wetsont-
een Kamerdebat aan
oordeel wordt onderwor-
Dat is bijvoorbeeld het
bij wetsvoorstellen
rover eerst nog adviezen
ten worden gevraagd aan
'lei organisaties. Ver tra
in de behandeling kan
optreden als er een nieuw
inet aan de slag gaat. Wets-
er pen die door de vorige
\stersploeg zijn opgesteld,
iden soms door het nieuwe
ijnet te licht of te zwaar be
iden. zodat men er weer in-
)end aan gaat sleutelen.
De afgelopen week behandel
de de Tweede Kamer een
wetsontwerp dat alle mogelij
ke vertragingen had opgelo
pen: het ontwerp betreffende
de Stads- en Dorpsvernieu
wing. Daarin staan tal van re
gels over sloop, nieuwbouw en
renovatie, over de taak die de
gemeenten, de provincies en
het rijk daarbij hebben, over
de verdeling van het geld voor
stadsvernieu wingsprojecten,
enzovoorts. In 1972 werd op
het ministerie van Volkshuis
vesting begonnen met de voor
bereiding voor het opstellen
van het wetsontwerp. Na een
vier jaar lange tocht langs
ambtelijke molens kwam de
eerste versie in 1976 gereed,
ondertekend door twee be
windslieden uit het kabinet-
Den Uyl: minister Gruyters en
staatssecretaris Jan Schaefer,
de eerste en tot op heden nog
steeds enige regeringsverte
genwoordiger die de Kamer in
spijkerpak placht toe te spre
ken. Het resultaat van alle
noeste arbeid was een flink
stapeltje papier, dat later teza
men met alle bijlagen en ad
viezen uitgroeide tot 1000 be
drukte pagina's. Maar naarma
te er meer kabinetten gingen
en kwamen veranderde zowel
de inhoud als de vorm van het
wetsontwerp. Zo kwam het
dat het „Wetsontwerp op de
Stads- en Dorpsvernieuwing",
dat de Kamer uiteindelijk deze
week behandelde, nog geen
zestien bladzijden telde.
CALS
De CDA'er Ad van Baars,
voormalig uitgever en leraar
Nederlands, sprak tegenover
staatssecretaris Brokx (Volks
huisvesting) zijn waardering
uit voor het feit dat de weer
barstige materie van het wets
voorstel tot zulke geringe pro
porties was teruggebracht. „Op
dit punt", sprak hij, „past een
kleine anecdote". En vervol
gens vertelde hij een smakelijk
verhaal uit 1966, dat zich af
speelde rond de toenmalige
premier Cals. Deze werd op
een ochtend tijdens een debat
in grote verlegenheid gebracht
omdat hij over een bepaald on
derwerp dat door de Kamer
was aangesneden, nauwelijks
iets wist. Hij zegde de Kamer
toe. er na de lunchpauze op te
rug te komen. Intussen liet hij
een schriftelijke boodschap
overbrengen aan één van zijn
ter zake kundige adviseurs die
hoog verheven tegenover hem
in de ambtenarenloge zat. De
premier verzocht de ambte
naar, zo snel mogelijk een
overzichtje te geven van het
probleem waarover hij was
ondervraagd, zodat hij na de
lunch beslagen ten ijs kon ko-
De ambtenaar trok zich terug
in een rustig werkvertrek en
toog aan de arbeid. Toen de
minister zijn middagkuchje
had genuttigd kreeg hij het
werkstuk van de ambtenaar
onder ogen. Hij schrok zich
een ongeluk, want het bleek
een epistel van 12 pagina's te
zijn geworden. Dat kon hij
nooit meer zorgvuldig doorne
men, want het debat kon elk
moment weer beginnen! Aan
het stuk had de ijverige amb
tenaar een briefje bevestigd,
waarop het volgende te lezen
stond: „Excellentie, neem mij
niet kwalijk dat het zo'n uit
voerig stuk is geworden, maar
de tijd heeft mij ontbroken om
het korter te maken".
Dat laatste, zo concludeerde
Van Baars, kon in ieder geval
van het wetsontwerp Stads- en
Dorpsvernieuwing niet gezegd
worden. Er was tijd genoeg ge
weest om het korter te maken.
Helaas vermeldt de historie
niet hoe premier Cals zich uit
eindelijk uit de nesten heeft
gewerkt.
PARTIJLIJN
Wie 's avonds na zessen of in
het weekeinde het telefoon
nummer 020-272701 belt,
wordt verbonden met een cas
settebandje, waarop een vrien
delijke damesstem zegt: „In
formatietelefoon Partij van de
Arbeid". Vervolgens leest de
stem duidelijk articulerend het
PvdA-standpunt over een ac
tueel politiek onderwerp voor.
„De Partijlijn" heet dat tele
foonnummer. De PvdA is er
vorig jaar herfst mee begon
nen omdat was gebleken, dat
veel partijleden er behoefte
aan hadden, voortdurend op
de hoogte te blijven van
PvdA-standpunten over zaken
die in het nieuws zijn. Er
wordt naar gestreefd, elke dag
een ander onderwerp te be
handelen. Toen wij afgelopen
donderdag belden, kregen we
een gedegen uiteenzetting van
2,5 minuut te horen over pro
blemen rond de pensioenop
bouw, waarover net een ka
merdebat was geweest, en vrij
dag werden we ingelicht over
de politieke perikelen inzake
de medianota.
..Wordt de Partijlijn veel be
luisterd?", vroegen wij aan Oe-
bele de Jong, functionaris bij
het Pvd A-hoofdkwartier in
Amsterdam. „Ach, dat hangt
af van de actualiteit van de
dag. We kunnen precies na
gaan hoe vaak het bandje is
afgedraaid. Als er bijvoorbeeld
weer eens heibel over de
kernwapens is of over verla
ging van de uitkeringen, dan
heb je wel zo'n dertig bellers
op een*avond. Maar er zijn ook
dagen bij dat de lijn maar door
twee of drie ménsen wordt be
luisterd. Ik heb wel eens ge
hoord dat er mensen zijn die
denken dat de Partijlijn ook
commentaar geeft op de uit
slag van AjaxFeyenoord of
iets dergelijks, maar dat is na
tuurlijk belachelijk. Onze er
varing is dat er veel partijle
den zijn, die de lijn raadplegen
als ze naar één of andere poli
tieke vergadering toe moeten.
Als het onderwerp van het
bandje daar dan aan de orde
komt. hebben ze het PvdA-
standpunt daarover tenminste
vers en duidelijk in het hoofd.
Of de gewone man ook wel
eens belt? Geen idee. Dat zal
ongetwijfeld wel eens voorko
men. Maar de Partijlijn is ei
genlijk vooral bedoeld voor
het zogeheten middenkader".
Wat krijg je te horen als je het
nummer op werkdagen over
dag belt? Oebele de Jong:
„Niets".
DICK VAN RIETSCHOTEN
Van onze correspondent
Mare de Koninck)
kSHINGTON „Mo-
ntum" is sedert enkele
ken het grote mode-
iord in de Verenigde
iten. Het betekent zo
s als invloed, gelding of
ïdacht. Het gaat er in
Amerikaanse verkie-
gsstrijd om wie „mo-
>ntum" of „moment"
ift. Op dit moment
ift maar een presi-
ntskandidaat een reus-
ïtig „moment": de De-
icratische senator Gary
rt.
;n week tijd heeft Hart
achtereenvolgende voor-
kiezingen in afzonderlijke
dstaten gewonnen. Met een
gdig guerrillaleger van vrij-
ligers heeft hij binnen de
mocratische (oppositie-)par-
de kolossale campagnema-
ine van de aanvankelijk
ploper, Walter Mondale,
eltreffend gesaboteerd,
et alleen Mondale, ook de
>g overgebleven mededinger
i/i Glenn en Jesse Jackson
iben bijna al hun „moment"
i Gary Hart moeten prijsge-
n. De vraag is of met name
ormalig vice-president Wal-
Mondale zijn uiteengesla-
troepenmacht nog tijdig
kunnen hergroeperen en
r strijdlustig maken,
lig zou wel eens uiterlijk
iiende dinsdag kunnen be-
enen. „Super-Dinsdag" is
komende dertiende maart
loopt, omdat dan in liefst
n deelstaten tegelijk voor-
rkiezingen plaats hebben,
or het eerst komen dan ook
paar zuidelijke staten aan
beurt, zoals Florida, Alaba-
en Georgië.
die dag opnieuw een
imf wordt voor Gary Hart,
en als hij met name ook in het
arme Zuiden en bij de neger
bevolking aldaar blijkt te kun
nen winnen van de andere
Democratische presidentgega
digden, dan kan dat hoe
jong het seizoen ook nog is
reeds fataal zijn voor Mondale.
Dan wordt het al heel waar
schijnlijk dat Amerika en de
wereld komend najaar een
strijd om het Amerikaans pre
sidentschap zullen beleven
tussen de herkiesbare Republi
kein Ronald Reagan en de 26
jaar jongere Democraat Gary
Hart.
Hoofdbrekens
Alle „politieke deskundigen"
in de Verenigde Staten breken
zich het hoofd over hoe het zo
solide lijkende Mondale-bol-
werk in zo korte tijd op instor
ten kon komen te staan. Eens
te meer blijkt dat de politiek
grillig is als het intieme men
selijk gemoed zelve en dat
men van politiek eigenlijk
geen „verstand" kan hebben.
Het is dus raden geblazen.
Sommigen gokken dat het
jaartal 1984 er iets mee te ma
ken heeft. De mensen zijn al-
lergischer dan ooit voor wie
zich tot „Big Brother" maakt.
Walter Mondale dacht dat zijn
overwinning iets was dat te
organiseren viel. Hij is drie
jaar geleden al aan zijn verkie
zingsstrijd .begonnen en heeft
zo'n 14 miljoen dollar vergaard
en tienduizenden vakbondsle
den ter beschikking gekregen
om hem met uitgekiende
tv-advertenties en telefoon- en
huis-aan-huisacties in het Wit
te Huis te kopen en te praten.
Toen het er enkele weken ge
leden voor het eerst bij de
voorverkiezingen echt op aan
kwam, bleken de gewone De
mocratische partijleden rijp
voor de rebellie tegen de „on
vermijdelijke" Mondale.
Vandaag zijn er verkiezingen in Wyoming en aanstaande dinsdag
in Rhode Island, Massachusetts, Florida, Georgië, Alabama, Ha-
wai, Oklahoma, Nevada en Washington. De voorverkiezingen in
de afgelopen weken leverden in Iowa winst op voor Mondale en
in New Hampshire, Maine en Vermont was Hart de grote win
naar.
Ie aan het autoconcern Chrys
ler verstrekte. Chrysler is
dank zij die hulp thans gered,
heeft duizenden ontslagenen
weer in dienst genomen en is
weer zeer winstgevend. Het
standpunt toen van Hart is
voor sommigen nu nog het be
wijs dat hij koel, arrogant en
theoretisch is, terwijl Mondale
gevoelsmatig voor een pijnstil
ler voor crisisslachtoffers
kiest.
Mondale voert de laatste da
gen dat onderscheid met Hart
zo hoog mogelijk op. „Het gaat
er niet om of ideeën oud of
nieuw zijn, het gaat erom of ze
goed of slecht zijn. Deze neoli
berale prins minacht de heili
ge doelstelling van de Demo
cratische partij: het nastreven
van sociale rechtvaardigheid
en het verzet tegen de belan
gen van de rijken en machti
gen. Ik pas mijn overtuiging
niet aan aan de mode van dit
jaar".
Mondale's verleden
Hoe oprecht dat ook moge
klinken, Fritz" Mondale
heeft blijkbaar toch grote
moeite om te overtuigen. Hij
heeft mogelijk de realiteit ver
onachtzaamd dat er ook nog
altijd een Republikeinse partij
is en een heel populaire presi
dent Reagan, die veler gevoe
lens verwoordt als hij waar
schuwt dat met ene president
Mondale de recessie, inflatie
en werkloosheid uit de Carter-
-jaren zal terugkeren.
„Mondale blijft de kiezers aan
het verleden herinneren. Maar
Hart voelt het ritme van het
land, de weg welke de geschie
denis inslaat", zo verklaart een
van Harts medewerkers het
succes van zijn baas.
De „nieuwe ideeën" van het
nieuwe fenomeen worden dan
ook zo vaag en algemeen ge
houden, dat de historie met
Gary Hart de vrije loop be
houdt. Hij is voor „vereenvou
diging" van de belastingen,
voor „langlopende afspraken
tussen overheid, werkgevers
en werknemers, over arbeids-
cheppende industriële ver
nieuwing, voor een kleiner,
goedkoper maar doeltreffen
der" Amerikaanse kern- en
conventionele defensiemacht.
Hart wil (net als Mondale) met
de Russen gaan onderhande
len over een wederzijdse be
vriezing van aanmaak en
plaatsing van nieuwe atoom
wapens („freeze"). Maar hij
heeft ook (in tegenstelling tot
Mondale) Reagans „build-
-down"-voorstel gesteund,
waarbij voor elk nieuw kern
wapen er twee oude vernietigd
zouden moeten worden, zodat
de kernmachten wel kleiner
Mengelmoes
Dat Gary Hart daarvan tot
dusver de uitsluitende profi
teur is geworden, ligt minder
aan wat ieders politieke opvat
ting precies is, dan aan ieders
„karikatuur". Jacksons heilige
vuur voor armen en minder
heden heeft een verdacht
geurtje van antisemitisme ge
kregen, hetgeen hem in de
verdediging heeft geduwd.
Glenn komt op voor „gewone
conservatieve" mensen, maar
zo worden de meeste al
zouden ze dat nog zo zeer
zijn toch liever niet aange
sproken. Mondale benadrukt
dat hij, dank zij zijn jaren als
vice-president, de man met er
varing is en dat vinden veel
Democratische kiezers kenne
lijk niet iets opwindends.
Opwindend is Gary Hart, die
als enige zegt: „Ik ben nieuw".
Zó opwindend is de Kennedy-
-achtige senator uit het Wilde
Westen (Colorado), dat hij tij
dens de jongste voorverkiezing
in de staat Vermont liefst 71
procent van de stemmen kreeg
tegen Mondale 20 procent.
Niet links en niet
rechts
Hart zegt niet links en niet
rechts te zijn, maar „nieuwe
ideeën" te hebben. Nauwgezet
te inventarisatie van de poli
tieke daden en standpunten
heeft echter maar een beperkt
feitelijk politiek onderscheid
met Mondale aangetoond. Hart
is op economisch gebied libe
raler. Europa zou van hem op
handelsterrein meer goeds te
verwachten hebben dan van
Mondale. Hart is tegen een
aantal protectionistische in
voerbeperkingen, die in de VS
van kracht zijn en op stapel
staan. Gary Hart stemde in
1979 tegen de miljardensteun
die de regering Carter-Monda-
Walter bijgenaamd Fritz" Mondale praat aan de oever van het Jackson-meer in Florida met een
visser, wiens stem hij probeert te winnen, maar die bekende altijd op de Republikeinen te hebben
gestemd.
Tegen wie moeite heeft met
zijn „ideologische mengel
moes" zegt Gary Hart: „Maar
zo hoort het ook. Niets in het
leven is rechtlijnig". En op de
beschuldiging van harteloos
heid antwoordt hij: „Het is be
ter om oplossingen te beden
ken dan over mededogen te
praten. Mondale is meer geïn
teresseerd in het eerlijkere
verdelen van misère. Ik denk
dat economische groei de
minst bedeelden het beste zal
helpen. En ik denk dat bijna
iedereen het daarmee eens is".
Gary Hart weet dat hij daar
mee ook veel mensen aan
spreekt, die zich vier jaar gele
den van de Democratische
partij afkeerden en Reagan
aan het presidentschap hiel
pen. Reagans conservatisme
heeft volgens Hart in Amerika
tot diepe maatschappelijke
verdeeldheid geleid en er is
een sterk verlangen naar her
nieuwde eenheid. De Demo
cratische partij moet daarvoor
het huis worden. De grenzen
van de partij moeten worden
verruimd".
Of zijn politieke kompas op
„Super-Dinsdag" ook vanuit
het zuiden van de VS feilloos
op het Witte Huis gericht zal
blijven moet nu blijken. In
arme staten als Alabama en
Georgië, waar bijna 30 procent
van de bevolking zwart is, ligt
een meer natuurlijke aanhang
voor Mondale, Jackson en
zelfs Glenn dan voor „het
schrandere wonderkind" Hart,
dat is gevormd door gebeurte
nissen als de moord op Kenne
dy, de Vietnam-oorlog en het
Watergate-schandaal en die
het produkt is van een na-oor-
logse studentengeneratie.
MARC DE KONINCK
(ADVERTENTIE)
Een aantrekkelijke Paas
vakantieaanbieding
van uw krant:
DAAGSE VLIEGREIS
NAAR BENIDORM
Benldorm, één van de bekende-badplaatsen aan de Costa Blanca heeft een 7 kilometer lange boulevard langs een lang-
aflopend strand. Rond het oude centrum met talrijke winkeltjes en barretjes staan de moderne hotels en apparte-
ïn met op de achtergrond de okerkleurige bergen.
De hotels die wij voor u hebben besproken zijn: hotel Luna, hotel Fenlcla en hotel Celtlbero. Allemaal uitstekende dries
terren hotels. Ruim voor vertrek krijgt u van ons te horen in welk hotel u wordt ondergebracht. Uiteraard zijn deze hotels
alle comfort voorzien om een aantal ontspannende, heerlijke zonnige en goedkope dagen uit te zijn. Tijdens uw ver
blijf kunt u gebruik maken van de diensten van de Nederlandssprekende reisleiding.
Ook heeft u de gelegenheid om in deze omgeving excursies te maken, die u bij de reisleiding kunt bespreken. Na van al
les genoten te hebben, wordt u dinsdag 24 april weer met de bus teruggebracht naar de luchthaven van Alicante, waar u
vervolgens met Martln-AIr terugvliegt en In de avond aankomt op de luchthaven Schiphol.
De prijs van deze unieke Paas-vliegreis bedraagt slechts ƒ610.- per persoon op basis van een tweepersoons
kamer en volpension. Hierbij zijn de vliegreis Amsterdam-Alicante v.v., de luchthavenbelasting, het vervoer van luchtha-
ar hotel v.v. en de diensten van de Nederlandssprekende reisleiding begrepen. Toeslag 1-persoonskamer 75.-.
Gecombineerde reisverzekering 16.- per persoon 5.- pollskosten. Annuleringskosten 3/% van de reissom 6.-
poliskosten. Het totaal aantal deelnemers is niet onbeperkt dus is snel boeken gewenst.
Inlichtingen en boekingen: telefonisch
onder nr. 070-190882 van maandag
t/m vrijdag van 9 tot 13 uur (of
persoonlijk in onze vestigingen Spui
straat 71, Den Haag op de hoek van
het Spul).
POSTBUS 16050
2500 AA 's-GRAVENHAGE
TEL 070-190662
(MAANDAG T/M VRIJOAG
TUSSEN B EN 13 UUR)
IUITENHEER
Het was een kille zomeravond
in 1970. Op het Haagse Malie
veld stonden zo'n honderdvijf
tig mensen gegroepeerd rond
een jongeman met lang blond
haar en een dito baard. Hij
was één van de leidende figu
ren in de Kabouterpartij, die
tot veler verrassing twee zetels
in de Haagse gemeenteraad
had veroverd. De aanwezigen
waren over het algemeen jong
en nog vol mooie idealen. Ze
vonden dat de maatschappij
met al z'n vastgeroeste structu
ren „omgeturnd" moest wor
den en ze waren ervan over
tuigd dat dat op den duur ook
zou kunnen lukken. Als je de
mensen maar op ludieke wijze
liet zien dat het allemaal ook
anders kon. Het modewoord
„inspraak" vierde hoogtij. Het
volk moest over allerlei zaken
veel meer zeggenschap krij
gen. „Directe democratie"
heette dat. Vanuit die gedach
te organiseerden de Kabouters
op gezette tijden een „volks
vergadering" op het Malie
veld, waar iedereen die dat
wilde, Kabouter of niet, zijn
zegje kon doen over de activi
teiten die de nieuwe politieke
groepering zou moeten onder
nemen. Daarna volgde een
„volksstemming", waarvan de
uitslag bindend was.
De herinnering aan deze per
soonlijk ervaren gebeurtenis
kwam bovendrijven toen de
staatscommissie-Biesheuvel
deze week een aantal adviezen
aan het kabinet voorlegde, om
ons democratisch bestel wat op
te poetsen. De commissie heeft
zich in opdracht van de rege
ring gebogen over de moge
lijkheden om de invloed van
de kiezers op het politieke be
leid te vergroten. Daarbij heb
ben zij nieuw leven geblazen
in de al vele malen in ons land
gevoerde discussie over de
wenselijkheid van een refe
rendum, een volksstemming
dus. De commissie is tot de
voorlopige conclusie gekomen
(er volgt nog een nader onder
zoek) dat een referendum in
beperkte vorm een zinvolle
aanvulling kan zijn op ons sy
steem van „vertegenwoordi
gende democratie", waarbij we
eens in de zoveel tijd naar de
stembus mogen om mensen te
kiezen die namens ons de poli
tieke dienst zullen uitmaken.
Het stukje „directe democra
tie" dat de commissie ons bui
ten de verkiezingen om gunt,
heeft een monsterlijke naam
meegekregen: facultatief cor
rectief wetgevingsreferendum.
Vertrouwensbreuk
In gewoon Nederlands bete
kent dit dat het volk de gele
genheid krijgt, zich uit te spre
ken over een belangrijk en
omstreden wetsontwerp, dat
door het parlement is aan
vaard. De kiezers kunnen dan
corrigerend optreden door dat
wetsontwerp alsnog naar de
prullenmand te verwijzen. Het
parlement en het kabinet heb
ben zich bij die uitspraak neer
te leggen. Het initiatief voor
zo'n referendum moet uit de
burgers zelf voortkomen.
Voorzien van een bepaald aan
tal handtekeningen (bijvoor
beeld 500.000) moet een ver
zoek om zo'n volksstemming
te houden aan het parlement
worden aangeboden.
Van de drie belangrijkste ty
pen referenda kan de door de
staatscommissie-Biesheuvel
voorgestelde soort de minst
slechte worden genoemd. Een
bindend referendum vooraf
gaande aan een parlementair
besluit vormt een zware aan
tasting van de beslissende rol
die het parlement in onze wes
terse democratie behoort te
spelen. Een raadplegend refe
rendum, waarbij de mening
van de kiezers over een gevoe
lige politieke kwestie of een
specifiek wetsontwerp wordt
gepeild zónder dat de uitslag
voor het parlement bindend is,
kan fnuikend zijn voor het ge
loof in de democratie. Immers,
als de Tweede Kamer een uit
spraak van de burgers zou ne
geren, ontstaat er een ernstige
vertrouwensbreuk tussen kie
zers en gekozenen.
Beide genoemde vormen van
referendum hebben bovendien
nog het grote bezwaar, dat het
uitermate moeilijk is, de be
volking een vraag voor te leg
gen die eenvoudig is te beant
woorden met ja of nee, dan
wel vóór of tegen. Een bin
dend referendum achteraf zo
als de staatscommissie oppert,
kent dat bezwaar niet, althans,
dat beweert de commissie.
Men zou alleen maar behoe
ven te zeggen of een beslissing
van het parlement al dan niet
juist is geweest.
Verkiezingen
Dat lijkt heel simpel. Maar stel
nu dat er een corrigerend refe
rendum zou zijn gehouden na
dat de Tweede en Eerste Ka
mer het veelomstreden abor
tus-wetsontwerp hadden aan
vaard. Op de vraag: „Bent u
het met deze beslissing eens?"
hadden de tegenstanders om
zeer verschillende redenen
met „nee" kunnen antwoor
den. Een deel van de neezeg-
gers zou hebben gevonden dat
het wetsontwerp veel te ver
ging en de anderen zouden te
gen hebben gestemd omdat het
ontwerp naar hun smaak niet
ver genoeg ging. Gesteld dat
de meerderheid nee zou zeg
gen, dan zou het parlement
met een dergelijke onduidelij
ke uitslag nog niets zijn opge
schoten. Het wetsontwerp zou
weliswaar naar een archief
kast moeten verhuizen, maar
daarna had de hele abortusdis
cussie weer van voren af aan
kunnen beginnen, zonder dat
de kiezers daartoe een duide
lijke leidraad hadden aange
reikt.
Uiteraard zal er bij een corri
gerend referendum niet altijd
sprake zijn van een dermate
ingewikkelde materie, dat de
uitslag een vertekend en ver
sluierd beeld oplevert. Maar
dan nog blijft de vraag: wat
heeft het voor zin om een
zwaarwichtig politiek besluit,
dat vaak na jarenlange politie
ke discussies, moeizaam be
vochten compromissen en in
spraak vanuit maatschappelij
ke groeperingen tot stand is
gekomen, in één klap door de
burgers van tafel te laten ve
gen? Zoiets zou alleen maar
zin hebben als een referendum
na een hoge opkomst (een ab
solute voorwaarde) en een
werkelijk massaal „nee" direct
gevolgd zou worden door nieu
we verkiezingen. Maar dat wil
de commissie-Biesheuvel nu
juist niet. Zij vindt dat parle
ment en kabinet na een nega
tief oordeel van de kiezers
over een belangrijk wetsont
werp gewoon mogen blijven
zitten.
Gemeenten
De commissie heeft ook het
idee gelanceerd van een corri
gerend referendum op provin
ciaal of lokaal niveau. Hierte
gen gelden in principe dezelf
de bezwaren als tegen de na
tionale volksstemming, zij het
dat een referendum in een ge
meente één aantrekkelijke
kant vertoont. Daar immers
zal het ongetwijfeld om zeer
herkenbare en vele mensen
aansprekende zaken gaan. In
kleine dorpsgemeenschappen
schuilt echter bij een volks
stemming meer dan waar ook
het gevaar van manipulaties,
heftige polarisatie met enorme
plaatselijke ruzies en even
tueel zelfs omkooppraktijken.
Het zou echter vanuit het
principe „gelijke monniken,
gelijke kappen" onwenselijk
zijn, een referendum alleen
toe te staan in grote gemeen
ten.
Alles overziende is een refe
rendum, in welke vorm dan
ook, niet aan te bevelen. Het is
veel verkieslijker, als de politi
ci te allen tijde goed zouden
luisteren naar wat er in de
maatschappij leeft. Als zij
daarvoor een goede antenne
hebben, is een referendum
nimmer nodig, al zullen er al
tijd politieke verliezers blijven
die willen proberen via de
achterdeur van een volksstem
ming alsnog hun gelijk binnen
te halen. De meerderheid van
de Tweede Kamer heeft overi
gens de afgelopen week zeer
koeltjes op het referendum-
voorstel gereageerd. Alleen
D'66 toonde zich erg enthou
siast. PvdA en CDA namen
een afwijzende houding aan en
de VVD stelde zich afwach
tend op, omdat de voorstellen
van de staatscommissie nog
nader moeten worden uitge
werkt. Mocht het ooit zover
komen dat de mogelijkheid
van een referendum toch in
ons staatsbestel wordt inge
past, dan zal dat nog minstens
tien jaar duren. Voor een refe
rendum is namelijk een wijzi
ging van de grondwet nodig
en daar staat in ieder geval al
een jaar of acht voor. voorlo
pig ziet het er echter naar uit
dat het systeem van een volks
stemming blijft waar het
hoort, namelijk in het sprook
jesrijk der kabouters.
DICK VAN RIETSCHOTEN
