„Je moet samenwerken
met je tegenstanders'
finale
Poolse kerk staat niet langer achter Solidariteit
POOLSE BISSCHOP JERZIJ DOMBROWSKI:
ZATERDAG 10 MAART
Mieczijslaw Nowak,
kapelaan in een
arbeiderswijk van Warschau,
werd drie weken geleden
door zijn bisschop
overgeplaatst naar een dorp
op honderd kilometer
afstand van de Poolse
hoofdstad. Het leek een
bevordering, want de
kapelaan werd pastoor. De
arbeiders van de
Ursus-fabriek beschouwden
het vertrek van „hun"
kapelaan echter niet als een
promotie. Mieczijslaw Nowak
had immers, ook nadat de
onafhankelijke vakbond van
Lech Walesa door de
regering officieel verboden
was, in zijn preken
onverminderd de rechten
van Solidariteit verdedigd.
Enkele parochianen gingen
in hongerstaking en
kapelaan Nowak werd voor
een ogenblik teruggehaald
om de opgewonden parochie
tot rust te brengen. Vorige
week keerde de primaat, die
momenteel in Zuid-Amerika
verblijft, zich in een Pools
katholiek weekblad tegen
het politieke engagement
van priesters. En in een
Braziliaans dagblad werd
vermeld, dat kardinaal
Glemp in een gesprek met
journalisten erop nad
gewezen, dat de verboden
vakbond Solidariteit
momenteel de arbeiders niet
meer vertegenwoordigt.
Zondag jongstleden
ontkende de Poolse primaat,
inmiddels in Argentinië
aangekomen, dat hij iets
dergelijks gezegd zou
hebben.
Verslaggever Leo van
Vlijmen, zojuist terug van
een bezoek aan Warschau,
had in de Poolse hoofdstad
een gesprek met de
secretaris van het Poolse
episcopaat, bisschop Jerzij
Dombrowski, die met name
verantwoordelijk is voor de
contacten van de katholieke
kerk met de regering.
Hongerstaking werd tot nu
toe in Polen slechts gebruikt
als middel om te protesteren
tegen de staat. Een hongersta
king als protest tegen een ker
kelijke bestuursmaatregel is
zeker in dit door en door ka
tholieke land iets ongehoords.
Toch hebben twaalf parochia
nen van een kerk in de War-
schause arbeiderswijk Ursus
negen dagen lang gehongerd
om te protesteren tegen de
overplaatsing van kapelaan
Nowak die tegen de regering,
tegen de partij en ten voor
dele van Solidariteit predikte.
Primaat Glemp heeft zelf het be
sluit tot overplaatsing genomen,
doch dit is ook het enige geval dat
opgevat kan worden als een toege
ven aan de druk die de regering
heeft uitgeoefend. Lech Walesa's
biechtvader Jankowski, menigmaal
getreiterd door de politie, is tot nu
toe gehandhaafd. Reeds bijna een
jaar lang weigert de primaat in te
gaan op de herhaaldelijk geuite
wens van de regering om pastoor
Kantorski een andere standplaats
te geven. En nog vóór zijn vertrek
naar Latijns Amerika, ruim twee
weken geleden, gaf kardinaal
Glemp pastoor Popieluszko, die
van zijn anti- communisme in zijn
preken geen geheim maakt, de no
dige rugdekking. Dat de Poolse
kerk een priester als Nowak laat
vallen is derhalve uitzondering.
Doch onder Polens katholieken be
gint de twijfel over de houding van
de hiërarchie en met name van de
primaat intussen te groeien. Men
vraagt zich af of kardinaal Glemp
niet te veel bereid is om compro
missen met de regering te sluiten.
Men vindt zijn preken niet krach
tig genoeg en tot nu toe heeft hij
niet kunnen duidelijk maken wel
ke koers hij eigenlijk vaart. Vooral
onder de jonge priesters wekt
Glemps opstelling wrevel. Wat de
primaat mist is het gezag dat zijn
voorganger in hoge mate had.
Dat hij er niet in slaagt de gelovi
gen te overtuigen van de juistheid
van zijn politiek, ligt ongetwijfeld
ook aan het feit, dat hij de afgelo
pen maanden moeizame onderhan
delingen met de regering heeft
moeten voeren. Wilde hij iets be
reiken dan moest hij naar buiten
toe wel gematigd optreden. Tot nu
toe heeft zijn tactiek echter geen
enkel resultaat opgeleverd: de poli
tieke gevangenen (zowel van Soli
dariteit als van het KOR) zitten
nog steeds in hun cel; met betrek
king tot het door het Westduitse
episcopaat georganiseerde land
bouwfonds voor de Poolse boeren is
men geen stap nader tot elkaar ge
komen en het wetsontwerp over de
publiekrechtelijke status van de
kerk blijft in de lucht hangen. Pri
maat Glemp beschikt echter over
éen sterke troef. De Poolse rege
ring, die zich al sinds december
1981 in een internationaal isole
ment bevindt, wil niets liever dan
diplomatieke betrekkingen aan
knopen met het Vaticaan. Het epis
copaat zal die wens echter slechts
ondersteunen indien daar wat te
genover staat. De vraag is nu maar
of de eisen van Glemp een prijs
vormen die de,regering te hoog is.
De Poolse katholieke kerk is, na
het verbod van de onafhankelijke
vakbond Solidariteit, de enige op
positionele macht in Polen. Zij
heeft bovendien, bouwend op fun
damenten die Solidariteit gelegd
heeft, aan kracht gewonnen. En
Glemp weet, dat hij tegenover de
regering zijn eisen slechts overeind
kan houden indien zijn kerk
krachtig blijft.
Sinds het duidelijk is, dat de pri
maat het illegale Solidariteit heeft
laten vallen en geen hoop meer
koestert dat er binnen afzienbare
tijd wel een onafhankelijke vak
bond kan worden opgericht, heeft
hij echter zeker bij een deel van de
gelovigen aan vertrouwen verlo
ren. En een affaire als die met ka
pelaan Nowak is niet direct bevor
derlijk voor het terugwinnen van
vertrouwen. Zonder dat evenwel
zal de Poolse primaat geen overtui-
fende vuist tegenover de regering
unnen maken. Want daar heerst
slechts leedvermaak over de pro
blemen die de primaat heeft met
zijn
België zit
met plakband
aan elkaar
BRUSSEL Mijn telefoom
ning baart mij en uw krant
zorgen. Vanwege de hoogte
het bedrag. Als u begrijpt di
alles wat uit België of in het
ropese gebeuren van belang
zijn per telefoon naar uw k
doorbel en als u weet dat elk
de gulden ruim te boven gaat
is het duidelijk dat de tweern
delijkse rekening in eerste
stantie mij en vervolgens de
ministrateur van de krant
forse duw geeft in de rich
van de „intensive care".
Om te zorgen dat de rekenii
van mevrouw D'Hondt, vei
woordelijk voor het „laat
wat van je horen" in België
niet echt aan de hartbewaki
machine brengen, maak ik ze
stond en met de ogen dicht
via mijn bank, waar alles
met de hand en dus wat traag',
beurt.
In de rest van het verhaal w I
geen kwaad woord meer h
over mevrouw D'Hondt, staa
cretaris, want zij is de schat,
er recentelijk voor zorgde dat j
eindelijk de gezondheids
niets aan me kon verdienen
erger: de ondernemer van be
fenissen. Maar over haar am
naren kan ik u nog wel even
zighouden. Denkt u daarbij
dat ik valse bedoelingen heb
aanzien van ambtenaren in
algemeen en Belgische ambt
ren in het bijzonder. Nee, Bi
is een land dat met plakband
elkaar gehouden wordt.
Als mijn huisbaas, daartoe
mij aangespoord, een repai
moet verrichten dan gaat
nooit uit van het principe
goedkoop wel eens duurkoop
kunnen zijn; hij knutselt ne
lang aan het probleem tot het
gelost is, maar vraagt zich nit
of die oplossing ook enigs
duurzaam is. Het kan dus zijn
ik hem de volgende dag
moet bellen met de mededel 1
dat zijn oplossing slechts en
uren verlichting heeft gebr
Terug naar de dienst van
schat D'Hondt. In het kader
een verhaal over recalciti
Franse chauffeurs was het n 1
dat ik, na 870 kilometer rij
daar tussendoor praat werk,
half zes van een dag een vei
zou doorbellen. Om vierl
kwam ik hijgend thuis, greejiï
praatijzer om te zeggen dat all<
goed en op tijd zou bereiken e,
gebeurde niets. „Laat eens
van je horen liet niets van 'J
horen, was stokdoof en stom
wil dat niets zeggen, want ik l_
een telefoon die nog op
loopt, maar het duurde nu
wel wat erg lang. Met wat zil
lingen in de zak begaf ik mij
naar de enige telefooncel in i
dorp Jezus-Eik, een naam dit
godslasterlijke gedachten h
zeker als je telefoon het niet i
D'ambtenaar aan de andere
van de lijn, die begint in de t
fooncel, kon zich niet voorste
dat er iets mis zou zijn met
levenslijn met de bui ten wem
Hij zou eens informeren. 'I
tuut-tuut. Want neerleggen
de hoorn schijnt de truc te s
om lastige klanten van je a
schudden. Nog een zilverling
de gleuf en na welgeteld 103
'overgaan van de toon, die
PTT een naam geven, die me r
te binnen wil schieten, een
met dezelfde stem en zelfde i, I
natie als zoéven, maar zon
herinnering aan ons gesp
„Het zal wel iets zijn met uw
kening", zei hij en hij verb
me tuut-tuut-tuut door met
kantoor van de ontvangsten,
nieuw een munt. Nu het kan r
van de ontvangsten. Probl1
uitleggentuut-tuut-tuut.
leggen schijnt gemakkelijkei
zijn dan opnemen. Uiteinde
terwijl een rij van gif blaze
medeburgers me te lijf w j
gaan, omdat ze ook eens iets
zich wilden laten horen, kree, 'l
de mededeling van mijn Ier
„Meneer, uw dossier (gelieve
te lezen zoals het hier staat,
met een ie, zonder Frans tintjt
zoek. Vandaar dat ge wellichtc
gesloten zijt". Dat „wellicht"
niet op zijn plaats, want ik
afgesloten en dat het dossier i j
was, zal me een zorg zijn. „C i
troleer eens bij uw bank", kl
het laatste advies, alsof dat
met mijn dossier te maken
kunnen hebben. Toch gedi fc
toch betaald, bleek. Weer gel i
in de tochtige cel. „Als u nu
en dan 'n term die past in het i
der van de naam van n e
dorp niet zorgt dat mijn ti n
foon ogenblikkelijk begint
functioneren dan (weer
relatie met de naam van mijn 1
hucht). Tuut-tuut-tuut. Ik f
vervolgens, Jezus-Eik, het ge
digste mens van de Belgische
gering, mevrouw Paula D'Ho
gebeld en zij kan dus geen k"
meer bij me doen. Want nau s
lijks van de tochtige tele fooi v
terug in mijn huis ging de 1 n
foon. Aan de andere kant
hoge, ik mag wel zeggen i f
hoge ambtenaar, die vroeg ol >r
les naar genoegen was en a
niets wist van het zoekraken n
een dossier. „De lummels heb a
bij werkzaamheden in uw bi
fewoon een kabel geraakt",
ij, „en dat hebben ze zo'n bt
gerepareerd en vervolgens zip
naar huis gegaan". Ik zei het u
dit land zit met plakband aan
kaar.
AAD JONGBLO
De Poolse aartsbisschop Jerzij Dombrowski.
Kardinaal Glemp praat met de Poolse leider, generaal Jaruzelski.
WARSCHAU Monseigneur, er is
de afgelopen dagen veel gepubli
ceerd over de kwestie Nowak
„Indien dat het enige is wat u inte
resseert, dan is dit gesprek afgelo
pen".
Dat is niet het enige, maar de vraag
dringt zich op of de kerk in Polen
momenteel meer geneigd is om met
de staat samen te werken?
„De kerk heeft in dit land al
duizend jaar lang op de eerste
plaats een herderlijke taak. En we
hebben daar enige resultaten be
reikt. Indien we ons engageren in
het openbare leven, dan staat dat
op het tweede plan. Ik weet, dat
journalisten vooral in politiek geïn
teresseerd zijn, maar wij houden
niet van politiek. Voor ons gaat het
om het pastoraat".
Maar de Poolse kerk beweegt zich
toch op het terrein van de politiek?
„Wanneer wij initiatieven nemen
in de zin die u bedoelt, dan gebeurt
dat omdat onze maatschappij zeer
veel verschilt van de westerse sa
menleving. Wij kennen geen open
maatschappij met vrije onderne
mingen, met vrije initiatieven. En
daarom doet de kerk soms stappen
in de richting van het openbare le
ven. De kerk treedt daar op als
plaatsvervangster. Wij hebben in
Polen nu eenmaal geen competente
organisaties van katholieken of van
burgers die deze taak van ons zou
den kunnen overnemen".
Dus u onderschrijft, dat de Poolse
katholieke kerk niet slechts een
geestelijke, doch ook een politieke
en sociale kracht is en als zodanig
een concurrentie van de staat en de
partij?
„De kerk is een niet weg te cijferen
factor en dat hangt samen met het
feit, dat wij in ons land geen vrij
spel van een officieel toegelaten
oppositie kennen. De enige organi
satie die, behalve de partij, erva
ring heeft, is nu eenmaal de kerk.
Dat levert ons ook problemen op.
De oppositie, die ook in dit land
veelvormig is, wil immers allerlei
doelstelingen bij de kerk onder
brengen. Men beschouwt ons als
een paraplu. Maar je kunt nu een
maal niet aan alle wensen voldoen.
Bovendien ik benadruk dit is
deze oppositietaak slechts zeer bij
komend voor ons".
Solidariteit
Er heeft gedurende enige tijd een
civiele oppositie in Polen bestaan,
de onafhankelijke vakbond Solida
riteit. Kunt u zeggen wat u over
deze beweging denkt?
„Het is erg moeilijk op dit ogenblik
een oordeel te geven over de huidi
ge vakbond Solidariteit, die in feite
illegaal is. Maar laat ik van de an
dere kant beginnen. Toen Solidari
teit werd opgericht, werden allerlei
mensen lid ervan. Van rechts tot
links stroomden de mensen toe, en
wel om de eenvoudige reden dat
het de enige officiële oppositiebe
weging was. In een andere meer
normale situatie zouden er mis
schien 48 of 448 organisaties zijn
ontstaan, maar hier bestond maar
één mogelijkheid: Solidariteit. En
dat is het probleem van de onaf
hankelijke vakbond geworden. De
een werd lid uit sociale overwegin
gen, de ander om politieke redenen
en weer een ander omdat hij ge
woon tegen alles was, en dan was
er ook nog een grote groep patriot
ten. Wat ik wil zeggen is, dat Soli
dariteit een grote pot was met een
heleboel, vaak niet op elkaar afge
stemde ingrediënten. Volgens mij
was het een volstrekt onmogelijke
organisatie omdat zij aan te veel en
te zeer uiteenlopende wensen en
verlangens tegemoet moest komen.
En dat Solidariteit tenslotte ten on
der ging is derhalve niet alleen aan
de activiteiten van de partij en de
regering te wijten, maar ook aan de
interne problemen die deze vak
bond had. En dan nog iets, wat
voor menigeen in het Westen mis
schien moeilijk te begrijpen is, de
leiders van Solidariteit misten ten
enenmale ervaring in het organise-
Een ervaring die de katholieke
kerk in Polen wel heeft?
„Precies, althans in zeker opzicht.
Om een sociale organisatie te lei
den heb je ervaring nodig. Sommi
ge mensen in Solidariteit hadden
dat wel, degenen die lid waren of
lid geweest waren van de partij.
Die hadden geleerd hoe je mensen
kunt beïnvloeden, hoe je een bij
eenkomst moet organiseren en hoë
je vergaderingen kunt manipule
ren. En juist deze activisten begon
nen terrein te winnen binnen de
beweging".
Denkt u dat het gebrek aan erva
ring zich ook bij het illegale Solida
riteit wreekt?
„Illegaliteit is zuiver oppositie. Het
probleem is, dat je best tot op zeke
re hoogte tegen iets kunt zijn, maar
dat je tegelijkertijd op andere ge
bieden moet samenwerken en dat
is een moeilijk leerproces. Die er
varingen missen ze: hoe moet je sa
menwerken met je tegenstanders.
Honderd procent oppositie bestaat
niet, misschien wel in uw land,
maar niet hier in Polen. Hier heb
ben we rekening te houden met de
omstandigheden. De partij is de
partij en er zal in de komende 75 of
misschien wel 150 jaar geen andere
partij mogelijk zijn".
Dat lijkt zeer pessimistisch.
„In elk geval is een verandering
van ons maatschappelijke bestel
voorlopig niet in zicht. De partij is
een realiteit en we moeten wegen
zien te vinden om weer construc
tief te kunnen leven, dat is meer
dan leven alleen".
Hoe beoordeelt u de positie van
Lech Walesa?
„Hij behoort niet tot de illegale or
ganisatie. Hij heeft wel contact met
ondergrondse leiders. Dat moet u
maar uitzoeken en overigens wil ik
geen oordeel geven".
..Slavische muur"
Kardinaal Wyszynski zou op het
einde van zijn leven eens gezegd
hebben: Wij Polen leven tussen
twee muren, een Germaanse en
een Slavische; we kunnen niet te
gen beide muren tegelijk aanleu
nen en als we moeten kiezen kun
nen we het beste maar de Slavische
nemen. Wat is uw mening?
„Ik weet niet of de kardinaal het zo
gezegd heeft, maar het geeft wel
zijn wijze van denken weer. De de
ling van Europa is een gegeven en
wij behoren politiek, economisch
en militair tot het Oostblok. Het
probleem is echter dat veel mensen
in Polen emotioneel aan het Wes
ten gebonden zijn. Ze luisteren
naar radio Vrij- Europa, naar de
Voice of America. De emoties gaan
westwaarts, maar het verstand zou
moeten zeggen dat we ons leven
hier gestalte moeten geven, onder
de voorwaarden die in dit blok gel
den. Dit is niet zo'n populaire ge
dachte. Je kunt het nauwelijks in
het openbaar zeggen, hoewel we
toch enige vooruitgang hebben ge
boekt. Het is juist door de activitei
ten van Solidariteit zelf dat menig
een zich is gaan realiseren, dat het
niet alleen verboden en ongewenst,
maar zelfs zeer onverstandig is om
tegen een andere muur te gaan
aanleunen".
Na de uitschakeling van Solidari
teit is de kerk weer de enige ge
sprekspartner van de staat. Hoe
verloopt die dialoog?
„We hebben ontmoetingen en con-
Kardinaal Glemp tijdens zijn bezoek aan het Christusbeeld in de Brazi
liaanse hoofdstad Rio de Janeiro.
tacten met aan de ene zijde de mi
nister voor godsdienstaangelegen
heden, professor Lopatka, en aan
de andere kant het secretariaat van
het Poolse episcopaat. Gedurende
de periode van de oorlogstoestand
hadden we zeer intensieve contac
ten met de autoriteiten. Ik denk
niet dat er een episcopaat ter we
reld is dat zulke hechte contacten
met de geheime politie heeft als wij
toen hadden. Overigens, het gaat
bij de gesprekken tussen kerk en
staat louter om sociale problemen,
niet om politiek of om kerkelijke
zaken".
Een van die sociale problemen is
ongetwijfeld het agrarische fonds
dat door het Westen gefinancierd
gaat worden.
„Inderdaad, maar dat zal een heel
lang proces worden waarmee we
nog maar net begonnen zijn. Er
zullen nog veel moeilijkheden
overwonnen moeten worden. We
hopen dat het een goed programma
voor heel veel mensen gaat opleve
ren, maar we moeten nog een heel
eind gaan voordat het kan begin
nen. Het zou een belangrijk succes
op sociaal gebied kunnen zijn".
Voor de kerk?
„Ook voor de kerk".
LEO VAN VLIJMEN
