ïnalê
Lubbers
Weet dat
blaatsing
jaketten
leel slecht
sou zijn voor het CDA"
/EEDE-KAMERLID FROUWKE LANING:
Twaalf
Vrouwen
o&if
'echts op
2e toto
Frouwke
Lening)
N HAAG Wie als leek
politiek Den Haag wil pra-
"us dl over atoomwaPens' za*
eld wj1 êauw teleurgesteld voe
len oil- Voor vele politici is de in
de bfijdelijke kant van deze zaak
'a*- „doodgepraat", dat zij daar
ït geen woord meer over
open. De voorstanders van
^rn wapens weten precies
^™arom de tegenstanders te-
to* zijn en andersom. Dat de
"artn raketten op het Binnen-
a^ve ^an toc^ 20 veelbesproken
t in komt omdat het Kabinet
uw iör deze kwestie zou kunnen
■i onglen. Maar niet alle Haagse
tari^tici bekijken de zaak van-
j0^ ïjdie gezichtshoek. Een en-
Ijing realiseert zich nog wel
ng. vlelijk waar hij of zij eigen-
to he<j mee bezig is. Zo iemand is
e vïhristen-democrate Frouw-
'errn0jLaning-Boersema, üd van
^^'Tweede Kamer voor het
A. Deze 46-jarige arts uit
vet is Helder, moeder van drie
amerlderen, is ervan overtuigd
mde aatoombommen „satanische
1 klaHens zijn", die de wereld
n*uMt moeten, „voordat het te
»oedin 1S
en von deze maand is Frouwke La-
n met een delegatie van vrou-
roort) ujt zes Europese „kruisra-
anden" naar Amerika geweest,
ns Ve hebben daar verteld hoe onge-
de haiwe zjjn over ^jg krankzinnige
hlJ ot Bnwedloop en we hebben erop
s*e, ^zen dat de vredesbeweging in
betahpa nog springlevend is". Over
laar k| rejs praten we met haar en
lJSen /iaver haarzelf. Hoe is zij atoom -
te .liste geworden en wat betekent
laat zi[traks voor haar? Stemt zij ook
ji de kruisraketten, als het Ka-
,e ,t)elA zijn lot aan die zaak verbindt?
enlévii
moeili^CH,am dat zo< rejs naar de
bijvot
n datj*ing uit van „Vrouwen voor
i omde Eigenlijk was het een En-
;lag kiinitiatief, van Danielle Grün-
roep z\ de nationale coördinator van
van h vrouwenvredesbeweging in
g kri land. Ik ben benaderd door de
erdelelhovense theologe Trees Lam-
mige £s, die zelf ook mee is gegaan,
scheid waren met twaalf vrouwen,
samff de meeste aandacht kreeg ui-
concluird de Engelse actrice Julie
voordffitie. Pas later kreeg ik door
izij de vrouwelijke hoofdrol
,og mide in Dr. Zjivago. Ik had haar
snnisrtzo gauw herkend",
e in 1
„opgec^ hebt u gesproken in Ame-
omstnf
ls vol eerste gesprek was met Ri-
1, 29 jad Burt, vice-minister voor Eu-
4-kamke aangelegenheden. Die ging
lieve slen in de aanval. U bent zeker
r, die Oost-Europa betaald, zei hij.
rondlu begrijpt: de vlammen sloe-
van 4 ons uit. Wij hadden zelf alles
keukle laatste cent bekostigd. Voor
tatie Itfas dat niet zo moeilijk, omdat
e je nis kamerlid een goed inkomen
ye ik <lMaar Francesca Piatti uit Ita-
i een lie onderwijzeres is, had onbe-
I verlof moeten opnemen. In
ANSStika sloeg ze soms maaltijden
l volgens mij omdat ze het ge-
wel, niet kon betalen",
srmeelr die Burt was daar heel moei-
)even^an te overtuigen. Hij is ie
le bij die het allemaal zo precies
zijn l Hij is zo rationeel! Nu ben ik
van het Amerikaanse congres toe.
Frouwke Laning spreekt leden
door mijn werk in de Kamer zo
langzamerhand wel iets gewend,
maar die vredesvrouwen werden
zichtbaar boos en agressief. „Hou
nou eens op met zo te redeneren.
Luister nu eens naar ons", riepen
ze. Maar er was niet doorheen te
breken. Op een gegeven moment
zei hij: „U moet eens logisch gaan
denken". Een van de Engelse vrou
wen, die steeds schitterende opmer
kingen had, riep toen: „U moet
eens gaan voelen". Nu, toen heeft
hij toch een tijd zitten luisteren".
„Wij hielden hem de opiniepeilin
gen in onze landen voor. Daaruit
blijkt dat de meerderheid tegen
kruisraketten is. Toen zei hij: „De
Amerikaanse buitenlandse politiek
is niet gebaseerd op opiniepeilin
gen, dames". Zeiden wij: „Hoe heb
ben we het nu? Alles in dit land is
gebaseerd op peilingen". Maar hij
gaf geen krimp. Ik heb toen wel
gedacht: hoe moet dat verder
gaan?"
En, hoe ging het verder?
„Na dat gesprek met Burt hebben
we overlegd hoe we het anders
zouden kunnen aanpakken. Maar
dat bleek helemaal niet nodig te
zijn. Want Paul Nitze, die voor
Amerika heeft onderhandeld in
Genève, bleek een totaal andere fi
guur. Die had begrip voor ons. Hij
vertelde over het boswandelingsak
koord. Hij zei: „Mijn Russische col
lega en ik hadden elkaar gevonden.
Maar toen gingen we terug naar
onze regeringen en werden we uit
elkaar getrokken". Hij maakte ook
heel duidelijk dat de Russen waren
weggelopen uit Genève, omdat de
NAVO begon met plaatsen.. „Dat
hadden de Russen niet verwacht,"
zei hij. Vooral voor Hannegret
Hoenes, lid van de Duitse Bonds
dag, kwam dat als een verrassing.
Die had thuis nooit anders gehoord
dan dat de Russen in elk geval weg
zouden lopen, wat de Amerikanen
ook zouden aanbieden".
Een tussenvraagje. Wat had het
voor u betekend, als Nitze wel suc
ces had geboekt en Nederland op
grond daarvan een klein aantal ra
ketten had moeten plaatsen?
„Ik zou dat misschien wel hebben
aanvaard. Dat zou helemaal van de
inhoud van zo'n akkoord hebben
afgehangen. In de Kamer heb ik
ook een keer gestemd voor een
„Freeze", waarin toch wordt uitge
gaan van het behoud van de huidi
ge voorraden kernwapens. Eén
millimeter mijn richting uit is beter
dan helemaal niets. Ik denk dat ik
me zo zal blijven opstellen".
U hebt ook met Russen in de VS
gesproken?
„Ja, met ambassadeur Sjoestov.
Hem hebben we de vraag voorge
legd: wat betekent het als Neder
land de kruisraketten niet plaatst.
Eerst zei hij: „Niets. Wat maakt mij
het uit waar de wapens staan. Ze
zijn allemaal op mijn land gericht".
Toen hebben wij erop gewezen dat
zoiets toch een signaal zou zijn. Het
zou bewijzen dat niet de gehele
NAVO hetzelfde denkt. Uiteinde
lijk bleek hij wel bevattelijk voor
die redenering. We hebben hem
gevraagd of de Sovjet-Unie een te
genprestatie zou willen leveren, als
Nederland de kruisraketten zou
weigeren. Bijvoorbeeld wapens
weghalen uit Oost-Duitsland of
Tsjechoslowakije. Hij heeft daar po
sitief op gereageerd. Maar ja, of
zo'n man dat echt meent, daar kom
je nooit echt achter. Hij heeft ons
overigens beloofd dat hij zou probe
ren te bereiken dat we volgend jaar
op dezelfde voorwaarden onaf
hankelijk van de autoriteiten de
Sovjet-Unie zouden kunnen bezoe
ken."
Nog meer saillante gebeurtenissen
in Amerika?
„In New York zijn we ook nog bij
oud-minister Van der Stoel ge
weest, die nu onze ambassadeur is
bij de Verenigde Naties. Een man
van de Partij van de Arbeid. Die
vindt dat „neen" zeggen tegen de
kruisraketten wel eens een heel
slechte beslissing zo kunnen zijn.
Tegen mij speciaal zei hij, dat ik
moest beseffen hoe belangrijk het
zou zijn, als andere atoomtaken, die
volgens hem veel gevaarlijker zijn,
wel worden afgestoten".
Atoompacifiste
U als christen-democraat bent dus
kennelijk veel radicaler tegen
kernwapens dan een socialist. Hoe
bent u eigenlijk atoompacifiste ge
worden?
„Dat is heel geleidelijk gegaan. Ik
heb medicijnen gestudeerd en was
van het begin af aan geweldig on
der de indruk van alles wat er ont
dekt werd. In mijn tijd (eind jaren
vijftig) waren dat de chromosomen.
Op diezelfde manier las ik over de
atoomsplitsing. Eerst denk je dan:
wat een geweldige ontdekking. Het
drong niet door dat het een ontdek
king van een geheel andere orde
was. Dat je daarmee de mogelijk
heid tot zelfvernietiging in huis
hebt gehaald. Want je -kunt dat
nooit meer wegpoetsen".
„Toen ben ik getrouwd en werd ik
huisarts op Vlieland. Mijn man was
als arts verbonden aan de vliegba
sis Leeuwarden en ging dus vrii
vaak naar de vaste wal. Toen viel
er een folder in de bus, waarin
stond wat je moest doen in het ge
val van een atoomaanval. U kent
dat ding wel: als je geen kelder
had, dan moest je onder de trap
gaan zitten De laatste zin in die
folder was dat je in je hok moest
blijven, totdat je aanwijzingen
kreeg van de autoriteiten. Welnu
op Vlieland met zijn zevenhonderd
inwoners was ik vaak de enig aan
wezige arts. Die autoriteiten dat
zou ik dus zijn!"
„Ik besefte dat ik van die zaken
niks af wist. Dat ik tot die tijd ge
leefd had alsof het me helemaal
niet aanging. Vanaf dat moment
ben ik allerlei artikelen gaan ver
zamelen. Er was toen al heel wat
bekend over de medische kant van
de zaak. Bijvoorbeeld dat het na
een atoomaanval absoluut onmoge
lijk is hulp te bieden. Er past maar
één antwoord: preventie. Lang
zaam ben ik toen tot het besef ge
komen: gebruik van atoomwapens
is krankzinnig; dat is grensover
schrijdend, tegen alle normen: dat
is het uitroeien van je eigen be
schaving. Zo kwam ik ook vrij snel
tot de conclusie, dat al gooien ze
van de andere kant een bom, dan
moet je niet teruggooien".
Zat u toen al in de politiek?
„Mijn man en ik hebben lang in de
kring van het Gereformeerd Poli
tiek Verbond verkeerd. Maar we
kregen toen de behoefte om niet al
leen te getuigen maar ook iets te
doen. We hebben ons dus ik was
al verhuisd naar Den Helder
aangesloten bij de ARP. De AR had
in die tijd al vrij veel brochures
over de atoombewapening. In 1977
kwam de mededeling van president
Carter dat men rekening moest
houden met de mogelijkheid van
een beperkte kernoorlog. Daarmee
werd voor mij aangetoond dat de
afschrikkingstheorie niet goed is.
Die theorie houdt kennelijk in dat
je toch bereid bent op een bepaald
moment atoomwapens te gebrui
ken. Vooral daardoor ben ik zover
gekomen dat ik de atoombewape
ning radicaal ging afwijzen. Het
verkiezingsprogramma van het
CDA erkent het atoompacifisme
trouwens als een legitieme opvat
ting en verwacht daarvan een
„waardevolle inbreng" in de ge-
dachtenvorming. Veel mensen we
ten dat niet, maar het is wel zo".
Vergissing
In 1979 bent u in de commissie ge
komen, die het verkiezingsprogram
van het CDA ging schrijven.
„Ik had op het congres over de
grondslag van het CDA al eens
flink mijn mond open gedaan.
Daarna kwam ik op de kandidaten
lijst van het CDA. Mee campagne
gevoerd. En zo belandde ik namens
de AR in de programcommissie, sa
men met Aantjes en Goudzwaard.
Eind 1979 werden we geconfron
teerd met de opstelling van de frac
tie ten aanzien van het NAVO-
dubbelbesluit. Naar ons idee was
dat een dramatische vergissing.
Eerst namen ze geen genoegen met
het standpunt van het Kabinet,
maar uiteindelijk steunden ze het
met zijn allen toch, toen er een mo
tie van wantrouwen werd inge
diend".
„Goudzwaard wilde meteen het
werk neerleggen. Aantjes en ik
vonden het verstandiger onze
werkzaamheden op te schorten. Ik
was ook bang dat ik weer in de ge
tuigende hoek terecht zou komen,
terwijl ik meende dat er toch in het
CDA nog meer te bereiken zou
zijn. We hebben toen met het par
tijbestuur gepraat. Het resultaat
was dat Goudzwaard na een be
paalde tijd definitief afhaakte,
maar dat Aantjes en ik doorgin
gen".
U bent de opvolgster van Hans de
Boer in de Kamer.
„Niet helemaal. Ik heb er al drie
maanden in gezeten in 1981, tijdens
het derde Kabinet-Van Agt. Bij de
volgende verkiezingen viel ik er
weer uit. Maart vorig jaar belde
toen Hans de Boer; Hij vertelde dat
hij burgemeester kon worden van
Haarlemmermeer, maar dat het
grotendeels van mij zou afhangen
of hij dat zou doen. Hij had het ge
voel dat hij anders een vrij belang
rijke positie zou prijsgeven. Im
mers, als ik het niet zou doen, zou
hij niet door een atoompacifist wor
den opgevolgd. Enfin, op 16 maart
ben ik toen beëdigd".
Ik heb de indruk dat u zich tot dus
ver tamelijk op de achtergrond
hebt gehouden.
„Dat is niet zo. Ik heb steeds in de
Kamer gestemd zoals ik vond dat
het moest en dus soms tegen de lijn
van de fractie in. Tegen de aanwij
zing van Woensdrecht als eventue
le basis voor de kruisraketten.
Maar geen journalist die eens bij
mij langskwam. Ik vond dat
vreemd, maar ik ben niet iemand,
die zelf de pers opbelt".
Wat vindt u van het vertrek van
Scholten en Dijkman, die toch ook
beiden tegen kruisraketten zijn?
„Ik betreur dat. Ik vind dat ze op
de linker vleugel van het CDA
thuis horen. Maar wel is het zo dat
zij zelf ook een stapje terug hadden
kunnen doen. Ik weet wel dat
Scholten geen woordvoerder Bui
tenlandse Zaken meer mocht zijn.
Maar hij was het wel twaalf jaar
geweest en dan moet je ook iemand
anders eens de kans gunnen. Fred
Borgman bijvoorbeeld heeft mij
spontaan het woordvoerderschap
Volksgezondheid aangeboden".
Wat de kruisraketten betreft is de
zaak nu cruciaal. Het heeft er alle
schijn van dat het Kabinet zich
gaat uitspreken voor plaatsing. Nie
mand spreekt dat nog tegen.
„Behalve wij dan, de linker vleugel
van de fractie. Wij denken dat er
nog steeds een „neen" in zit. Kijkt
u ook eens naar mensen als Ad
Lansink, die hardop zegt dat hij
echt niet weet hoe hij moet stem
men. Hij heeft evenveel argumen
ten vóór als tegen. Zoals Lansink,
zo zijn er meer in de fractie. Of dat
een meerderheid is, weet ik niet
Maar zo'n besluit kun je toch niet
met één stem verschil nemen!".
„Ik denk ook dat het voor het CDA
als partij heel slecht zou zijn, als de
eigen bewindslieden en kamerle
den er niet eendrachtig uitkomen.
En eendracht is alleen mogelijk in
het geval van een „neen". Denkt u
eens in: uit de jongste opiniepeilin
gen blijkt dat 51 procent van de
CDA-aanhang tegen kruisraketten
is."Lubbers weet dat natuurlijk al
lemaal heel goed. Dus geloof ik niet
dat het Kabinet zich zal uitspreken
voor plaatsing. Ik verwacht nog
steeds dat het Kabinet „neen" zal
zeggen.
Maar dan komt er een crisis, zegt
Nijpels.
„Ik moet nog zien dat hij dat waar
maakt. Van zijn eigen partij is ook
dertig procent tegen plaatsing".
Is er met u te praten over een
voorstel om minder dan 48 kruisra
ketten neer te zetten en een aantal
andere atoomtaken af te stoten?
„Neen, daar valt met mij niet over
te praten. Met zo'n verhaal zou ik
niet kunnen leven. Ik kan niet
stemmen voor het binnenhalen van
satanische wapens".
„Bovendien: Nederland heeft nu de
mogelijkheid internationaal een
signaal te geven. Van die mogelijk
heid moeten we gebruik maken. Je
moet toch ergens beginnen. We zijn
er toch uiteindelijk ook in geslaagd
de slavernij en het kannibalisme af
te schaffen?"
Maar dat heeft wel heel lang ge
duurd.
„Ja. En als we er net zo lang over
doen om de kernbewapening kwijt
te raken, dan hoeft net waarschijn
lijk niet meer. Dan is het al te
laat".
RIK IN T HOUT
ZATERDAG 25 FEBRUARI 1984
