Finale
n
Alleen al ademend
AMSTERDAM „Een van de
weinige lichtpuntjes in deze
tijd van economische terug
gang is de opvallende afname
van het ziekteverzuim. Dus
zijn de mensen gemakkelijk
geneigd te zeggen: zie je wel,
dat verzuim is te hoog ge
weest; men heeft het ervan
genomen, maar nu men zich
bedreigd voelt, kijkt men wel
uit om ziek te worden. Tot
1980 is dat ook ten dele opge
gaan. Maar het verschijnsel
ligt veel ingewikkelder dan
wat er aan de borreltafel of
bij de kapper over beweerd
wordt. Reden om er verder in
te duiken, want grote belan
gen staan op het spel. Denk
aan de plannen om met aller
lei repressieve maatregelen
eerste ziektedagen zelf beta
len; strengere eerste-dagcon-
trole de kosten van de
ziektewet te drukken. Wij
waarschuwen tegen al te hoge
verwachtingen op dat punt.
Geïsoleerde maatregelen heb
ben volgens ons een teleur
stellend effect omdat ze niet
de bron van het verzuim aan
pakken".
Het mag een controversiële uit
spraak heten in een politiek kli
maat waar de wind van weg-met-
de-flauwe-kul waait (zo heet no
nonsens in goed Nederlands), maar
hij komt uit onverdachte hoek, van
wetenschappelijk medewerkers ir.
Henk Kruidenier en Thea Bakker
namelijk, die verbonden zijn aan de
Stichting CCOZ. De initialen staan
voor een langademige naam (Coör
dinatie van Communicatie met be
trekking tot gegevens voor Onder
zoek inzake Ziekteverzuim) die
verder ongenoemd zal blijven,
want er moet nog meer op deze pa
gina. Laat het voldoende zijn te
weten dat in het bestuur van dit
onafhankelijk orgaan vertegen
woordigers zitten van de ministe
ries van sociale en binnenlandse
zaken, voorts van de Sociale Verze
keringsraad en van de Federatie
van Bedrijfsverenigingen. In 1976
klein geboren vanuit de behoefte
om meer aan de weet te komen
over de invloed van het ziektever
zuim op de produktiviteit, sinds
dien uitgegroeid tot een apparaat
met een vijftigkoppige staf. „Wat
wij hier aan gegevens hebben, is
uniek in de wereld, maar Neder
land is dan ook een bijzonder goed
geregistreerd land; er zijn onder
hand meer registraties dan inwo
ners".
Terzake. „Het grote probleem bij
het ziekteverzuim is dat je er geen
kookboekje voor hebt. In het proef
schrift van dr. Philipsen uit 1969,
dat eigenlijk de stoot tot onderzoek
op dit gebied heeft gegeven, wor
den maar liefst 27 bedrijfsfactoren
opgenoemd die het ziekteverzuim
beïnvloeden. De oorzaken zijn
sterk gebonden aan een bepaalde
bedrijfstak of zelfs aan een bepaald
bedrijf. Bij banken liggen de pro
blemen heel anders dan bij de
bouw. Dat geeft al aan dat er van
algemene repressieve maatregelen
weinig heil te verwachten valt. Bij
het ziekteverzuim spelen moeilijk
grijpbare factoren mee als de sfeer
in een bedrijf, de mate van betrok
kenheid bij het reilen en zeilen".
De borreltafelpraat dat het hoge
ziekteverzuim van de jaren zeven
tig te wijten zou zijn aan een lagere
MEXICO STAD Het valt
niet mee om een verschrik
king te bedenken waar de in
woners van Mexico Stad nog
niet onder gebukt gaan. De
verkeersopstoppingen, het
roekeloos rijden, de giftige
lucht, de meedogenloze ge
luidsoverlast, de misdaad, het
gebrek aan zuurstof door de
hoge ligging en de afschuwe
lijke vervuiling, de overbevol
king, het stedelijk wanbeleid,
er is geen misstand van deze
moderne tijd die aan Mexico
Stad voorbij is gegaan.
Toch heeft zich op misdaadgebied
onlangs weer een nieuwe ver
schrikking aangediend die vooral
de wat beter gesitueerde midden
klasse, in het bezit van een auto,
treft. Het gaat hier om de zoge
naamde ratteval. De dief wacht
langs de weg totdat hij een auto ziet
met een open raam. Door het open
raampje gooit hij een bange en
agressieve rat naar binnen. De ge
volgen laten zich raden. De chauf
feur raakt in paniek, gaat boven op
zijn rem staan en vliegt zijn auto
uit met in zijn kielzog zijn hysteri
sche passagiers. De dief springt in
de auto en scheurt weg. De ra* doet
hij waarschijnlijk in een kooitje om
hem bij een volgende gelegenheid
opnieuw te gebruiken.
Niet dat een nieuwe rat moeilijk te
vinden zou zijn. Mexico Stad
breekt afschuwelijke records als
het gaat om vervuiling en ver
schrikkingen. Het is een stedelijke
apocalypse. En denk niet dat dit
een loze definitie is. Deskundigen
hebben in alle ernst gezegd dat de
giftige gassen die dagelijks in de at
mosfeer terecht komen en voor het
merendeel afkomstig zijn van niet
opgehaald vuilnis, op een goede
dag vlam kunnen vatten. De brand
die daardoor ontstaat, zou wel eens
kunnen aanwakkeren tot een
brandstorm die alle beschikbare
zuurstof opslorpt en vele honderd
duizenden burgers de verstikkings
dood laat sterven. In 1981 ontstond
er brand op een vuilnisstortplaats
van de gemeente. De vlammen en
explosies duurden tien dagen,
waardoor de toch al gevaarlijk gro
te concentratie zwaveldioxide in de
lucht tien keer groter werd. En dan
te bedenken dat het op 2200 meter
hoogte gelegen Mexico Stad van
zichzelf toch al zo weinig zuurstof
heeft.
arbeidsmoraal, en dat de crisis die
moraal dus wel weer op zal krik
ken, bergt het gevaar in zich van
een verminderde aandacht voor de
humanisering van de arbeid. Krui
denier en Bakker: „Inderdaad wijst
een aantal signalen erop dat de
energie waarmee de humanisering,
de vermenselijking van het werk,
enkele jaren geleden werd aange
pakt, aan het afnemen is. Als je ziet
wat er nu gebeurt met de arbeids
omstandighedenwet die indertijd
door minister Albeda met veel poe
ha werd aangekondigd als je
ziet hoe er steeds langer over ge
sproken wordt om een aantal arti
kelen van die wet tot uitvoering te
brengen, dan is het vermoeden ge
wettigd dat hier getemporiseerd
wordt, een net woord voor op de
lange baan schuiven. In het licht
van onze bevindingen zou dat een
bijzonder ongunstige uitwerking
hebben".
Welke bevindingen? Allereerst is
er zojuist een rapport over ziekte
verzuim en werkloosheid versche
nen waarin ir. Kruidenier, gedekt
door de vlag van het CCOZ, een
analyse op macro-niveau pleegt
over de periode 1965-1982. Daarin
al de conclusie: „Wanneer gekeken
wordt naar de invloed van de
werkloosheid op het totale aantal
afwezige dagen (waarin zowel het
effect op het aantal gevallen als op
de gemiddelde duur tot uiting
komt), dan blijkt dat het ziektever
zuim, na correctie voor de invloed
van de slechte conjunctuur, eigen
lijk verder is toegenomen. Ik leid
hieruit af dat verbetering van de
arbeidsomstandigheden van grote
groepen werknemers nog steeds
een hoge prioriteit verdient".
Nog verrassender echter is de slot
som waartoe Thea Bakker komt in
een kersverse vervolgstudie die
vandaag verschijnt. „Wanneer je",
onthult ze op voorhand, „bij een
groot bedrijf met, pak-weg, 14.000
werknemers het ziekteverzuim
over de hele linie bekijkt, dan
komt het resultaat overeen met de
cijfers die het Nederlands bedrijfs
leven geeft. Een forse daling dus
die zich rond 1979 heeft ingezet na
dat het ziekteverzuim sinds de
Tweede Wereldoorlog onophoude
lijk langzaam, maar gestaag
was toegenomen. Maar wanneer je
kijkt naar de vaste groep werkne
mers die vijf jaar of langer in
dienst is geweest, dan blijkt binnen
die groep van ouwe getrouwen het
ziekteverzuim te stijgen en nog wel
vrij fors".
Gezichtsbedrog
Vanwaar dat verschil tussen daling
bij jonge en stijging bij de oude gar
de? „Ik denk", valt Kruidenier in,
„dat er binnen de bedrijven bepaal
de selectieprocessen aan de gang
zijn waarbij de gezondheid een rol
speelt. Wanneer er ontslagen moe
ten vallen, wordt er gelet op de
verzuimhistorie. Wie veel heeft
ling en besmetting. Dagelijks wordt
800 ton vuil geproduceerd waar de
stad geen raad mee weet. De mil
joenen paupers in de sloppenwijken
rond de stad hebben geen toiletten
of riolering, dus elk leeg stukje
grond dat er is, wordt door hen ge
bruikt. De gezondheidsautoriteiten
hebben vastgesteld dat op deze ma
nier dagelijks 750 ton menselijke
uitwerpselen in het milieu terecht
komt. De uitwerpselen drogen uit
tot stof dat vervolgens op de wind
door de stad wordt verspreid. En
dit veroorzaakt weer de epidemi
sche ziektes. Mexico Stad is waar
schijnlijk de enige stad ter wereld
waar je alleen van ademen geel
zucht kunt krijgen.
Boeren van het verarmde platte
land komen gemiddeld met 1000
man per dag naar de hoofdstad toe
en staan bekend als „paracaidistas"
ofwel parachutisten, een bijnaam
die ze hebben te danken aan hun
plotselinge verschijnen alsof ze
midden in de nacht zijn gedropt.
Hun bouwvallige sloppenwijken
worden „ciudades perdidas" ge
noemd, verloren steden. Ze heten
zo omdat ze geen naam hebben,
niet voorkomen op de kaart, geen
infrastructuur of dienstverlening
kennen en miljoenen mensen huis
vesten, van wie velen Indianen.
In totaal zijn er ongeveer 500 van
dit soort wijken rond Mexico Stad.
Maar door het bezuinigingspro
gramma dat sinds de devaluatie
van 1982 van kracht is, wordt het
voor de paupers steeds moeilijker
om in de stad aan werk te komen.
Sommige sociale werkers denken
dan ook dat de stroom naar de stad
langzaam minder wordt en dat
sommige boeren zelfs weer terug
keren naar het platteland omdat ze
inzien dat de stad hun nog minder
te bieden heeft.
Devaluatie
De middenklasse die twee jaar ge
leden nog met volle teugen genoot
van een overgewaardeerde peso die
hen in staat stelde geïmporteerde
luxe-artikelen te kopen voor rede
lijke prijzen, is opgeschrikt door
een devaluatie waardoor al die arti
kelen zes keer zo duur zijn gewor
den. Van reisjes naar het buiten
land kan geen sprake meer zijn, be
halve dan voor de allerrijksten.
Maar desondanks is het eerste dat
iemand doet. als hij zich dat kan
veroorloven, een auto kopen.
Die auto's zijn de laatste verschrik
king van Mexico Stad. De meeste
chauffeurs zitten alleen in een auto
en hoewel er 2,7 miljoen auto's op
de weg zitten, vervoeren ze slechts
een vijfde van alle reizigers. De
rest van de mensen is aangewezen
óp taxi, bus of benenwagen. In een
eindeloze rij scheuren deze auto's,
taxi's en bussen over de belangrijk
ste boulevards. Daarbij drukken de
chauffeurs onophoudelijk op hun
toeter, schreeuwen ze beledigingen
naar links en rechts en laten ze
hun radio een oorverdovend lawaai
produceren. Rijden in Mexico Stad
is snel, chaotisch, agressief en ui
terst gevaarlijk. Het principe van
aparte rijbanen is hier onbekend en
de auto's schieten links en rechts
langs elkaar heen als in een bots-
baan op de kermis. Driedubbel par
keren is heel gewoon en de ver
keerspolitie blaast aan één stuk
door woedend en vergeefs op haar
fluitje. De enige reden om het fluit
je even uit de mond te nemen is
een „morbida" (hapje eten) of aan
bod van steekpenningen door de
een of andere ongelukkige chauf
feur die waarschijnlijk, maar voor
hetzelfde geld ook helemaal geen
overtreding heeft begaan.
ZATERDAG 4 FEBRUARI 1
an k
in d
)ben
let?
De miljoen^e
paupers in F
sloppenwijk"
rond de stak/
hebben ge<? h
toiletten of* P
riolering
Natuurlijk zijn er ook aangeni
gedeeltes in Mexico Stad, maar -
liggen buiten het bereik van de£
men. Schitterende openbare gel?
wen uit de Spaanse koloniale
en de periode daarna herinn^
eraan dat Mexico Stad eens alsjj&ipi:
Parijs van Zuid-Amerika werdpi?$S
schouwd. Nu staan ze echter V,,
naast moderne gebouwen die rfj;
half zijn afgebouwd als gevolg
de economische recessie.
Kort geleden heeft Mexico zijn
ste stedebouwkundige in dienst JC
nomen, die zijn benoeming m
schreef als goed en slecht nief
tegelijkertijd. Het goede nief
was dat zijn stedebouwkunp..:-
plannen in de westrijd van 1979^:
kroond waren met de eerste J.
Het slechte nieuws was dat hi
moest proberen die plannen u Ui
voeren in 's werelds moeilijks if
regeren stad.
Mexico Stad is een nieuw soort p
nument geworden: een versch
kelijke waarschuwing aan ||j|
adres van de ontwikkelingslar 4:
van wat er kan gebeuren met?
hoofdstad met ongeplande, si L<
industrialisatie. Voor Mexico
is het te laat.
CHRISTOPHER Rlfloi
Copyright The Guar
Mexico Stad strekt zich uit over
een hellend bergplateau en wordt
omringd door nog hogere bergen.
De stad ligt daardoor als het ware
in een schaal waar rook en uitlaat
gassen hopeloos in blijven hangen.
De meeste dagen hangt er dan ook
een bruin-grijze smog boven de
stad en de besneeuwde pieken van
de vulkanen Popocatepetl en Ixtac-
cihautl op ongeveer 60 kilometer
afstand zijn maar zo zelden zicht
baar dat de krant er melding van
maakt als het zo is.
Ademnood
De gevolgen voor een bezoeker die
gewend is aan redelijk schone, aan
gename lucht, zijn uiterst onplezie
rig en gaan direct in. Nog geen half
uur na aankomst op de luchthaven
had ik al pijn in mijn keel. Niet on
begrijpelijk overigens. Een inspec
teur van volksgezondheid heeft on
langs bekend gemaakt dat het ina
demen van de lucht in Mexico Stad
gelijk staat aan het roken van veer
tig sigaretten per dag. Voeg hieraan
toe ademnood en een wild klop
Wrijf punten en
Aandacht voor de arbeidsomsfgen
digheden verdient prioriteit, jnen
ten Kruidenier en Bakker dan jjji
tegen de heersende no-nonsi
wind in. „Want als je kijkt naai1^
relatie arbeid-gezondheid, dan ha 1
staan er voor belangrijke grotjeno
werknemers nog wrijfpun! en
Wanneer dat zo doorgaat, krijgt
we de situatie dat bedrijfskoLgfp
worden afgewenteld op de mj
schappij, dat steeds meer zL
werknemers ten laste van dePtegl
meenschap worden gebracht, Ifiger
voor bedrijven alle aanleiding!
uit maatschappelijk oogpunt dus
nige maatregelen te treilen j
werknemers die niet zo goed
mee kunnen, toch te handhajran(
zijn. Een deel van de kosten kker
dient zichzelf dan weer terug h en
dat het ziekteverzuim zal verijjaap
deren. Bovendien zal een dergLjS(^
beleid een positieve invloed hetfzjc|
op de kwaliteit van de produLen
en op de flexibiliteit van de
drijfsvoering. Want welbeh^'rve
onder de werknemers, dat is de|„
die het
houdt".
pend hart als gevolg van de grote
hoogte en men begrijpt waarom
Mexico Stad gelijk staat aan ziek
zijn.
Afgezien van de vervuiling is er
ook het probleem van overbevol
king. De beschikbare zuurstof moet
worden gedeeld onder miljoenen
mensen meer dan waarvoor de stad
ruimte heeft. De huidige bevolking
wordt geschat op 16 tot 17 miljoen.
Hierdoor is Mexico Stad de dichtst
bevolkte stedelijke agglomeratie ter
wereld. Bij de huidige groei zou het
aantal inwoners omstreeks het jaar
2000 zijn opgelopen tot 35 miljoen,
dat wil zeggen als er dan nog leven
is.
Mexico Stad is letterlijk bezig met
het vermoorden van zijn inwoners.
Jaarlijks sterven duizenden men
sen aan ziektes die een direct ge
volg zijn van besmetting en vervui
ling. Voornaamste schuldigen zijn
de 130.000 industrieën in het gebied
die zich ongehinderd vari giftige
stoffen kunnen ontdoen en de 2,7
miljoen auto's die voor een spitsuur
zorgen dat de hele dag door duurt.
Ook de enorme berg vuilnis en de
slechte sanitaire voorzieningen zijn
een belangrijke bron van vervui-
Mevrouw Thea Bakker en ir. Kruidenier: „We hadden het gevoel: er klopt iets niet".
verzuimd, gaat er eerder uit. En bij
het aannemen van nieuwe mensen
wordt er ook op gezondheid gese
lecteerd. Relatief gezonde mensen
stromen in en relatief ongezonde
mensen stromen uit. Ogenschijnlijk
daalt het ziekteverzuim dus, maar
dat is gezichtsbedrog. Wij waren
daar al bang voor. Wij waren ach
terdochtig geworden door gegevens
uit het buitenland en dachten:
waarom zou het hier niet hetzelfde
zijn? We hadden het gevoel: er
klopt iets niet".
„Groepen met een hoog verzuim
maken een ongunstige ontwikke
ling door", resumeert Thea Bakker.
„Als er sprake is van toenemend
verzuim, is dat bij hen het hoogst,
en als het verzuim daalt, is dat bij
hen het laagst. Dat geldt dan weer
speciaal voor de categorie waar ik
mijn onderzoek op heb gericht en
die ik de stayers noem, de blijvers,
de werknemers met een minimaal
vijfjarige staat van dienst bij een
groot bedrijf. Voor de rest geldt
juist het omgekeerde. Ook dat heeft
een versluierend effect op het tota
le ziekteverzuimcijfer. Het geeft
ons het sterke vermoeden dat na
der onderzoek geboden is naar de
arbeidsbelasting van bepaalde
werknemers".
„Er moet iets mis zijn", vult Krui
denier aan. „Als je alles verklaart
vanuit schommelingen in de ar
beidsmoraal, dan nog blijf je zitten
met de vraag van de kip'en het ei.
De dreiging van bezuinigingen en
dus ontslagen kan de arbeidsmoraal
opvijzelen. Maar als zo'n proces
niet goed begeleid wordt, als men
de mensen er niet bij-betrekt, kan
het evengoed demotiverend wer
ken. Of het kan de werkdruk doen
toenemen. De arbeidsproduktiviteit
kan zijn tol gaan eisen, wat je te
rugvindt in allerlei verschijnselen
van stress. Rugpijn, hoofdpijn, sub
jectieve klachten waar artsen moei
lijk mee uit de weg kunnen. Dat
wordt dan het grijze verzuim ge
noemd, tegenover het witte ver
zuim van de hartinfarcten en de
gebroken benen enerzijds en het
zwarte verzuim van de valse ziek
melding anderzijds. Nou: van dat
zwarte verzuim is nooit aangetoond
dat het een omvang van enige beter
kenis heeft; het is misschien een
half procent. Maar door dat woord
je grijs tussen wit en zwart wordt
de indruk gewekt dat er een luch
tje aan zit. Ik daarentegen zeg: het
heeft niets met de arbeidsmoraal te
maken".
Probleemsituaties
Ir. Kruidenier zou sterker de na
druk gelegd willen zien op de eisen
die de arbeid aan de werknemers
stelt. En hij staat daarin niet alleen.
Zo heeft Philips de afgelopen vier
jaar een verzuimbeheersingssys-
teem ontwikkeld vanuit de filoso
fie: „Omlaag brengen van het ziek
teverzuim door uitsluitend een
strengere controle is zinloos omdat
de onvrede van de werknemers
dan op een andere manier een uit
weg zoekt: arbeidsonrust, een hoog
verloop of leegloop op het werk.
Ondernemers moeten bij de bestrij
ding van een naar hun gevoel on
aanvaardbaar hoog ziekteverzuim
uitgaan van de behoeften en ver
wachtingen van de mensen die ze
in dienst hebben. Ze moeten pro
bleemsituaties uit de wereld hel
pen".
Een zachte aanpak van het ziekte
verzuim dus. Ook bij de Centrale
Slagerijen, een onderdeel van het
Ahold-concern, kwam men op die
gedachte. Daar investeerde men in
1979 twee miljoen gulden in verbe
tering van de produktieruimten,
verfraaiing van de kantine en auto
matisering van de onaangenaamste
karweien. Bovendien voerde de di
rectie een andere, minder autoritai
re stijl van bedrijfsleiding in en
werd die leiding van zeventien
naar acht personen teruggebracht.
Resultaat: binnen twee jaar kelder
de het ziekteverzuim van vijfen
dertig naar vijf procent en steeg de
produktie met zo'n twintig procent.
De zachte aanpak bleek rijpe
vruchten af te werpen waar repres
sieve maatregelen slechts beurse
plekken zouden hebben opgele
verd. Het tegengaan van ziektever
zuim, voor zover daar geen strikt
medische oorzaken achter zitten, is
vooral een kwestie van goed lei
ding geven, niet over de hoofden
van de personeelsleden heen, rr
juist in samenspraak met hen, Pter
ben ze bij Philips en Ahold
dekt. ieke
