Kröller-Müller geeft overzicht
werk jong gestorven kunstenaar
CREMONA BLUFT HET GENIE ANTONIO STRADIVARI TROUW
Schots Kamerorkest te gast
KUNST
CeidaeSoutaut
V aderland- reefe
lei
Een kleine, vriendelijke-jj
geverij in Nijmegen, die
zelf de naam „Vriendenrf.
gaf, heeft een serie klM1
boekjes het licht doen ziefle
de „Vaderland-reeks". Dei
gever wijst erop dat Haf ik
lezers deze reeks interei
zullen vinden, omdat de be
sten over literatuur en dejle;
raire teksten, die in
boekjes te vinden zijn, f
overgenomen uit het bekL
Haagse dagblad Het V^
land, dat een paar jaar i
den, na een langdurige dli
trijd, ophield te verschijn!J
In deze reeks zijn nu
deeltjes uit. Ze zijn uitgegé
in een eenvoudig omslfl
met een etiket, als een arf
schoolschrift. Meestal
veertig pagina's per
Tot dusver verschenen 1
jes, die literair-historisch 1
interessant zijn: een reeks**
sprekingen en een paar suai
polemiek uit het einde vat
vorige eeuw, bij de eerstfc^
leveringen van het belari
ke tachtiger tijdschrift j
nieuwe gids". Het tweede^
bevat een reeks teksten'R
en over de naturalistfd
schrijver uit dezelfde f i
Frans Netscher. Dan is eijn
boeiende reeks observt
door Marcellus Emants
het Franse, Duitse en Ne
landse toneel in die dini
(„In de schouwburgen
Parijs en Berlijn"). Het la: jr
deel van de reeks van „Vf
denlust" bestaat uit een a«
vertaalde beschouwingen^'
Emile Zola. De band met
Vaderland is hier wat lffw'
maar dit deeltje hoort inFa*
reeks van literaire curios,
het eind van de vorige e1*-
natuurlijk heel goed thuis^t
halve teksten van Zola krfo.
hierin verslagen voor diei n;
deze teksten voor Het VOp
land werden geschrevenen
commentaar, als kritiek, fcp<
informatie.
Tijdschriften ta
Maatstaf heeft met zijn
belnummer (6 en 7), gËQ
gewijd aan poëzie, een L_.
ressante staalkaart van dejg
derlandse poëzie van den.
ren tot stand gebracht. t
alleen zijn er vele gedich'
van een dertigtal auteurs ei
genomen, interessant is»u<
de enquête, waarin ach^5
dichters en poëzie-criticiïr
reeks van elf vragen be*ei
woorden.
Vraag 1: „In hoeverre vo
uw poëzie aan bij Nederlaltv
poëtische tradities en stromd
gen? Zet ze zich ook af tjrr
zulke tradities en stro&n:
gen?". Een aardig binneiJL
mertje. Aardig is de vi
„Bestaan er volgens u ojj,
moment duidelijke stro»
gen in de poëzie?" of de|n
vraag: „Wat vindt u va£ej
poëzie van J. C. Bloem?",
Op de laatste vraag zegt r
Warren: „J. C. Bloem is
mij het prototype van de
nor poët (onbelangrijk c11
ter)". Elly de Waard ga^
niet op in, Jacques Ham^
zegt erop: „Dat ze niet
aal genoeg is om er mee tl
sluiten, in tegenstelling t<£
van Nijhoff".
In deze enquête heel zin
uitspraken van dichterf
critici over poëzie, waart!
lerlei nuchtere constat|
gen, zoals die van Dick 1
nius op de vraag over zijP
latie met bepaalde stromi|-
in de poëzie: „Nooit
dat ik met een stromirij
verband werd gebracht", jj
Nummer 8 van Maatstai
vat nieuwe fragmenten)
het bijzondere en persooijer
levenswerk van Hans h
ren, zijn autobiografie: s
heim Dagboek". Verder ifen
belangrijke bijdrage inkl<
nummer gewijd aan Njiel
booms roman „Rituqüt
waarover steeds meerfen
schreven wordt (zie vefce
op). et
Het aardige blad „De tvl r
ronde" (tijdschrift voor lfen
tuur) komt deze herfst
een „vrij" nummer. Hi
voor een groot deel oolCa
wijd aan poëzie. Daarqap
vallen de vertalingen
Baudelaire-gedichten op.M
dat in dit tijdschrift, wat
met name ook wenst be^-
houden met literaire verll
gen, past. |l
In deze rubriek genos
boeken:
Vaderland reeks: „De
vangst van de Nir^
Gids". „Netscheriana".
cellus Emants: „In
schouwburgen van F
en Berlijn". Emile 1
„Une Campagne, opst
over politiek en lettei
de". Uitgaven van
denlust, Nijmegen; prij
deel 7,-.
Maatstaf: Aflevering I
en 7, poëzienummer; I
24,50. Aflevering 8; I
9,50. Uitgaven van D<
beiderspers.
CREMONA Zoals het de
stad van Stradivarius betaamt
is Cremona aan de oever van
de rivier de Po de internatio
nale hoofdstad van de viool
bouw. Een kroon overigens die
teruggewonnen moest worden
na een kleine twee eeuwen
van verwaarlozing. Meer dan
400 jaar nadat Andrea Amati
de moderne vorm van de viool
had gevonden, zijn in Cremo
na 50 geregistreerde vioolbou
wers werkzaam, die het hand
werk dat allang een kunst
vorm is, voortzetten.
De roem van Cremona bereik
te een hoogtepunt met de geni
aliteit van Antonio Stradivari
- dat in een latijnse versie
Stradivarius werd - wiens in
strumenten nog steeds 's we
relds bekendste en duurste
zijn.
In de verzameling van het ge
meentehuis van Cremona be
vinden zich een Amati die in
1566 werd gemaakt voor Karei
de Negende van Frankrijk en
een Stradivarius uit 1715 van
de hand van de meester zelf.
De artistiek curator, Andrea
Mosconi, bespeelt ze regelma
tig. „Anders verliezen ze hun
stem en sterven ze beetje bij
beetje", volgens een medewer
ker die de instrumenten even
uit hun kist haalde.
Mussolini
„Liuteria" zou een verder in
het verleden verdwijnende
herinnering kunnen zijn ge
bleven, als in 1937, in de tijd
van Benito Mussolini en door
de inspiratie van een Italiaan
se emigrant in New York, niet
de school voor vioolbouw was
opgericht.
Simone Fernando Sacconi, een
in Rome geboren restaurateur
uit New York, herontdekte de
verloren kunst door zijn werk
aan ongeveer de helft van de
600 instrumenten van Stardi-
varius die nog in omloop zijn.
Sacconi reisde veelvuldig naar
Cremona, overwegend in de
jaren zestig, en werkte nauw
samen met Francesco Bissolot-
ti, oud-docent aan de school en
een van de belangrijkste hand
werkslieden van de stad.
„Sacconi's boek De 'geheimen'
van Stradivarius is onze bijbel.
Hij toonde aan dat Stradivari
us geen geheimen had, maar
slechts een genie was dat vak
kennis paarde aan weten
schappelijke nieuwsgierigheid
en artistieke intuïtie", aldus
Luise Scharnick, Bissolotti's
Westduitse leerlinge.
Bissolotti maakte zijn eerste
viool een jaar of veertig gele
den toen hij 16 was en alleen
vindingrijkheid had om op te
rug te vallen. Nu proberen
meesterviolisten in de hele
wereld een instrument van
zijn hand te pakken te krijgen.
De „maestri" van Cremona
bloeiden in de goede jaren van
tussen 1970 en begin van de ja
ren tachtig, maar de interna
tionale economische teruggang
ging ook aan Cremona niet
voorbij en de afzet op de Ame
rikaanse markt daalde dit jaar
met niet minder dan 40 pro
cent.
Het met de hand bouwen van
een viool duurt ongeveer 200
werkuren, wat betekent dat de
gemiddelde bouwer met zijn
hoogstens 10 instrumenten per
jaar voor ongeveer 7.500 gul
den per beste instrument niet
rijk wordt.
„Vioolbouwen is geen manier
om rijk te worden, maar het is
prachtig werk als je er de
handvaardigheid en de gevoe
ligheid, het muzikale oor en de
intelligentie om het allemaal
in goede banen te leiden voor
hebt", zegt Bissolotti.
Het Scottish Chamber Orchestra.
Gidon Kremer. Kim Kashkashian.
DEN HAAG In de PWA-
zaal van het Haags Congresge
bouw is maandagavond 9 janu
ari te gast het Schots Kamer
orkest. Solisten bij dit orkest
zijn dirigent en le concert
meester Gidon Kremer en
Kim Kashkashian, altviool. Zij
spelen van Telemann diens
concert voor altviool en orkest
in G, van Mozart de Symfonie
Concertante voor viool en alt
viool in Es KV 364 en van Vi
valdi diens Vier Jaargetijden.
Het Schots Kamerorkest (Scot
tish Chambre Orchestra) werd
in 1974 opgericht en heeft een
eigen zaal in Edinburgh, The
Qeens Hall. Het SCO reist de
halve wereld af en maakt
grammofoonplaten.
Kim Kashkashian is in De
troit, Michigan geboren. Zij is
van Armeense afkomst. Haar
inspanningen om het repertoi
re voor altviool te vergroten,
resulteerden in verscheidene
opdrachten.
Gidon Kremer werd in Riga
geboren. Hij studeerde onder
meer bij David Oistrack; in
1969 won hij het Paganini-con-
cours en in 1970 het Tsjaikovs-
ki-concours. Kremer, die on
langs op Compact Disc Beetho-
vens vioolconcert in D vastleg
de, bespeelt een Stradivarius
uit 1734.
Gelukkige dagen in HOT-theater
DEN HAAG - Op maandag 16 en dinsdag 17 januari speelt to
neelgroep Theater in het HOT in Den Haag „Gelukkige Dagen"
van Samuel Beckett. In de hoofdrollen zijn Anita Menist en Ber
nard Droog te zien. De regie is, van Jochen Neuhaus.
Nieuwjaars-concert
bij kaarslicht
DEN HAAG Dé vooraanstaande Nederlandse musici
Jaques van Oortmerssen (orgel) en Raymond Delnoye
(fluit) geven vrijdag 6 januari een boeiend nieuwjaars
concert bij kaarslicht in de eeuwenoude Abdijkerk aan
de Willem III-straat in Den Haag/Loosduinen. Het pro
gramma vermeldt werk van J.S. en C.Ph.E. Bach, Loca-
telli en Mendelssohn. Jaques van Oortmerssen studeerde
onder meer bij André Verwoerd, Piet Kee, Anton Heil-
ler, Marie-Claire Alain en Luigi Tagliavini. Hij behaalde
in 1975 de Prijs van uitnemendheid. Thans doceert Van
Oortmerssen hoofdvak orgel aan het Sweelinck Conser
vatorium in Amsterdam. Ramond Delnoye is als solo
fluitist verbonden aan het Rotterdams Philharmonisch
Orkest. Als vriend trad hij verscheidene keren op met de
bekende fluitist James Galway. Denoye is als docent ver
bonden aan het Rotterdams Conservatorium.
Het Reichner/Batz-orgel van de Abdijkerk in Loosduinen.
Stoffelijk overschot
Joan Miró bijgezet
BARCELONA De Spaanse
surrealistische schilder Joan
Miró, die op eerste kerstdag op
90-jarige leeftijd overleed, is gis
teren overeenkomstig zijn wens
op eenvoudige wijze bijgezet in
een familiegraf in Barcelona na
een officiële herdenkingsmis in
de kerk van Santa Maria del
Mar. Miró's stoffelijke overschot
was overgevlogen, vanaf Majorca,
waar hij woonde, en waar eerder
in de week een lijkmis was ge
houden. Onder de ongeveer 300
aanwezigen waren Miró's familie
en de Spaanse ministers van jus
titie en defensie, Javier Solana
en Narcis Serra.
William Demarest
aan hartaanval
bezweken
PALM SPRINGS, CALIFOR-
NIE William Demarest, die
aan het begin van een carrière
van een halve eeuw optrad in de
eerste Amerikaanse sprekende
film „The Jazz Singer" met Al
Jolson, is op 91-jarige leeftijd
aan de gevolgen van een hart
aanval overleden. Demarest was
gespecialiseerd in het spelen van
harde personages. Andere films
waarin hij is opgetreden zijn
„Broadway Melody", „Diamond
Jim", „Rebecca of Sunnybrook
Farm", „Mr. Smith goes to Was
hington" en „Son of Flubber".
Acteur-regisseur
Iliibner overleden
München In München is
op 84-jarige leeftijd de to
neelspeler en regisseur Bru
no Hübner overleden. Naar
zijn dochter gisteren mee
deelde, stierf Hübner al op
22 december na een korte,
zware ziekte. Het grootste
succes had Hübner in het
Deutsches Theater in Ber
lijn onder Hilpert. De in
Langenbruck in Bohemen
geboren acteur en regisseur
verhuisde in 1956 naar
München en speelde bij de
Stadtische Kammerspielen
en het Bayerische Staats
theater.
Satelliet-tv
uit Frankrijk op
kabel Amsterdam
AMSTERDAM Kabel Televisie
Amsterdam KTA begint mogelijk
op 2 januari alsnog met de uitzen
ding van het ï'ranse speciale tele
visieprogramma TV5, dat via de
satelliet door de KTA kan worden
opgevangen. Het programma
wordt dan iedere dag uitgezonden
van 19.00 tot 22.00 uur tot 12 janu
ari. Op die dag doet de president
van de Amsterdamse rechtbank
mr B.J. Asscher uitspraak in een
kort geding tegen de KTA. Dit is
aangespannen door de BUMA, die
de auteursrechten niet of onvol
doende geregeld acht.
DE MAGISCHE SIGNALEN VAN ROBERT SMITHSON
The Shorts, met derde van rechts staatssecretaris Piet
van Zijl.
CONAMUS EXPORTPRIJS VOOR
SHORTS EN GOLDEN EARRING
LOOSDRECHT In Loosdrecht is gistermiddag de Conamus
Exportprijs 1983 uitgereikt aan de Haagse rockgroep Golden
Earring en aan de Leidse popgroep The Shorts. De onderschei
dingen werden overhandigd door staatssecretaris Piet van Zeil
van Economische Zaken.
De Conamus Exportprijs is een jaarlijkse onderscheiding, die be
trekking heeft op de verkoop van Nederlandse grammofoonpla
ten in het buitenland. De groep of solo-artiest in de lichte mu
ziek die in een jaar de meeste platen in het buitenland heeft
verkocht, krijgt die prijs. Dit jaar gaat die prijs voor de eerste
keer naar twee groepen.
Golden Earring krijgt de prijs wegens de verkoop van de meeste
langspeelplaten en singles: over de hele wereld meer dan één
miljoen stuks. The Shorts verkochten anderhalf miljoen singles
van „Comment qa va". Golden Earring had een groot deel van
de winst te danken aan de single „Twilight Zone", van de win-*
nende elpee Cut. Die haalde de Amerikaanse Top Twintig. The
Shorts verkochten van hun elpee „Comment ?a va" nog eens
zo'n 200.000 stuks.
Staatssecretaris Van Zeil zei in zijn toespraak dat er op zijn mi
nisterie ook meer aandacht aan de Nederlandse lichte muziek
geschonken zal worden. Zo kondigde hij aan dat er voor volgend
jaar een bedrag is uitgetrokken om binnen het exportbeleid in
het buitenland meer de aandacht te vestigen op de Nederlandse
lichte muziek. Hij noemde met name de Amerikaanse en Japan
se markt, waar voor de Nederlandse lichte muziek kansen lig
gen. Het is voor het eerst dat het ministerie van Economische
Zaken geld uittrekt voor de export van de lichte muze.
Golden Earring.
son, die in '73 op 35-jarige leef
tijd om het leven kwam toen
boven het Tecovas-meer in
Texas zijn vliegtuigje neer
stortte op de plek, waar zijn
„Amarillo Ramp" zou komen,
een gedeeltelijk op het land,
gedeeltelijk in het water gele
gen cirkelvormig „dijkli-
chaam", dat voortdurend ver
andert van vorm door het stij
gende en dalende waterniveau
van dit kunstmatige meer.
In het Rijksmuseum Kröller-
Müller op de Hoge Veluwe is
tot 16 januari eën tentoonstel
ling te zien, waarin Smithsons
werktekeningen, alsmede do
cumentatie over diens projek-
ten bijeengebracht zijn. De
omvangrijke expositie, die eer
der, vorig jaar, op de Biennale
in Venetië vertoefde, is een
eerste poging het werk van de
Amerikaan na diens dood te
definiëren.
Gefascineerd
Robert Smithson, in '38 gebo
ren in Pasaic, New Jersey, was
als jongetje al gefascineerd
door geologie en praehistorie.
Na de middelbare school door
lopen te hebben, lifte hij kris
kras door de Verenigde Staten
en begon zijn eerste abstract-
expressionistische schilderijen
te maken. Hij trouwde met de
kunstenares Nancy Holt en
maakte twee jaar lang geen
„kunst" meer om daarna met
zijn eerste sculpturale objecten
voor de dag te komen.
In het voortdurende proces
van verandering, in de wijze
waarop de mens in de loop
van zijn bestaan met het land
schap is omgesprongen, vond
Smithson de bron voor zijn
werk. Hij zag zichzelf als „be
middelaar tussen industrie en
ecologie".
De earthworks, die hij uitvoer
de - hij heeft in zijn korte le
ven slechts drie grote buiten-
sculpturen kunnen realiseren -
moesten een magisch teken
zijn, een signaal, zoals de mens
dat door de eeuwen heen op
aarde heeft achtergelaten, van
Stonehedge tot Egyptische py-
ramide.
Mee-veranderen
Smithson wilde niets minder
dan de aarde mee-veranderen,
het aanzicht van de aarde wij
zigen. Het veranderlijke en te
genstrijdige in de natuur boei
den hem. Hij eiste onbruikbaar
geworden „waste-land" (ver
knoeid land) op voor de kunst,
zoals vervallen mijnen en
oude steengroeven. Smithson
zag „geen hoop voor de logica"
en noemde zijn werk een „stil
le katastrofe van geest en ma
terie".
Hij maakte deel uit van een
generatie kunstenaars die in
de jaren zestig afstand namen
van traditionele kunstwaar-
by De 0<««-TW)ly
den. Hij had contact met Carl
Andre. Sol Lewitt en Don
Judd, kunstenaars van de Mi
nimal Art.
Smithsons vroege werk be
stond vooral uit reeksen van
gestapelde kubusvormen die
associaties oproepen met kris
tallen, zoals men die in de aar
de kan aantreffen. Later zou
hij de aarde zelf naar het mu
seum brengen: grondmonsters
in kratten stelt hij dan ten
toon en geeft aan de hand van
kaarten en teksten aan waar
hij de grond vandaan heeft en
welke bijzonderheden de mon
sters in zich bergen. Hij vindt
het begrip „non-sites" uit, de
niet-ruimtes, lokaties van ver
vreemding.
Niemandsland
Nog weer later gaat Smithson
ter plaatse werken op door
hem gekozen terreinen, vaak
niemandsland tussen stedelijke
bewoning en ongerepte na
tuur. Een voorbeeld: hij laat
tonnen asfalt van een helling
glijden, symbool voor de steeds
werkzame natuurkrachten, die
langzaam het aanzien van de
aarde veranderen. Hij maakt
dijkvormige lichamen die in
het water liggen, zoals in april
'70 in Utah „Spiral Jetty", in
Emmerschans „Broken Circle"
en „Amarillo Ramp", het pro
ject dat posthuum, door zijn
vrouw en collega-kunstenaar
Richard Serra voltooid zou
worden. De spiraalvorm vond
hij in de natuur en in de aan
die natuur ontleende kunst
van oude culturen. Smithson
bracht heden en verleden,
mens en natuur, het organi
sche en artificiële tot elkaar.
De vele werktekeningen, die
Smithson maakte en die nu in
het museum Kröller-müller te
zien zijn, geven een beeld van
de intentie van de Amerikaan.
Zij dienen niet gezien te wor
den als door hem voltooid ge
achte kunstwerken, maar als
getekende gedachten, als in
vallen, notities en werkplan
nen. In het museum is twee
maal daags Smithsons film
„Spiral Jetty" te zien.
THOM STROINK
OTTERLO In 1971 kwam
de Amerikaanse beeldend
kunstenaar Robert Smithson
naar ons land om er iets voor
de tentoonstelling „Sonsbeek
buiten de perken" te maken.
In de buurt van Emmen, in
een zandafgraving, verrees
toen de „Spiral Hill". Aanvan
kelijk wilde hij de spiraalvor
mige heuvel uit turfblokken
optrekken en wit zand over
het onstane pad uitstrooien.
Smithson zag daar echter van
af en besloot de heuvel te con
strueren üit leem, verrijkt met
een laag zwarte aarde en van
wit zand een pad uit te zetten.
Vlakbij deze heuvel maakte
hij ook „Broken Circle", een
projekt waarin een grote rol
steen, „een waarschuwing uit
de ijstijd", de hoofdrol vervult.
..Broken Circle, Spiral Hill" is
het enige nog in Europa be
staande earthwork van Smith-
SHooTIH/r fHOr F WRE J
JvJtx ef
3. BIKK
«.jrrry
5. riooCI»^ Or
t Ov-T'r»' S'
-j
4fi fikken enrdt.
full <i I 1#
ID. fit rial
skt>1 -fr»""-
A*«sc*nc MO«JVT
yr'''wN v- pv a.*1 inclata Q)*wA
Een werktekening van Robert Smithson voor zijn earthwork „Spiral Jetty".
