John F. Kennedy:
mythe en werkelijkheid
met uw koningin
Wilhelmina
na
Dallas
ZATERDAG 19 NOVEMBER 1983
name voor wetten met betrekking
tot de burgerrechten en het kies
recht van negers, dat in het Zuiden
werd gesaboteerd, onder meer door
kiesexamens (met vragen als „hoe
veel bellen zitten er in een stuk
zeep") en. waar dat wenselijk leek,
terreur. In de schuldige rouw na
zijn dood kon de politieke oogst
van Kennedy worden binnenge
haald onder de vlag van de „Great
Society" van Lyndon Johnson, een
sociaal program met grote diepgang
dat zou vergaan in de oorlog in
Vietnam. De belofte kon pas waar
gemaakt worden na zijn dood. Vol
gens Kenneth O'Donnell, een van
de vele biografen van Kennedy,
was de jonge president van plan om
na een vrijwel zeker lijkende her
verkiezing in 1964, een einde te
maken aan het hopeloze avontuur
in Vietnam. Hij was er van over
tuigd, aldus O'Donnell, dat het volk
hem daarom zou vervloeken en
verafschuwen. Het is nooit zover
gekomen. De Cubaanse raketcrisis
in oktober 1962 toonde een Kenne
dy die. voorzichtig geworden door
het Varkensbaai-fiasco, een gezond
wantrouwen had tegen de haviken
die militaire interventie bepleitten.
Hij vond een vreedzame oplossing
en men kon hem in juni 1963 aan
de American University de bel ho
ren luiden voor ontspanning, het
begin van de dooi. Het Witte Huis
leverde triomfantelijke veldslagen
tegen racisten als George Wallace
en Ross Barnett en de Kennedy's
werden de kampioenen van de
zwarte Amerikanen die toen de
laatste officiële barricaden van het
racisme begonnen af te breken.
Het Amerikaanse weekblad
„Time" citeert, in een essay over de
vraag hoeveel positieve werkelijk
heid er achter de Kennedy-mythe
schuilgaat, een onderzoek van Ro
bert K. Murray van de Pennsylva
nia State University, die duizend
historici heeft gepeild over hun
taxatie van John F. Kennedy. Ze
zetten hem met zijn allen op de
dertiende plaats in het gezelschap,
in de categorie „presidenten die bo
ven het gemiddelde uitstegen". De
top wordt volgens de geleerden ge
vormd door Abraham Lincoln.
Franklin Delano Roosevelt. George
Washington en Thomas Jefferson
en de sub-top door Theodore Roo
sevelt. Woodrow Wilson, Andrew
Jackson en Harry S. Truman,
de president die het bevel gaf tot
het werpen van atoombommen op
Japan. Na Truman volgt het gezel
schap zeer goede, boven het gemid
delde uitstijgende presidenten. In
de volgorde van de duizend geleer
den: John Adams, Lyndon John
son, James K. Polk, John Kennedy.
James Madison, James Monroe.
John Quincy Adams en Grover
Cleveland. Het is een zeer respecta
bele plaats voor een president die
een legende werd en die de illusies
van een generatie mensen met zich
meenam in het graf.
BERT VAN VELZEN
kinderen meer. Vroeger was het
een hele bedoening. We deden
spelletjes, hadden heerlijk snoep,
zongen liedjes en twee leden van
de Union kwamen, verkleed als
Sinterklaas en Zwarte Piet, cadeau
tjes uitdelen. De kostuums moeten,
als ik het goed heb, nog ergens in
een kast liggen".
„Enige tijd geleden zag het er naar
uit dat we ons gebouw kwijt zou
den raken. Maar door het verhuren
van de benedenzaal en een deel
van de tuin kunnen we ons voorlo
pig redden. Bovendien laten we
sinds enige tijd gewone Srilanka-
nen toe. Zij komen hier een partij
tje biljarten en wat drinken. Maar
ze zijn geen burghers en hebben
daarom geen stemrecht".
Als oude vrienden
Anderhalve week later bezoeken
we opnieuw de Dutch Burgher
Union. Gerald Holsinger, die in het
clubgebouw blijkt te wonen, ont
vangt ons als oude vrienden. Maar
tot zijn spijt heeft hij geen andere
leden van de Union kunnen vin
den om met ons een praatje te ma
ken. „De echte burghers komen al
leen nog naar jaarvergaderingen en
grote parties", zegt hij, zoals steeds,
met weemoed in zijn stem.
In de bovenzaal, waar grote venti
latoren aan het plafond de hitte
nauwelijks kunnen verdrijven, pra
ten we het laatste kwartiertje van
ons bezoek vol. Gerald Holsinger
dwaalt met zijn gedachten opnieuw
tientallen jaren terug. Vol vuur
vertelt hij over de Tweede Wereld
oorlog, toen Ceylon nog Ceylon
was. Hij herinnert zich de Japanse
aanval op Colombo. „Omdat ik mij
toen al veel met radio bezighield,
heb ik ze in de oorlog allemaal ge
hoord: Churchill, Roosevelt, Stalin
en Hitler. Nog steeds luister ik veel
naar de radio. Het mooiste vind ik
Engelse en Amerikaanse muziek
uit de jaren vijftig". Wanneer het
gesprek bij het Britse koningshuis
belandt, is het voor ons de hoogste
tijd om te gaan. „Ik herinner me de
koningin-moeder. Zij was een heel
aardige jongedame", zegt Holsinger,
terwijl wij ons met enige moeite
losmaken van deze alleraardigste
Dutch burgher. „I am very sorry
dat jullie al weg moeten. Het was
erg leuk weer eens iemand uit Ne
derland te zien. Dat land heeft bij
ons een bijzondere plaats. By the
way, hoe gaat het eigenlijk met jul
lie koningin Wilhelmina?"
JOS TIMMERS
door Goldwater-republikeinen al
bitter geklaagd dat de verkiezings
overwinning van Kennedy in 1960
was gestolen, dank zij een handige
ingreep van de burgemeester van
Chicago, „Koning" Richard Daley,
die legioenen doden kon oproepen
van de kerkhoven om te gaan
stemmen. Er waren zwevende kie
zers, die pas na lang dubben hun
keus konden bepalen, maar Daley
had horizontale kiezers, de zoge
naamde „graveyard vote" die hij
naar zijn hand kon zetten. Links
georiënteerde geesten halen nu uit
de befaamde inauguratierede van
John Kennedy elementen van
Koude-Oorlogsretoriek. Begon hij
zijn ambtstermijn niet met de uit
bouw van het rakettënbestand en
een soort nationale atoomschuilkel-
der-neurose?
De Kennedyregering leed ook ern
stig aan Castritis: het fiasco van de
Varkensbaai, de mislukte invasie
van Cuba was er het gevolg van,
alsook pleidooien van mannen als
Robert McNamara om Castro, door
middel van explosieve sigaren, gif
of door de mafia uit te voeren Ja-
mes-Bondacties, uit de weg te rui
men. De Kennedy-regering, zo zeg
gen de revisionisten, liet zich op
het gebied van de burgerrechten
leiden door de gebeurtenissen, in
plaats van zelf de toon aan te ge
ven. De „Ierse Mafia" rond Kenne
dy had weinig geduld met de ele
gante bedenksels van Adlai Ste
venson, een man met een scherp
oog voor ethische en morele belem
meringen. De Kennedy-legende is
ook ingedeukt door het noodlottige
avontuur van Edward Kennedy in
Chappaquiddick, waar Mary Jo
Kopechne in zijn onbekwaam be
stuurde auto verdronk. Ted was
een indiscreet vrouwenjager met
een Ierse dorst, zo werd er gemom
peld. Later kwam uit de archieven
van de FBI-baas Herbert Hoover
de mededeling dat John Kennedy
een zekere Judith Campbell naar
zijn presidentiële bed had weten te
lokken, die, hoe gevaarlijk, connec
ties had met een mafioso als John
Roselli.
We hebben nog steeds heimwee
naar Kennedy. Het was, in 1960,
alsof er een frisse wind was opge
stoken en alles dat was vastgelopen
zich weer begon te bewegen.
Dwight Eisenhower, wiens bewind
men achteraf als prudent mag be
schouwen (en dat is in een gevaar
lijke wereld al heel wat) was een
wat saaie oude man die graag met
een golfballetje in een zandbunker
worstelde en voor wie de Engelse
grammatica een gevaarlijk mijnen
veld was. Het image van John
Kennedy was actie, vernieuwing
en de grenzen van het mogelijke
werden verlegd naar de New Fron
tier en de ruimte. De taal die John
F. Kennedy hanteerde leek spe
ciaal ontworpen om die nieuwe
geest te verpakken; die taal borrel
de van werkwoorden die geladen
waren met actie en beweging en er
zaten magische frasen in, die
schrander zijn getypeerd als „om
keerbare regenjas-proza": „Vraag
niet wat uw land voor u kan doen,
maar wat u kunt doen voor uw
land" en „Wij zullen nooit onder
handelen uit vrees, maar nooit vre
zen te onderhandelen".
Er zijn uitspraken van Kennedy
die, evenals de beroemde „I have a
dream"-rede van Martin Luther
King, voor altijd in de herinnering
blijven hangen. Van Nixon herin
neren we ons alleen de uitspraak „I
am not a crook" (ik ben geen
schurk). Het image, de taal en de
stijl hebben veel met de Kennedy-
legende te maken. Jackie met haar
uiterst kostbare smaak was toch
iets heel anders dan Mamie Eisen
hower en haar betrouwbare pony
of de hartelijke Bess Truman, die
tegen beter weten in bleef probe
ren het ruige taalgebruik van haar
man op te vijzelen (Hij moest ma
nure, mest, zeggen in plaats van
shit). Er waaiden een jeugdig elan
en idealisme uit het Witte Huis.
John Kennedy en Joannes XXIII
waren aan elkaar verwant. Uit het
Witte Huis en het Vaticaan kwam
in die dagen een geweldige inspira
tie en een belofte, die inmiddels
voor velen zo bitter dreigt te wor
den als gal. John F. Kennedy en
Paus Joannes werden symbolen
van hoop.
Politieke oogst
De vraag hoe John F. Kennedy
door de geschiedenis zal worden
beoordeeld is niet gemakkelijk te
beantwoorden. Lyndon Johnson
heeft Kennedy-projecten door het
Congres kunnen rammen, die Ken
nedy zelf niet zou hebben kunnen
verwezenlijken. Dat geldt met
voorvaderen
de gehele wereld
nagelaten. Een
nden met een rijke
nalatenschap is Sri
aast munten, forten,
n kanalen uit de tijd
ereenigde
che Compagnie zijn
)g Srilankanen, die
Hollands bloed in de
hebben: de Dutch
-^js van Ceylon, een in
i Jeden grote en
Tijke maar
eef\>ordig langzaam
pnde bevolkingsgroep,
irslaggever Jos
was op Sri Lanka en
zoek naar leden van
F^jlandsche Burger
^jfHging van Ceylon".
jfg&O Nergens op Sri Lan-
Hollandse invloed" op de
$nis van dit eiland duide-
|feu!rkbaar dan in het gebouw
Dutch Burgher Union,
i we er na veel omwegen
Ij arriveren, valt in het gro-
t|| pand geen teken van le-
;speuren. Omdat het hek
xvallen tuinmuur en de
'oordeur niet op slot zijn.
tve naar binnen. Daar laat
rschildering er geen twij-
?staan, dat dit het gebouw
'utch burghers is. „Een-
(aakt macht", en „Holland-
ier Vereeniging van Cey-
er met grote letters ge-
nand op ons roepen rea-
mafcegeren we het bordje
ïndrs only" en klimmen voor-
tbuSe traP °P naar boven. De
•vee deuren links blijken
tten te zijn, maar achter de
lur rechts staat een lange,
man met blond haar.
iomt u uit Nederland? En u
meer weten over de Dutch
jUnion. How nice", is zijn
Is wij vertellen wie we zijn
We komen doen. „Wacht u
t\. Ik drink mijn afternoon-
om dan bij u".
waardoor we een grote
Wjnenstappen werkt als een
^jine. Deftige heren met Ne-
Bfle namen kijken vanaf de
ons neer. Allen zijn ooit
^Br van de Union geweest,
jangen lijsten met hun na-
ithonisz., Brohier, Jansz.
te linkerhand een groot bil-
irop blijkens een lijstje op
Gerald Holsinger: „Voor de oorlog, dat waren nog eens tij
den. Rond de piano liedjes zingen en op 5 december Sinter
klaas vieren".
het prikbord in 1965 voor de laatste
maal om de J.G. Paulusz. Billiard
Trophee is gespeeld. Recht vooruit
staat een boekenkast die, zo te zien,
al jarenlang gesloten is. Tussen de
spinraggen door zijn enkele titels te
ontwaren: Vaderlandsche Historie
in 21 delen; de Nederlandsch-Indi-
sche wetboeken, bewerkt door
W A. Engelberg; gebundelde me
moires van Dutch Governors en
Evangelische Gezangen.
Enorme bloei
De groep van 900 burghers die in
1796 op het eiland achterbleef toen
dit door de Britten van de Hollan
ders werd overgenomen, groeide in
de daarop volgende eeuw uit tot
een zeker 40.000 zielen tellende ge
meenschap. Om te voorkomen dat
de Hollandse identiteit geheel ver
loren zou gaan Engels was in
middels de voertaal geworden
werd in 1908 de Dutch Burghers
Union opgericht.
In de jaren voor de Tweede We
reldoorlog maakte de Union een
enorme bloei door. De zaal in het
Union-gebouw was het toneel van
talrijke feesten en partijen. In een
kast staan exemplaren van het
Journal of the Dutch Burgher
Union of Ceylon, het blad van de
burghers dat tussen 1908 en 1958
elke maand verscheen.
We pakken voorzichtig een paar
exemplaren. Bij het doorbladeren
verkruimelt het papier onder onze
vingers. Een vast onderdeel in de
journals, zo blijkt, was de genealo
gie van een burgher-familie. Niet
iedereen met een Hollandse naam
mocht zich burgher noemen. Een
compleet uitgeplozen stamboom
moest daarover uitsluitsel geven.
In het blad van oktober 1924 ruime
aandacht voor de genealogie van de
familie Van Ranzow, „waarvan nog
vrouwelijke afstammelingen in
Ceylon leven, maar die in de man
nelijke lijn is uitgestorven. We ge
loven dat er nog wel mannelijke
nazaten leven in Holland of Bata
via".
In andere „journals" onder meer
een bespreking van een begin deze
eeuw verschenen boek over de be
trekkingen tussen Nederland en de
Verenigde Staten, een vertaling
van een brief die C.A. Lorenz op 17
september 1854 vanuit logement De
Haas in Amsterdam naar vrienden
op Ceylon stuurde en de rubriek
„Huishoudelijke Onderwerpen".
„In deze rubriek", zo staat er, „zul
len we onder meer recepten geven
van gerechten die in vroeger dagen
erg in trek waren bij de Dutch
burghers". In het volgende maand
blad de beschrijving van een kar
bonade: „Karbonadje. Dit is de cor
recte spelling van een bekend Hol
lands vleesgerecht. Het woord bete
kent kotelet. Het stuk vlees wordt
gesneden, gebraden en vervolgens
door oudere huisvrouwen gekruid",
en het recept van Sugar Bread, dat
werd vertaald als „Tuikerbrood".
Betovering verbroken
Na de onafhankelijkheid van Cey
lon in 1948 maakte de nieuwe rege
ring het leven voor de burghers
steeds moeilijker, zodat zij met dui
zenden het land verlieten om bij
voorbeeld in Australië een nieuw
bestaan op te bouwen.
De Dutch Burgher Union heeft nu
nog zo'n 130 echte burgher-leden,
van wie de meesten de pensioenge
rechtigde leeftijd allang zijn gepas
seerd. Gerald Holsinger, de man
van de afternoon-tea die naar eigen
zeggen Zwitsers, Duits en Hollands
bloed in de aderen heeft, is een van
hen.
Zijn binnenkomst in de zaal ver
breekt de betovering van het verle
den. Want ondanks de prachtige
manier waarop hij vertelt over de
hoogtijdagen van de Union, staat
hij in zekere zin symbool voor het
verval van de burgher-beweging.
Hij leeft in 1983, maar zijn gedach
ten gaan bijna steeds ruim veertig
jaar terug.
„Voor de oorlog, dat waren nog
eens tijden. Elke avond kwamen
hier tientallen leden om wat te
drinken en te biljarten. Er waren
parties en feesten en we aten pof
fertjes. In de oude maandblaadjes
die u daar hebt staat achterin een
lijst met activiteiten, zoals bridge-,
dans- en zangavonden. In de bene
denzaal zongen we bij de piano
oude Engelse en Amerikaanse lied
jes. En op 5 december was er na
tuurlijk Sinterklaas. Dat hebben we
jaren geleden voor het laatst ge
vierd, er zijn nauwelijks burgher-
LntTGTON In de
lanse volksziel zetelt
?t de^as^inëton hoog ver-
boven alle aardse
n. Hij is de grootste
erij van Amerikaanse
ten, bijna een god.
rvice gedachte dat hij zich
lOp.lten tanden door lange
lariijeeft moeten heenkna-
t niets af aan zijn luis
te Abraham Lincoln,
Jefferson en Franklin
'Roosevelt worden tot
H^Bentiële halfgoden ge-
IbnToen hij twintig jaar
['Jjj op 22 november in
ftSaoor Lee Harvey Os-
nog onbekende sa
neerders werd ver
wint was John F. Kennedy
fBlng president als Ro-
JJJagan. Er begon on-
BWjk een soort canonisa-
s§jfj§. Hij werd zonder
ingedeeld in de Lin-
^Hsse, er ontstond een
^K-mythe.
atree van John F. Kenne-
Witte Huis werd de aan-
"IUS0en voor de vestiging van
tt kastie: R°hert Kennedy zou
overnemen van John en
tWlKennedy ging op mars
Tov*Witte Huis toen ook Ro-
j 5 juni 1968, door Sirhan
3ena Los Angeles werd ver-
2flalcolm Muggeridge, ooit
Icteur van Punch, schreef,
i van de elegante stijl van
edy's, een verhaal onder
Aan het Hof van Koning
ontstond, aan de oever
Dtomac in Washington een
lern Versailles, waar Pa-
i en Strawinski optraden,
leerden van Harvard de
^■ielpen weven en de klei-
Jfëlne met haar pony Macaro-
gfBeld vertederde. Het presi-
van Kennedy was een
S. In duizend dagen die ein-
een nachtmerrie. Sedert
in Dallas heeft Amerika
meer gehad: Vietnam, de
Martin Luther King in
de moord op Robert
de opstanden in de geet-
grote steden, de trau-
het aftreden van Ri
de verkiezing van
de hulp van de Ayatol-
van de koude
de dood van John F.
men in de krant nos-
ïschouwingen lezen over
bewind" (De
1964). De Ken-
heeft een jaar of tien
Toen zijn de revisionis-
gekomen die, cynisch
>or Johnson en Nixon,
zijn gaan
werd er
Mei de entree van John F. Kennedy (links) in het Witte Huis werd de aanzet gegeven voor de vestiging van een dynastie: Robert (midden) zou de
toorts overnemen van John en Edward (rechts) ging op mars naar het Witte Huis toen ook Robert - op 5 juni 1968 werd vermoord. Na felle aanvallen op
zijn privé-leven haakte hij af.
Het gebouw van de Dutch Burgher Union in Colombo.
