finals
El Salvador:
te laat voor
mildheid?
3-
„Je houdt h
niet voor
mogelijk ho
gewelddadij
deze aardigi
mensen zijn
ZATERDAG 12 NOVEMl
Door het kogelvrije glas van de Amerikaanse ambassade-auto, een blik op het partijbureau van de christen-democraten. Tonnen en
zandzakken tegen de doodseskaders
Onze correspondent in de
Verenigde Staten Mare
de Koninck, maakte een
tweeweekse reis door
Midden-Amerika. De
serie die hij over zijn
ervaringen schreef,
pretendeert geen politiek
uitgebalanceerd verslag
te zijn, maar een
schildering van het
veelal onthutsende
„bovengrondse" leven.
Op 29 oktober werd
aandacht besteed aan
Guatemala, op 5
november aan Honduras.
Vandaag is de
schijnwerper gericht op
El Salvador.
Nicaragua en Costa Rica
komen nog aan bod,
gevolgd door een
politiek-militaire analyse
van de ontwikkeling in
geheel Centraal-
Amerika.
SAN SALVADOR De weg van
het vliegveld naar de hoofdstad
San Salvador is dertig kilometer
lang, eenzaam en aardedonker. De
auto die ons vervoert is van de
Amerikaanse ambassade. De ramen
zijn dubbeldik gemaakt met kogel
vrij glas en de rest van de carrosse
rie is aan de binnenzijde met extra
stalen platen bedekt. Het regent
onbedaarlijk. Niemand in de auto
zegt een woord. Iedereen weet dat
de guerrilla op deze weg herhaal
delijk aanvallen heeft uitgevoerd
en dat een Amerikaanse ambassa
dewagen een aantrekkelijk object
is. Plotseling drukt de chauffeur
krachtig op de rem. Vanuit het
spookachtige duister komt een mar.
in gevechtspak en met een machi-
hegeweer op onze stilstaande w;.-
gen toegelopen. Hij blijkt een rege-
Tingsmilitair, die het verkeer con
troleert. We halen opgelucht adem.
"Wie zich in gevaar acht is dank
baar voor elke bescherming, of die
^riu van rechts komt of van links.
In het comfortabele hotel valt de
laatste spanning van ons af. Het is
-droog geworden en bij het verlichte
zwembad strooit een orkest Spaan
s-se akkoorden in de zwoele avond
lucht. Sinds in El Salvador de bur-
- geroorlog de toeristen weghoudt,
•leeft het hotel van buitenlandse
jölirnalisten. Een Canadese collega
zit aan de bar. Hij klaagt dat hij
moeilijk de leiders van de politieke
partijen en, van de guerrilla te spre
ken kan krijgen. „Iedereen
schermt zich af. Er zijn in dit land
in de afgelopen drie jaar veertig
duizend politieke moorden ge
pleegd. Niemand vertrouwt ie-
mand".
Zaterdagochtend schijnt een hevige
tropenzon op San Salvador. De stad
is de modernste van heel Midden-
Amerika. Er is druk verkeer in
de brede avenues. In de talrijke
parken staan bomen en planten in
oogverblindende bloei. Het is altijd
•lente in dit paradijselijk heuvelland
- aan de Stille Oceaan.
In de gepantserde auto arriveren
-we bij de Amerikaanse ambassade,
die van buiten op een concentratie
kamp lijkt. Op alle hoeken in de
vijf meter hoge muren zijn wacht
torens gebouwd, waarop zwaar be
wapende militairen de omgeving
•afturen. Voor we de poort van deze
-vesting door mogen, valt een van
de bewakers op zijn knieën om de
Onderkant van ons vervoermiddel
op kleefbommen te inspecteren.
Binnen de muren staat het ambas
sadegebouw in een sprookjesachtig
-ifnooie tuin. En binnen het gebouw
- worden we door diverse diploma
ten uit Washington bijgepraat over
'de ontwikkelingen in El Salvador.
Dit (met 4,8 miljoen mensen) over-
- bevolkte landje ter grootte van half
- Nederland zuchtte tientallen jaren
achtereen onder militaire dictators,
maar heeft sinds de „vrij eerlijk
-verlopen" verkiezingen van maart
•-.'1982 een burgerregering, waarin
alle vier de grote politieke partijen
-zitting hebben en waarvan de par
Duizenden kleine boeren en hun gezinsleden wonen nu op een „eigen"
stuk grond.
tijloze president Magana de leiding
heeft.
Als belangrijkste programmapunt
is de regering thans de meest pro
gressieve landhervorming aan het
doorvoeren die enige Latijnsameri-
kaanse staat ooit heeft gezien. In
„fase 1" zijn alle „haciënda's" van
meer dan 500 hectaren onteigend
en ondergebracht in coöperaties
van landarbeiders, die nu zelf eige
naar zijn geworden. In fase 3 heb
ben alle landarbeiders en pachtboe
ren die op een eigendom van min
der dan 100 hectaren werkten, het
recht gekregen die grond via
een overheidsbank in stukken
van minimaal 7 hectaren op te ko
pen. In totaal is nu 22 procent van
de Salvadoraanse landbouwgrond
herverdeeld en hebben duizenden
„campesino's" (kleine boeren) en
hun gezinsleden daarvan geprofi
teerd.
Maar achter de fraaie statistieken
staat de grimmige werkelijkheid
dat de belangrijkste fase 2
(herverdeling van eigendommen
tussen 100 en 500 hectaren) wegens
politieke botsingen binnen de rege
ring waarschijnlijk niet meer door
zal gaan en dat de fase 1- en 3-boe-
ren letterlijk onder vuur liggen van
zowel de rechtse doodseskaders als
van de linkse opstandelingen.
Lange messen
De guerrilla's vinden de landher
vorming maar een sociale schijn
vertoning, omdat de regering onder
meer via landbouwprijspolitiek en
het toestaan van rechtse terreur de
kleine boeren arm en angstig zal
houden. „Zodra de nieuwe coöpera
ties hun suikerriet gaan planten
wordt er geschoten vanuit de ber
gen", zegt een Amerikaans diplo
maat. De guerrillatroepen, waarvan
de FMLN de belangrijkste groep is,
tellen naar schatting 5000 tot 7000
man. Ze zijn zeer gedisciplineerd
en beschikken over de mobiele ra
diozender „Wij zullen overwin
nen", die op vaste uren overal in
het land te horen is. Het belang
rijkste doel is de vernieting van
's lands economie. Daartoe blazen
ze bruggen op en plegen ze voorna
melijk aanslagen op het elektrici
teitsnet. Vorig jaar heeft een derde
deel van El Salvador (het gebied
ten oosten van de Lempa-rivier)
gedurende een derde van de tijd
zonder stroom gezeten. Hetzelfde
landsdeel is grotendeels feitelijk in
handen van de guerrilla. Het rege
ringsleger heeft er een speciale
Amerikaanse helikopter ingezet,
waarmee men niets anders doet
dan opgeblazen elektriciteitspalen
vervangen en leidingen weer aan
elkaar knopen.
Ook de provincie San Vicente, vijf
tig kilometer oostelijk van de
hoofdstad, en Chalatenango in het
noorden zijn door de opstandelin
gen tot „bevrijd gebied" verklaard.
Ze vallen er voortdurend de posten
van het Salvadoraanse leger aan.
„Die posten bestaan uit een man of
veertig. De guerrilla trekt daar om
heen tienmaal zoveel mensen sa
men en wint dus altijd". Volgens de
Amerikanen hebben de opstande
lingen jarenlang via geheime trans
porten door de lucht en overzee
massa's wapens en tal van instruc
teurs aangevoerd gekregen vanuit
het met Cuba en de Sovjet-Unie
verbonden Nicaragua. Maar die be
voorrading is nu door het Salvado
raanse leger goeddeels afgesneden.
Het nationale leger telt 40.000 man.
De Amerikaanse militaire bemoeie
nis met El Salvador bestaat behalve
uit wapenzendingen uit 55 militaire
instructeurs. Zij zijn ingeschakeld
in de speciale training van 36
nieuw gevormde „contrasubversie-
ve" bataljons, die zich in anti- guer
rilla-acties bekwamen. Een van de
Amerikaanse instructeurs ver
klaart: „Je houdt het niet voor mo
gelijk hoe gewelddadig dit volk is.
Het zijn aardige mensen, maar ze
hebben nu eenmaal de culturele er
fenis om hun geschillen op bloedige
wijze te beslechten. Voor het uit
schakelen van een guerrilla-een
heid leren we ze om met drie in
plaats van met vier groepen te ope
reren: een omsingelings-, een aan-
vals- en een steungroep. Zij plach
ten daarnaast nog een macheta-
groep te hebben. Dat zijn de jon
gens met de lange messen, die de
zaak folkloristisch afwerken".
In maart 1984 zullen er in El Salva
dor, zo heeft de regering beloofd,
nieuwe presidentsverkiezingen
plaatshebben. De grootste rivalen
zullen opnieuw zijn José Napoleon
Duarte voor de vooruitstrevende
christen-democraten (de partij die
de landhervorming en de onteige
ning van banken en export-indus
trieën doorvoerde) en de aartscon
servatieve Roberto d'Aubuisson
van de Arena-partij, door velen ge
zien als de inspirator van de ge
vreesde doodseskaders.
Thans hebben de christen-demo
craten van de zestig parlementsze
tels er 24 en Arena 19. Inspannin
gen van de regering zijn er op ge
richt de guerrilla de wapens te
doen neerleggen en als linkse poli
tieke partij te laten deelnemen aan
de presidentsverkiezingen die voor
volgend jaar zijn gepland. Er is bin
nen de regering een „vredescom-
missie" opgericht die tot dusver
weinig vruchtbare gesprekken
buiten het land voert met de
politieke leiders van de opstande
lingen. „Wij schatten dat uitgespro
ken links in vrije verkiezingen zo'n
15 procent van de stemmen zou
kunnen krijgen. Het lijkt er op dat
ze daarom niet geïnteresseerd zijn
in verkiezingen", aldus een van de
Amerikaanse waarnemers in San
Salvador.
Fascistisch
Die middag gaan we een stukje
landhervorming in de praktijk be
kijken. We verlaten de hoofdstad
in westelijke richting. Langs ons
glijden lemen hutten en wuivende
bananebomen met in hun schaduw
de eeuwige koffieplanten. Op smal
le lapjes grond groeien suikerriet
en rijst. Aan de oever van een klei
ne rivier doen vrouwen de was.
In de stad Armenia zijn de straten
onverhard, de huisjes donkere ho
len in de pijnlijk felle zon,, de kin
deren in lompen gehuld en de
zwerfkatten en -honden mager als
de dood. Na een bocht verandert de
straat in een steil afdalende land
weg. Even later lopen we met 12
campesino's in een lange rij door de
jungle van El Salvador naar het
nieuw verworven land. Felge
kleurde vogels schreeuwen gal
mend door de wildernis. Als we
uitkijken over de open plek, waar
op suikerriet groeit, vertellen de
„fase 1-boeren" dat de oorspronke
lijke eigenaar hen aanvankelijk
van het land had gejaagd en er
handlangers op aan het werk had
gezet, opdat die de percelen zouden
kunnen aankopen. „Maar het leger
is gekomen om ons er weer op te
zetten". Hun woordvoerder, de
trotse boer Erasmo Caceres, vertelt
een gezin met twaalf monden te
moeten voeden. „Het gaat nu veel
gemakkelijker dan vroeger, want
het land is nu van ons zelf en we
werken harder".
We rijden terug naar San Salvador
met de onbeantwoorde vraag hoe
typisch dit stukje landhervorming
is voor de rest van het land, waar
ver van de hoofdstad behal
ve de guerrilla's, de doodseskaders
en afgezonderde legereenheden
vrij spel hebben. De tocht gaat over
de Panamerican Highway, een
smalle tweebaansweg die ten oos
ten van de hoofdstad sinds enkele
dagen. was afgesloten omdat de op
standelingen hem in handen had
den. In de berm sjouwen vrouwen
en meisjes met zware bossen hout
op het hoofd. De mannen verplaat
sen zich, zonder bepakking, gemo
toriseerd. Ze puilen in grote trossen
uit streekbussen en vrachtwagens.
Maandagochtend zit aan een don
kere ovale tafel in een sober ver
trek mgr. Ricardo Urioste, vicaris-
generaal van het aartsbisdom San
Salvador. Hij is geladen. „De over
grote portie van het geweld in dit
land komt van uiterst rechts. Van
de veertigduizend doden in de af
gelopen drie jaar komen er 32.000
op rekening van fascistische groe
pen. En er zijn vandaag in El Sal
vador maar twee moordzaken juri
disch in onderzoek. Eén daarvan is
door Amerikaanse druk de
moord op vier Amerikaanse non
nen. De regering wil blijkbaar ex
treem-rechts niet controleren. En
toch zegt president Reagan over El
Salvador, om zijn economische en
militaire hulp aan dit land te ver
dedigen, dat „de mensenrechtensi
tuatie hier verbetert". Dat is objec
tief onwaar. De doodseskaders zijn
sinds enkele weken actiever dan
ooit. Deze week heeft de „Maximi
lian Hernandez Brigade" openlijk
toegegeven vier vakbondsleiders te
hebben vermoord. Zij komen nooit
voor de rechter. De meeste rechters
zijn trouwens vermoord".
De bisschop zet de verlammende
spiraal van de terreur uiteen. Hoe
getuigen van politieke executies
niet naar de politie durven lopen
omdat de betrokken ambtenaar zelf
tot een moordbrigade kan behoren.
Hoe niemand bij een krant zal aan
kloppen omdat die krant zijn of
haar verhaal toch niet durft te pu
bliceren. „In dit land is geen pers-
censuur nodig. Bij kranten die te
ver gaan worden bommen ge
plaatst, zoals ook het katholieke ra
diostation is opgeblazen. We zijn in
de situatie terechtgekomen dat
voor de mensen elke stap naar
rechtvaardigheid tegen hun eigen
belang is. Dat is eigenlijk al eeu
wen zo. De bevrijding uit de slaver
nij maakte de Salvadoranen armer
dan tevoren. En nu betekent een
verzoek om gerechtigheid meer
kans om vermoord te worden".
Bedelaars
Het aartsbisdom heeft in San Sal
vador een eigen mensenrechtenbu-
zitterschap van het parlement in de
wacht heeft gesleept en als leider
van „Arena" door bijna iedereen in
het land de dirigent van de doods
eskaders wordt geacht. Hij toont
zich in een vergaderzaal van het
Assemblee-gebouw een groot voor
stander van democratie en bescher
mer van mensenrechten. „Ik heb
de macht om die excessen te stop
pen. Wij verwerpen dit soort acties
met kracht. De kerk verdient alle
steun in haar strijd er tegen".
Maar, vindt d'Aubuisson, jaren ge
leden is de guerrilla met het ge
weld begonnen. „Links begon met
ontvoeren, kapen en doden. En zij
werden, onder meer in Europa, als
helden, als Robin Hoods afgeschil
derd. Het geweld van rechts is een
reactie daarop". De Arena-leider
meent dat het geregelde leger van
El Salvador in kwaliteit is verbe
terd en dat de FMLN-guerrilla in
het defensief is. „De opstandelin
gen zijn weer begonnen met ban
ken, apotheken en winkels te over
vallen. Dat wijst er op dat ze fun
damentele tekorten hebben".
Overigens heeft volgens d'Aubuis
son „de christen- democratische
partij evenveel schade aan het land
berokkend als de gewapende guer
rilla. Zij hebben de economie van
het land te gronde gericht en ons
weer tot bedelaars gemaakt", aldus
geeft de Arena-voorman een voor
proef van de verkiezingsstrijd van
volgend jaar. De landhervorming
vindt hij op zichzelf geen ramp,
maar hij verzet zich tegen de door
voering er van omdat „de landar
beiders geen boeren zijn, hun bezit
Roberto D'Aubuisson staat ons te woord. De leider van de'extreem-
-rechtse Arena-partij zop het brein zijn achter de slachtpartijen die de
doodseskaders dagelijks aanrichten onder recht zoekende Salvadora
nen.
reau in het leven geroepen, waar
dagelijks tientallen burgers aangif
te komen doen van de verdwijning
van of de moord op een hunner ge
liefden. Hoofd van het bureau is de
zo verzekert ons een Ameri
kaans diplomaat „onvoorstel
baar dappere" Maria Julia Hernan
dez. Voor haar is het geen vraag
dat mensen uit het leger, eventueel
tevens lid van Arena, de moorden
uitvoeren. Ze rijden rond in auto's
zo weet ze van talloze getui
gen waarin zich elektrische
martelapparatuur bevindt. Dezelf
de auto's met dezelfde nummerbor
den zijn aangetroffen op parkeer
plaatsen van kazernes. Een van de
sterkste bewijzen is dat het spoor
van verdwenen mensen kon wor
den gevolgd tot op afstanden waar
voor men meer militaire controle
posten heeft moeten passeren.
Maria Julia Hernandez houdt de
verschrikkelijke statistieken nauw
gezet bij. Alleen al in de maand au
gustus werd op haar bureau de
moord gemeld op 323 politiek of
maatschappelijk actieve mensen en
kleine landhervormingsboeren. Le
ger en paramilitaire groepen waren
voor 318, de linkse guerrilla voor
vijf doden verantwoordelijk. In de
zelfde maand hadden twaalf „ver
dwijningen" plaats, waarvan de er
varing leert dat er bijna niemand
van terugkeert.
Voor ons volgen vandaag de ont
moetingen in San Salvador elkaar
in een moeilijk te verwerken tem
po op. De volgende gastheer is Ro
berto d'Aubuisson, die na de ver
kiezingen van vorig jaar het voor
niet kunnen beheren en grote de
len van de grond thans vruchteloos
liggen".
Rijk
Even later zitten we in het met
zandzakken en schietklare soldaten
beveiligde hoofdkantoor van de
christen-democratische partij, waar
onder-voorzitter José Antonio Mo
rales Ehrlich (Napoleon Duarte's
„twpede man") zegt: „Oh ja, ja, na
tuurlijk is het Arena die achter de
dagelijkse moorden met de afgesne
den kelen zit. Dat wil zeggen, er
zijn mensen van Arena die dat
doen. Maar ook mensen uit het be
drijfsleven en van het leger. Er
leeft daar zulk fascistisch extremis
me".
Volgens Morales Ehrlich biedt Are
na aan het leger politieke macht
aan, indien Arena de verkiezingen
wint „en als ze verliezen zullen ze
het spel van de staatsgreep gaan
spelen". Velen, ook in Amerikaan
se kringen in San Salvador, maken
geen geheim van hun vrees dat een
gekozen regering-Duarte jiiet geto
lereerd zal worden door de leger
leiding. Hetgeen voor Washington,
dat nu in Midden-Amerika hele
maal de kaart van de voortschrij
dende democratie speelt, in de
strijd tegen de guerrilla een onge
nadige gezichtsbeschadiging zou
betekenen.
Volgens christen-democraat Ehr
lich is er ondanks alles een groei
end aantal leidende mensen in de
Salvadoraanse politiek en in het le
ger dat genoeg heeft van
vergieten en zich realise!
enige manier om de gue
de overwinning af te 1}
blijvende economische en
steun van de Amerikani
steun dreigt weg te vallei]
niet president Reagan dai
Amerikaanse Congres vo
in het democratisch proc
strijding van de rechtse t
voorwaarde maakt. f G'
„Wij zijn de enige partijLug
Salvador de eerlijke krl,^
dienst van het land kan sf1
kunnen zowel met rechfsp^
links praten. Ik heb het ftje.
veel regeringen in W^rm
ook gaan inzien dat alle»n s
van rechts ons nog niet v[rcj(
het land in handen van f
te geven".
De dag is voorbij en we
El Salvador, waar de gevjf E
dood ook deze nacht wete r
zijn gang zal gaan, niet jd,
mens gesproken. De a
houdt zich in dit land 4 j
ondergronds.
De laatste ochtend in EFe^
brengt ons naar de hoogsBH
naris in het land, tevens i. B
wie velen hun laatste h^el
rugkeer naar binnenlanjjnr
hebben gesteld: preside? H
Magana. -nJJ
Hij is een vriendelijke, d
me en verlegen zestigerltral
voor u niet meer dan eeten
trekken", zegt hij. „Ik hl
spraak met de tandarts. QDC
mijn eigen tandarts, wan] *7
veiligheidsagenten die iloeI
heen moet toestaan zo£t
wachtkamer niet ingaaitroi
ga ik naar het militair h(dei
In het statige Spaans-kolc ve
sidentieel paleis verzekert
dent zijn Europees gehoi
zijn best doet het leger en^ur
heidsdienst te zuiveren vAon
mers in de doodseskadegtei
het is niet gemakkelijk. If v<
bang. Jammer genoeg duer
daarom in het buitenlamp
makkelijk dat ook de hui
tieke leiding van het !um
deugt. We krijgen weik0te
voor de ontwikkeling vain c
mocratie. In West-Eur<]vat
men hoogontwikkelde n r
tieën heeft, begrijpt menVer
blemen niet die wij no|r h
Maar gelukkig krijg ik kest,
maanden toch het idee dl,
gen gaan geloven dat ikin
doe". er
in eigen land aanvaard jt
dat zijn regering politie[,soi
pleegt met de g jn
FMLN-guerrilla. „Wij he
hen over te halen om a%rt
mocratisch proces deel p
Maar een politieke oplossCju
tijd via verkiezingen mol je<
de guerrilla zal zich aan c^g
moeten onderwerpen ofy e
kunnen nemen aan de^s
macht". ,is
Het Salvadoraanse staats^rcj
sluit desgevraagd met zijl
sociale rechtvaardigheid^,
moreel aanvaardbaar ocan
zijn in dit arme land?",aar
vraag. Z(
„Dit is een politiek-f£on
vraag. Ik ben zelf rijk. H< pg
op zich is alleen een prolj^
dat er zoveel armen zijnde,
's avonds een fles Chabli^ j,
evenveel geld kost als wajch(
arm gezin een week moip
ben een belastingdesku(jncj
heb altijd gezegd dat de^
voor onze sociale proty ge
onze burgeroorlog moet iu
een progressieve belaslje
ten bate van de armen^j j
zijn er zoveel rijken die j
mogen", aldus de in de |nu
Staten opgeleide en part^ n
noom. j
Magana is een oprecht te
zegt het instinct van iedei
ondervragers. De kwesti&kj.
niet te laat is voor zijn mlya
een land dat voor de hel[,se
door communistisch geïfotj
guerrilla's en voor de re je
onder de gruwelen van
dorstig fascisme. gS
Als we weer buiten staat
oog op de militaire schoj j
tegenover het president^
grotendeels schuilgaat atjn
vestingwal met kantelef
mande uitkijktorens. teer
staatsgreep hoeven de^ee
slechts de straat over te ieif
MARC DE $,is.
