Henk van
Stipriaan:
HHnaie
ferziekt
'0 (aar de oorzaak van de breuk
•eft Van Stipriaan niet lang te
eken. Zijn stem, die doorgaans
it gulzige heeft van „kom, laten
een feestje bouwen", krijgt een
tsaardige legering, als hij snui-
nd zijn banvloek uitspreekt: „De
er bij de VARA is grondig ver-
kt. En dat roep ik echt niet, om
it ik het radiowerk na dertig jaar
ouwe dienst zat zou zijn. Verre
bn dat. Voor mij had het tot ver
fe mijn vijfenenzestigste door mo-
m gaan, maar dan niet bij een
nroeporganisatie, waar men het
ilariseren belangrijker is gaan
nden dan het maken van goeie
tagramma's. Mijn VARA, waar ik
hart en ziel aan verknocht
is al lang verdwenen en heeft
its gemaakt voor een toko, waar
lereen inspraak heeft en ook de
•tier en de koffiejuffrouw mogen
beslissen over het te voeren be-
De creativiteit heeft plaats ge-
ct voor een vergaderwoede, die
initiatief morsdood praat,
mand in die club durft meer
ipen door te hakken en beslis-
igen te nemen. Want ze zijn als
dood zo bang, dat ze dan krach-
In zullen oproepen, die ze niet de
las kunnen. In zo'n omgeving is
lor mij geen plaats meer. Helaas,
Surprisefilm"
in België:
Tasten in
het duister
ZATERDAG 8 OKTOBER 1983
Het ziet er naar uit, dat in België
iets geheel nieuws voor dat land
in ijltempo om zich heengrijpt.
Dat is het bij nacht en ontij naar
de bioscoop gaan om daar een
film te bekijken, waarvan je de
titel niet kent en waar je een for
muliertje mag invullen als tegen
prestatie voor een lagere prijs. De
surprisefilm heet het hier. Het is
een navolging van de „sneak pre
views" in bijvoorbeeld Los Ange
les en New York.
Tot grote tevredenheid van bios
coopdirectie en bezoekers draait
men al enige tijd de surprisefilm
in Leuven, maar zeer binnenkort
T.,1 r- ;n Rrnccpl fïpnt
en Antwerpen mee gaan experi
menteren. Wat is de bedoeling?
Exploitanten van bioscopen tas
ten immer in het duister als zij
een film op het programma zet
ten. Loopt het storm of komt er
geen hond?
In de VS nodigde men al jaren
geleden mensen uit om te komen
-kijken naar een film, waarvoor
de reclamemachine nog niet in
werking was gesteld, zodat de
toeschouwers zeer onbevangen
tekst en beeld over zich heen
konden laten komen. Na afloop
vroeg men dan hun oordeel. Dat
leidde er zelfs toe, dat bijvoor-
hpplrl tnta^l nioi"vr.
den werden gemaakt bij de film
„Love Story".
Ook in Leuven zag men wel wat
in deze methode en elke donder
dagnacht staat nu een hele rij
mensen voor de loketten om de
surprisefilm te gaan bekijken. De
resultaten zijn zeer bijzonder.
Meestal heeft het publiek het bij
het rechte eind. Zijn oordeel
werd later bevestigd. Maar bij
„An officer and a gentleman", de
eerste surprisefilm die werd ver
toond, vonden de eerste bezoe
kers het vertoonde maar matig
jes. Toch werd de film een kas
succes. Het omgekeerde deed zich
plaids", die het grote publiek he
lemaal niets deed, terwijl de
proefpersonen enthousiast waren.
De prijs die men moet betalen om
de donderdagnachtfilm te zien is
lager dan normaal, maar dat is
niet de reden waarom men komt.
Algemeen vinden de meestal jon
ge bezoekers studenten het
leuk om een film als eerste te
zien. De formulieren, die na af
loop ingevuld moeten worden,
zijn vrij eenvoudig gehouden
maar de bezoekers blijken hel
aardig te vinden enigermate als
recensent te kunnen optreden
Vandaar, dat er onder de formu-
gen staan, zoals (bij La Traviata)
„Opera hoort niet thuis in de
filmzaal!" of na de vertoning van
„Tootsie": „Een film waar je géén
maagzweer van krijgt".
Soms mag er na afloop van een
film ook gediscussieerd worden
met de regisseur en dat is dan
een verrassing bij de verrassing.
Dat gebeurde bijvoorbeeld on
langs bij de vertoning van de film
„Vroeger kon je lachen", ge
maakt ter gelegenheid van de ze
ventigste verjaardag van Carmig-
gelt. Zowel Carmiggelt als Haan
stra zat in de zaal. Naar verluidt
moeten zij na afloop verzucht
Nederland niet mogelijk is, omdat
niemand zo'n formuliertje in wil
vullen.
Als ook in andere steden in Bel
gië de surprisefilm is ingebur
gerd, willen sociologen en psy
chologen zich over de formulie
ren ontfermen om daar studies
over te maken in de trant van
„de onbevooroordeelde filmbe
zoeker en zijn relaties tot amuse
ment" of „de invloed van het on
gewisse op de psyche van de bio
scoopbezoeker' Zo gaat de aar
digheid van tasten in het duister
in figuurlijke en letterlijke bete
kenis er natuurlijk gauw af.
Jammer,
dat
het zo
gelopen
IS,
maar
mijn
VARA
is het
niet
meer
gaans om vijf uur 's morgens klaar
wakker en heb er geen moeite mee
om op dat onzalig moment aan de
slag te gaan. Ik vond het fijn om
naar mijn werk te gaan en het on
derweg langzaam licht te zien wor
den. Dat was voor mij telkens op
nieuw een emotionele belevenis. In
de wintermaanden ging je op pad
als het nog donker was, maar je
wist, dat de nieuwe dag niet lang
op zich meer zou laten wachten. En
dat is een geruststellende weten
schap. Het programma „Met het
oog op morgen" voltrekt zich ech
ter in de schemering en in de inkt
zwarte nacht. En daar had ik dui
delijk wel moeite mee. Ik had er
steeds weer de pest in als ik na de
uitzending door die grauwe tunnel
ir huis ging"
Keuze
Maar ook dat kleine kruis is nu
voorzichtig van zijn schouder geno
men. De VARA-leiding zette vorig
jaar zijn troetelkind Centraal in de
strafbank en stelde hem vervolgens
voor de keuze: of voortaan mee
werken aan het zondagmorgenpro
gramma Vroege Vogels of roemloos
afvloeien door de pijplijn van arti
kel 10. Van Stipriaan verkoos de
grote verdwijntruc „want als je zo
lang je eigen baas bent geweest",
bekent hij, „vraag je om conflicten,
nneer je op je negenenvijftigste
opeens weer opdrachten van ande
ren aanneemt. Daar komt trouwens
nog bij, dat mijn natuurbeleving
niet veel verder reikt dan een pin
tado, mooi om en om gebraden en
opgediend in een fraaie roomsaus
en omgeven door morellen. Ik be
ken oprecht, dat ik geen idee heb,
wat voor bloemen er momenteel fn
die vaas op de salontafel staan.
Chrysanten wellicht. Of anders an
jers. In elk geval heb ik ze wel eens
eerder gezien".
„Maar ik geniet er wel van. En
daar is het toch uiteindelijk om be
gonnen. Ik was eens in Japan en
daar vroeg ik aan de gids naar de
naam van een boom, die daar dro
merig in een parkje verblindend
mooi stond te wezen. De man haal
de zijn schouders op en antwoord
de: „Geen idee sir. Maar vind u dat
echt zo belangrijk? U hoeft de
naam van een boom toch niet te
weten om hem mooi te vinden?".
En dat heb ik toen goed in mijn
oren geknoopt".
Van Stipriaan die als getalenteerde,
langzaam dichtslibbende levensge
nieter gemiddeld twintig keer per
maand in een Nederlands restau
rant zijn vorkje in een delicaat ge
recht steekt en over dat proefon
dervindelijk tijdverdrijf in talrijke
tijdschriften verslag uitbrengt,
blijft overigens radioactief. Op 31
oktober loopt zijn dienstverband b(j
de VARA officieel af en nauwelijks
twaalf uur later zit hij al weer als
gast naast Karei Trior in diens pro
gramma „Kom eens langs in Des
Indes". In het uur daarvoor werkt
hij ook mee aan een culinaire sa
menspraak rond de AVRO micro
foon. En ofschoon hij voorlopig nog
discreet een herfstblad voor d£
mond houdt, mag worden aangeno
men, dat zijn vrijage met deze om
roepvereniging of een andere uit
eindelijk toch weer tot een fraaie
LAT-relatie zal uitgroeien.
Want wie zich meer dan dertig jaar
door de ether heeft laten bedwel
men, stelt het definitief ontwaken
graag nog even uit.
LEO THURING
FOTO' S CEES VERKERK
K 'OLLANDSCHE RADING
leegloop bij de Vereniging
j 68,Jrbeiders Radio Amateurs,
:ortweg VARA genoemd, be-
jint gaandeweg dezelfde dra
matische omvang aan te ne-
nen, die eertijds ook de uit-
cht uit Egypte heeft geken
merkt. Duidelijk bespeurt de
iandachtige waarnemer de in-
jreng van een massaregisseur
i la Cecil B. de Mille, die nim-
her van half werk hield en
jewend was om de zaken
tootschalig aan te pakken,
lis zo'n man de keizer van
Zjjiome vanuit zijn loge in het
olosseum de hand liet heffen
tn teken dat het de hoogste
Jjd was om een nieuwe voor
bad christenen als voedzame
vonddis aan de leeuwen op
t dienen, volstond hij niet
Bet twee of drie overjarige
3OStpofdieren, die niet vooruit te
iranden waren, maar joeg hij
lijk alles wat brult en blaft
het oerwoud de arena in.
Je uitdunning van de VARA-gele-
leren geschiedt op dezelfde rigou-
feuze wijze. Geen halfslachtige
Maatregelen derhalve, maar direct
beuk er in onder het motto, dat
jien tijdens de jaarlijkse opruiming
leelvuldig op winkelruiten ont-
faart: „Alles moet weg". Koos Pos-
tma dus weg, Wim Bosboom weg,
Vim Kayser, Joop van Zijl, Boebie
Irugsma en Greet Schreiner weg
p nu ook radiorot Henk van Sti-
Iriaan, volgens artikel 10 van het
Imroepreglement, zonder gouden
anddruk en schouderklopje voor
jewezen diensten af door zijdeur,
let achterlating van een dominee
Inder kudde, die preekt voor lege
Natuurlijk vind ik het rot om als
fent van 59 op die 'manier afscheid
nemen", bekent Van Stipriaan,
maar toch heeft het me emotio-
eel minder hard aangepakt dan ik
ierwacht had. Ik zat zaterdag ach-
?r de microfoon in het Atheneum
lieuwscentrum in Amsterdam,
raar ik nog één keer mijn oude
rogramma Spitsuur mocht presen-
.feren. Toen het tien uur was, wist
k: „Nu is het echt voorbij". Maar
^k, die traan wilde op dat moment
Baar niet in mijn ooghoek komen,
rker nog: ik had een gevoel van
uchting".
let blijft vervelend, dat het zo
3en is. Maar het kwam voor mij
iet als een donderslag bij heldere
fmel. Dat rouwproces van af-
neid nemen is al vele jaren gele-
In begonnen en in feite was er al
ng een scheiding tussen tafel en
y :d. Een kwestie van incompatibi-
d'humeur. Ik verstond de
ARA niet meer en de VARA zat
lidelijk met mij in de maag. In
'n geval is het- voor beide partijen
enige oplossing, dat je uit elkaar
at".
propageert? Of misschien in Frank
rijk, waar Mitterrand zijn kern
bommen koestert? Of bij Helmut
Schmidt die onder zijn schipperspe-
tje het dubbelbesluit maar bleef
verdedigen? Aan welk socialisme
moet ik me nou in godsnaam toet
sen? Toen ik bij de VARA ging
werken werd mijn keuze bepaald
door het feit, dat ik me voelde aan
getrokken door het democratisch
socialisme.
Ik kwam van de Wereldomroep,
waar ik vijf jaar had gewerkt op de
Westindische afdeling. Een misver
stand zoals later bleek, want direc
teur Van den Broek had Oost met
West-Indië verwisseld. Op een dag
kwam hij mijn afdeling binnen
wandelen en zei hij met zijn lood
zware stem: „Zo meneer Van Sti
priaan u heeft zeker veel profijt
van het feit, dat u de West zo goed
kent?" „Pardon meneer Van den
Broek", zei ik, „ik ken de West he
lemaal niet. Ik ben er nog nooit ge
weest". „Waarom werkt u dan
hier?", vroeg hij hogelijk verbaasd.
„Omdat u mij heeft aangenomen",
zei ik naar waarheid. „Toen ik
kwam solliciteren heb ik u verteld,
dat ik van maart 1936 tot mei 1950
in Indonesië heb gewoond". „Nou",
zei Van den Broek verbolgen, „Dat
is toch ook Indië?"
Ik koos dus voor het socialisme.
Maar voor mij betekende het niet,
dat ik vanaf dat moment de wijs
heid in pacht had en anderen het
recht op een afwijkende mening
mocht ontnemen. Ik zal best in het
begin ook met mijn zogenaamde ze
kerheden te koop hebben gelopen.
Maar mijn twijfel bleek uiteindelijk
toch sterker te zijn. Goddank, soci
alisme is voor mij namelijk niets
anders dan tolerantie. Anderen de
ruimte laten. Menselijkheid is he
laas een zwaar beladen, melodra
matisch woord. Maar het dekt de
lading wel".
Als ik nu om me heen kijk en zoek
naar een schoolvoorbeeld van een
Tijdens de jaren, waarin zijn beste
vrienden nog wel bij de VARA za
ten, heeft Van Stipriaan een reeks
programma's gelanceerd, die moei
teloos kwamen bovendrijven in de
brijpot van het Nederlandse om
roepbestel. In Uitgeslapen, Van
Harte, een Sprong in het Duister en
Spitsuur Amsterdam kon hij zich
naar hartelust uitleven en tracteer-
de hij honderdduizenden trouwe
fans op tintelend radio-entertain-
ment van de bovenste plank. Dat
lukte hem de laatste jaren ook
moeiteloos in zijn praatshow Cen
traal en in het NOS-programma
Met het oog op morgen, waarin hij
als VAR A-paladijn het lief en leed
van een dag tobben uit de doeken
deed.
„Omdat de meeste programma's die
ik presenteerde 's morgens vroeg
live de lucht in gingen" zegt hij,
„kwam het goed uit, dat ik een
ochtendmens ben. Ik ben door-
....Voor mij is
socialisme niets
anders dan
tolerantie
„In linkse kringen, of wat daar
voor door gaat, wordt tegenwoordig
de theorie verdedigd, dat iedereen
alles kan. Maar daar geloof ik geen
donder van. Je kunt miljoenen
mensen alle kansen bieden en het
resultaat is, dat er dan toch niks uit
komt. Dat is een keihard gegeven.
„Je kunt je afvragen, wat zo'n aan
pak te maken heeft met het socia
lisme, waar de VARA zijn be
staansrecht toch aan te danken
heeft. Wat is socialisme trouwens?
Vind je dat in Singapore, waar een
socialistische regering de doodstraf
echte socialist kost het me moeite
om er een te vinden. Want socialis
ten, heb ik ontdekt, zijn helaas niet
talrijk. Voor mij persoonlijk is Re-
nate Rubinstein nog zo'n pure soci-
aliste, die recht toe recht aan voor
haar overtuiging uit komt en geen
duimbreed afwijkt en toch is ze to
lerant, ze is niet bang. Maar denkt
wel na voordat ze wat zegt. En
daarom is alles wat ze doet niet
zwart wit maar genuanceerd. In die
vorm van socialisme voel ik me
Als je nou een muis maar lang ge
noeg wijs maakt, dat hij een leeuw
is, gaat ie op den duur toch brullen.
Wat op zichzelf geen schade hoeft
aan te richten. Want brullers zijn
meestal geen doeners. Maar de vol
gende stap is, dat zo'n muis op jacht
gaat en prompt wordt opgevreten.
En dat is momenteel bij de VARA
aan de gang. De muizen gedragen
zich daar als leeuwen. Ze voelen
zich sterk en zijn akelig zeker van
zichzelf.
Ze weten ook alles beter dan de
buurman en van het woord „mis
schien" hebben ze nog nooit ge
hoord. Via de televisie en de radio
vertellen ze het volk haarfijn, wat
er mis is in Guatemala en in Zuid-
Afrika, in China, Peru en op Aru
ba. Ze ontmaskeren de regimes van
El Salvador en Honduras en nooit
ontdek je in hun geharnaste beto
gen een spoor van twijfel. „Zou het
toch niet verstandiger zijn", denk
ik dan. „om wat genuanceerder de
uitspraken te doen over landen en
volken, die zo ver van ons bed lig
gen". En hoe komt het nou, dat
diezelfde mensen de problemen op
de Hilversumse Heuvellaan 33 niet
kunnen
Welk
zeg ik er met een krop vol spijt bij.
Ik heb heel lang met groot enthou
siasme voor de VARA gewerkt. En
dat is echt geen hartekreet, die ver
tekend wordt door dierbare herin
neringen. Ik constateer alleen, dat
er een periode is geweest, waa
ik met een machtig mooi team van
goeie collega's mocht samenwer
ken. Jan de Troye is zo'n Mohi
kaan, die behoort tot een uitster
vend of misschien reeds uitgestor
ven ras. Zijn reportages over de
watersnoodramp in februari 1953
waren toppers van wereldformaat.
En aan zo'n brok vakwerk trok je
je dan op. Dat inspireerde je.
Daarnaast had je Arie Kleijwegt,
voor het zeer serieuze werk en
Kees Buurman de jonge hond, die
de stunts voor zijn rekening nam.
En in die hechte groep nam ik de
faits divers voor mijn rekening. De
honderdjarige en het bloemencorso.
En dat liep uitstekend. We waren
stuk voor stuk rasindividualisten.
Wat niet zo verwonderlijk is, want
alle creatieve mensen zijn per defi
nitie egotrippers, die in een collec
tief alleen tot hun recht kunnen
komen, als ze de ruimte en de kan-
i krijgen.
Theorie
