erdachte Delftse cafémoord
s toedracht vergeten
3eisa rond Minderhedennota misplaatst
DEVA
LUEERT
DE
DROP-
MUNTEN.
Earner: zieken en gehandicapten moeten per brief kunnen stemmen
We moeten het verleden vergeten"
CcidócSoiviant
IK WORD GEK ALS IK ERAAN TERUGDENK'
KASTELEIN VAN 'T KOETSIERTJE:
EMIGRATIE MOET GEBASEERD ZUN OP VRIJWILLIGHEID
gt
4 l!
NNENLAND
WOENSDAG 14 SEPTEMBER 1983 PAGINA 13
(Van onze parlementaire
redactie)
IN HAAG De Tweede Kamer vindt
t zieken en gehandicapten in Nederland
verkiezingen hun stem per brief moe-'
l kunnen uitbrengen, te beginnen bij de
I rstvolgende kamerverkiezingen. Minis-
Rietkerk (Binnenlandse Zaken) staat
hter niet te springen om zo'n regeling in
voeren, zo bleek gisteren tijdens een
bat over een wijziging van de Kieswet
ilgens die wijziging wordt het stemmen
per brief mogelijk gemaakt voor Neder
landers die in het buitenland wonen of
daar tijdelijk hun werk verrichten.
Volgend jaar. bij de Europese verkiezin
gen, wordt het stemmen per brief voor
het eerst ingevoerd. Het zal dan echter al
leen gelden voor Nederlanders die in één
van de EG-lidstaten wonen, dan wel tijde
lijk werkzaam zijn, zoals ambassadeperso
neel en militairen. Bij de eerstvolgende
Tweede Kamerverkiezingen mogen alle
kiesgerechtigde Nederlandse ingezetenen,
die waar ook ter wereld wonen, hun stem
per brief uitbrengen. Het gaat in dit geval
om ongeveer een half miljoen Nederlan
ders. Voor vakantiegangers die in het bui
tenland op reis zijn geldt de regeling ech
ter niet. Zij worden, net als tot nu toe, ge
acht gebruik te maken van het stemmen
bij v<3macht.
De Kamer ging unaniem met de nieuwe
bepaling in de Kieswet akkoord. Een
meerderheid, bestaande uit de fracties van
CDA. VVD. D'66 en PvdA drong er ech
ter bij de minister op aan. het stemmen
per brief ook in Nederland zélf mogelijk
te maken, namelijk voor diegenen die we
gens hun lichamelijke of geestelijke ge
steldheid niet in staat zijn een stembureau
te bezoeken. Mevrouw Wessel-Tuinstra
(D'66) wilde dat deze mogelijkheid direct
al in de Kieswet zou worden opgenomen,
zodat zij ook zou gelden bij de komende
Europese verkiezingen. De minister wees
haar voorstel echter af: het zou te kort
In het algemeen sprak Rietkerk overigens
de vrees uit, dat het stemmen per brief
door zieken en gehandicapten gemakke
lijk zou kunnen leiden tot „ongewenste
beïnvloeding en fraude", meer nog dan bij
het stemmen via een volmacht. Met grote
aarzeling wilde de minister echter toch
enigszins tegemoet komen aan een wens
van de CDA'er Faber en zijn VVD-collega
Wiebenga. In een motie vroegen zij de mi
nister. in ieder geval na de Europese ver
kiezingen een regeling te treffen voor het
stemmen per brief in Nederland. Rietkerk
beloofde, dat hij aan de hand van de erva
ringen die volgend jaar bij het stemmen
per brief worden opgedaan, zal bekijken
of een dergelijke regeling in ons land tót
de mogelijkheden behoort.
IN HAAG/DELFT
reconstructiebeelden
m de zesvoudige moord
het Delftse café 't Koet-
rtje. die gisterochtend
de rechtszaal van het
,Jtagse Paleis van Justitie
den getoond, maakten
drama pijnlijk duide-
het)t. Cevdet Y. (27) schoot
dinsdag 5 april vanaf
g geen halve meter Ton
ïits (31) in het gezicht.
Bij- jf anderen ondergingen
lersjtzelfde lot.
scène gezet, waren
beelden overtuigend genoeg
de gruwelijkheid van de
lietpartij aan iedereen op de
htszitting te onthullen. Na
harde knallen zweeg de
idsband. hoewel volgens
uigen in werkelijkheid
Tien xna ten minste nog zeven
litie 0ten hadden moeten klin-
peii.
uuiydet. ,,Ted" voor vrienden,
per-de dit alles zelf niet zien.
rordl|k voordat de film. startte,
P de hij de rechtbank te kennen
t-mi- beeldverslag niet te zullen
isch« tijken. Omringd door men-
kan van de parketpolitie ver-
natif hij de rechtszaal. Hij zal
weer terugkeren op 8 no-
iber als zijn adcvocaat. me-
w mr. L. van de Putte-
beschikt over het rapport
het Utrechtse Pieter Baan
rum, dat over Y. wordt
festeld. Vandaag wordt de
ftenaar door artsen en psy-
laters onderzocht op even-
lie hersenafwijkingen,
iteren kon hij zich niets
meer herinneren van de ge
beurtenissen in het Delftse
café. rond half negen die
avond. Rechtbankpresident
mr. S.F Kootte: „Kunt u zich
echt helemaal niets meer her
inneren?"
„Nee, ik weet 't niet".
„Hoe komt dat?"
Stilte. Cevdet haalde zijn
schouders op en keek nog eens
naar het groepje rechtbankte
kenaars dat zijn beeltenis vast
legde. Een kalende, kort be
baarde man, dié een oudere
indruk maakte dan zijn 27 jaar
deden vermoeden. Bedeesd en
in verstaanbaar Nederlandse
formuleerde hij de schaarse
antwoorden op de vragen van
zijn Rechters. Andermaal her
haalde hij de zin die ^feeds
weer te horen viel: „Echt. ik
ben 't vergeten. Het zal alle
maal wel waar zijn".
Vlijmscherp beeld
De rechter wist het nog wel
Uit eerdere verklaringen van
verdachte en getuigen be
schikte de rechtbank over een
vlijmscherp beeld van wat
zich in het Delftse kroegje had
afgespeeld Mr. Kootte: „U
kwam regelmatig in 't Koet
siertje aan de Houttuinen. Die
avond ging u om ongeveer
half zes de zaak binnen. U had
elders al een paar biertjes ge
dronken. U bent aan een tafel
tje gaan zitten en hebt kaart
gespeeld, poker. De dag er
voor, Tweede Paasdag, of de
dag daarvoor, bent u beledigd
door Ton Smits. Deze noemde
u een uitvreter, die terug
moest naar Turkije. Hij zei.
toen hij hem vertelde dat u pas
Nederlander was geworden:
„Dat ben je misschien wel,
maar een Hollander word je
nooit". Voelde u zich beledigd?
Ik kan me zo voorstellen dat
ik 't zou zijn" Y. kon het zich
niet duidelijk herinneren,
maar hield het wel voor moge
lijk.
Zo goed als zeker was het deze
woordenwisseling die op 5
april leidde tot de schietpartij.
Smits was de eerste die werd
neergeschoten. „Ton, ik heb
nog wat met je te regelen",
beet Y. zijn rivaal toe. Toen
deze op hem afkwam en zei:
..Wat moet je dan", haalde Y.
de trekker van zijn 9-millime-
ter pistool, type FN-Highpo-
wer over. Hierna volgden: W.
Janssen (41), W. van Baarle
(50), J. van Drongelen (47),
mevrouw A. Sneekes-Damen
(38) en haar 12-jarige dochter
Carmen. Alle slachtoffers wer
den dodelijk in het hoofd ge
troffen.
Vuurwapen
Cevdet schoot zich met het
semi-automatische vuurwapen
een weg naar de uitgang, daar
bij over de doden en gewon
den heenstappend. „Ik was
buiten mijzelf en heb met het
pistool geschoten tot het leeg
was", zou hij later verklaren.
Maar gisteren leek het alsof hij
voor het eerst kennis nam van
de hem ten laste gelegde
moord, subsidiair doodslag. Uit
de proces-stukken moest hij
vernemen dat hij na de schiet
partij tegen een nog net op tijd
gevluchte café-bezoeker had
gezegd: „Jou krijg ik ook nog
wel". Ook dat hij op zijn
vlucht z'n hand nog opstak
naar een bevriende patatbak
ker en vervolgens op de trein
stapte naar familie in Zaan
stad, wist Cevdet zich niet
meer te herinneren.
Onopgehelderd bleef de rol die
zijn „vriend" Karei B. speelde
in het geheel. Van hem wordt
beweerd dat hij 's avonds al
op de hoogte was van de be
doelingen van de verdachte. B.
beschouwde „Ted" min of
meer als zijn „lijfwacht", die
altijd rondliep met een „schiet-
klaar", dertien patronen tel
lend pistool. Een dronken Ka-
rel toonde zich na de moord
ook nauwelijks aangedaan.
..Toch handig zo'n lijfwacht
Je hoeft maar te kikken en ze
ruimen de boel voor je op"
Karei verliet enkele minuten
voor de executies het café.
Extremist
Dat Cevdet soms blufte over
het feit dat men voor hem
moest oppassen, bleek uit een
getuigenverklaring van ie
mand met wie hij dat onder
werp ooit besprak. Verdachte
zou zich tijdens dat gesprek
hebben voorgesteld als extre
mist, huurmoordenaar en ter
rorist, die voor hoge bedragen
een aantal staatshoofden uit de
weg wilde ruimen. „Als je
doodt moet je het meteen goed
doen en er meer neerschie
ten", zou hij hebben gezegd.
Daarentegen beschreven weer
andere cafébezoekers hem als
een matige drinker, een rusti
ge man en beslist geen ruzie
zoeker. Karei werd afgeschil
derd als een bluffer en een
zuiplap.
Cevdet Y. (rechts) tijdens het
proces dat gisteren tegen
hem werd gevoerd. Links of
ficier van justitie mr. H.J. den
Os, in het midden rechtbank
president mr. S.F. Kootte en
naast Y. zijn advocate me
vrouw mr. L. van de Putte-
laar.
DELFT „Niemand be
grijpt wat zoiets bete
kent. Al die mensen die
erbij waren, waren goede
bekenden van me. Daar
stap je niet zo makkelijk
overheen". Café 't Koet
siertje aan de Houttuinen
in Delft is al weer twee
maanden open. Eigenaar
Hans de Hoog en vaste
klant Peter Kardolus zijn
de enige twee getuigen
van de afschuwelijke
moordpartij op 5 april
van dit jaar.
Niets in het café, behalve
deze twee. herinnert aan de
schietpartij. De vloerbedek
king, de barkrukken en de
tafelkleedjes, alle stille getui
gen van het drama zijn ver
vangen. De juke-box speelt
iweer, de flipperkast is in vol
bedrijf. De trouwe stamgas
ten van het Delftse café zit
ten weer aan de toog. Eén
van hen: „We zijn maar even
weggeweest".
Hans en Peter sloegen giste
ren de rechtszaak vanaf de
publieke tribune gade. Peter
Kardolus, die een hoofdrol
speelde in de reconstructie
die de Delftse politie op vi
deo vastlegde: „Ik heb de
hele nacht niet kunnen sla
pen. Vanochtend kwam de
pijn weer terug". Kardolus
ontsnapte bij de schietpartij
op het nippertje aan de dood
Hij sprong weg achter de bar
en werd „slechts" in zijn
been geraakt. Daar had ook
Hans de Hoog zich in veilig
heid gebracht. De kastelein
was in zijn schouder gescho
ten. „Met deze helft kan ik
niets meer uitrichten. Er is
een zenuw geraakt, ik hou er
m'n hele leven last van", zegt
hij. In het kroegje wordt nau-.
welijks meer gerept over de
dramatische gebeurtenis van
vijf maanden geleden „Wij
praten er hier niet over. dat
gebeurt in andere café's. Het
is tijd om het verleden te
vergeten", aldus De Hoog
Vast staat dat de in Bogazlu-
gan (Turkije) geboren electro-
monteur al eens eerder de be
zoekers van 't Koetsiertje de
stuipen op het lijf joeg. Dat ge
beurde drie maanden voor het
bloedbad, toen hij zonder eni
ge aanleiding met een gaspis
tool een kogel afvuurde op de verhoor moet stoppen. Ik voel de rechter-commissans hem
afzuigkap van zijn stamcafé me als een ezel en kan niet nadien confronteren met zijn
Ook wat dat laatste betreft liet meer denken. Ik word er gek eerdere bekentenissen, zegt hij
Teds geheugen hem volledig van als ik er aan terugdenk", steeds: „Het zal wel zo zijn, ik
in de steek. Al na de eerste Vanaf het derde verhoor leek heb er spijt van. Dat gevoel
twee politieverhoren verdrong het Delftse drama daarmee word met de dag sterker'
hij de bloedige taferelen. „Ik compleet uit zijn herinnering KOOS VAN WEES
wil niets meer verklaren. Dit weggegrift. Als de politie en PETER VIERING
N HAAG Morgen
1 'dt dan eindelijk de
iderhedennota gepre-
teerd. Voor het eerst'
ls men zo'n jaar of vijf
?den begon te beseffen
de inmiddels honderd-
zenden buitenlanders
zouden blijven, doet
kabinet een poging
een samenhangend be-
Maar in deze tijd kan
daarbij kennelijk niet
rzichtig genoeg zijn.
:t ruim een week ge
en lekte er iets uit van
nota en ontstond er
mpt een rel. Een och-
dblad wist te melden
er een vertrekpremie
worden ingesteld voor
tarbeiders, die terug
jenfê [en Voor de organisa-
"7 van buitenlandse
jpknemers was dat re-
de stormvlag te hij-
„Dus toch een oprot-
riepen zij in
Die verwijten moeten minister
Rietkerk (Binnenlandse Za
ken), die als coördinerend be
windsman de nota heeft on
dertekend. zeer bedroefd heb
ben gemaakt. Uit de tekst, van
de nota. waaraan negen minis
teries hebben gewerkt, blijken
namelijk heel andere intenties
Er is geen sprake van dat het
kabinet probeert zoveel moge
lijk' buitenlandse werknemers
ertoe te verleiden of te pressen
Nederland te verlaten. In het
hoofdstuk „Remigratie" doet
Rietkerk alle moeite zelfs
maar de schijn te vermijden
De regering wil. zo schrijft hij.
„onverkort vasthouden aan
het uitgangspunt dat terugkeer
dient te berusten op een vrij
willige beslissing van de bui
tenlandse werknemer en zijn
gezin en dat steun slechts ver
antwoord is; indien de terug
keer perspectief biedt op ge
slaagde hervestiging". Voorts
is de regering van mening dat
blijven of weggaan voor iedere
legaal hier verblijvende
vreemdeling „een vrije en per
soonlijke beslissing behoort te
zijn van ieder betrokken indi
vidu zelf".
Heisa
Vanwaar dan alle heisa? De
reden daarvan is dat Rietkerk
een regeling die allang bestaat
voor Surinamers of Surinaam
se Nederlanders, ook wil laten
gelden voor buitenlandse
werknemers uit landen rond
de Middellandse Zee. Aange
zien onderdanen van EEG-lid-
staten worden uitgesloten,
denkt men kennelijk vooral
aan Turken en Marokkanen.
Dezen kunnen nu, als zij zelf
om de een of andere reden
willen remigreren, een be
scheiden vergoeding in de kos
ten krijgen.
De regering wil de passage be
talen. de verhuizing van een
beperkt aantal goederen en
een bedrag voor levensonder
houd „gedurende een beperkte
periode in geval van ernstige
moeilijkheden, die betrokke
nen zelf niet te boven kunnen
komen". De ervaringen met
teruggekeerde Surinamers le
ren dat er per gezin een be
drag tussen de zes- en achtdui
zend gulden nodig is. Aange
zien er per jaar voor dit soort
hulp zo'n twee miljoen be
schikbaar is. denkt de regering
zeer veel gezinnen te kunnen
helpen.
Maar is dat dan toch niet een
beetje een „oprot-premie"?
Neen, want minister Rietkerk,
de eerste ondertekenaar van
de Minderhedennota, doet niet
anders dan geld overhevelen.
De genoemde twee miljoen
wordt nu uitgegeven aan het
zogeheten Terugkeer Projec
ten Programma (TPP). „Het
programma is een zeer kostba
re aangelegenheid," aldus
Rietkerk. Hij wijst erop dat
een project (lees: het opzetten
van een klein bedrijfje) gemid
deld een ton kost, terwijl het
gemiddeld slechts vijf arbeid-
plaatsen oplevert. Bovendien
stelt het TPP strenge voor
waarden aan de deelnemers
wat betreft ondernemerschap
en vakbekwaamheid, zodat
weinig gastarbeiders ervoor in
aanmerking komen. In feite
gaat het hier om een weinig
succesvolle vorm van ontwik
kelingssamenwerking. meent
Rietkerk. Gegeven de hoge
kosten en het geringe bereik,
acht hij „voortzetting als her
vestigingsprogramma niet lan
ger verantwoord"
Overgangsregeling
Omdat nog een aantal aanvra
gen in een gevorderd stadium
van behandeling verkeren, zal
„om humanitaire redenen"
worden bezien of er een over
gangsregeling mogelijk is.
Aangezien een vorig kabinet
heeft toegezegd een beperkt
aantal terugkeerprojecten in
Spanje te steunen, zal de rege
ring ook volgend jaar daarvoor
nog geld uittrekken
Het beste bewijs dat de rege
ring niet bepaald* met grote
Minister Rietkerk doet in het hoofdstuk „Remigratie" van de
Minderhedennota alle moeite de schijn te vermijden, dat vertrek
kende buitenlanders een „oprotpremie" zouden krijgen.
plannen bezig is, vormt wel
licht de reactie van het CDA-
Kamerlid Jan Krajenbrink
Hij meent dat er slechts een
zeer bescheiden aanzet wordt
gemaakt met de uitvoering
van het regeerakkoord, waar
in staat dat er wat de remigra
tie betreft een „voorwaarden
scheppend en perspectiefvol"
beleid gevoerd dient te wor
den.
Volgens Krajenbrink zijn er
in tegenstelling tot wat hun
organisaties zeggen veel
buitenlanders, „dié toch wel
graag terug zouden gaan". Als
voorbeeld noemt hij de oude
ren. van wie er velen op hun
geboortegrond zouden willen
sterven. Maar ook onder jon
geren, die in ons land niet
(meer) aan de slag kunnen ko
men, zou er veel belangstelling
zijn voor remigratie. Vandaar
dat Krajenbrink nog meer
maatregelen van de regering
verwacht. Daarmee bedoelt hij
niet dat Nederland, zoals in de
Minderhedennota wordt voor
gesteld, met de regeringen van
de „thuislanden" nagaat „wel
ke mogelijkheden er zijn voor
kredietverlening aan remi
granten voor aanschaffing van
eigen huisvesting en zelfstan
dige bedrijfsvestiging door tus
senschakeling van een kre
dietcoöperatie of andere daar
voor geëigende instelling"
Onderwijs
Neen, volgens Krajenbrink zal
ook dat geen zoden aan de dijk
zetten. Hij legt uit dat iemand
doorgaans pas zal willen remi
greren als hij er zeker van is
dat hij zich economisch staan
de kan houden. Dus zullen er
zoals dat heet „aanvullende fa
ciliteiten" voor remigranten
moeten worden gecreëerd.
Krajenbrink verstaat daar
twee dingen onder: 1) het ver
zorgen van geëigend onderwijs
(„leer die jongens een vak") en
2) schep de mogelijkheid dat
alle sociale uitkeringen ook
„daar" worden uitgekeerd.
Alleen in dat geval ziet Kra
jenbrink de zaak echt in bewe
ging komen. Hij is blij dat de
regering de zaak van de uitke
ringen nu in studie heeft geno
men. Staatssecretaris De Graaf
(Sociale Zaken) heeft de Socia
le Verzekeringsraad gevraagd
„deze kwestie grondig te be
studeren". De SVR moet ook
bekijken of het mogeliik is dat
iemand de door hem betaalde
premies terugkrijgt. „De reden
hiervan is dat deze mensen
liever met een betaling ineens
ginnen dan op huin 65e jaar
een AOW-uitkering te ontvan
gen", aldus de Minderheden
nota.
Op het ministerie van Sociale
Zaken verwacht men dat het
een jaar zal duren eer de Soci
ale Verzekeringsraad de be
treffende studie heeft afge
rond. Volgens Krajenbrink zal
pas daarna, mits De Graaf het
licht op groen zet, het remi
gratiebeleid echt in de steigers
gezet kunnen worden.
RIK IN T HOUT
ADVERTENTIE
I De lekkerste bezuinigings
maatregel staat dit |aar niet
in de troonrede 250 gram
onbetaalbaar ICO
lekkere drop- lOvf
munten
Geldig t/m 21 september 1983
