lë
Sicco Mansholt 7 5 jaar
i na
EEN
BIJZONDERE
BOER
IN
WAPSERVEEN
EE
ZATERDAG 10 SEPTEMBER 1983
Éco Leendert
nsholt luidt
tijd en wijle
noodklok.
heeft
roepen om
n nieuwe
irx, hij
larschuwt
;en een
ngerramp in
wereld, hij
ïdt het
monisch dat
in Genève
er Pershings
Sicco Mansholt.een man om naar te
luisteren
\PSERVEEN Alfred Mozer, de vluchteling die
<,;ral thuis was in Europa, moest Konrad Adenauer
ar eens gaan polsen. De Partij van de Arbeid wil-
4 Mansholt als voorzitter van de Europese Commis-
Mozer belde „der Alte" op en maakte een af-
w; aak. Hij ging in Bonn vertellen wie Mansholt was.
oollenauer: „Een boer èn een socialist? Dat is van het
'de te veel". Het heeft Mansholt nooit aan het
ede ontbroken. Hij is later toch, als opvolger van
Istein, opperhoofd van Europa geworden, de he
ining van een indrukwekkende loopbaan. Hij zit
sku een wereldreis van elf maanden met een goed-
ovois eigengebouwd jacht weer op zijn boerderij in
v0t rust van het Drentse Wapserveen. Volgende week
dstn sdag, op 13 september, wordt hij 75 jaar.
nten
c°n praten met deze bijzondere
r (s< over de bijzondere familie
°ie ruit hij is voortgesproten. Derk
Isco f Mansholt, de grootvader van
voolo Leendert, was Duitser. Hjj
opi 1 in Ditzumerhamrik geboren.
e8- over de grens in Oost-Fries-
Hij kwam in 1862 naar Ne-
va nd, omdat hij het politieke kli-
rta^ hier beter vond. Van hem
5t 1 de uitspraak: „Het verschil
e k n Nederlanders en Duitsers is
de Duitsers onderdanen en de
erlanders staatsburgers zijn",
ging werken in Meeden en
wde daar met Aaltje Dijkhuis,
uwe op de boerderij Vogelen -
In 1875 kochten Derk Roelf
sholt en zijn broer twee grote
nife derijen in de Groningse West
van er, in Ulrum, niet ver van de
dan verszee. Die polder was pas in-
/72fi kt en na een stormvloed was
Beel lijk doorgebroken. Na herstel
de dijk stonden er twee boer-
jen te koop.
links
Mansholt: „Opa was erg links,
tende Domela Nieuwenhuis en
heeft hem financieel en ook
eel en politiek gesteund totdat
lela Nieuwenhuis naar zijn me-
de verkeerde kant op ging. de
ementaire democratie vaarwel
n in feite de revolutie preekte,
was in hart en nieren demo
mijn grootvader. Hij was be-
t nd met Eduard Douwes Dek-
Multatuli. De schrijver van de
Havelaar logeerde op de boer
en correspondeerde met
OIitvader vanuit Nederlands-In-
ege Ze schaakten ook per brief. Die
Ven zijn voor een groot deel
oren geraakt. Slechts een klein
j elte is bewaard gebleven. Als
ie niet vfergis zijn ze door K. ter
n, een sociaal-democraat, vroe-
burgemeester van Zaandam,
J(Verkt in „Brieven Multatuli-
b, nsholt". Het is mogelijk, maar
weet ik niet zeker, dat Garmt
veling, die een kritische sa-
yatting van het totaal van het
;ta 're van Multatuli schrijft, ze
a 1
wtvader publiceerde veel, ook
t conomisch terrein. Hij had een
pen. Hij was Georgeïst, dat wil
z en een volgeling van Henri
rge, die een bepaalde visie had
we rondrente en pacht. Hij ver-
Sec 'e ook boeken uit het Frans
het Nederlands, wat voor een
in die tijd heel uitzonderlijk
denk ik. Hij heeft een boek
een Franse econoom vertaald:
donkere zijde van de handel",
al zijn geschriften blijkt wel
kritische visie op handelsprak-
in. Hij was geen vrijhandelaar
oj lij wenste voor de Nederlandse
en een beschermde markt. Hij
t daar vaak voor gepleit. Ik
het dus niet van vreemden. Ik
zelf het Europese landbouwbe-
ontworpen en dat ademt ook
v geest: de landbouw mag niet
n den overgeleverd aan de wille-
van de wereldmarkt. Opa was
belezen en ook erg muzikaal,
kon prachtig zingen. Opa is
gebleven tot 1905".
mpjaar
ve5en 1905 en 1922 boerde vader
lioj( sholt, die op de boerderij „Vo-
kgS nzang" was geboren op het be-
nti 'n Ulrum, dat de bijnaam „de
T(jj( i plaotse" zou krijgen. Het jaar
is voor Sicco Mansholt een
worden verkocht,
o Mansholt: „Toen opa over-
konden de kinderen het niet
eens worden over de opvolging op
de boerderij. Er waren vijf kinde
ren, allemaal mensen van aanzien.
Een was arts, directeur van het
Academisch Ziekenhuis in Gronin
gen; een andere broer van vader
was waarnemend directeur-gene
raal van de landbouw in Den Haag,
een was een befaamd landbouwle-
raar in Arnhem en een zuster van
vader was de grondlegster van het
openbare landbouw-huishoudon-
derwijs in Nederland".
„Vader kon de boerderij kopen,
maar hij durfde de financiële last
niet op dq. schouders te nemen.
Binnen drie maanden waren we
van de boerderij af. Ook als kind
vind je dat verschrikkelijk. Vader
had waarschijnlijk gelijk, want
toen zeven jaar later de crisis uit
brak zijn heel wat boeren, die te
zwaar zaten, failliet gegaan".
De boerderij, waarop Sicco Mans
holt tot zijn veertiende jaar woon
de, was eèn rood nest. Beroemde
socialistische voormannen kwamen
er aan huis. Vliegen en Schaper
werden door Sicco Mansholt „oom"
genoemd. Troelstra was daar mis
schien net iets te ontzagwekkend
voor. Moeder was fel en bewogen,
vader was meer beschouwend van
aard.
Inpoldering
Sicco Mansholt: „Vader werd in
1914 gekozen tot gedeputeerde en
hij is dat 26 jaar met hart en ziel
geweest, tot in 1940 de Duitsers
kwamen. Als bestuurder had hij de
zorg voor wegen, dijken, de haven
van Delfzijl, het elektriciteitsbe
drijf. Hij was bovendien lid van de
Zuiderzeeraad. Hij was oorspronke
lijk tegen de inpoldering en de af
sluiting van de Zuiderzee geweest,
evenals grootvader. Hij schreef te
gen de inpoldering 'om verscheide
ne redenen: financieel was het een
veel te zware last voor Nederland,
het geld kon beter gebruikt worden
om bestaande gronden in het hele
land te verbeteren en bovendien
waren ze bevreesd dat de storm
vloedhoogten van de Friese en
Groningse dijken opgejaagd zouden
worden door afsluiting van de Zui
derzee".
„Naar aanleiding daarvan heeft de
regering destijds besloten om een
commissie in te stellen onder voor
zitterschap van professor Lorenz,
de bekende wetenschapper van
Lëiden, om te berekenen wat de
invloed van het leggen van de Af
sluitdijk zou zijn op de stormvloed-
hoogten in Noord-Holland, Gronin
gen en Friesland. Dat is voor die
tijd een baanbrekend werk ge
weest. Ik herinner mij nog dat ik,
veel later, op een wereldtentoon
stelling in Luik was. Er was daar
een kamer gewijd aan de Europese
Nobelprijswinnaars. Daar was ook
Lorenz bij. Ieder had daar een nis;
er stond een borstbeeld in en daar
onder een lessenaar waarop te le
zen was waarom de Nobelprijs ei
genlijk was verstrekt. En onder Lo
renz lag het rapport over de in
vloed van de Afsluitdijk op de
stormvloedhoogten aan de Gronin
ger en Friese kusten. Heel merk
waardig".
Lely
„Vader werd, juist omdat hij zo kri
tisch stond tegen de inpoldering
van de Zuiderzee gekozen als lid
van de Zuiderzeeraad, als ik me het
goed herinner door Lely. Hij
schreef erg veel over de inrichting
van de polders, over de verkave
ling. Misschien is het wel mede
daardoor dat wij ons erg aangetrok
ken voelen tot de Zuiderzeepolders.
Mijn broer en ik zijn boer gewor
den in de Wieringermeer, Derk
Roelf in 1931 en ik in 1935. Derk
Roelf. genoemd naar grootvader,
was een van de eerste boeren in de
Wieringermeer".
De moeder van Mansholt was een
juffrouw Andreae. Wabina An-
dreae. Ze was een van de eerste
vrouwelijke studenten. Zij studeer
de in Groningen staatsinrichting en
economie. Ze predikte het socialis
me vanaf een boerenkar en was
een van de grote strijdsters voor
vrouwenkiesrecht. De overwegend
rechtse boeren in de Westpolder
probeerden de rode boer Mansholt
de ,,prik" van Seyss Inquart
te straffen door zijn zaaigoed te
boycotten.
Sicco Mansholt: „Moeder is oud ge
worden. Vierennegentig. Politiek is
ze tot in hoge ouderdom actief ge
bleven. Ze was zes- of zevenent
achtig toen ze nog op een congres
van de Partij van de Arbeid twee
dagen lang op een hard stoeltje no
tities zat te maken, nog helemaal
'gegrepen door de politiek. Ze was
vierentachtig toen ze met een emi
grantenschip naar Nieuw-Zeeland
reisde, waar ik een zuster had. Jo
zef Luns meldde mij toen dat hij
een brief van de kapitein van het
emigrantenschip had gekregen.
„Lees zelf maar", zei Luns. De ka
pitein schetste de toestand aan
boord en liet weten dat er een oude
dame aan boord was, mevrouw
Mansholt, moeder van de minister
van Landbouw, die hem had ver
zocht Engelse les te mogen geven.
Ze had ontdekt#dat negen van de
tien emigranten geen woord Engels
kenden. Elke morgen werd de ont
bijtzaal ingericht als klaslokaal en
dan, gaf mevrouw Mansholt aan en
kele honderden mensen Engelse
les".
Bordewiik
„Ze was al ziek en lag op bed toen
ik als minister van Landbouw er
gens in het land moest spreken, ik
geloof voor het Koninklijk Neder
lands Landbouwcomité. Het was in
de tijd dat we bezig waren met de
Pachtwet. Ik sprak daarover. Een
moeilijk onderwerp, vond ik altijd.
Ik hield een rede en een paar da
gen later kwam er een briefkaartje
van haar. Ze schreef: „Sicco, niet
aardig van je dat je me niet ge
waarschuwd hebt dat je voor de ra
dio zou spreken. Maar toevallig
hoorde ik je verhaal over de zuive
re grondrente in verband met de
Pachtwet. Je moet dat beter bestu
deren. Dat is een oude theorie die
jij verkondigt. Lees jij maar Borde-
wijk (ze gaf er de pagina bij aan,
vijfhonderd zoveel!) Mocht je het
echt niet begrijpen, vraag het dan
aan Jan Tinbergen, die kan je wel
wijs maken".
„Een tweede voorbeeld. Ik was
toen al in Brussel. Toen komt Hal-
stein, die voorzitter was, naar me
toe (wat niet zo vaak gebeurde,
want je moest altijd naar Halstein
komen) en hij zegt: Lieber Mans
holt, daar heb ik zowaar een brief
van uw moeder gekregen. Wass ist
denn los, zeg ik tegen hem. Ja, zei
hij, dat herinnert u zich wel. Ik heb
twee weken geleden in Straatsburg
het standpunt verdedigd van de
commissie ten aanzien van de par
lementaire controle. Ik herinnerde
me dat zeer goed, want daarbij was
het langs het randje gegaan van
wat wij geoorloofd vonden. Daar
had hij namelijk gezegd: ja, natuur
lijk parlementaire controle, budget
recht, maar dat is allemaal nog ver
in de toekomst. In elk geval moe
ten wij zelf als commissie de ver
antwoordelijkheid nemen voor de
begroting en we moeten maar zien
of in de toekomst het parlement
bevoegdheden krijgt om ons op dat
punt te controleren".
„Hij had daar de parlementaire
controle ook moeten eisen, maar
dat had hij niet gedaan. Nou, daar
waren al wat woorden over geval
len en toen kwam er een brief van
moeder Mansholt. Lesen Sie mal,
zei Halstein. Er stond: Lieber Hal
stein. Ik heb toevallig gehoord wat
u daar heeft staan vertellen over
parlementaire controle. Dat is on
aanvaardbaar. Als u het begrotings-
recht vraagt zult u eerst ook moe
ten eisen dat er parlementaire con
trole is. Keine Exekutive ohne Par-
lementëare Kontrolle!" Ze had er-
een nijdig uitroeptekentje achter
gezeu Halstein was diep onder de
indruk".
Th^gl^te^
Na de middelbare landbouwschool
in Deventer is Sicco Mansholt en
kele jaren theeplanter geweest in
de Preanger op Java. „Vader
schreef: kom terug, je kunt een
boerderij pachten in de Wieringer
meer". Het bleek dat Sicco Mans
holt eerst nog drie jaar als landar
beider moest werken. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog organiseerde
Sicco Mansholt de illegale voedsel
voorziening in Noord-Holland en.
vanaf 1943, illegale wapentranspor
ten. De verzorging van talrijke on
derduikers kwam voornamelijk op
de schouders van zijn vrouw te
recht. Voor het vervoer van voed
sel naar de grote steden kreeg
Mansholt vergunningen en andere
papieren van de directeur-generaal
van de voedselvoorziening in Den
Haag, S. L. Louwes, een neef.
Sicco Mansholt: „Louwes wist niet
dat er onder dat voedsel wapens
vervoerd werden en dat is zonder
ongelukken gegaan. Ik deed alles
per schip. In het begin hebben we
met vrachtauto's gewerkt en daar
hebben we vreselijke ongelukken
mee gehad. Zoals de moordpartij bij
Ursum tussen de Schermer en Alk
maar. Een vrachtwagen beladen
met wapens liep toen in een hin
derlaag. Er ontstond een schietpar
tij, waarbij aan beide kanten vier
doden vielen. Een van de jongens
van het verzet werd op straat zo
vreselijk mishandeld dat hij door
sloeg. De vrachtauto stond altijd bij
de Boer in de Schermer, de man
van Trien de Boer. Zij was een
nicht van Schermerhorn, de eerste
minister-president van na de oor
log. De Boer werd tegen de muur
gezet en doodgeschoten en de boer
derij werd platgebrand".
Wieringermeer
„Toen zeiden we: stoppen met
vrachtauto's, dat is te gevaarlijk.
Met schepen hebben we nooit
moeilijkheden gehad. Stenguns,
brenguns en dynamiet gingen via
de sluis van Medemblik naar de
Wieringermeer. Achteraf waren
die wapens totaal overbodig, maar
dat konden wij niet weten. Pas nu
is me overigens duidelijk geworden
waarom op 17 april 1945 de Wierin
germeer onder water is gezet. Jac
ques van der Gaag, oud-ambassa
deur in Cuba. die met onder ande
ren Drees, Cramer (later commissa
ris van de Koningin in Drente) en
Neher (later directeur-generaal van
de PTT) door de regering Gerbran-
dy was benoemd in een college van
vertrouwensmannen in bezet Ne
derland, schrijft er over in zijn me
moires, die binnenkort zullen ver
schijnen".
„Seyss Inquart en het college van
vertrouwensmannen hadden vlak
voor de bevrijding een akkoord be
reikt. Het kwam kort gezegd hier
op neer: de geallieerden zouden op
houden met bombarderen en de
Duitsers zouden de wapens neer
leggen, maar zich nog niet overge
ven. De geallieerden, die voor de
IJssel en de Rijn lagen, mochten de
IJssel niet overtrekken. Als ze dat
toch zouden doen dreigde Seyss In
quart het Westen van Nederland
onder water te zetten. Van der
Gaag kreeg van Seyss Inquart op
dracht die kwestie bij de regering
in Londen aan de orde te stellen.
Toen de Canadezen de IJssel over
trokken gaf Seyss Inquart een
prik".
Twee dagen voor de Wieringer
meer onder water liep had me
vrouw Mansholt de SD op bezoek
fehad. Ze wilden weten waar Sicco
lansholt was; ze hadden haar be
dreigd en tegen de muur gezet. De
SD dreigde terug te komen en de
boerderij plat te branden. Tijdens
de nacht werd de hele inventaris
van het bedrijf door verzetsmensen
op wagens geladen. Toen de polder
onder water liep ging Mansholt per
Sicco Mansholt voor zijn boerde
rij in Wapserveen: Europees
staatsman uit een roemrijk ge
slacht.
fiets op pad om te zien hoe zijn ge
zin het rooide.
Sicco Mansholt: „Alles goed en wel,
ie denkt alleen aan je vrouw en
cinderen. Ik vond de boerderij
leeg. Alleen mijn vaste arbeider-
was bezig alle machines aan elkaar
te koppelen om ze met de trekker
eruit te rijden. Terwijl ik met hem
stond te praten zag ik langs de weg
de SS op mijn boerderij afkomen.
Ik stap op mijn fiets en rij zo rustig
mogelijk de weg af. Zij stormen de
boerderij op en vragen, zo hoorde
ik later, waar Mansholt is. Ik meng
me tussen de vluchtende bevolking
uit de Wieringermeer die over de
dijk de polder uitloopt".
Droge sloot
„Ik loop met ze mee. naast de fiets.
Ik krijg te horen dat de dijk is af
gezet; de Duitsers verwachtten lei
ders van het verzet te kunnen grij
pen. Ik ben toen een kilometer
door een dfoge sloot gekropen en
op mijn buik de dijk over geslopen
naar het oude land, zoals we dat
noemen. In het dorp hoqr ik van
het verzet dat de SS die bij mij op
het erf kwam om mij te pakken is
doorgereden naar de boerderij van
De Graaf. Arie de Graaf was mijn
vriend en mijn directe chef in het
verzet. Zij vonden hem daar, hij
was, net zoals ik, op de fiets geko
men om te kijken of zijn vrouw en
kinderen het konden redden. Ze
namen hem mee naar de Ortskom-
mandantur in Hoorn en onderweg
hebben ze hem in de berm van de
weg doodgeschoten. Hij was een
heel bijzondere figuur. Hij was an
ti-revolutionair, wethouder en een
neef van Colijn. Hij was de laatste
die we in het verzet verloren heb
ben".
De oorlog was over. Enkele weken
na de bevrijding kreeg Sicco Mans
holt een telefoontje van Schermer
horn die hem op zijn laboratorium
in Delft ontbood. Daar waren man
nen als Willem Drees, Lieftinck.
Van Kleffens en Neher. Hij stemde
ermee in dat hij minister van voed
selvoorziening en landbouw zou
worden. Hij zou dat werk twee jaar
doen en dan weer terugkeren naar
zijn boerderij. Maar Sicco Mansholt
zou twaalf en een half jaar achter
een minister zijn en daarna Euro
pees staatsman worden.
BERT VAN VELZEN
