Neergeschoten Boeing 747 was
honderden kilometers uit koers
Boeing vloog boven
geheim militair gebied
Moord in
koelen bloede
Neerschieten passagiersvliegtuig eerder voorgekomen
De uitvinding van de eeuw
nü in het Boek van de Maand
voor slechts f 14,90.
BUITENLAND
fteidae. Soutcwt
VRIJDAG 2 SEPTEMBER 1983 PAGINA 7
Kamerdelegatie beslist zondag over Moskou-reis
(Van onze -parlementaire
redactie)
BÉUSSEL De parle-
h mentaire delegatie welke
.■op dit moment op bezoek
'is bij het NAVO-hoofd-
kwartier, zal zondag be
slissen of zij het bezoek
volgende week aan Mos-
kou zal laten doorgaan.
1 De delegatie wil haar stand
punt mede laten afhangen van
de houding die de Nederlandse
L' regering inneemt na de mede
deling van de Amerikaanse
regering, dat een Russisch
jachtvliegtuig een Koreaans
passagiersvliegtuig met 269
mensen aan boord heeft neer
geschoten. Het kabinet heeft
die zaak vandaag besproken.
Volgende week staat een be
zoek van minister Braks van
Landbouw aan Moskou op het
programma.
De parlementaire delegatie be
staat uit de fractieleiders van
PvdA, CDA en VVD in de
Tweede Kamer, de heren Den
Uyl, De Vries en Nijpels, als
mede de buitenlandspecialis
ten Ter Beek (PvdA) en De
Boer (CDA). De vijf begonnen
gisteren aan een tweedaags be
zoek aan de NAVO in Brussel,
de eerste etappeplaats van een
reis, die hen ook naar Moskou,
Washington en Bonn zou moe
ten brengen. Hoofddoel van de
bezoeken is het voeren van ge
sprekken over de stationering
van atoomraketten voor de
middellange afstand en de mo
gelijkheden om deze te voor
komen (kruisraketten, Pers-
hings-2) dan wel ongedaan te
maken (SS-20's).
DEN HAAG Het neer
schieten van een Zuidko-
reaans passagiersvliegtuig
door een Russische Mig is
niet het eerste, maar wel
het ernstigste voorval van
dergelijke aard. Sinds de
Tweede Wereldoorlog zijn
vier militaire aanvallen op
passagiersvliegtuigen be
kend. Maar nooit waren
er zoveel slachtoffers als
nu.
In 1955 haalden Bulgaarse ge
vechtsvliegtuigen een Israëli
sche Constallation neer, die
per ongeluk boven Bulgaars
grondgebied was gekomen.
Alle 56 inzittenden kwamen
In 1973 schoten Israëlische
straaljagers boven de Sinaï op
een Boeing 727 van de Libi
sche luchtvaartmaatschappij,
nadat de piloot waarschu
wingssignalen om te landen
had genegeerd. Het toestel was
door navigatiefouten van de
piloot en van de vluchtleiding
in Egypte uit de koers geraakt
en vloog boven Israëlische mi
litaire stellingen. Israëlische
jagers schoten op de vleugels
om de Boeing tot landen te
dwingen, maar het toestel
stortte bij de landing neer.
Alle 107 mensen aan boord
van het Libische toestel von
den de dood. Dit was het ern
stigste incident tot dusver.
In 1979 schoten guerrilla-strij
ders in Zimbabwe boven het
toenmalige Rhodesiè met
luchtdoelraketten een Vis
count van de Rhodesische
luchtvaartmaatschappij neer.
38 van de 56 inzittenden verlo
ren het leven.
In 1978 werd een passagiers
vliegtuig van de Zuidkoreaan-
se luchtvaartmaatschappij bo
ven het noorden van de Sov
jet-Unie met boordwapens be
schoten om het tot landen te
dwingen. Daarbij werden twee
van de 97 passagiers gedood.
Het toestel was op de route Pa-
rijs-Seoel uit de koers geraakt
en bevond zich bij het Kola-
-schiereiland, een streng be
waakt militair gebied. Volgens
de Sovjet-versie van het ge
beuren werd de piloot te ver
staan gegeven dat hij op het
vliegveld van Moermansk
moest landen. De piloot week
echter uit naar een bevroren
meer, waar het toestel bij de
landing zware schade opliep
De piloot en de navigator
werden enige tijd vastgehou
den in de Sovjet-Urpe. Na te
rugkeer in Seoel zeiden ze dat
ze tevergeefs hadden gepro
beerd op de internationale
alarm-frequentie contact te
krijgen met de Sovjet-jagers.
Ze hadden geen antwoord ge
kregen.
SCHIPHOL Bij de
KLM, die zelf drie keer
per week over de drukke
Poolroute naar Tokio
vliegt en daarbij langs de
grens met de Sovjet-Unie
scheert, achten vliegers
het hoogst onwaarschijn
lijk, dat de neergescho
ten Zuidkoreaanse
Boeing 747 per ongeluk
uit zijn koers is geraakt
en het Russische lucht
ruim is binnengedron
gen. Toch wijst alles erop
dat er iets dergelijks
moet zijn gebeurd, het
geen dan het gevolg
moet zijn geweest van
een ernstige technische
storing. In de tot nu toe
binnengekomen stroom
van informaties zijn daar
aanwijzingen voor uit
drie bronnen: een Russi-i
sche, een Zuidkoreaanse
en een Amerikaanse.
De Russen zeggen dat de na-
vigatielichten van de Boeing
747 niet brandden, dat niet
gereageerd v/erd op oproepen
en dat de bemanning ook zelf
geen radiocontact opnam.
Ook de Zuidkoreaanse lucht
vaartmaatschappij zegt dat de
Boeing 747 problemen met de
radio leek te hebben en de
piloot van een ander vlieg
tuig van deze maatschappij,
die op zijn vlucht het pad
van de Boeing 747 kruiste
vóór hjét verdween, heeft dat
bevest/gd. Hij verklaarde al
tijd radiocontact op te nemen
met passerende vliegtuigen
om gegevens over het weer
uit t< wisselen, maar dit keer
lukt? dat niet. Hij maakte
overigens geen gewag van
niet brandende navigatielich-
te'. en zou dat zeker gedaan
h?bben als daar iets niet mee
ii orde zou zijn geweest.
Tenslotte is er een persbu-
reaubericht', dat „een hoge
functionaris" van het Ameri
kaanse ministerie van bui
tenlandse zaken heeft ver
klaard, dat de Boeing 747
„honderden kilometers van
zijn koers was afgeweken".
Toch blijft men in vliegers
kringen en niet alleen bij
de KLM een ingrijpende
koersafwijking vrijwel on
denkbaar noemen. Volgens
In het Russisch luchtruim is al eerder op een passagiersvliegtuig geschoten. In 1978 open
de een straaljager (foto) het vuur op een Boeing 707 van Korean Airlines. De Boeing werd
niet geraakt en kon even later onder escorte landen op het vliegveld van Moer
mansk.
een KLM-gezagvoerder die
de route uit ervaring kent,
beschikken alle vliegtuigen
op dat traject over een uiterst
nauwkeurig navigatiesys
teem, de zogenaamde traag
heids-navigatie-apparatuur,
waarmee ook de eerste Ame
rikaanse maanvlucht was uit
gerust. Dit systeem werkt
praktisch op de meter nauw
keurig. „Wanneer het aan
staat, is een afwijking van
meer dan een mijl uitgeslo
ten. Bovendien bevinden zich
verplicht drie van dergelijke
systemen aan boord; wanneer
het ene door een technisch
mankement uitvalt, neemt
het andere het werk automa
tisch over, terwijl de vlieger
voor alle zekerheid door al
lerlei signalen gealarmeerd
wordt'1.
De luchtcorridor over de
Pool nadert de grens met het
Russische luchtruim het
dichtst op 3 uur vliegen van
Tokio. Maar de afstand be
draagt daar nog steeds 100
km. Bij de huidige stand van
de technologie is het volsla
gen onmogelijk dat een
Boeing 747 ongemerkt zo ver
af zou dwalen. Bovendien be
staat er geen stukje aardbol.
dat zo door radar wordt ge
controleerd als het gebied
rond de Beringstraat. De
Amerikaanse en Japanse ra
darketens kruisen er elkaar
en de Amerikaanse vloot die,
daar kruist beschikt over de
modernste luisterapparatuur.
Elke afwijkende vliegtuigbe
weging wordt onmiddellijk
opgemerkt.
Een van de eerste raadsels is
dan ook waarom Amerikaan
se of Japanse radarstations
hebben- nagelaten de gezag
voerder van de Zuidkoreaan
se Boeing te waarschuwen
dat hij zich ergens bevond
waar hij zich op gezag van
zijn navigatiesysteem onmo
gelijk kon bevinden, en
waarom ze hem niet hebben
teruggefloten.
„Ten derde", aldus de KLM-
gezagvoerder, „is het bepaald
onjuist te denken dat wij
bang zijn stante pede te wor
den neergeknald, mochten
we al per ongeluk het lucht
ruim van de Sovjet-Unie bin
nendwalen. Geen sprake
van. Aan boord van alle
vliegtuigen bevinden zich
handboeken, waarin de sil
houetten van Russische ge
vechtsvliegtuigen staan afge
beeld, plus de signalen die ze
stel het extreme geval
dat er geen radiocontact is
met hun vleugels of anders
zins geven. Wanneer je die
signalen gehoorzaamt, ge
beurt er niets. In de luchtcor
ridor naar Moskou komen
dergelijke voorvallen wel va
ker voor. Alleen als je niet
zou gehoorzamen en door zou
vliegen; ja, dan zouden ze op
den duur wel gaan knallen".
Speculerenderwijs opperen
ingewijden vervolgens wat er
wel gebeurd zou kunnen zijn.
Zo zou men de computer die
het navigatiesysteem van de
Boeing stuurt van een ver
keerd programma kunnen
hebben voorzien. Dit zou de
gigantische koersafwijking
kunnen verklaren. Of mis
schien zijn er kapers aan
boord geweest, die onkun
dig van de gevaren de ge
zagvoerder hun wil hebben
opgedrongen. Ofwel zeer
ver gezocht de Zuidkore
aanse gezagvoerder zou zich-^
zelf in welke geestestoestand
dan ook een martelaarsmissie
hebben opgelegd. In elk ge
val, zo luidt de unanieme
mening op Schiphol, moet
het uitgesloten worden ge
acht dat de Russen een vlieg
tuig neerhalen, louter omdat
het in hun luchtruim is bin
nengedrongen. De vele erva
ringen met dergelijke inci
denten in het verleden wij
zen op het tegendeel en to
nen aan, dat de Sovjet-Unie
de in de internationale lucht
vaart geldende wetten en
spelregels op dit gebied tot
nu toe respecteert.
ADVERTENTIE
Het Vaderlandse Fietsweekend.
Dat is kriskrassen door
de plassen van de Randstad.
We doen dit weekend eens iets anders. We gaan op Vader
lands Fietsweekend. Naar het Groene Hart van Holland.
We gunnen onszelf en onze fietsen een retourtje Woerden.
Dat stadje was eens „de sleutel van Holland". Ringgracht en
wallen zijn er 't stille bewijs van. Van Noorden fietsen we langs
de Meije. Dwars door een natuurmonunent, deNieuwkoopse
plassen. Over één van die weggetjes waar geen auto komen kan.
We verzamelen molens rond Leiderdorp. Wevergelijken de
gebrandschilderde kerkramen van voormalig Oudshoorn,
nu Alphen aan de Rijn met die van Gouda. De Goudse Glazen
winnen. We laten ons wegen in de Hehsenwaag van Oudewater.
Onze overnachting hebben we vooraf geregeld. En zondag
avond nemen we weer de trein terug.
De fietsenvakman,
de boekhandel, de VW's,
de ANWB en stichting:
fiets.' Post bus 7120,
1007JC Amsterdam,
tel. 020 -44 6993,
hebben prima
suggesties en boekjes voor allerleiVaderlandseFietsvakanties.
Schadeclaims
belopen ruim
1 miljard
NEW YORK/SEOEL Het
neerschieten van de Zuidkore
aanse jumbo zal Verzekerings
maatschappijen op eisen tot
schadevergoeding van in to
taal ruim 1,3 miljard gulden
kunnen komen te staan, zo
menen functionarissen van de
Zuidkoreaanse luchtvaart
maatschappij KAL.
Verhaal op de Sovjet-Unie zal,
naar Amerikaanse deskundi
gen op het gebied gisteravond
zeiden, evenwel nog moeilij
ker blijken dan het vaststellen
van de schuld en het veroor
deeld krijgen van de Sovjet-
-Unie. Volgens Amerikaanse
juristen is het nog maar de
vraag of kan worden aange
toond dat het neerschieten van
een burgervliegtuig in strijd is
met de letter van de interna
tionale rechtregels voor be
scherming van het luchtruim.
ADVERTENTIE
(Met kans op IBM personal computer!)
'Kijk, automatisering', verplichte lectuur voor
iedereen die in de ban is van de computer. In 146
pagina's alles over de automatiseringsgeschiedenis
en de ontwikkelingen die voor de deur staan.
Rijk geïllustreerd. Met bovendien gratis kans op
IBM personal computer. Op naar de boekwinkel dus!
Zolang de voorraad strekt.PA
Na I oktober: f26,50.
MOSKOU Het Zuidko
reaanse verkeersvliegtuig
dat gisteren werd neerge
schoten, vloog boven een
zeer geheime militaire
zone. Dit gebied, bij de ei
landen Kamchatka en
Sakhalin, is verboden
voor buitenlanders. Dit
blijkt uit zowel Ameri
kaanse als Sovjet-meldin
gen.
Amerikaanse functionarissen
van het Pentagon zinspelen op
de mogelijkheid dat de Boeing
is neergeschoten vanwege de
„paranoïde zorg" waarmee
Moskou het gebied omringt.
Kamchatka wordt onder meer
gebruikt voor het testen van
raketten die vanaf onderzee
boten worden afgevuurd.
Defensiebronnen zeiden dat de
Sovjet-Unie ongeveer 8.000 tot
10.000 man troepen hebben op
twee van de vier eilanden in
het gebied. De eilanden wer
den in de Tweede Wereldoor
log geannexeerd en Japan
heeft nog steeds aanspraken
op dit voormalig grondgebied.
Op het Kamehatka-schierei-
land dat aan de verre noord
oostelijke punt van het Sovjet-
-grondgebied vastzit, bevindt
zich de belangrijke haven voor
onderzeeboten, Petropavlovsk
en volgens Amerikaanse mili
taire rapporten staan er ook
intercontinentale kernraket
ten opgesteld.
(Vervolg van voorpagina)
WASHINGTON De Amerikaanse regering is er hon
derd procent zeker van dat het Koreaanse lijntoestel
door de Sovjet-luchtmacht met een raket, afgevuurd
door een SU-15 jachtvliegtuig, doelbewust in volle
vlucht is vernietigd. Het was gistermiddag minister
van buitenlandse zaken Shultz, die dit wereldkundig
maakte. Eerder op de dag werd eerst vermoed dat het
vermiste Zuidkoreaanse toestel was verongelukt; later
dacht men dat het door de Sovjet-Unie tot landen was
gedwongen. Maar tijdens een persconferentie in Was
hington verbaasde minister Shultz zijn gehoor met een
gedetailleerd verslag van de actie van de Russische
luchtmacht, inclusief het radiocontact tussen het Sov-
jet-grondcommando en de jachtvliegtuigen die de
Boeing in het Russische luchtruim hadden onder
schept.
Shultz wist onder meer te melden dat om 18.26 uur de Russische
straaljagerpiloot bevestigde de opdracht „vuur op doelwit" te
hebben uitgevoerd. Er was toen minstens dertien minuten visu
eel contact geweest tussen de betrokken Russische piloot en het
passagiersvliegtuig, dat om nog altijd niet vastgestelde redenen
in het Sovjetduchtruim moet zijn verdwaald en liefst twee en
een half uur door de Russische radar is gevolgd. Vermoed wordt
dat de gegevens afkomstig zijn van de grote luisterposten avnde
Amerikanen op de basis Misawa in Noord-Japan. Alles wat aan
de oostkust van de Sovjet-Unie gebeurt wordt daar in de gaten
gehouden door een permanente bezetting van Amerikaanse mi
litairen. die vloeiend Russisch spreken
„Als de Russen met deze daad hun vastberadenheid hebben wil
len tonen hun grondgebied onder alle omstandigheden te verde
digen, dan hebben de Amerikanen nu getoond dat zij alle Russi
sche militaire acties en communicaties onafgebroken in het oog
en het oor hebben", aldus de woordvoerder van het Amerikaan
se ministerie van buitenlandse zaken.
Leden van Reagans staf maakten er gisteren geen geheim van
dat de president zich door de Russische gewelddaad gesterkt
weet in zijn defensiepolitiek en zijn beleid van harde onderhan
delingen met Moskou. „De Russen hebben zichzelf met deze on
begrijpelijke actie enorme schade toegebracht. Nu zien de vre
desbewegingen eens wat voor een onmenselijk ststeem in het
Oostblok heerst", aldus onder-minister Burt.
Terwijl een nadere verklaring vanuit Moskou over het gebeurde
vanochtend nog altijd uitbleef, vroegen regeringskringen in
Washington zich vooral af op welk niveau het bevel is gegeven
om het passagiersvliegtuig te vernietigen. Sommige officials op
het Pentagon spraken de mening uit dat president Andropov
zelf de fatale toestemming moet hebben gegeven. Anderen hiel
den het op een instructie van een regionaal commandant. „In
het laatste geval kan het zijn dat de consequenties niet zijn over
zien", maar ook dat kan een halszaak worden voor Andropov,
aldus een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van
defensie. Hij sloot de mogelijkheid uit dat de Russische lucht
macht de precieze aard van het binnendringende vliegtuig niet
zou hebben onderkend.
Andere zegslieden veronderstelden dat de Russische hyperge
voeligheid jegens de veiligheid van de landsgrenzen een rol
heeft gespeeld. De Russen hebben hun luchtopsporingssvsteem
rigoureus verbeterd, nadat in 1978 eveneens een Zuidkoreaans
passagiersvliegtuig twee uur lang boven Sovjet-grondgebied had
gevlogen alvorens het werd ontdekt.
Harder beleid
Het heftigst werd gisteren op het drama gereageerd in het Ame
rikaanse Congres, waar zowel Democraten als Republikeinen in
het Huis en in de Senaat de Sovjet-actie omschreven als „walge
lijk", „in geen enkele omstandigheid te rechtvaardigen", en als
„moord in koelen bloede op onschuldige burgers in een ongewa
pend vliegtuig". President Reagan lijkt voor het eerst in zijn
ambtstermijn verzekerd van unanieme steun vanuit het Congres
voor verharding van het beleid jegens Moskou
Voorzitter van de Senaat Tip O'Neil. een vooruitstrevend Demo
craat die altijd heeft gepleit voor intensieve dialoog met Moskou,
sprak van „een ongelooflijk barbaarse daad, die door alle fat
soenlijke mensen in de wereld nooit vergeten en vergeven zal
worden". Rechtse Congresleden zagen in het Sovjet-optreden
een rechtvaardiging voor hun aloude pleidooien alle diplomatie
ke contacten, verdragen en onderhandelingen met Moskou op te
zeggen. „Naar de hel met de Russen, want daar horen ze thuis",
aldus vatte een Republikeinse senator de stemming onder veel
van zijn collega's samen.
De woordvoerder van omgekomen afgevaardigde McDonald, ui
terst rechts lid van de Democratische fractie in het Huis van Af
gevaardigden, zei ervan overtuigd te zijn dat de Russen wisten
dat McDonald in het Koreaanse vliegtuig zat. en dat dat de be
slissing heeft beïnvloed het toestel uit de lucht te schieten. Mc
Donald heeft verschillende boeken geschreven, waarin hij de
Sovjet-communisten als goddeloze criminelen beschrijft. Zijn
weduwe verklaarde in de deur van haar woning ten overstaan
van tientallen film- en tv-camera's. dat nu op bizarre wijze is
bewezen dat haar man altijd terecht heeft gewaarschuwd voor
de onmenselijkheid van het Sovjetregime.
Terugkeer Reagan
De terugkeer van president Reagan naar de hoofdstad Washing
ton, op 5.000 km van zijn vakantieranch in Californië, wordt al
gemeen als een politiek gebaar en niet als feitelijke noodzaak
beschouwd. Reagan heeft altijd volgehouden dat hij even doel
treffend kan regeren vanuit Californië. waar hem alle informa
tie- en communicatiekanalen en de hele Witte-Huis-staf ter be
schikking staan.
Raadgevers van de president beklaagden er zich gisteren echter
over dat de hard aan vakantie toe zijnde 72-jarige Reagan aan
vankelijk laks reageerde op de berichten aangaande het Kore
aanse vliegtuig. Reagan liet zijn dagelijkse uurtje paardrijden,
waarvan tv-beelden werden gemaakt, gewoon doorgaan terwijl
zijn minister Shultz de hele natie in rep en roer bracht met de
bevestiging van de Russische raketaanval op honderden vlieg-
tuigpassagiex-s van diverse nationaliteit. Ook wilde de president
aanvankelijk niet eerder naar Washington terugkeren dan aan
staande zondag.
Reagan moest ervan overtuigd worden dat de bevolking de in
druk dreigde te krijgen dat hun president geen leiding had over
de gebeurtenissen, zoals twee jaar geleden eveneens het geval
was, toen de Amerikaanse luchtmacht twee Libische straaljagers
neerhaalde. Dat gebeyrde toen het in Amerika nacht was. de
president werd daarvoor niet wakker gemaakt, hetgeen hem op
aanzienlijk politiek gezichtsverlies is komen te staan.
Gisteren kwam. kennelijk als resultaat van het „inpraten" op
Reagan, eerst de mededeling dat hel staatshoofd zaterdag naar
Washington zou terugkeren en tenslotte dat hij zich reeds vrij
dag in het Witte Huis zou installeren.
Op alle landelijke netten van de Amerikaanse televisie beheerst
het drama in Azië onafgebroken het scherm. In straatinterviews
met passanten worden gevoelens van ongeloof en wraak geuit,
en aan ingestorte familieleden van de slachtoffers worden hart
verscheurende reacties ontfutseld.
MARC DE KONINCK
