Jamin moet door zure appel heen bijten
We kunnen een systeem niet laten
bestaan terwille van enkele
De u'itvindingvande eeuw
nü in het Boekvan de Maand
voor slechts f 14,90.
ANC-LEIDER OLIVER TAMBO:
OOSTERHOUT Een
korte bezettingsactie van
het personeel bij de
hoofdvestiging van Jamin
in Oosterhout heeft het
familiebedrijf, tot nog toe
wars van iedere publici
teit, opeens volop in de
schijnwerpers geplaatst.
„Als er nu niet snel iets
gebeurt gaat het hele be
drijf naar de bliksem",
riepen de bonden. „Rotte-
top, sodemieter op", eiste
het personeel. Directeur
H.Feyen moest zijn func
tie neerleggen. En zelfs
president-commissaris
Van Driel gaf toe: „Ons is
zand in de ogen gestrooid.
We wisten niet dat het er
zo slecht voor stond". Het
personeel is nu weer ge
woon aan het werk, maar
iedereen bij Jamin lijkt
ervan doordrongen dat
eerst in een (gezonde)
zure appel moet worden
gebeten, voordat men
weer op de toverbal van
het succes kan gaan zui
gen.
Jamin,
onder nieuwe
leiding, heeft
30 miljoen
nodig
OOSTERHOUT De leiding
van het in ernstige moeilijkhe
den verkerende snoepwaren-
bedrijf Jamin komt in handen
van het onderzoeks- en reor
ganisatiebureau Boer en
Croon. De huidige directeur,
de heer H.Feyen is van zijn
functie ontheven. De raad van
commissarissen wordt gehal
veerd. De raad van commisa-
rissen en directie van Jamin
zijn gistermiddag met deze
maatregelen akkoord gegaan,
nadat werknemers bij de
hoofdvestiging in Oosterhout
het werk enkele uren hadden
neergelegd.
Boer en Croon publiceerden
eind vorige week een rapport,
waaruit bleek dat ingrijpende
maatregelen nodig zijn om te
voorkomen dat de ruim 100
jaar oude snoepwarenfabri-
kant (2300 werknemers) bin
nenkort failliet gaat. Volgens
een woordvoerder van de vak
bonden, die zelf om het onder
zoek hadden gevraagd, heeft
de leiding van het bedrijf tot
nu toe niet de kracht gehad
om de problemen, die al lan
ger spelen, aan le pakken.
De raad van commissarissen
heeft de problemen bij Jamin
te laat onderkend, zo gaf presi
dent-commissaris Van Driel
gisteren op een bijeenkomst bij
de fabriekspoort in Oosterhout
zelf toe. Volgens Boer en
Croon moeten bij Jamin 400
arbeidsplaatsen vervallen.
Ruim 80 van de 292 Jaminves-
tigingen moeten op hun le
vensvatbaarheid worden on
derzocht.
Boer en Croon heeft contact
gezocht met de banken om het
geld voor de reorganisatie op
tafel te krijgen. Volgens de
bonden is zo'n 30 miljoen no
dig om de verliezen [f 15 mil
joen over de laatste twee jaar)
weg te werken en het bedrijf
weer gezond te maken.
Drie generaties van de familie
Jamin hebben inmiddels de
scepter gezwaaid over het fa
miliebedrijf dat in enkele de
cennia uitgroeide van een Rot
terdamse banketbakkerij met
winkel tot een concern dat zijn
produkten verkoopt tot in Ja
pan en op zijn hoogtijdagen
ruim 500 eigen winkels exploi
teerde in Nederland.
Jamin werd, zo het een fami
liebedrijf betaamt, met strakke
hand geregeerd. Meneer Cor-
nelis Jamin had een formule,
en die werkte. Hij duldde dan
ook geen tegenspraak. Nadat
hij in 1871 „C Jamin" op zijn
eerste winkelruit in Rotter
dam had geschreven, kon de
familie nog voor de Tweede
Wereldoorlog in Engeland zijn
toevlucht zoeken met ruim 200
miljoen gulden op zak. Zijn
kleinzoon, Eef Jamin, nam het
roer met dezelfde vastbera
denheid over. Bij zijn pensio
nering in 1977 sprak hij nog
trots: „Ik ben een ondernemer
van de oude stempel. Ik houd
niet van specialisaties, maar je
moet op deze plaats in feite al
les zelf kunnen".
De vakbonden zien in deze
„autoritaire opvatting" van het
leiding geven een van de be
langrijkste oorzaken van de te
loorgang van het familiebe
drijf. Fred Beerepoot, secreta
ris van de Unie BHLP bij Ja
min vertelt: „Eef Jamin, die
bepaalde. De verhuizing van
het produktiebedrijf van Rot
terdam naar Oosterhout werd
er een-twee-drie doorgedrukt,
omdat Rotterdam moeilijk
deed over de grondprijs. Dat
was een beslissing van Eef al
leen. De mensen om de direc
teur heen, dat waren meer va
zallen. Nu zitten we met de
narigheid. Sedert Eef gepen
sioneerd is, er opeens geen
houvast meer is. Jamin is een
schip zonder stuurman"
Met veters bijeen
De erfenis van de familie Ja
min is overigens niet in alle
opzichten om over naar huis te
schrijven. Volgens Fred Al-
Iers, woordvoerder van de
Voedingsbond FNV, heeft de
familie Jamin de laatste 20
jaar verzuimd geld in het be
drijf te investeren teneinde
het produktieapparaat op peil
te houden. Allers: „De meeste
machines in Oosterhout zijn 20
jaar of ouder. De administratie
wordt nog steeds voor een
groot deel met de hand ge
daan. Eef Jamin moest uit zijn
bedrijf zoveel monden voeden
en familieleden goed huisves
ten, dat investeringen voor
moderniseringen en zelfs het
behoorlijk onderhoud aan de
machines ook in de goede tijd
uitbleven. Nu hoor je het per
soneel op de werkvloer het
grapje maken, dat de voorman
met zijn nieuwe veters niet
verder komt dan vijftien me
ter, want dan heeft hij er al
weer een machine mee gere
pareerd".
Organisatorisch zou het bij Ja
min er zwaar aan schorten, zo
menen de bonden. Het bedrijf
heeft van oudsher op twee
paarden gewed: produktie en
verkoop. Allers: „Die twee af
delingen zijn niet goed op el
kaar afgestemd. Er is geen
goede planning, zodat de bak
kerijmachines soms wel zes
keer per dag omgesteld moe
ten worden. Maar om rendabel
te kunnen produceren moet
zo'n machine tenminste een
etmaal kunnen doordraaien.
Doordat orders van derden en
leveranties voor winkels door
elkaar lopen, kan het tevens
gebeuren dat op het laatste
moment blijkt dat er bijvoor
beeld niet voldoende zilverpa
pier is om koekjes in te pak
ken. Dan moet de hele pro
duktie weer worden stil ge
legd".
Zelfbediening
Teruglopende consumentenbe
stedingen, en de opkomst van
Japan als nieuwe snoepfabri
kant zorgden ervoor dat de
manco's van het bedrijf meer
en meer aan het licht kwa-
Europese prijs
voor Philips-president
EINDHOVEN Dr. Wisse Dekker, president
van Philips, en de voorzitter van de Europese
Commissie, de heer Gaston Thorn, hebben de
„Prix de Talloires" gekregen. Deze onderschei
ding wordt jaarlijks toegekend door de „Groupe
de Talloires", een internationale organisatie
zonder winstoogmerk, die in 1980 werd opge
richt met als doel het stimuleren van discussie
over sociale en economische veranderingen en
de invloed ervan op bedrijfsleven en maat
schappij. De heren Thorn en Dekker ontvan
gen de onderscheiding voor hun inspanningen
ter versterking en eenwording van de Europese
Gemeenschap, aldus een mededeling van Phi
lips.
BINNENLAND/BUITENLANDfrkbc(3oivtfl/nl WOENSDAG 31 AUGUSTUS 1983 PAGINA 10
(Met kans op IBM personal computer!)
'Kijk, automatisering', verplichte lectuur voor
iedereen die in de ban is van de computer. In 146
pagina's alles over de automatiseringsgeschiedenis
en de ontwikkelingen die voor de deur staan.
Rijk geïllustreerd. Met bovendien gratis kans op
IBM persona! computer. Op naar de boekwinkel dus!
Zolang de voorraad strekt. 10|<tober« f ^6,50.
SUSKE EN WISKE DE HIPPE HEKSEN
men. In de winkels van Jamin
moest in 1976 op zelfbediening
worden overgeschakeld om de
loonkosten te drukken. Dat
kostte honderd banen. Het
aantal zelfstandige filialen
werd vervolgens in enkele ja
ren teruggebracht van ruim
500 tot 318. Daardoor liep ook
de produktie in de toeleveren
de bedrijven van Jamin ver
der terug. In 1980 werd het
De winkel op de hoek van meneer Jamin, waar op
nieuw honderden arbeidsplaatsen verdwijnen als ge
volg van slecht management.
winkelbestand tegen de zin
van de bonden in met nog
eens 49 vestigingen terugge
bracht. De installaties voor de
produkties van biscuit en cho
colade in Oosterhout raakten
nog verder onderbezet. Een
nieuwe winkelformule, die in
1980 werd geintroduceerd (Ja
min ging naast zoetwaren ook
brood en reformprodukten
verkopen) deed de omzet in de
winkels 30 procent stijgen,
maar voor de eigen marktpro-
dukten bood dat weinig soe
laas.
In 1981 werd uiteindelijk de
heer H.van Hees van het Cho-
coladebedrijf Nuts binnen ge
haald teneinde Jamin eens
goed onder handen te nemen.
Beerepoot herinnert zich: „Hij
werd met vliegend vaandel en
slaande trom binnen gehaald,
met instemming van de onder
nemingsraad, vakbonden en
raad van commissarissen. Al
binnen drie maanden kwam
Van Hees met een goed rap
port op tafel. Het management
heeft gefaald, zo zei Van Hees.
Jamin heeft een bestuurlijk
waterhoofd, een groot aantal
functies is overbodig, sommige
mensen zouden volgens Van
Hees door vriendjespolitiek op
de verkeerde plaats zitten.
Prachtig: dachten wij. Die
man heeft het door. Maar Van
Hees heeft nooit tot daden
kunnen komen. Nu vragen wij
ons af: durfde hij het niet, kon
hij het niet, of wilde hij het
niet?"
Onderzoeksbureau
Nadat de vakbonden en de on
dernemingsraad eind vorig
jaar het vertrouwen in de
nieuwe directeur had opge
zegd, legde Van Hees zijn
functie neer. Ik heb nog nooit
een zo autoritair bedrijf mee
gemaakt als Jamin, zei Van
Hees bij die gelegenheid. „Na
dat ik mijn overlevingsrapport
aan het bestuur had voorge
legd, kwamen er kwaliteit
sproblemen, financiële tegen
vallers en gebrekkig manage
ment aan de oppervlakte.
Daarbij kreeg ik problemen in
de familiesfeer. De maat was
toen vol en ik ben opgestapt".
Allers ziet het wat anders:
„Van Hees heeft altijd tegen
het management van het be
drijf aangeschopt. Maar de
cember vorig jaar gaf hij
opeens een aantal mensen uit
het hoger en middenkader for
se gratificaties. Toen was voor
óns de maat vol".
Het opstappen van Van Hees
heeft in ieder geval de ernst
van de situatie bij Jamin dui
delijk aan het licht gebracht.
Beerepoot: „De bonden hebben
toen zelf gevraagd een onder
zoeksbureau in te schakelen.
Dat is op zich al heel bijzon
der. Daaruit blijkt wel hoe
slecht Jamin er voor staat".
Boer en Croon had de op
dracht gekregen binnen drie
maanden een toekomstvisie
voor Jamin te ontwikkelen.
Beerepoot: „Dat is een overle
vingsrapport geworden. De
opdracht was zogezegd het
schip op koers zetten, nu wor
den eerst de lekken gedicht en
de ruimen leeg gepompt".
Met nieuwe mensen aan het
roer lijkt het er op dat Jamin
nu eindelijk de problemen
daadkrachtig kan gaan aan
pakken. Aan medewerking
van de bonden en personeels
leden zal het niet schorten, die
hadden per slot zelf om de re
organisatie gevraagd. De bon
den stellen wel als voorwaarde
dat de banken geld in Jamin
steken, om een steekhoudende
reorganisatie mogelijk te ma
ken. Bovendien moet er meer
duidelijkheid komen over de
afzetmogelijkheden voor de
Jaminprodukten, voordat 400
mensen ontslagen worden, zo
als Boer en Croon wil. Voorlo
pig rekent het bedrijf nog met
een verlies van 1 miljoen per
maand.
PAUL KOOPMAN
Oliver Tambo, leider van het Afrikaans Na
tionaal Congres (ANC) die maandag ter gele
genheid van de opening van het nieuwe aca
demische jaar een rede zal houden aan de
Universiteit van Amsterdam, geeft maar zel
den interviews. Onlangs bleek hij echter be
reid tot een gesprek met de voormalige cor
respondent van The Guardian in Kaapstad,
Stanley Uys. In dit gesprek zei Tambo onder
meer dat de strijd om de bevrijding van de
zwarte bevolking een nieuwe fase is inge
gaan en dat „een bittere, wrede, afschuwelij
ke strijd" onvermijdelijk is.
Wat is de houding van het
ANC ten aanzien van geweld?
Jarenlang vonden we dat ge
weld geen rol mocht spelen in
de strijd van het ANC. Totdat
in 1948 de Nationale Partij aan
de macht kwam en fysiek ge
weld gebruikte. Het lag voor
de'hand om met geweld te re
ageren, maar toen dachten we
dat dat misschien net was wat
ze wilden; dat ze ons geweld
zouden gebruiken om de
blanken achter zich te krij
gen.
Maar naarmate de jaren ver
streken, nam het geweld toe.
We zagen steeds meer gewa
pende politie. Aanvankelijk
droegen ze alleen pistolen, la
ter' hadden ze ook machinege
weren. Toen kwamen de
tanks. Vrouwendemonstraties
werden neergeslagen, waarbij
tanks werden ingezet.
In 1960, toen de leiders van
het ANC nog steeds aandron
gen op een niet-gewelddadig
beleid en discipline in de hoop
op die manier de steun van de
blanke kiezers te verwerven,
bleven de blanken het regime
steunen. Toen hadden we de
schietpartij in Sharpeville (67
zwarten gedood, 187 gewond).
Zelfs daarna besloten we om
door te gaan met het beleid
van geen geweld.
Staking
In 1961 riepen we op tot een
staking tegen de oprichting
van een republiek in Zuid-
Afrika, omdat de regering
niet had gereageerd op onze
oproep tot een nationale con
ventie. Maar het leger werd
gemobiliseerd op een schaal
die sinds de Tweede Wereld
oorlog niet meer was voorge
komen. Tegen een vreedzame
staking. De geweldloze weg
was geblokkeerd. Er ontstond
een nieuwe situatie.
We besloten toen om geweld
te gaan gebruiken als een me
thode in de strijd. Maar we
waren nog steeds voorzichtig.
De regel waarvan onder geen
enkel beding mocht worden
afgeweken, was dat sabotage
geen mensenlevens mocht
kosten. We hebben talloze sa
botagedaden gepleegd, maar
niemand raakte ooit gewond.
We kozen ons doelwitten al
tijd zo uit dat het niet waar
schijnlijk was dat iemand ge
wond zou raken. Dat was in
december 1961. De afgelopen
twintig jaar zijn er duizenden
sabotagedaden gepleegd en in
bijna alle gevallen luidden de
berichten dat er geen gewon
den waren. Toen we de olie
tanks van SASOL opbliezen
op een terrein waar dui
zenden mensen werken
werd de aanval zo uitgevoerd
dat niemand werd gewond.
Maar aan de andere kant
werden onze mensen wel ge
vangen genomen, meedogen
loos ondervraagd en gemar
teld. Ze werden gedwongen
valse verklaringen af te leg
gen en op basis van die valse
verklaringen werden ze tot
lange gevangenisstraffen ver
oordeeld.
Regime lijkt
wanhopig
We hebben teruggevochten
als we werden aangevallen en
er zijn veel botsingen met de
politie geweest, maar alleen
met de politie. De laatste tijd
lijkt het regime bijna wanho
pig. Onze mensen worden nu
vermoord. In 1979 probeerden
ze onze mensen met honder
den tegelijk te vermoorden op
een militaire school in Ango
la. Ze kwamen in vijf vlieg
tuigen, maar gelukkig waren
we er niet. Dat was in maart
1979. Het was een wrede po
ging tot massamoord.
Tambo herinnerde vervolgens
aan de aanval van het Zuida-
frikaanse leger op huizen van
ANC-leden in Ma tola, vlakbij
de Mozambikaanse hoofdstad
Maputo in 1981. Twaalf ANC-
leden kwamen hierbij om het
leven. Bij een soortgelijke
aanval op de hoodstad van
Lesotho. Maseru, vorig jaar
december kwamen 42 mensen
om het leven. Een luchtaan
val van de Zuidafrikaanse
luchtmacht op Maputo op 23
mei j.l. kostte het leven aan
tenminste vijf Mozambikanen
en een zwarte Zuidafrikaan.
Deze laatste actie was een
vergeldingsactie voor de bom
aanslag van het ANC op 20
mei op het hoofdkwartier van
de Zuidafrikaanse luchtmacht
in Pretoria.
Dit betekent dat het conflict
escaleert. We hebben altijd
gedacht dat het een bittere,
Oliver Tambo.
wrede, afschuwelijke strijd
zou worden; dat dat een nood
zakelijke voorwaarde zou zijn
voor de bevrijding van Zuid-
Afrika. Daar moeten we door
heen. Het conflict bereikt een
nieuwe fase. Veel zal worden
verwoest en het lijden zal
groot zijn. Een groot deel van
het bloedvergieten zal zich
niet tot Zuid-Afrika beper
ken.
Hoe ver denkt u dat Zuid-
Afrika zal gaan met zijn aan
vallen op de zwarte buurlan
den?
Het ANC heeft wanhopig ge
probeerd om zo min last te be
zorgen aan de buurlanden en
zijn eigen offers te brengen.
Maar Zuid-Afrika zal pas
stoppen druk op hen uit te oe
fenen als ze zich tegen de be-
vrijdingsstrijd keren, als ze
actief proberen het ANC te
gen te werken.
Het lijdt geen twijfel dat
Zuid-Afrika maar wat graag
het vertrek ziet van de rege
ring van stamhoofd Leabua
Jonathan in Lesotho. Daar
werken ze hard aan. Ze wil
len dat hij persoonlijk valt en
zijn ministers erbij. Dan zul
len ze hen vervangen door
hun eigen marionetten. Die
staan al in de coulissen te
wachten.
Hetzelfde willen ze in Mo
zambique. Ze willen dat de
Mozambikaanse Verzetsbewe
ging de regering vervangt. In
Angola willen ze dat UNITA-
de macht overneemt.
Maar de regeringen van die
landen kunnen niet anders
dan onze strijd steunen. De
Machels, de Moegabe's, de Dos
Santo's, en de Kaunda's: ze
zijn allemaal een produkt van
de bevrijdingsstrijd. Zo zijn ze
aan de macht gekomen. Mis
schien zijn er grenzen aan wat
ze in de praktijk kunnen
doen, maar ze kunnen niet
onze vijanden zijn.
Zal het geweld niet leiden tot
een polarisatie tussen blank
en zwart en de opbouw van
een niet-raciale samenleving
onmogelijk maken?
Men moet het ANC nageven
dat het heeft geprobeerd die
polarisatie te vermijden. Maar
als dat de prijs is die we moe
ten betalen om niet ons leven
lang slaven te zijn, dan zullen
we die betalen. Maar hoewel
de blanke Zuidafrikanen nu
genieten van de voordelen
van de apartheid denk ik niet
dat ze er allemaal voor zou
den willen sterven. Nu al wei
geren duizenden ervoor te
vechten. Zuid-Afrika mag
van geluk spreken dat het een
organisatie als het ANC heeft.
Als het ANC de macht over
neemt, zal het geen onder
scheid maken tussen de ras
sen.
Men hoort nogal vaak de be
schuldiging dat het ANC on
der grote invloed staat van de
blanke communisten?
Ik weet niet wie die blanke
communisten zijn. Als ik zeg:
noem ze eens, antwoordt men:
Joe Slovo. Als ik vraag en wie
nog meer, zeggen ze niets. Het
is buitengewoon vreemd dat
de blanke communisten zo
veel macht, invloed, suprema
tie en superioriteit wordt toe
geschreven. Waarom worden
we niet beïnvloed door zwarte
communisten. En waarom
worden de communisten niet
door ons beïnvloed? Indivi
duele leden van de Commu
nistische Partij zijn hetzelfde
als leden van het ANC.
Is de positie van Joe Slovo
sterker doordat de Sovjet-
Unie het ANC militaire steun
geeft?
Nee, we hebben directe toe
gang tot de landen die ons
steunen. We ontmoeten presi
denten, premiers en ministers.
De contacten worden onder
houden door delegaties van
het ANC. Soms worden die
door mij geleid, soms door an
deren. Waarom hebben we
Joe Slovo nodig om Bulgarije
en Hongarije over te halen
ons te steunen? Waarom den
ken de mensen dat het ANC
niet kan draaien zonder steun
van blanke Zuidafrikanen?
Hoe kan een hele beweging
als het ANC afhankelijk zijn
van één persoon?
Mensen die tot de Communis
tische Partij behoren, aan
vaarden dat het ANC de toon
moet aangeven. Ze stemmen
hun beleid daarop af. Als Joe
Slovo naar mij toekomt en ik
zeg nee, aanvaardt hij dat. Ze
aanvaarden onze koers, omdat
ze inzien dat het een juiste
koers is. Er is geen sprake
van dat het ANC wordt ge
controleerd, gestuurd of beïn
vloed door communisten.
STANLEY UYS
The Guardian
1
