Vluchteling Rodrigo Egana terug naar huis
Chilenen
verzetten
zich massaal
tegen
militairen
DEN HAAG Rodrigo Ega
fta kan zich de gebeurtenissen
van 11 september 1973 nog tot
in detail voor de geest halen.
Vanuit de flat van vrienden in
een hoger gelegen deel van de
Chileense hoofdstad Santiago
zag hij met eigen ogen, hoe
bommenwerpers van de Chi
leense luchtmacht het bewind
van president Allende tot de
grond toe afbraken.
Ruim twee uur duurde het bombar
dement van het Moneda-paleis in
het centrum van Santiago, waarin
Allende zich sinds het begin van de
coup had verschanst. Toen de
vliegtuigen eindelijk verdwenen,
was duidelijk dat al degenen die de
militairen nog trachtten te weer
staan een verloren strijd voerden.
Metershoge vlammen en dikke
rookwolken uit de richting van het
Moneda-paleis deden het ergste
vermoeden. Maar de werkelijkheid,
zo ondervond ook de meerderheid
van de Chilenen die het ingrijpen
van de militairen in eerste instantie
verwelkomden, was nog veel gru
welijker. Met Allende stierf de de
mocratie; Chili ging voortaan ge
bukt onder de knoet van een wre
de, volgens sommigen zelfs fascisti
sche, militaire dictatuur.
Duizenden Chilenen, onder wie
ministers, politici, journalisten en
ambtenaren,vluchtten voor hun
leven. Velen zochten bescherming
in buitenlandse ambassades. Rodri
go Egafta was een van hen. Hij
kreeg onderdak in de Nederlandse
ambassade, waarvandaan hij na
een paar weken naar Nederland
mocht.
Vrijheid en revolutie
Rodrigo Egafta (35) is een van de
tien kinderen uit een katholiek ge
zin dat behoorde tot de Chileense
middenklasse. Zijn vader was ad
vocaat in Santiago en verdiende
voldoende om zijn kinderen een
goede opleiding te laten volgen. Zo
ging Rodrigo naar de katholieke
universiteit van Santiago om eco
nomie te studeren. Na zijn studie
bleef hij aan de universiteit ver
bonden, waar hij aan het eind van
de jaren zestig actief deelnam aan
de democratiseringscampagnes.
Dat kon toen nog allemaal in Chili.
De christen-democratische presi
dent Frei (1964-1970) zette zich in
voor „vrijheid en revolutie". Boe
ren, fabrieksarbeiders, mijnwer
kers en de mensen in de sloppen
wijken gingen zich organiseren. In
1970 werd de socialist Salvador Al
lende, mede omdat Frei onder druk
van de rechtervleugel van zijn par
tij een behoudender koers was gaan
varen, tot president gekozen.
Rodrigo Egafta, inmiddels lid van
de kleine Mapu-partij, een afschei
ding van de christen-democraten,
zei na de verkiezing van Allende
de universiteit vaarwel en ging
werken op het ministerie van in
dustrie. Daar was hij er getuige
van, hoe de poten onder het be
wind Allende werden doorgezaagd.
Mede als gevolg van de economi
sche boycot door de Verenigde Sta
ten ging de Chileense economie
met sprongen achteruit, werd de
sociale onrust met de dag groter en
ontstonden grote spanningen tussen
de verschillende vleugels van de
regeringspartijen.
Voorzichtig
Wanneer Rodrigo Egafta vertelt
over de laatste maanden van het
bewind Allende, blijft zijn gezicht
onbewogen. Hij formuleert voor
zichtig en afstandelijk. Die voor
zichtigheid is wel te verklaren. Hij
voelt er weinig voor zich, nog vóór
zijn terugkeer naar Chili, proble
men op-de hals te halen.
„Toen Allende bij de kamerverkie
zingen van maart 1973 niet werd
verslagen, was duidelijk dat deze
situatie niet lang kon voortduren.
Talrijke geruchten over
Rodrigo Egana in zijn werkkamer voor een wandkleed, dat mensen van een Novib-project in Chili naar
Nederland stuurden. (Foto: Cees Verkerk)
ringen deden de ronde. In septem
ber werd het ernst. Een coup was
de enige mogelijkheid om deze re
gering ten val te brengen. De vraag
was alleen of de generaals bereid
waren die stap te zetten. Vanaf het
moment dat het democratisch inge
stelde deel van de legertop opzij
was gezet, bestond hierover geen
twijfel meer. De vraag was alleen:
wanneer? Maar als het menens
wordt, schrik je er altijd nog van.
Achteraf dringt het pas tot je door,
dat er aanwijzingen te over waren.
Zo woonden we tegenover de mili
taire school. In het weekeinde voor
de coup was het er een drukte van
belang. Daar werden de laatste
voorbereidingen getroffen".
Op de morgen van de elfde septem
ber 1973 werd Rodrigo Egafta ge
wekt door het geluid van overvlie
gende straaljagers. Buiten gekomen
zag hij hoe de een kilometer ver
derop staande radiozender van de
socialistische partij in korte tijd met
de grond gelijk werd gemaakt.
„De verwarring was enorm. Veel
gingen naar de fabrieken,
i daaruit het verzet te orga-
Intussen werden bepaalde
delen van de stad gebombardeerd.
Elders werd gevochten. Zelf ben ik
naar het bureau van onze partij ge
gaan om documenten weg te halen
of te verbranden. Daarna zochten
we onze toevlucht in de flat van
vrienden. Van daaruit zagen we
het bombardement van het Mone
da-paleis. We konden niet haar
huis omdat inmiddels een uitgaans
verbod was ingesteld, zodat de mi
litairen in het hele land op grote
schaal razzia's konden houden,
's Avonds, terwijl vliegtuigen licht-
fakkels afwierpen om het bombar
dement van de sloppenwijken te
vergemakkelijken, werd bekend
dat Allende dood was".
Na drie dagen mochten de Chile
nen de straat weer op. „Via via
moesten we proberen te ontdek
ken, wat er van onze vrienden was
geworden. Het was nog altijd niet
geheel duidelijk, wie waar de
macht had. Op dat moment had ik
nog geen plannen om mijn land te
verlaten. Een paar weken later
kreeg ik te horen, dat men naar mij
op zoek was. Mensen raadden mij
aan onder te duiken. Ik nam het
zekere voor het onzekere en zocht
bescherming in de Nederlandse
ambassade. Twee weken later
kreeg ik een uitreisvisum en ver
trok in naar Nederland".
Waarom terug?
Den Haag, tien jaar later. Rodrigo
en zijn vrouw maken aanstalten
naar hun vaderland terug te keren.
Hun twee kinderen zijn daar al,
omdat begin augustus het nieuwe
schooljaar begon. Waarom wil Ro
drigo Egafta per se terug naar Chi
li? Waarom verruilt iemand een in
teressante baan (tweede man van
de ontwikkelingsorganisatie No-
vib), talrijke vrienden en een veili
ge toekomst in het democratische
Nederland voor een in alle opzich
ten onzekere toekomst in het door
een dictatuur beheerste Chili?
„Het is natuurlijk geen ondoor
dachte beslissing. Denk niet dat we
nu opeens vertrouwen hebben in
de militairen. Maar mede met het
oog op onze kinderen moesten we
een beslissing nemen: of terug naar
Chili, of in Nederland blijven en
Nederlander worden. We zijn een
keer in Chili wezen kijken. Toen in
april van dit jaar bekend werd dat
wij zouden mogen terugkeren,
stond ons besluit snel vast".
Wat bij de beslissing van de Ega-
fta's ook heeft meegespeeld, is de
steeds onvriendelijkere houding
van sommige Nederlanders jegens
buitenlanders. „Als vluchteling
krijg je dezelfde problemen als bui
tenlandse werknemers. Voor som
migen is het Nederlanderschap
misschien een oplossing. Maar bij
voorbeeld de politiek blijft geslo
ten, daar kom je niet in. Daar komt
bij dat wij de banden met ons land
nooit hebben verbroken en onze
kinderen volgens Chileense tradi
ties hebben opgevoed. Vergeet niet,
we zijn niet uit eigen wil naar Ne
derland gekomen. Als je dan de
mogelijkheid hebt om terug te
gaan, waarom zou je het dan niet
doen. Ook al zal het in Chili moei
lijk zijn".
Van de moderne Nederlandse sa
menleving naar een land, dat er de
afgelopen tien jaar alleen maar op
is achteruitgegaan. Van een land
waarin je bijna alles kunt zeggen
en doen, naar een land waar je
goed op je tellen moet passen en de
politie met scherp op demonstran
ten schiet. Tart Rodrigo Egafta be
wust het noodlot? Is de terugkeer
naar je geboorteland zo'n onzekere
toekomst waard?
„Je weet inderdaad niet wat er pre
cies zal gebeuren", erkent Rodrigo
Egafta. „Als je terugkeert naar een
land waar je zo lang uit bent weg
geweest, waar zo veel is veranderd,
zal het begin altijd moelijk zijn. Als
er problemen ontstaan, zal het mis
schien het eerst op dat terrein zijn.
Je gaat naar een land dat leterlijk
en figuurlijk aan het eind van de
wereld ligt, gesloten en zonder veel
informatie van buitenaf. Je moet
geen grote idealen meenemen. Dan
raak je snel gefrustreerd. Waar ik
ga werken? Dat is nog niet zeker,
ik heb een paar mogelijkheden. En
wat dat andere, de politiek, betreft:
als je je maar rustig houdt, zal het
je niet lastig worden gemaakt".
„Je rustig houden". Voor wie de af-,
gelopen weken heeft gevolgd hoe
men in Chili optreedt tegen de
monstranten zal het duidelijk zijn,
dat dit vanuit het veilige Den Haag
veel makkelijker is gezegd dan in
het roerige Chili gedaan.
JOS TIMMERS
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 198j
het land in zo'n grote economische
en sociale chaos, dat een meerder
heid van de Chilenen het ingrijpen
van de militairen zelfs verwelkom
de.
Economische proeftuin
Chili werd na de militaire machtso
vername omgetoverd in wat zich
het best laat omschrijven als een
economische proeftuin. De aanhan
gers van de economische theorieën
van de Amerikaan Milton Fried
man, de zogenoemde Chicago Boys,
mochten hun gang gaan. Hun be
leid (onder meer gericht op een zo
gering mogelijke betrokkenheid
van de overheid bij de economie en
bestrijding van de inflatie) leek en
kele jaren succesvol.
De inflatie werd van ruim 100 pro
cent teruggebracht tot minder dan
10 procent. De economie groeide
razendsnel. Maar toen na 1979 de
economische crisis toesloeg, werd
duidelijk dat dit „Chileense won
der" op lemen voeten stond. De
rijkdom bleek geleend. Het land
heeft een enorme buitenlandse
schuld. De aflossing daarvan vraagt
zulke grote offers, dat het heden
daagse Chili er in alle opzichten
nog veel slechter aan toe is dan het
Chili van september 1973. De infla
tie loopt weer in de dubbele cijfers.
Het besteedbaar inkomen daalde
binnen twee jaar met ruim 40 pro
cent. Volgens de officiële cijfers is
meer dan twintig procent van de
beroepsbevolking werkloos. In
werkelijkheid is dat ongeveer der
tig procent. Het gemiddelde inko
men ligt op een paar honderd gul
den per maand, terwijl het leven
niet echt veel goedkoper is dan in
Europa. In de steden staan dage
lijks lange rijen voor de gaarkeu
kens. In die sociale chaos ligt, veel
meer nog dan in het verlangen
naar democratie, de voedingsbo
dem voor de huidige onrust.
Over de afgrond?
Begin dit jaar waren het de arbei
ders in de kopermijnen, gevolgd
door de vrachtwagenchauffeurs,
die hun stem verhieven tegen de
dictatuur. Spoedig kregen ze steun
van de inwoners van de sloppen
wijken, van de armen én van de
huisvrouwen uit de betere wijken.
Zo begon tien jaar geleden ook de
val van Allende. Inmiddels heeft
Chili vier „nationale dagen van
protest" achter de rug: uitbarstin
gen van lang opgekropte wraakge
voelens. Maar kan de oppositie echt
een vuist maken en Pinochet over
de afgrond duwen?
Op de korte termijn ziet het daar
niet naar uit omdat het leger (nog)
te sterk is en de oppositie te zwak
en te verdeeld. De afkeer van de
oppositie van de dictatuur kan niet
verbergen, dat de ideeën over het
Chili-na-Pinochet ver uiteen lopen.
Bovendien willen veel Chilenen
wel het vertrek van de militairen,
maar niet door middel van een
burgeroorlog. Nu het protest een
steeds gewelddadiger karakter
krijgt, wordt de verwarring binnen
de oppositie daarom alleen maar
groter.
De militaire machthebbers spelen
daar kundig op in. Steeds worden
nieuwe voorstellen gedaan om de
inspraak van de burgers ogen
schijnlijk te vergroten. Partijen
wordén oogluikend toegestaan, de
verkiezingen worden misschien
vervroegd, de censuur is minder
scherp en talrijke politieke vluchte
lingen mogen naar Chili terugke
ren, zonder dat zij zullen worden
vervolgd. Maar aan de feitelijke
machtsverhoudingen kan niet wor
den gesleuteld. „Ze mogen me alles
vragen, vrijheden zelfs democratie,
maar niet dat ik wegga", heeft Pi
nochet gezegd.
De gebeurtenissen op de vierde na
tionale actiedag hebben de arrogan
tie van de machthebbers nog eens
onderstreept. Hoewel het hoogge
rechtshof onlangs verklaarde dat
vreedzame demonstraties zijn toe
gestaan, schoten militairen op men
sen die binnenshuis door middel
van het slaan op potten en pannen
hun protest kenbaar maakten. De
militairen hebben er, ondanks het
verzet van onder meer de katholie
ke kerk, geen twijfel over laten be
staan dat zij een volgende keer op-
TIEN JAAR NA VAL ALLENDE
Tien jaar na de staatsgreep tegen Allende patrouilleren de militairen weer in groten getale in de straten.
Generaal Pinochet: „Ze mogen me alles vragen, behalve dat ik mij te
rugtrek".
len optreden.
nodig nog harder, zul-
Binnen het leger
De grootste dreiging voor Pinochet
huist waarschijnlijk binnen zijn éi
gen strijdkrachten. Vooral onder de
jongere en lagere officieren bestaat
nogal wat weerstand tegen hem. De
commandant van de luchtmacht,
generaal Metthei, heeft al gezegd
dat hij op de volgende actiedag^
september, zijn troepen in de ka
zerne zal houden. De voorbode
voor een machtswisseling in de
litaire top?
Voor de Chileense bevolking
maakt het niet zo veel meer uit
welke militair de macht heeft, ze
willen ze gewoon zo snel mogelijk
SANTIAGO Brandende
barricades en wolken traan
gas. Schietende agenten, gil
lende sirenes van af en aan
rijdende ambulances en een
oorverdovend kabaal, veroor
zaakt door het slaan op dui
zenden potten en pannen. In
drukken uit Santiago en al die
andere Chileense steden, waar
de mensen sinds drie maan
den de straat op gaan om te
demonstreren tegen het regi-
me-Pinochet. De protesten te
gen de rampzalige economi
sche politiek, tegen de wrede
onderdrukking en de roep om
een herstel van de democratie
worden met de week sterker.
Steeds duidelijker wordt dat
de Chileense militaire macht
hebbers de voorbije tien jaar
niet alleen Chili, maar ook
zichzelf aan de rand van de
afgrond hebben gebracht.
Haalt de 67-jarige generaal
Augusto Pinochet 1984?
De militaire staatsgreep die op 11
september 1973 een einde maakte
aan de democratisch gekozen rege
ring van de socialist Salvador Al
lende kwam niet als een verras
sing. Ook de onthullingen over de
rol van de Verenigde Staten bij de
gewelddadige machtsovername
wekten meer woede en veront
waardiging dan verbazing. Allende
was een socialist, wiens beleid was
gericht op een verbetering van de
levensstandaard van de gewone
Chileen. Dat feit op zich en zijn po
litiek van onder meer nationalisa
ties botsten met de ideeën en be
langen van de Verenigde Staten en
van de Amerikaanse multinatio
nals. Door binnenlandse polarisatie
en grote druk van buitenaf stortte
Chili. 11
september
1973. De
laatste foto
van
Salvador
Allende,
omgeven
door
lijfwachten
in het
Moneda-
paleis.
