Medicus van de toekomst:
„En hoe staat het
met uw lichaamsbeeld?
DEKRANT
BRENGT
DE WERELD
BIJ U
THUIS.
Geschiedenis
op actueel
tijdstip
ABN Bank
Ontoerekenbaarheid
oorlogsmisdadiger
voor psychiaters
niet duidelijk
Eenmalige
uitkering zelf
aanvragen
)e Ruiter
letrokken bij
erkeersongeluk
DR. HUGO VERBRUGH: „REVOLUTIE IN DE GENEESKUNDE"
"WAT KAN IK LENEN METM'N EIGEN HUIS?" Uw eigen huis is
wellicht de basis voor een flexibele vorm van lenen: de ABN Planpoteek.
Gebaseerd op het verschil tussen de huidige executiewaarde en de eventueel
nog lopende hypotheek Het maximum bedrag dat u zo kunt lenen is
f 50.000,-. Rente betaalt u alleen over het opgenomen saldo. Wat u hebt
afgelost kunt u weer opnemen. Doorlopend krediet dus, bijv. voor verbou
wing, interieurvemieuwing, of andere grote plannen. Vraag eens informatie!
Doventolk in
Amsterdams
ziekenhuis
BINNENLAND
SeidócQowumt
DONDERDAG 5 MO 1983 PAGINA 9
MAASTRICHT De Maastrichtse rechtbank heeft zich gis-
»ren op de achtste dag van het proces tegen de van oorlogs-
lisdaden verdachte Nederlander Albert T. uitvoerig bezig
houden met de door twee psychiaters dr. D. Mulder en dr.
van Leeuwen uitgebrachte rapporten. Centraal daarbij
lond de vraag of er al dan niet sprake is geweest van ontoe-
Lkeningsvatbaarheid.
iie vraag kon geen van bei
en beantwoorden omdat de
jerdachte onwrikbaar de hem
jnlastegelegde feiten blijft
fitkennen. Alleen dr. Mulder
lerkte op een gegeven mo-
kent op dat de toestand waar-
k T. heeft verkeerd, grenst
an het geheel ontoerekenba-
e. Dr. Van Leeuwen noemde
pder andere de mogelijkheid
at de verdachte de feiten ver-
ringt, hetgeen, gezien de nar-
ktische (zelfliefde) persoons-
jructuur van T., best mogelijk
pn.zijn. Verdachte zelf deelde
jee volledig toerekeningsvat-
aar te zijn.
'an een KZ-syndroom heeft
r. Van Leeuwen, die de ver
achte ook tijdens het proces
egeleidt, niets ontdekt. In het
egin, aldus deze psychiater,
oelde de verdachte zich hope-
)os. rechteloos en onschuldig,
ja alles wat T. zelf als gevan-
pne van de Duitsers in het
amp Natzweiler voor de zo-
tnaamde „Nacht-und-Nebel-
Igevangenen heeft moeten
hdergaan. ziet hij het huidige
faces als en complot. Volgens
r. Van Leeuwen is dit begrij-
püjk
Ir. Mulder beschreef het ver-
Ihijnsel dat vijf procent van
lie KZ-gevangenen zich gei-
fentificeerd hebben met de
pressors. In het geval van T.
cht hij dit zeer wel mogelijk,
h Kaufbeuren. waar hij zelf
pmpoudste was, ging hij zijn
tressie afreageren op andere
evangenen die geen agressie-
e. maar een berustende hou-
ing aannamen. In zijn ogen
raren die gevangenen maar
(appelingen. Vooral de Poolse
evangenen, waarover T. nu
,og schampert, aldus de psy-
niaters, als „hyena's en riool-
atten".
laandag 9 mei wordt het pro-
is voortgezet.
Ouderen boos over
nieuwe voorwaarden
huursubsidie
DEN HAAG .De Algemene Nederland
se Bond voor Ouderen (ANBO) maakt
zich ernstig zorgen over de gevolgen van
de vermindering van de huursubsidie
voor ouderen per 1 juli. Door deze ver
mindering zullen vele ouderen in service
flats en zogenaamde aanleunwoningen,
voorzieningen die voor hen noodzakelijk
zijn, niet meer kunnen betalen. De
ANBO, waarbij 20.000 ouderen zijn aange
sloten, reageert daarmee op uitlatingen
van staatsecretaris Brokx (volkshuisves
ting) in de Tweede Kamer. Brokx heeft
gisteren gezegd te zullen vasthouden aan
het verscherpen van de voorwaarden, die
gelden voor bejaarden die huursubsidie
aanvragen.
DEN HAAG Staatssecreta
ris De Graaf van Sociale Za
ken en Werkgelegenheid wil
bijstandontvangers dit jaar
weer zelf de zogenoemde een
malige uitkering laten aanvra
gen. Hij heeft dit de Tweede
Kamer meegedeeld. Vorig jaar
kregen de meeste bijstandont
vangers vanzelf bericht van de
sociale diensten. Een enquête
heeft volgens De Graaf echter
uitgewezen, dat tweederde van
de gemeenten tegen deze pro
cedure is.
„Plan staatssecretaris
aanslag op schoolbegeleiding"
DEN HAAG De onderwijsbegeleiding in ons
land wordt bedreigd. De gemeenten die met
drastische bezuinigingen of financiële moeilijk
heden te kampen hebben, zullen niet meer ver
plicht zijn de 48 gulden per leerling die het rijk
voor onderwijsbegeleiding geeft, aan te vullen
tot de huidige 104 gulden. Gevreesd moet wor
den, dat van de thans bestaande 2200 arbeids
plaatsen er vijfhonderd a zeshonderd verloren
gaan. Dit hebben de onderwijsbegeleidingsdien
sten becijferd aan de hand van het voorontwerp
van wet, dat staatssecretaris Leijenhorst van on
derwijs en wetenschappen gisteren voor advies
heeft rondgestuurd. Zowel de katholieke- als
protestant christelijke vakorganisatie (KOV en
PCO) hebben geschrokken gereageerd op de
plannen, die volgens de bonden een regelrechte
aanslag op de schoolbegeleiding betekenen.
ÖESTERBERG De Ko-
nkijke Marechaussee heeft
steravond minister van de-
nsie De Ruiter naar zijn wo-
in Naarden gebracht, na-
hij betrokken was geweest
een verkeersongeluk in
esterberg. Evenals zijn
auffeur kwam de minister
pt de schrik vrij.
een bezoek aan de vliegba-
j Soesterberg reed de chauf-
ur van de minister op het
lesterhoogt in een nagenoeg
lakse bocht rechtdoor. De
Ito schoot de berm in, ver-
lelde er twee paaltjes, en
•tam tenslotte frontaal tegen
jn boom tot stilstand. De
jauffeur reed daarna nog
yrder tot Soest, waar de auto
lènst weigerde.
nstreeks middernacht trof
politie van Soest, die niet
waarschuwd was, de ernstig
ihadigde auto geparkeerd
[s de hoofdweg aan. De
snrtto, voorzien van zend- en
tvangstapparatuur, was niet
erelheel afgesloten. Bij onder
lijk in de auto vond de politie
Ifensie-papieren. Volgens de
orlichtingsdienst van Defen-
betrof het geen geheime
kken. De politie stond aan
hankelijk voor een raadsel, te-
nstjier omdat de auto een ge-
im kenteken droeg.
ROTTERDAM Niet
schrikken, maar de ge
neeskunde staat op sprin
gen. Althans dreigt, vol
gens de Rotterdamse me
dicus dr. Hugo Verbrugh,
instorting van het funda
mentele denkraam waar
door de dokters al zo'n
300 jaar tegen hun patiën
ten aankijken. Wat ervoor
in de plaats zal komen?
Verbrugh durft het
slechts bij benadering aan
te geven. Maar zoveel is
hem wel duidelijk dat
heel kenmerkend voor de
nieuwe grondstructuur zal
zijn: de erkenning dat ge
zondheid óók bepaald
wordt door subjectieve er
varingen, door het on
grijpbare „irtnerlijk" van
de mens, door zijn ziel.
In een zaal van de Rotterdam
se Erasmus-universiteit, waar
aan Verbrugh als wetenschap
pelijk hoofdmedewerker is
verbonden, presenteerde hij
gisteren een boek waarin hij
voorspelt hoe de geneeskunst
van de toekomst er in grote lij
nen zal uitzien. „Nieuw besef
van ziekte en ziek zijn" luidt
de titel en de verhandeling is
bedoeld voor een heel breed
publiek. Het behelst een filoso
fisch doordenken van de ma
nier waarop dokters tegen de
mens aankeken en aankijken.
Geneesheren in de klassieke
oudheid (Hippocrates is wel de
bekendste) zagen hun patiënt
als een samenstel van vier dy
namische kwaliteiten die, als
het goed was, elkaar in even
wicht hielden. Die kwaliteiten,
beter bekend als de vier „sap
pen" werden genoemd: „aar
de", „water". „lucht" en
„vuur". Deze visie heeft stand
gehouden tot aan de Renais
sance.
René Descartes (15951660)
ontketende een wetenschappe
lijke revolutie toen hij de stoot
gaf tot vervanging van dit
denkraam door een heel ande
re visie. Hierin is geen sprake
meer van zoiets ongrijpbaars
als „dynamische kwaliteiteri".
Sinas Descartes wordt de mens
gezien als een combinatie van
lichaam en ziel, waarbij de art
sen hun aandacht concentre
ren op dat aspect van de mens
dat nu juist wèl heel grijpbaar
is: zijn lichaam. Populair ge
zegd: al dat „menselijke" dat
op sterk water is te zetten.'
Deze manier van kijken was
tot voor kort onaantastbaar. Zó
De visie van Descartes op de mens is mechanistisch. Hij geeft een geheel via buizen en lijnen
lopende verklaring voor het feit dat een mens in zijn geest kan waarnemen waar bijvoorbeeld een
punt of een lijn zich in de ruimte bevindt en wat bijvoorbeeld de afstand is tussen twee punten die
hij met zijn handen betast.
onaantastbaar dat niemand er
bij stilstond dat het bij de be
grippen lichaam en ziel inder
daad om een denkraam, een
(heel handige) manier van
denken, maar ook niet meer
dan dat gaat. Artsen, onder
zoekers, patiënten - iedereen
accepteerde dat de mens „nu
eenmaal" bestond uit een
grijpbaar lichaam als drager
van een tot op grote hoogte
ongrijpbare geest.
Wat dr. Verbrugh nu probeert
te verhelderen is op de eerste
plaats de relatie tussen een
menselijk denkraam (paradig
ma) en de geneeskunde. Op de
tweede plaats tracht hij aanne
melijk te maken dat er in de
geneeskunde (en ook daarbui
ten) sinds pakweg een jaar of
vijftien een nieuwe grondvisie
op de mens aan het ontstaan
is, die naar zijn mening de
oude zal verdringen. Daarbij
gaat het, meent hij, om een re
volutionaire omwenteling van
hetzelfde kaliber als de over
gang van de „sappenleer" naar
de visie van Descartes.
Alternatief
Denkt hij daarbij aan de alter
natieve geneeswijzen? „Aan
bepaalde aspecten daarvan, ja.
Natuurlijk is lang niet alles dat
zich aandient als alternatief
ook echt alternatief. Er is een
hoop humbug bij en er zijn
ook een hoop „alternatief" ge
heten geneeswijzen die bij na
dere beschouwing varianten
blijken van het denkmodel li
chaam/geest van Descartes of
zelfs van de „sappenleer" van
vóór Descartes. Toch denk ik
dat je in die alternatieve we
reld ook elementen kunt aan
wijzen die van een wezenlijk
nieuwe kijk getuigen. Maar
die elementen vind je niet al
leen daar. Die tref je ook aan
in het denken van sommige
onderzoekers binnen de regu
liere, de officiële, geneeskunde
en ook buiten de medische we
tenschap. In de filosofie, bij
voorbeeld de wijsgerige antro
pologie en het existentialisme,
zijn die denkpatronen zelfs al
geruime tijd gemeengoed. Een
voudig gezegd gaat het daarbij
om het doorbreken van de
starre scheiding tussen li
chaam en geest. Om een visie
waarbij het lichaam niet wordt
gezien los van de geest, maar
in onverbrekelijke samenhang
daarmee. De geest van een
mens beïnvloedt zijn lichaam.
De manier waarop iemand zijn
leven beleeft, is van invloed
op zijn gezondheid daar
gaat het om in de nieuwe vi
sie".
Verschrikkelijk nieuw klinkt
dat op het eerste gehoor niet.
Dat iemand die zich voortdu
rend opvreet, kans loopt op
maagzweren en hartkwalen, is
algemeen bekend. Elke moe
der weet dat je een kind dat
gevallen is en een flinke
schaafwond heeft opgelopen,
moet afleiden met zoete
woordjes en een verhaaltje
over iets leuks. Zo'n kind ver
legt zijn aandacht dan naar
iets anders en „vergeet" de
pijn. En iedere familie kent
wel een verhaal over een oma
die binnen een paar maanden
of zelfs een pa&r weken na opa
stierf omdat ze zonder opa niet
meer verder wilde leven.
„Dat mag waar zijn", zegt dr.
Verbrugh, „aan de andere
kant is ook waar dat de offi
ciële medische wetenschap in
onderzoek, diagnose en behan
deling nauwelijks of niet van
dit inzicht gebruik maakt. Een
goede dokter zal er in de prak
tijk misschien wel naar hande
len, maar impliciet, onuitge
sproken. In het officiële we
tenschappelijk denken over
ziekte speelt het geen rol.
Neem bijvoorbeeld een ziekte
als hernia. Elke dokter weet
dat een operatie of een ander
lichamelijk ingrijpen maar in
heel wenig gevallen helpt. Een
recent onderzoek in Zoeter-
meer wees uit dat bij 60 van
de mensen met hernia-achtige
klachten geen lichamelijke af
wijking kon worden geconsta
teerd, terwijl bij 30 van de
mensen zonder klachten wel
sprake was van een afwijking.
Een andere dan lichamelijke
benadering van het probleem
heeft de huidige medische we
tenschap echter niet te bieden.
Het klassieke medische den
kraam heeft domweg geen
antwoord op het fenomeen
„hernia". Wat ik nu naar vo
ren breng is dat er een mens
beeld aan het ontstaan is
waarin lichaam en geest zoda
nig als een twee-eenheid wor
den gezien dat een oplossing
voor hernia niet langer uitslui
tend in de lichamelijke sfeer
wordt gezocht. Zo'n denkraam
„zit er aan te komen" en naar
mijn opvatting zal het de klas
sieke aanpak a la Descartes op
den duur verdringen. Waarbij
het natuurlijk niet zo kan zijn
dat alle verworvenheden van
de klassieke medische weten
schap zo maar opzij worden
gezet. Die verworvenheden
zijn op zichzelf genomen im
mers zeer indrukwekkend.
Dat vergeten de alternatieve
genezers die de officiële we
tenschap in haar geheel ver
werpen De nieuwe grond
structuur in het medisch den
ken zal het vele goede dat de
afgelopen eeuwen is bereikt
omvatten, maar daarnaast een
extra dimensie bieden door re
kening te houden met de rol
die de persoonlijke binnenwe
reld, de innerlijke beleving
speelt".
Lichaamsbeeld
Algemeen aanvaarde begrip
pen om die extra dimensie aan
te duiden, ontbreken nog. In
zijn boek introduceert dr. Ver
brugh de termen „voorlich
ting" en „lichaamsbeeld"
Daarbij staat „voorlichting"
niet alleen voor het verschaf
fen van algemene informatie
over het lichamelijk functio
neren, maar ook voor het
hoogst individuele gebeuren
tussen arts/therapeut en pa
tiënt/cliënt. „Diagnose en the
rapie gaan hier vloeiend in el
kaar over, want de essentie
van deze sfeer is dat woorden
doordat ze worden uitgespro
ken, een „werking" hebben",
aldus Verbrugh. „Het li
chaamsbeeld heeft, in één be
grip samengevat, alles te ma
ken met het biografisch per
spectief dat men in een be
paalde levensfase heeft".
Wat je je nu concreet moet
voorstellen wanneer iemand
met hernia straks de spreek
kamer van de nieuwe dokter
binnentreedt?
„Precies kan ik dat niet zeg
gen. Ik signaleer een ontwik
keling waarvan nu nog niet te
overzien valt waarheen die
'concreet zal leiden. Maar je
moet je voorstellen dat de arts
die hernia zal plaatsen in het
totaal van de levensloop van
de betrokken patiënt. Hij zal
de hernia in verband brengen
met het perspectief dat die
man of vrouw op zijn of haar
leven heeft. Hij zal de licha
melijke stoornis opvatten als
een signaal dat iets zegt over
de héle mens. Hij zal helpen
de betrokkene weer vat op het
leven te geven. Héél het leven,
niet alleen de lichamelijke
kant ervan. Heelkunde zal dan
in de volle zin van het woord
heel-kunde zijn'5»
WILLEM SCHEER
N.a.v. „Nieuw besef van ziekte en
ziek-zijn"
Auteur: H. S. Verbrugh
Uitgeverij: De Toorts, Haarlem
Nederland geeft
5,5 miljoen voor
export Indonesië
DEN HAAG Minister Schoo
(Ontwikkelingssamenwerking)
heeft 5,5 miljoen gulden be
schikbaar gesteld aan Indone
sië, waardoor dit land binnen
kort een groter deel van de
export van zijn eigen grond
stoffen zelf kan vervoeren. De
Indonesische export van gra
nen, ertsen en kolen is nu nog
voor een belangrijk deel in
handen van buitenlandse
vrachtvaarders.
IRIEMELS
coReBtJ i CD-
lETLlEE-NcE HEEL
cceo hit
^ocaAmrzd
(Door Jan Hooyman en
Frits Stommels)
WO II EN NAZIDOM"
BIJ MA VO, HA VO EN VWO
„Nederland voor, tijdens en na de Tweede Wereldoor
log (19391946)" en „Nationaal-socialisme in Duitsland
(19181945)" waren de onderwerpen van het examen
geschiedenis en staatsinrichting, dat gisteren bij vwo,
havo en mavo op het programma stond. Op de dag van
de dodenherdenking, daags voor het feest van de be
vrijding, waren dat dus twee heel actuele zaken.
De vragen die hierover aan de
mavo-kandidaten werden ge
steld, waren volgens onze le
raar best te beantwoorden. Dat
gold eigenlijk ook voor de ha
vo-opgaven, zij het dat onze le
raar het wel jammer vond dat
bij het eerste onderwerp alleen
naar kennis werd gespeurd.
Van enig toetsen van inzicht
was geen sprake. Bij de vragen
over het nationaal-socialisme
werd gelukkig wel van de
leerlingen gevraagd met histo
risch materiaal te werken. De
vragen 21 tot en met 24 verg
den veel tijd.
De vwo-opgaven waren even
eens niet moeilijk.
Alleen-vraag 24 was wat problematisch, niet zozeer vanwege de
moeilijkheidsgraad als wel vanwege haar zeer grote bewerke
lijkheid.
Frans
Frans was gisteren ook het gemeenschappelijke vak voor vwo
en havo. Bij het vwo waren de eerste tekst (de culturele aanpas
sing van emigranten) en de tweede (skiën) niet zo moeilijk. De
moeilijkheden begonnen met de derde tekst (stakingen) die pit
tig was, omdat de auteur zich moeilijk uitdrukt. De vierde tekst
(over het „enige kind") een boekbespreking was voor de
leerlingen heel moeilijk en zwevend.
Frans voor het havo werd door de meeste leerlingen moeilijk
gevonden. Velen waren niet klaar gekomen en hadden de rest
willekeurig aangekruist. Tijd om te controleren ontbrak de
meesten.
De teksten één (vrouwen die via een uitzendbureau werken),
vier (een middag in Peking) en vijf (surfen) leverden weinig
moeilijkheden op. De tweede tekst, waarin het Centre Pompidou
met een supermarkt voor „lees"-voer wordt vergeleken, was
volgens de leerlingen moeilijk vanwege het aantal moeilijke
woorden door de tekst heen.
Verreweg de meeste tijd ging heen met de derde tekst over de
Hallyday-generatie, die niet alleen volgens de leerlingen maar
ook volgens de leraar moeilijk was. Zij vonden het meer een
vwo-tekst vanwege de echt diep inzichtelijke vragen. Maar de
tekst kwam dan ook uit Le Monde.
Opstel
Zowel de drie- als vierjarige mavo had in de morgenuren tien
gevarieerde en vaak actuele opsteltitels, voldoende aangepast
aan de belevingswereld van de mavoleerling. De kandidaten
konden er zowel informatief schrijvend als in verhaalvorm be
hoorlijk mee uit de voeten.
Mavo-D had titels als: Werkplicht?; Sport; Mijn idool in het ri
ool; Mag ik er alsjeblieft uitzien zoals ik dat wil? en een tekst
van de pop-groep Drukwerk (regels en wetten daar moet ik
naar leven maar KANSEN worden me niet gegeven!).
Mavo-C had titels als: De kindertelefoon; Weekendsport; Balen
(van school); Geen werk? Dan verder leren?; Over smaak valt
(niet?) te twistenVoor de volwassen kandidaten waren er
vier extra titels. Deze betroffen onder andere het effect van op
latere leeftijd weer naar school gaan en hoe uit te komen met
het inkomen.
Lbo
Het hele lbo had gistermorgen met uitzondering van het lmo (la
ger middenstands onderwijs) in totaal vijftig meerkeuzevragen
over drie Nederlandse teksten.
De eerste tekst handelde over de geschiedenis van het Rom-
-volk, de zigeuners. In kort bestek werd er het wel en wee uit
de eeuwenlange geschiedenis van deze mensen uit de doeken
gedaan. De tekst, zeer interessant en leerzaam maar niet gemak
kelijk, kwam uit „Vrijbrief, Tegenkrant voor jongeren" van
april 1981.
De beide andere teksten over .joggen, een passie zonder gren
zen" (uit het Nieuwsblad van het Noorden, december 1980) en
over „imker als beroep" (Rinze Brandsma, De Nieuwe Krant,
maart 1981) zullen over het algemeen veel minder moeilijkhe
den hebben opgeleverd.
Het lmo had gisteren naast reclametheorie en tekenen het vak
verkoopbevordering. Het onderwerp van dat laatste examen was
actueel en behelsde o.a. zaken als criminaliteit en vandalisme in
winkelcentra. Er moesten open vragen worden beantwoord over
ondermeer reformassortiment en de sociale functie van het win-
kelgebeuren.
Daarnaast werd er gevraagd om enkele opdrachten uit te voe
ren, waarop beleidsbeslissingen genomen konden worden. Op
drachten over bijvoorbeeld „gouden schap"-problematiek (de
ideale presentatieplaats in de winkel). De kandidaten vonden
het goed werk, maar hadden erop gerekend dat er wat meer de
finities (zoals: wat is marketing?) gevraagd zouden worden.
ADVERTENTIE.
Om doordacht te lenen.
AMSTERDAM Artsen, ver
pleegkundigen en dove of
slechtorende patiënten in het
Academisch Medisch Centrum
(AMC) in Amsterdam kunnen
met ingang van deze maand
bij communicatiestoornissen
een beroep doen op een do
ventolk. Het AMC heeft af
spraken kunnen maken met
één van de weinige tolken in
Nederland, die officieel er
kend zijn door de Dovenraad.
Op verzoek kan er met haar
een afspraak worden gemaakt
Als doven of slechthorenden
met het ziekenhuis in aanra
king komen, blijken zij vaak
met allerlei problemen gecon
fronteerd te worden. Zo on-
staan er vaak misverstanden
-over de aard van de ziekte,
omdat de patiënt zijn klachten
onvoldoende duidelijk kan
maken. Ook gebeurt het wel
dat dove patiënten urenlang
vergeefs in een wachtkamer
zitten, omdat zij niet hoorden
dat hun naam werd afgeroe
pen.
