Een halve eeuw joodse
traditie in een matze
Nederlanders mijden nog
steeds Oostenrijks dorp
met nazi-burgemeester
Kandidaa t-ministers
voortaan g
nr>
[NA
BINNENLAND
Qeid&iQowuvnt
VRIJDAG 1 APRIL 1983 PAGINA 13
mVorig jaar verkocht de Enschedese firma Hollandia voor het
eerst sinds lange tijd méér ritueel vervaardigde matzes dan in
ljaren daarvoor. Dat betekent dat de oude spijswetten door joden
I wat meer in ere worden gehouden, want Hollandia is een joodse
Jmatzes-bakkerij en dat reeds gedurende een halve eeuw.
Hollandia bakt „arme" matzes, in tegenstelling tot sommige mat-
Izes-bakkerijen in landen rond de Middellandse Zee, waar in-
plaats van water en bloem vruchtensappen en bloem worden ge-
Ibruikt, teneinde de matze meer smaak te geven.
Hollandia-directeur H.J. Woudstra spreekt van een „zinvolle
i traditie", wanneer hij stil staat bij de oud-testamentische spijs-
'wetten, die de orthodoxe jood sinds mensenheugenis in ere pro-
i beert te houden. We hebben het altijd zo goed mogelijk gedaan
1 jen zullen dat zo goed mogelijk blijven doen", zegt Woudstra,
wanneer hij de geschiedenis van de Enschedese matzes-bakkerij
i jnaloopt. Dat het Nederlandse opperrabbinaat bij dit alles een
istevige vinger in de pap heeft, stoort hem niet in het minst. Im-
i jmers, het rabbinale zegel, dat in deze tijd op de matzes-verpak-
king is geplakt, is de garantie dat het om voor-Pésach-kosjere
\matzes gaat, hetgeen een absolute voorwaarde is, wil een jood ze
\tijdens Pésach (het deze week gevierde joodse Pasen) eten.
TMet name de sjemoerin-matze is een produkt, waarin de eeu
wenoude joodse traditie zichtbaar wordt. Het gaat in dit geval
j de drie matzes, die op een schotel liggen op het seder-feest,
Pésach. Deze specifieke matzes worden in cy-
18 minuten gebakken, waardoor elke mogelijkheid van
Izuurvorming wordt uitgesloten. De bloem voor deze matze is af
komstig van speciaal geteelde tarwe nabij het Groningse plaatsje
j!TjuchemVóór de oogst gaat de rabbijn persoonlijk naar het tar-
jwe-veld toe, bekijkt het (d.w.z. controleert de tarwe op schot),
\waarna het gewas geoogst wordt met een speciaal daartoe gerei
nigde combine. De tarwe wordt vervolgens in een speciaal voor
\dit doel schoongemaakte auto onder toezicht van het rabbinaat
afgeleverd aan de drogerij. In alweer speciaal schoongemaakte
machines (van Koopmans Meelfabrieken) wordt de tarwe ten
slotte tot sjemoerin-bloem gemalen, die in speciaal verzegelde en
jgestempelde zakken bij Hollandia wordt afgeleverd, waar er
matzes van worden gebakken. (Joden, die hun eigen matzes wil
len bakken, worden twee weken vóór Pésach gedurende één
'ochtend daartoe door Hollandia in de gelegenheid gesteld).
Matzes, die „kosjer-voor-Pésach" zijn, d.w.z. gebakken zijn onder rabbinaal toezicht.
Alleen in Nederland worden door de joden ronde matzes gegeten; elders in de wereld
is de vorm vierkant.
pNSCHEDE Terwijl de
christenheid met Pasen
het feest van de Opstan-
ping van de Heer viert,
gedenken de joden tijdens
het Pésach-feest de Uit
tocht van het Volk Israël
Uit de Egyptische slaver-
hij. Twee vieringen, die
yeel met elkaar gemeen
hebben. Ze lijken vlakbij
Elkaar te liggen, maar zijn
tegelijkertijd mijlen ver
^an elkaar verwijderd.
Een uiterlijk bewijs van dat
laatste zijn de jaartellingen: is
de christelijke kerk aangeland
tij het jaar 1983, de joodse ka-
inder daarentegen laat het
aar 5743 zien.
)it jaar bestaat althans vol-
[ens de christelijke jaartelling
f— de B.V. Hollandia in En-
Schede 50 jaar. Een feest, dat
pas het volgend jaar gevoerd
fvordt, want deze joodse mat-
te-bakkerij herdenkt pas dan
(iet feit dat het met Pésach
}744 een halve eeuw geleden
tal zijn, dat er voor het eerst
Ivoor Pésach kosjere" matzes
gebakken werden in het pand
ian de Nieuwstraat.
Aandeelhouder-eigenaar H.J.
iVoudstra (43) doet wat dat be-
ireft geen concessie. Juist die
irthodox-joodse traditie heeft
Hollandia gemaakt tot wat het
)p de dag van vandaag is: een
oodse matze-bakkerij, die al-
al 5,4 miljoen rabbinale
zes bakt in de drie maan-
vanaf medio janauri tot
ledio april vóór het joodse
aasfeest. Want zó luiden de
het boek Exodus ontleen-
spijswetten: gedurende de
agen van het Pésach-feest (in
sraël zeven dagen, in Neder-
ind acht) zullen joden alleen,
ïatzes eten, die gebakken zijn
nder het toezicht van het op
perrabbinaat, d.w.z. dat ze
jkosjer-voor-Pésach" zijn.
jlaast het Weken- en het
loofhuttenfeest wordt Pésach
(erekend tot de dagen, waarop
Ie pelgrimage naar de tempel
pi Jeruzalem was voorgeschre-
en. Echter, de tempel werd
(erwoest, waarna de nadruk
[wam te liggen op de huise-
Ijke godsdienstoefening, die
ngeleid wordt door de seder-
naaltijd. Op die bewuste
jvond viert de jood het feest
an de Uittocht uit de Egypti
sche slavernij. Drie matzes lig
gen bij die gelegenheid op een
schotel: zij stellen de priester,
de hulp-priester en het volk
voor, daarmee het gehele volk
Israël symboliserend. Verder
op tafel: het bittere kruid, het
gebraden lamsbeentje ter her
innering aan de tiende plaag,
waarmee Jahweh Egypte en
farao sloeg. Ook een bakje met
een mengsel 'van wijn, aman
delen en suiker is aanwezig,
evenals een gebraden ei en
wat peterselie. En dan klinkt
na de vraag „Waarom is deze
avond anders dan andere
avonden", het verhaal van de
Uittocht uit Egypte, zoals ver
ordonneerd wordt in Exodus
13: 8-9.
Zuringsresten
Teneinde te voorkomen, dat
inbreuk wordt gedaan op de
joodse spijswetten, die met Pé
sach het eten van ongezuurde
broden voorschrijven, zijn er
van de zijde van het opperrab
binaat voorschriften uitge
vaardigd, die hun weerslag
vinden in de matzesbereiding.
Dat houdt in dat de Hollandia-
bakkerij drie maanden vóór
Pésach grondig schoonge
maakt wordt, hetgeen gebeurt
in aanwezigheid van rabbij
nen. Dit „kasjeren" het
verwijderen van mogelijke zu-
Om te voorkomen dat met dit
schoonmaken na verloop van
tijd de hand zou worden ge
licht, blijven hij Hollandia
twee rabbinale toezichthou
ders aanwezig, ook tijdens de
maanden dat het bakken van
rituele matzes geschiedt. Die
matzes worden verpakt in do
zen van 2,5 kilo de hoe
veelheid die een voor-oorlogse
jood geschat werd gedurende
de acht dagen te consume
ren die verzegeld worden
met een plakstrip, waarop het
rabbinale zegel.
Paaschbroodfabriek
Hollandia B.V. in Enschede
werd in december 1933 als de
N.V. Paaschbroodfabriek ge
sticht door de grootvader van
de huidige directeur, die toen-
dertijd twee „kosjere" bakke
rijen had, omdat vóór de oor
log Enschede alleen al 2.000
joodse inwoners telde. De
nieuwe fabriek werd gesticht
samen met de in Burgsteinfurt
wonende familie Markus,
waarbij Woudstra als bedrijfs
leider werd aangesteld. Onder
druk van de gruwelijke ver
volgingen in Hitler-Duitsland
vertrok de familie Markus
naar Engeland, waarbij aan de
in Enschede achtergebleven
5USKE EN WISKE HET BRETOENSE BROERTJE
Woudstra op zeker ogenblik
werd gevraagd een matzesfa-
briek in Glasgow op te zetten.
Dat gebeurde totdat Woudstra
in september 1939 een mobili
satiebevel ontving en overijld
terug moest naar Twente. De
fabriek in Glasgow werd daar
op gesloten. Na de verschrik
kingen van de Tweede We
reldoorlog werd besloten En
geland te laten schieten.
Matzes worden echter niet al
leen door joden gegeten.
Uniek is in Nederland de om
standigheid, dat niet-joden
meer matzes consumeren dan
joden, van wie overigens
slechts een zeer klein gedeelte
leeft volgens de oude traditie,
zoals die tot uitdrukking wor
den gebracht in o.a. de strenge
spijswetten. Vóór de oorlog
was het nl. gebruik dat joden
op witte, gesteven linnen ser
vetten aan de vooravond van
Pésach matzes brachten aan
hun niet-joodse vrienden en
kennissen. Daardoor leerde
Nederland de matzes kennen
en thans is de niet-rituele pro-
duktie van matzes bij Hollan
dia groter dan die, welke ge
schiedt volgens rabbinaal
voorschirft.
Een andere unieke omstandig
heid is dat alleen in Nederland
ronde matzes worden gegeten,
tewijl het buitenland uitslui
tend vierkante kent. Omdat
een belangrijk deel van de
matzes-produktie (ritueel ver
vaardigde matzes) bestemd is
voor export-doeleinden, scha
kelt Hollandia op gezette tij
den over op een vierkant for
maat. Vooral vlak na de oorlog"
was de export
Slowakije zeei
Trouwens, ook
werden direct
veel matzes gegeten, omdat dit
het enige broodprodukt was
(bestaande uit louter bloem en
water), dat niet op de bon was.
Toen het brood echter „van de
bon" ging, stortte de matzes-
markt goeddeels in elkaar.
zijn Europese hoofdkwartier
in Parijs heeft en die probeert
bedreigde joodse gemeen
schappen tegen Pésach van ri
tueel vervaardigde matzes te
voorzien. Dat was op zeker
ogenblik het geval in Ethiopië,
waarvoor Woudstra dit jaar
een spoedopdracht van 10.000
kg. matzes kreeg. Of, zoals in
1978, toen Hollandia in allerijl
800 kilo matzes moest afleve
ren aan de joodse gemeen
schap in het Egyptische
Alexandrië, nadat Sadat en
Begin de strijdbijl hadden be
graven.
Omdat matzes politiek „ver
dacht" zijn, verbiedt de Sovjet
regering tot dusver de invoer
van matzes voor zijn joodse
burgers, die voor dit doel lou
ter en alleen zijn aangewezen
op de produktie van een enke
le Moskouse bakkerij. Hooguit
mogen er vanuit Kopenhagen
pakketten matzes aan indivi
duele joden in de Sovjetunie
worden gezonden. Het toe
staan van een geregelde mat
zes-import zou extra vrijheid
voor de in Rusland levende jo
den betekenen en dat komt
niet in de kraam van Andro-
Tsjecho-
aanzienlijk.
Nederland
de oorlog
In het geval van Afghanistan
ging het om 32 kg. matzes, die
Woudstra enkele weken gele
den moest verzenden. Het
transport naar Kaboel is even
wel dermate onzeker, dat
Woudstra tot op heden nog
geen idee heeft of zijn matzes
metterdaad op de plaats van
bestemming zijn aangekomen.
Eén ding is inmiddels wel ze
kér: de vrachtprijs in aanmer
king genomen, zullen dit de
duurste matzes zijn, die ooit in
Enschede zijn geproduceerd.
Doodsteek
Woudstra zegt dat
Hollandia uitsluitend zou moe
ten draaien op de produktie
van rituele matzes, die „de
doodsteek voor het bedrijf zou
zijn", omdat die markt te klein
is voor het 18 werknemers tel
lende bedrijf. De ritueel ge
bakken matze de „gestans-
de" deegvorm wordt geduren
de 40 tot 50 seconden gaar ge
schroeid bij een temperatuur
van 4 tot 500 graden C., het
geen hem zijn specifieke
smaak verleent is wat duur
der dan het „gewone" pro
dukt. Het bakproces van deze
matze speelt zich af in cycli
van maximaal twee uur, waar
na alle machines weer worden
schoongemaakt, teinde elke
vorm van zuurvorming te
voorkomen. Want, aldus luidt
de tekst in Exodus 12:15-16:
Dan moet gij zeven dagen
lang ongedesemde broden
eten. Reeds op de eerste dag
moet gij het zuurdesem uit uw
huizen verwijderen; en ieder
een, die van de eerste tot de
zevende dag gedesemd brood
durft eten, zal van Israël wor
den afgesneden".
KLAAS GOÏNGA
Export
Zoals gezegd exporteert Hol
landia op dit ogenblik zeker 15
tot 20 procent van zijn matze-
produktie. Landen waar Ne
derlandse matzes naar toegaan
zijn ondermeer Noord-Afrika
en Afghanistan. Daaraan deze
laatste categorie landen wor
den matzes geleverd in het ka
der van een internationale
joodse hulporganisatie (Joint
Distribution Committee), die
ADVERTENTIE
MAYRHOFEN Nog al
tijd wordt het Oostenrijk
se plaatsje Mayrhofen ach
tervolgd door het nazi
verleden van zijn burge
meester Hausberger. Sinds
twee jaar geleden in de
vaderlandse pers grote
aandacht werd besteed
aan het feit dat de burge
meester van deze door
Nederlanders veel bezoch
te vakantieplaats oorlogs
misdaden zou hebben be
gaan, maken steeds min
der landgenoten de gang
naar het Tiroolse vakan
tiedorp. Verscheidene
reisorganisaties, waaron
der Trans, het reisbureau
van de NS, schrapten
Mayrhofen als vakantie
bestemming uit de fol
ders. Gevolg van de hele
affaire is tot nu toe dat
het Nederlandse bezoek
aan het dorp gekelderd is
tot 65 procent van wat het
was voordat de zaak aan
het rollen kwam.
Hausberger heeft mede leiding
gegeven aan een SS-bataljon
dat de bewaking verzorgde
van Nederlandse concentratie
kampen in onder meer Vught,
Westerbork en Amersfoort.
Nazi-jager Simon Wiesenthal
beweerde twee jaar geleden
dat de burgervader van het
rustieke dorp in het Zillertal
vele misdaden tegen de mens
heid zou hebben gepleegd. Als
„Verwaltungsleiter" bij het be
ruchte Wachbataillon Nord-
West van de Waffen-SS zou
Hausberger in Apeldoorn -eens
een kind, wiens hondje hij wil
de afpakken, hebben getrapt.
Het kind overleed later aan
zijn verwondingen. In alle
toonaarden wees de burge
meester de beschuldigingen
van de hand. „Grosse Lüge,
diesen Dreck", was de reactie
van Herr Hausberger, die bij
na alle Nederlandse kranten
haalde. De Stichting Bestrij
ding Antisemitisme (Stiba)
drong er bij de Nederlandse
aan die plaats te
mijden uit solidariteit met de
slachtoffers en vervolgden in
de oorlogsjaren.
Executies
De pogingen van Simon Wie
senthal om Hausberger te la
ten aanklagen zijn vooralsnog
mislukt. Bij een verhoor kwa
men te weinig bewijzen boven
water om d"e burgemeester in
staat van beschuldiging te stel
len. Ook de verklaring van de
Mayrhofer boer en pension
houder Josef Troppmair zette
volgens de Oostenrijkse justitie
geen zoden aan de dijk. Tropp
mair verklaarde dat hij aan
het begin van de oorlog had
gehoord hoe SS'ers, onder wie
Hausberger, tijdens hun verlof
voor hotel Neue Post in Mayr
hofen opschepten over execu
ties door ophanging en ge
weerschoten. „Hausberger
vertelde hoe in Oost-Pruisen
mensen in het water werden
gedreven en dan als schiet
schijf werden gebruikt", zo
verklaarde Troppmair.
Hausberger, die al ruim vijf
tien jaar burgemeester is van
het toeristenplaatsje van 3.600
inwoners, heeft door diverse
nevenactiviteiten zijn burge-
meesterstroon weten te ver
sterken. Het is een publiek ge
heim dat hij enige miljoenen
Oostenrijkse schillings in de
bouw van Mayrhofens peper
dure congrescentrum „Europa-
haus" heeft gestoken, op voor
waarde dat de openbare ge
bouwen in het plaatsje bij zijn
verzekeringsfirma verzekerd
zouden worden. Inmiddels is
bij gebrek aan succes de
campagne van een groep bur
gers, onder aanvoering van ge
meentearts dr. Simon Gredler,
om Hausberger als burgemees
ter te wippen wat verslapt.
Maar de alom aanwezige angst
om de toeristenboterham te
verliezen heeft er voor ge
zorgd dat men de moed om
Hausberger er uit te werken
nog lang niet heeft opgegeven.
De journalisten die Mayrhofen
vorige week in het kader van
de introductie van Oostenrijks
nieuwe slogan „Mitfeiern!
Festland Österreich" bezoch
ten werden onmiddellijk van
informatie over deze affaire
door tegenstanders
i Hausberger.
Teruggang
Op een rechtstreekse vraag
van Nederlandse journalisten
over de gevolgen die de affaire
rond zijn verleden inmiddels
voor het toerisme uit Neder
land aan het plaatsje hebben
gehad, wilde Hausberger zelf
niet veel zeggen. Hij wilde wel
kwijt, dat de teruggang van
het aantal Nederlanders in
Mayrhofen conform de ont
wikkeling in heel Oostenrijk
is. Precieze cijfers daarover
zouden niet bestaan, terwijl hij
die vreemd genoeg wel over
de Engelsen en de Duitsers
kon leveren. „Ich liebe Hol
land" was het enige wat hij
verder over deze zaak kwijt
wilde. Navraag bij het Oosten
rijks Verkeersbureau in Am
sterdam leverde later nog op
dat vorig jaar het aantal over
nachtingen in heel Oostenrijk
met zes procent is gestegen,
terwijl de stijging het jaar
daarvoor maar liefst tien pro
cent bedroeg. Na lang aandrin
gen bleek de VVV in Mayrho
fen wél cijfers over het aantal
Nederlandse overnachtingen
in Mayrhofen te kunnen op
hoesten. Uit een staatje over
de ontwikkeling daarvan sinds
de zaak Hausberger begon te
rollen tot en met eind vorig
jaar, blijkt dat het aantal Ne
derlandse overnachtingen in
middels is gedaald met ruim
35 procent. Hausberger zelf
wijt die teruggang vooral aan
de economische malaise. Toch
vreemd, want het aantal over
nachtingen van Engelse toeris
ten in Mayrhofen is met maar
liefst 63 procent gestegen, ter
wijl het totale aantal van alle
toeristen in Mayrhofen nage
noeg gelijk is gebleven. Dr. R.
Schneidinger van de plaatselij
ke VVV twijfelt er niet aan
dat een groot gedeelte van de
Nederlanders is weggebleven
door de Hausberger-affaire.
„Ik weet het zeker, maar har
de bewijzen heb ik niet, die
heeft niemand", stelt Schnei
dinger.
ARJEN VAN DER SAR
STICHTING BEHEERT VERMOGEN LUBBERS
(Van onze parlementaire
redactie)
DEN HAAG Kandida
ten voor het ambt van mi
nister of staatssecretaris
zullen veel nauwkeuriger
onderzocht worden op
hun geschiktheid dan tot
nu toe het geval was. Zo
zal een justitieel onder
zoek tot de procedure
gaan behoren, wat al heel
lang gebruikelijk is bij de
vervulling van niet-pu-
blieke overheidsfuncties.
De resultaten van dit on
derzoek worden ter hand
gesteld van de kabinets
formateur en de minister
president.
Dit blijkt uit een brief, die pre
mier Lubbers heeft gestuurd
aan de Tweede Kamer. Ande
re wijzigingen van de reeds
bestaande regeling voor minis
ters en staatssecretarissen zijn:
-voorafgaande aan een voor
dracht voor benoeming dient
een levensloop van de kandi
daat beschikbaar te zijn;
-met de kandidaten wordt de
wenselijkheid van een me
disch onderzoek besproken;
-de kandidaten wordt ge
vraagd of er overige gegevens
zijn die bij bekend worden „u
dan wel het kabinet in een ge
compliceerde positie zouden
kunnen brengen?"
-nevenfuncties en regelingen
daaromtrent worden vertrou
welijk meegedeeld aan het
presidium van de Tweede Ka-
-tijdens ambtsperiode mogen
geen afspraken worden ge
maakt over toekomstige func
ties, behalve na goedkeuring
door de minister-president;
-bij het aanvaarden van func
ties na de ambtsperiode moe
ten betrokkenen zich afvragen
of dit door anderen als onzui
ver handelen zou kunnen
worden aangemerkt.
Het kabinet heeft tot deze aan
scherping besloten naar aan
leiding van opmerkingen tij
dens het debat over de rege
ringsverklaring. Twee minis
ters en één al weer afgetreden
staatssecretaris kwamen daar
bij in min of meerder mate in
opspraak. Dat was allereerst
minister Van Aardenne (Eco
nomische Zaken), die na zijn
vorige ambtsperiode een com
missariaat aanvaard bleek te
hebben bij Holland Sea Search
(in opsporing olie en gas).
Daarnaast had hij zijn honore
ring zodanig geregeld, dat het
geld pas uitbetaald zou worden
na afloop van de periode,
waarin hij recht had op wacht
geld als ex-minister. Het had
er alle schijn van dat dit ge
daan was om de wettelijk ver
plichte vermindering van het
wachtgeld te ontgaan. Inmid
dels heeft Van Aardenne na
alle publiciteit zijn (nog niet
ontvangen) honorarium als
commissaris van HSS gestort
in de schatkist.
Ook premier Lubbers zelf
kwam ter sprake in het debat.
Het ging vooral om de manier,
waarop zijn privé-vermogen
was belegd. De minister-presi
dent deelt nu mee dat hij vrij
wel al zijn belangen heeft on
dergebracht in de Stichting
Lubbers te Krimpen ad IJssel.
Het bestuur van deze stichting
wordt gevormd door prof.
Hofstra en prof. Witteveen,
beiden oud-minister van Fi
nanciën, en prof. Sanders.
Eerder had Lubbers al aange
kondigd dat hij op zoek was
naar bestuursleden, met wie
hij geen directe relatie onder
hield. Dr. W.H. van den Berge,
die al zeer lang adviseur is van
de familie Lubbers, blijft ove
rigens „uit een oogpunt van
continuïteit" nog voor een be
perkte periode deel uitmaken
van het bestuur.
Tenslotte werd er tijdens het
debat over de regringsverkla-
ring, zij het slechts zijdelings,
gesproken over ex-staatssecre
taris Schwietert. Deze moest
drie dagen na ziin benoeming
aftreden, omdat hij een aantal
grove onwaarheden over zich
zelf had verteld. Zo bleek hij
geen „drs" en geen luitenant
te zijn. Het ten onrechte voe
ren van een -academische titel
is strafbaar, reden waarom de
officier van justitie in Den
Haag na een aanklacht
een onderzoek instelde. Hij be
sloot overigens dat er niet vol
doende reden was voor straf
vervolging.
Kritisch
faunabeheer
wil boycot
Terschelling
ARNHEM De Stichting
Kritisch Faunabeheer gaat
toeristen die van plan zijn om
de Paasdagen door te brengen
op het waddeneiland Terschel
ling, oproepen om dat eiland
te boycotten uit protest tegen
de jacht op rotganzen daar.
Sinds vanmorgen staan actie
voerders van Kritisch Fauna
beheer met pamfletten klaar
bij de veerboten in Harlingen,
om reizigers naar Terschelling
te wijzen op de volgens de
stichting onverantwoorde
jacht op rotganzen. Gepoogd
zal worden om de toeristen uit
binnen- en buitenland ertoe te
bewegen de Paasdagen elders
door te brengen.
ADVERTENTIE
De Vaderlandse Fietsvakantie.
Dat is de Brabantse vennen
stuk voor stuk leren kennen.
We doen het dit jaar eens anders. We blijven in eigen land
en houden een Vaderlandse Fietsvakantie. We denken dat we
voor Brabant kiezen. We nemen een eenvoudig pensionnetje
in de buurt van Oisterwijk. Van daaruit maken we lekker
rustige dagtochten. Naar de vennen, Goorven en Flaas.Naar de
Drunense duinen, bijna on-Nederlands met die schaars
begroeide stuifzandkbppen.
We bezoeken de UdenhoutseLeemkuilen en de Womose
Plantage. InTilburg bekijken we het Schrijf machine-museum.
In Raamsdonck zien we de He eeuwse toren en in Oudenbosch
de basiliek. Een grappige kopie van de echte Sint Pieter.
En natuurlijk bekijken we ook het Zouavenmuseum ernaast.
We fietsen naar Baarle-Nassau (een stukje België in
Nederland) en Baarle-Hertog (een stukje andersom).
De fietsenvakman,
de boekhandel, de VVV's
de ANWB en stichtii
fiets.' Postbus 7120,
1007JC Amsterdam,
telefoon 020 -4469 93,
hebben prima sug
gesties en boekjes voor allerlei Vaderlandse Fietsvakanties.
Vakantie op de fiets. Dan doe en zie je nog eens iets.
