Iedereen ro°et^stTetunnenb°^'en
Meubelindufrte zoekt houtsoorten
DONDERDAG 17 MAART 1983
ver bouwen gesproken. Zo luidt de titel van
■n bij uitgeverij Arcunum in Amsterdam ver
henen boek waarin het werk van de Lie-
architect Gerard Schouten centraal staat,
ihouten kreeg bekendheid door z'n zgn Eu-
woning, die een bekende verschijning is ge-
arden in vrijwel heel Nederland. Sinds jaar
dag zoekt Schouten samen met z'n compag-
in Gerrit de Jonge uit Velp naar nieuwe
oonvormen. Kenmerkend voor z'n architec-
ur is z'n materiaalgebruik. Als treffend
orbeeld van hoe het niet moet wijst hij re-
lmatig op het stadhuis in Arnhem. Daarbij
n veel uitheemse materialen gebruikt zoals
verse soorten marmer, terwijl vlak bij aan
andere kant van de Rijn steenfabrieken
in. Statusoverwegingen van architect
en/of opdrachtgever
zullen de aanleiding
zijn geweest. In het
boek dat 127 pagina's
telt filosofeert Schou
ten over z'n werk,
schopt hij aan tegen
voorschriften en gaat
hij dieper in op de pi
ramidewoning, waar
mee volgens hem een antwoord kan worden
gegeven op de vertrutting van onze woning
bouw, de energiebehoefte, het sociale contact
en de oerdrang om een eigen nest te bouwen.
Het boek wordt ingeleid door prof. C.D. Saai,
telt 45 foto's en veel tekeningen, en kost
29,50.
•chtend tegen vooroordelen
voorschriften heeft Gerard
houten zo langzamerhand
n aardige naam opgebouwd
vernieuwer. Het kan alle-
al eenvoudiger. Maar ja, de
;nsen zijn bang of blind
or eenvoud. De architect
Lievelde wil ons echt niet
men tien jaar in ons eigen
amidewoninkje tekenen,
mpleet met zonnecollecto-
en een windmolentje op
dak. Toch moeten we
-eer streven naar eenvoud.
_en gebruikt tegenwoordig
)eilijke woorden, men
I lakt overal wetenschap
^n, terwijl het zo eenvoudig
ïouten is realist genoeg om te
;ennen dat op het moment
irop de bouwverordening tot
id kwam (we schreven 1902),
Ir alle aanleiding toe was. De
iders woonden in bedompte
isjes vlak bij de fabriek en leg-
het vaak af tegen tuberculose
andere gevreesde volksziekten,
•ht en lucht was nodig. Nu, ruim
fhtig jaar later, zijn de omstan-
[heden wel wat veranderd, maar
steeds worstelen architecten
it de voorschriften. En de chaos
rdt steeds groter. Betutteling,
reaucratie komt eerst, dan een
[e tijd niets, en dan pas kom je
1 bouwen toe. En dat terwijl
iwen in feite zo eenvoudig is
ideren kunnen het, dieren kun-
het, in ontwikkelingslanden
it het makkelijk, maar nergens
t het zo moeilijk als bij ons in
derland. Het land, waar alles
Men is bang voor excessen,
welke excessen?, zo vraagt
ïouten zich af.
idat men maar blijft hameren
die excessen gaat er zoveel
lois verloren. De spontaniteit, de
bevangenheid en dat is een
mp, zo stelt hij eenvoudig vast.
uwen is een heel mooi woord,
mmeren en metselen zijn fijne
;n een nest kan iets heel
jns zijn, maar de bouw is zo
oog en clean geworden. We heb-
het met z'n allen grandioos
pest. Gerard Schouten blikt
luit z'n vijfentwintig jaar gele-
ïi gebouwde nest uit over de vel-
n van Lievelde en filosofeert
t de toekomst, waarin steeds
mensen in een isolement zul-
r we moeten eerst even terug
1955, toen hij afstudeerde,
ïouten had op z'n veertiende
diploma timmerman, hij
wde en zwoegde bij bazen die
j nu „wel met de koppen tegen
muur zou willen slaan". Mis-
likt ja, dat jtun je wel stellen,
ar hij weet nu hoe gastarbeiders
zich zullen voelen. De academie
voor bouwkunst in Arnhem volg
de hij na de periode van hard
zwoegen met handkarren en tim
meren in deftige huizen waar uit
sluitend Frans werd gesproken.
Houten vuilnisbakken, horredeu-
ren, ja zelfs doodskisten, van alles
maakte de jonge Schouten in het
Kritiek
In 1956 ontwierp hij z'n eerste mo
delwoning. Gebaseerd op de kri
tiek, die hij had op het bouwen in
die tijd. Bouwen dus voor de jaren
tachtig. Toekomstvoorspellers had
den het over de auto, die in die ja
ren tachtig iedereen zou hebben,
en de ijskast en de televisie. Maar
toch bouwde men nog trutterige
kamertjes, waarin je je kont niet
kon keren, laat staan televisie kon
kijken op verantwoorde afstand.
De aannemer mocht van de ge
meente Lichtenvoorde de wonin
gen slechts bouwen als hij er acht
tegelijk realiseerde. En omdat de
aannemer het fiasco toch wel wat
groot vond kocht Gerard Schouten
zelf een van de woningen. Het
ontwerp ontmoette enorme kritiek
en enorme waardering. Een tus
senweg was er niet. Nu, zo'n vijf
entwintig jaar later is uit een so
ciologisch onderzoek gebleken dat
het woongenot nog op flinke hoog
te staat en de praktische bewoon
baarheid uitstekend is. Applaus
dus.
Gerard Schouten zegt: „Ik wist dat
't goed was". Hij heeft in de tus
sentijd niet stil gezeten. Heeft ge
probeerd scholen te bouwen, maar
strandde volkomen op de school
wet. Het zijn uiteindelijk toch lo
kalen van acht bij acht geworden.
Bij de inspektie had men weinig
begrip voor z'n argument dat het
fijner zou zijn als de kinderen van
in plaats de school opgelucht uit te
rennen de school met plezier zou
den inrennen, gewoon omdat ze 't
fijn vinden oni naar school te
gaan.
Kerk
Toen kwam de kerk van Lichten
voorde. Schouten: „Ik dacht, ik
moet helemaal geen kerk maken,
die mensen moeten een plek in de
natuur hebben. In een natuur, die
niet vernield is. Christus trok het
veld in met z'n discipelen en hij
trok de woestijn in. De tempel
Gerard Schouten: materiaalkeuze belangrijk
kwam hij alleen binnen om de
mensen eruit te gooien. Via een
collega kon ik een vegetatie krij
gen, zoals die groeide in de hof
van olijven in Jeruzalem ten tijde
van Christus. Die wilde ik in de
kerk zaaien. Het moest een soort
achterwand worden van het al
taar. Verder was er een boom
gaard met oude vruchtbomen, en
die wilde ik laten staan. Het doop
vont moest een miljoenen jaren
oude zwerfkei worden. De pastoor
stond er helemaal achter, maar ja.
Maquette van de
piramidewoning
toen kwam er een nieuwe pastoor
en die heeft drastisch het mes erin
gezet. Ze hebben de berg, die ik
had ontworpen, verwijderd, er is
een vijvertje van beton gemaakt
met goudvissen er in en rondom
de kerk is een steriele grasmat
aangebracht".
Frusterend
Schouten barst van de ideeën. Het
frustrerende is dat er zoveel hal
verwege de rit door invloeden van
buiten niet worden uitgevoerd. In
de provo-tijd ontstond de teena
gerwoning. Een ontwerp dat hij
samen met z'n compagnon Gerrit
de Jonge uit Velp maakte Een
goedkoop ontwerp waarin de visie
op de manier waarop die jonge
mensen over dertig jaar zouden
wonen verwerkt was. Gerrit de
Jonge stuurde het ontwerp in toen
minister Schut aan het bewind
kwam en prompt kreeg het twee
tal het predikaat experimentele
woningbouw. De woningen zijn in
middels overal in Nederland ge
bouwd.
De woningnood is gebleven, on
danks de toenemende aandacht
van de overheid voor de steeds
grotere behoefte aan kleinere een
heden. Het oude beeld van het ge
zin verdwijnt langzaam. Toch bou
wen we volgens Schouten in Ne
derland nog te veel voor gezinnen.
En dat terwijl 52 procent van de
huishoudens al bestaat uit één en
twee personen. Een percentage dat
in 1985 tegen de 65 zal lopen. We
doen het dus verkeerd! Schouten:
„Zeker, en daar komt bij dat we de
hele gemeenschap uit elkaar trek
ken. We bouwen getto's voor ge
zinnen, voor bejaarden, de invali
den stoppen we apart en de vrijge
zellen moeten in hun eigen flats".
Schoutens antwoord is eenvoudig:
de piramidewoning, die in staat is
een groot deel van de eigen ener
giebehoefte te dekken. En daarbij
hoort ook een sober leven. Schou
ten is op het idee van de piramide
woningen gekomen na een ge
sprek met ex-journalist Leeflang,
oprichter en stimulator van de ge
meenschap de Kleine Aarde in
Boxtel. Schouten: „De consumptie
breidt zich maar uit. In feite ple
gen we roofbouw ten koste van
ons nageslacht. We vergiftigen
lucht en water en de energiecon
sumptie leidt tot griezelige dingen
als atoomcentrales. Dat hele proces
moet worden gekeerd. De pirami
dewoning is een bijdrage daartoe.
Een andere overweging is dat we
op weg zijn naar een vrijetijds-
maatschappij. De arbeid als mens-
bevestigende factor raakt uitge
speeld. Maar die vrije tijd moet je
wel een zinvolle inhoud geven.
Dus moet je als architect een huis
zo maken dat de mensen er hun
eigen nest mee kunnen bouwen.
Ze moeten ermee kunnen spelen".
Belangrijk is volgens Schouten dat
binnen zo'n piramidewoningen-
project andere samenlevingsvor
men ontstaan naast het gezin. „Het
is denkbaar dat je met z'n allen
een koe aanschaft, die op een geza
menlijk weitje graast".
Voorschriften
In veertien regio's zijn werkgroe
pen bezig met de concretisering
van vlekken piramidewoningen.
Staatssecretaris Brockx heeft de
gemeentebesturen in den lande in
middels laten weten de voorschrif
ten en wenken voor woningbouw
soepel te zullen toepassen bij de
bouw van deze woningen. On
danks een volgens Schouten be
droevende uitvoering van een
proefwoning door ontstellend ei
genwijze mensen van de Vlissingse
centraal wonengroep worstelt het
piramideplan momenteel in 24 Ne
derlandse gemeenten naar de
bouwfase toe. De Vlissingers heb
ben inferieure materialen gebruikt
en hebben zich ook niets aange
trokken van Schoutens suggestie
om eerst een week of wat op de lo-
katie te gaan kamperen teneindé
de meest geschikte plek en situe
ring te vinden. Op het terrein var)
de Kleine Aarde begint binnen
kort de bouw van een echte proeft
piramidewoning, inclusief zonne1
collectoren.
Schouten en De Jonge doen samen
veel meer. Zo ontwierpen ze een
ziekenhuis zonder hoogbouw, met
afzonderlijk gesitueerde pavil
joens, verbonden door onder
grondse straten.
Nieuw is ook het moduulplan, dat
gebaseerd is op een soort betonnen
blokkendoos van 4 x 1,20 x 2,80
meter met een gewicht van vier
ton, die door middel van trekstanr
gen aan elkaar gekoppeld kunnen
worden. Ze kunnen speels op el
kaar worden gestapeld en je kunt
er net zoveel modulen bij zetten
als de portemonnee van de bewo
ner dik is. „Je moet wonend bou
wen of bouwend wonen", zegt
Schouten. Hij geeft grif toe dat be
ton saai is, maar als de vormge
ving levendig is valt dat bezwaar
vanzelf weg, meent hij. Je kunt
met dat moduulplan je huis net zo
samenstellen als een aanbouwkeu-
ken. „Iedereen zegt dat 't een goed
plan is, maar de overheid is bang
voor 't nieuwe, bang voor de anar
chie", zegt Schouten, die rustig
verder tekent aan andere ontwer
pen. In de hoop dat bouwen inder
daad ooit een feest zal worden
voor de bouwer-bewoner.
meest gebruikte mate-
de Nederlandse meubel-
lustrie is hout. Een modegevoe-
materiaal overigens. Kijk maar
hoeveel houtsoorten er in de
der jaren uit de huiskamers
verdwenen. Bijvoorbeeld teak
wengé. Zo'n twintig jaar gele-
was een teakhouten interieur
maal „in". Omdat het vrij
ji tbaar is werd teak nogal eens
ei vangen door afro-teak en kam-
a-teak, fantasienamen voor
le itsoorten die botanisch gezien
ts met teak te maken hebben,
k wengé wordt weihig meer
Spast. Het werd vrcJeger veel
)mbineerd met wit formica,
irdoor een prachtig contrast
stond met de donkere chocola-
:leur van het wengé. Wengé
•ft de eigenschap onder invloed
lucht en licht steeds donker
te worden, tot de maximale
irintensiteit bereikt is, waarna
weer steeds bleker van tint
rdt.
ons land bestaat het aanbod in
Hen meubelen hoofdzakelijk uit
oude vertrouwde eiken, dat
gevoel van geborgenheid en
l'gheid oproept, en het „terug-
^r-de-natuur" roepende grenen,
laf en toe zie je ook iets van
Prachtige houtsoorten uit groot-
eders tijd zoals het maho-
maar dat is zeer gering. Om
meubelindustrie minder afhan
kelijk te maken van deze twee
houtsoorten en hun leverbaarheid,
wordt rpomenteel naarstig naar
een aanvulling op dit sortiment ge
zocht. Het Houtinstituut TNO te
Delft experimenteert met hout
soorten overwegend uit Brazilië.
Wellicht zal dit leiden tot verant
woorde en betaalbare meubelont
werpen, aangepast aan de eisen die
nu en in de toekomst aan woon
comfort gesteld worden.
Het hooggenoteerde eiken wordt
in massieve vorm en als fineer toe
gepast. Veelal gebeitst in de kleu
ren Balibruin een diep donker
bruine tint of Bahamablank,
een heel lichte kleur. Net als bij
alle andere houtsoorten, is de
kleur van eikehout niet constant.
Onder invloed van licht en lucht
verandert deze in de loop der ja
ren en wordt steeds donkerder.
Massief eiken is niet direct
schaars, maar wel duur. Om voor
een deel aan de hoge materiaal
kosten tegemoet te komen, worden
vaak meubels gemaakt die eruit
zien alsof ze van massief hout ge
maakt zijn, maar waarvan grote
delen bestaan uit spaanderplaat,
voorzien van massieve randen
(minimaal 3 mm dik) en gefineer
de bladen.
Niet minderwaardig
Dat spaanderplaat is van een zeer
hoogwaardige kwaliteit en heeft
als voordeel dat het niet gevoelig
is voor nadrogen, kromtrekken en
scheuren. Een dergelijk meubel is
dus beslist geen minderwaardig
produkt, maar wel veel betaal
baarder dan zijn geheel massieve
broeder. Voor goedkope meubelen
(bijvoorbeeld teenermeubelen en
slaapkamerkasten) wordt soms ook
gebruik gemaakt van kunststoffo
lie. Die folie is dan bedrukt met de
tekening van een in de mode zijn
de houtsoort en soms zelfs met de
nerfstruktuur van die bepaalde
houtsoort. Dure houtsoorten wor
den ook wel nagebootst door een
goedkope houtsoort zodanig te be
drukken, dat het op een duurdere
gaat lijken.
Grenen is een zachte houtsoort en
afkomstig van de grove den uit
onder meer noordelijke landen. De
tekening kan licht gestreept zijn
en rustig, maar kan ook veel
kwasten vertonen. Grenehouten
meubelen zijn gemakkelijk te be
schadigen. De meeste beschadigin
gen kunt u zelf wegwerken, door
het beschadigde oppervlak grondig
te schuren, waarna het opnieuw
kan worden afgewerkt met eep
lak- of vernislaag. Omdat grenen
vrij veel hars bevat, verdient het
aanbeveling het geschuurde opper
vlak eerst te ontvetten, met bij
voorbeeld thinner.
Vurehout lijkt veel op grenen en is
afkomstig van de spar, onze kerst
boom. Wat sterkte betreft maakt
het weinig uit of een meubel van
grene- of van vurehout gemaakt
is. Kleur en tekening zijn ook vrij
wel hetzelfde. In de meubelindus
trie komt vurehout over het alge
meen alleen in aanmerking voor
het goedkopere werk en voor on
zichtbare delen van het meubel.
Klassiek
Het mahoniehouten meubel hoort
thuis in klassieke, duurdere inte
rieurs. Mahonie is een prachtige,
dure houtsoort, waarvan de kleur
kan variëren van zalmkleurig tot
licht roodbruin, soms met een on
dertoon van goudgeel, purper en
rood. Omdat mahonie zo duur is,
wordt het meestal alleen als fineer
toegepast.
Een goede vervanger voor maho
niehout is kersehout, dat momen
teel vooral bij onze zuiderburen en
in Frankrijk opgang maakt.
Kersen is een matig duurzame
houtsoort en wordt zowel massief
als in fineer toegepast in de meu
belmakerij. De kleur banadert die
van „antiek" mahonie.
Ook essen komt sterk terug in de
meubelindustrie. De kleur van
deze houtsoort varieert van bijna
witachtig tot bleek lichtbruin.
Door de lichte tint is deze hout
soort bij uitstek geschikt voor mo
derne interieurs.
Beukehout wordt meestal alleen
voor rompen, binnenwerk en stof-
feerwerk toegepast. Het heeft een
heel eigen tekening en kleur,
waardoor er weinig vraag is naar
beukehouten meubelen voor huis
kamergebruik. Eigenlijk is dat
jammer, want beukehout is heel
sterk, gemakkelijk te bewerken en
van een kleurtje te voorzien.
Notehouten meubelen komen we
alleen in zeer luxe interieurs te
gen. Met zijn vaak zeer fraaie cho
coladekleurige en zwarte strepen,
is noten bij uitstek geschikt voor
luxe meubelen. Noten wordt in
massieve vorm toegepast. Grote
wortelknollen worden meestal tot
Onderhoud
Meubelen vragen uiteraard onder
houd. Ongelakte houten meubelen
kunt u het best behandelen met
zuivere bijenwas, dat in vaste en
in vloeibare vorm te koop is. Zui
vere bijenwas is een mengsel van
echte bijenwas en terpentijn en
wordt geleverd in de kleuren na
turel en bruin. Met de bruine,
kleur kunnen kleine beschadigin
gen op een donkere ondergrond
weggewerkt worden. Bijenwas is
dus een mengsel van natuurzuive
re produkten. Antiekwas dat ook
voor ongelakte meubelen gebruikt
kan worden, is daarentegen een
mengsel van synthetische produk
ten en wordt geleverd in de kleu
ren wit, bruin, geel, grenen en ma
honie. De was kan het beste met
een borstel dun opgebracht wor
den en na enkele uren met een
borstel met leren tussenstukjes
goed Worden uitgepoetst. Een
meubelstuk dat al goed in de was
zit, hoeft maar twee tot drie keer
per jaar behandeld te worden.
Gelakte meubelen kunt u het beste
met meubelolie of meubelpolish
behandelen. Deze produkten ma
ken het meubel schoon, verwijde
ren kleine krasjes en hebben een
beschermende werking.
Gelakte meubelen kunt u ook met
zuivere bijenwas behandelen. De
was moet dan wel zeer dun opge
bracht worden. Een prettige bij
komstigheid van bijenwas 4s de
aangename geur die dit onder
houdsmiddel verspreidt. De pretti
ge geur is niet afkomstig van de
was zelf, maar van het natuurpro-
dukt terpentijn.
Voor het bijwerken van kleine be
schadigingen aan uw houten meu
belen zijn ook bijwerkstiften in de
handel, waarmee bijvoorbeeld
kleine krasjes bijgekleurd kunnen
worden en daardoor niet meer op
vallen. Voor meer informatie over
fenoemde of andere houtsoorten
unt u zich wenden tot het Hout
instituut TNO te Delft, (telefoon
015-569330) of het Houtvoorlich-
tingsinstituut te Amsterdam (020-
920444).
Tentoonstelling
over Nederlands
meubilair
„Nederlandse meubelen
1980-1983" is de titel van een
overzichtsexpositie, die tot
en met 29 maart in het
Bouwcentrum in Rotterdam
wordt gehouden. Op de ten
toonstelling zijn zowel expe
rimentele modellen te zien
als nog niet vervaardigde
prototypen en in de winkel
verkrijgbare produkten. Vol
gens de organisatie, het
Bouwcentrum en het tijd
schrift Items, is er met name
in de afgelopen twee jaar in
Nederland een uitzonderlijk
groot aanbod van nieuw ont
worpen meubilair. Vooral de
activiteit van jonge ontwer
pers is groot. Er is veel geëx
perimenteerd met nieuw ma
teriaal en nieuwe vormen en
constructies voor stoelen, ta
fels, lampen en multifunctio
neel meubilair. Evenals in de
architectuur wemelt het van
de stromingen waarbinnen
dat meubilair een plaats
vindt.
