p 1
i_
rinal
Ie
Vierde rijk
droom van
nazi's in
Zuid-Amerika
ZATERDAG 5 MAAR'
BIJNA VEERTIG JAAR NA
EINDE TWEEDE WERELDOORLOG
DEN HAAG Is de uitwij
zing door Bolivia van oorlogs
misdadiger Klaus Barbie een
op zichzelf staande gebeurte
nis of zullen andere landen in
Latijns-Amerika dit voorbeeld
volgen? Deze vraag kwelt mo
menteel zo'n driehonderd van
de naar schatting 40.000 nazi's
en neo-fascisten, die na de
Tweede Wereldoorlog hun
toevlucht hebben gezocht in
landen als Bolivia, Argentinië,
Chili, Paraguay en Brazilië.
Een aantal is inmiddels over
leden. Anderen zijn in het
vergeetboek geraakt, leiden
voor de buitenwereld een
doodnormaal leven en probe
ren hun verleden te verdrin-
gen. Weer anderen maken
deel uit van de zogenoemde
„Zwarte Internationale", het
even geheime als gevaarlijke
internationale netwerk van
neo-fascisten. Eén groep zal,
óók al zijn sommigen inmid
dels overleden, nooit worden
vergeten: Eichmann, Stangl,
Wagner, Barbie, Rauf, Menge-
le en Bormann.
Nadat in mei 1945 met de zelf
moord van Hitier het Derde Rijk
ten onder was gegaan, hebben dui
zenden prominente nazi's van de
enorme verwarring die toen heers
te gebruik gemaakt een goed heen
komen te zoeken. Dat velen naar
Zuid-Amerika trokken is niet zo
vreemd, als men bedenkt dat sinds
het begin van deze eeuw al hon
derdduizenden Duitsers naar lan
den als Argentinië, Brazilië en Pa
raguay waren geëmigreerd. Maar
ook landen als Syrië, Egypte, Cana
da en de Verenigde Staten hebben
jarenlang (ex-)nazi's toegelaten.
In Latijns-Amerika was tot aan de
val van dictator Juan Peron in 1955
vooral Argentinië voor veel nazi's
het Beloofde Land. Peron koos pas
aan het eind van de oorlog om op
portunistische redenen de kant van
de geallieerden. Maar waar zijn
sympathieën werkelijk lagen, was
duidelijk. Illustratief hiervoor is
wel het feit dat talrijke naar Ar
gentinië gevluchte Duitsers door
Peron in dienst werden genomen
als militair instructeur of als advi
seur van de politie.
Reisbureaus voor nazi's
Tijdens het onderzoek naar de ont
snapping van nazi's uit het na-oor-
logse Duitsland werd rond 1947
ontdekt dat onbekende organisaties
ex-nazi's hielpen bij hun vlucht
naar Latijns-Amerika, het Midden-
Oosten of Spanje. Ook in dat laatste
land wonen namelijk, vooral aan
de zonnige zuidkust en op de Cana-
rische Eilanden, nog tal van Duit
sers met een duister verleden. De
namen van deze reisbureaus voor
oorlogsmiddadigers: Odessa, de Or
ganisation Der Ehemaligen SS-An-
gehörigen, en haar meer geraffi
neerde tegenspeelster Die Spinne.
De organisaties waren tegen het
einde van de oorlog opgericht door
gewezen officieren van de SS en de
Gestapo om de vlucht van belang
rijke nazi's mogelijk te maken. Be
kende oorlogsmisdadigers die op
déze manier hebben kunnen ontko
men zijn onder anderen Eichmann,
Mengele en Stangl, de man die de
joden met een zweep de gaskamers
van Treblinka in dreef.
Het doen en laten van organisaties
als Odessa houdt sinds 1947 tiental
len onderzoekers én romanschrij
vers bezig, zonder dat men er ooit
een volledig beeld van heeft kun
nen geven.
In 1979 kwam Odessa nog een keer
in het nieuws. Een zelfmoordcom
mando "zou van plan zijn geweest
een ex-commmandant van de SS te
vermoorden. De man werd in een
ziekenhuis in Brazilië verpleegd en
zou te veel over de beruchte nazi-
schatten en de contacten van Odes-
sa in Latijns-Amerika hebben ge
weten.
Van de aanslag zelf is niets meer
gehoord. Maar het bericht bracht
wel een stroom van nieuwe ge
ruchten teweeg over de schattten,
die de nazi's buiten Europa in vei
ligheid zouden hebben gebracht.
In de loop van 1944, toen de afloop
van de oorlog duidelijk werd, be-
jaren zestig heeft Brazilië de vroe
gere commandant van het kamp
Treblinka, Franz Stangl, aan West-
Duitsland uitgeleverd. Maar daar is
het eigenlijk bij gebleven.
In recente rapporten wordt gecon
stateerd dat vooral in Rio Grande
do Sul het nazisme nog sterk leeft.
Dat geldt met name voor het grens
gebied van Brazilië en Paraguay,
waar men makkelijk naar het
buurland kan wegvluchten als er
onraad dreigt.
Paraguay is namelijk een van de
weinige landen, waar vroegere
nazi-beulen weinig tot niets in de
weg wordt gelegd. President Alfre
do Stroessner, zelf de zoon van een
immigrant uit Beieren, heeft lange
tijd onderdak geboden aan de be
langrijkste nog levende oorlogsmis
dadiger, Joseph Mengele. Deze
vroegere kamparts van Auschwitz
heeft de dood van meer dan 400.000
mensen en de meest gruwelijke
„medische experimenten" op zijn,
geweten.
Na de ontvoering van Eichmann
uit Argentinië, in 1960, heeft
Stroessner gedreigd dat als er iets
dergelijks met de prominente oud-
een uBiuomue iuiu van muoit eicnmann, op weg naar Argentinië. De mannen naast hem zijn waarschijnlijk mensen van de organisatie Odessa,
Duikers proberen nazi-geheimen boven te halen uit het donkere, koude water van de Oostenrijkse Toplitzsee. Veel
Alpenmeren hebben hun oorlogsgeheim nimmer prijsgegeven.
gonnen vooraanstaande nazi's hun
bijeengestolen kapitalen en andere
buit onder te brengen in geheime
bergplaatsen en in bevriende of
neutrale landen.
Een deel van die kapitaalstroom
heeft men kunnen traceren. Al in
1946 maakte een Amerikaans rap-
{)ort melding van 750 bedrijven in
anden als Spanje, Portugal, Tur
kije en vooral Argentinië die met
nazi-geld waren opgericht.
Veelzeggend zijn de verhalen over
mysterieuze Duitse U-boten voor
de Argentijnse kust en enorme
stortingen op de rekening van Ma
ria Eva Duarte Iberguren, beter be
kend als Evita Peron.
Het staat vast dat het hierbij om
delen van de nazi-schat ging. Wat
de eindbestemming van die gelden
én de rest van het kapitaal van de
nazi's is geweest, is nimmer achter
haald.
Veel deskundigen zijn er echter
van overtuigd dat de nazi's derge
lijke geweldige fondsen hebben ge
sticht voor de opbouw van het
Vierde Rijk. Hoeveel van dat geld
nog over is en wie daarover kun
nen beschikken is misschien wel
het grootste geheim van de oorlog.
Volgens nazi-jager Simon Wiesen-
thal zijn er zes lijsten waarop na
men staan van degenen die toegang
hebben tot die fondsen. Twee er
van zouden in handen zijn van de
nazi's, die in 1947 Odessa hebben
opgericht. Drie andere lijsten zijn
spoorloos en de laatste moet, aldus
meent Wiesenthal, op de bodem
liggen van de Oostenrijkse Toplitz
see, een van de weinige Alpenme
ren die zijn nazi-geheimen heeft
prijsgegeven.
Aan de hand van talrijke aanwij
zingen kwam de nazi-speurder aan
het eind van de jaren veertig tot de
slotsom dat op de bodem van de
Toplitzsee vele miljoenen guldens
aan valse Engelse ponden moesten
liggen. Die waren daar in de laatste
oorlogsmaanden verborgen. In an
dere meren liggen overigens, aldus
de overleveringen, nog veel meer
kostbaarheden.
Pas in 1959 werden de vermoedens
van Wiesenthal bewezen. Het Duit
se blad „Der Stern" mocht met dui
kers de bódem van het meer afzoe
ken en haalde veertien kisten uit
de modder, alle tot aan het deksel
gevuld met valse Engelse bankbil
jetten.
Deze vondst vormt maar een klein
deel van de nazi-schat. Een verla
ten zoutmijn bij Altaussee bleek
volgestouwd met goud, geld en
kunstschatten. In Tirol werd goud
gevonden, dat door de nazi's tot
bakstenen was omgesmolten. In
zijn boek „Moordenaars onder ons"
beschrijft Wiesenthal een aantal
onverklaarde gebeurtenissen, die
allemaal met de jacht op de
nazi-schat hebben te maken.
Drie presidenten in Latijns-Amerika
van Duitse komaf: van boven naar
beneden de Boliviaanse generaal
Banzer, de Braziliaanse president
Geisel en zijn collega in Paraguay,
Stroessner. Alleen de 72-jarige
Stroessner, die in 1954 aan de
macht kwam, is nog president. On
langs werd hij voor een nieuwe ter
mijn herkozen.
decennia dan ook goed gebruik van
gemaakt. Deze groep vormt welis
waar slechts een fractie van alle
Zuid-Amerikanen met Duits bloed
in de aderen, maar hebben een on
evenredig grote machtspositie.
Van de Duitsers die sinds het begin
van de vorige eeuw naar Latijns-
Amerika zijn getrokken, hebben de
meesten zich gevestigd in Argenti
nië en in de zuidelijke staten van
Chili en Brazilië, waar het klimaat
met het Europese overeenkomt. Op
die plaatsen waar zij met hele groe
pen tegelijk naar toe trokken heb
ben de immigranten hele Duitse
gemeenschappen opgericht met ei
gen scholen, kerken, ziekenhuizen,
kranten en bedrijven. In de meeste
gevallen zijn de kolonisten, zoals
gezegd, te goeder trouw. Maar in
een aantal kolonies maken ex-na
zi's de dienst uit. Zij vormen staat
jes in een staat en beschouwen het
gebied als het begin van het Vierde
Rijk.
De verhalen over dergelijke kolo
nies zijn legio: zwaar bewaakte ves-
tes, nazi-bonzen die er privé-leger-
tjes op na houden en gewapende
bewakers in nazi-uniform.
In Brazilië zijn de zuidelijke staten
Santa Catarina en Rio Grande do
Sul bekend om hun van oorsprong
Duitse bevolking: plaatsnamen als
Blumenau en Novo Hamburgo la
ten daar geen enkele twijfel over
bestaan.
Sinds de Tweede Wereldoorlog
proberen de autoriteiten de Duitse
invloed tegen te gaan, bijvoorbeeld
door iedereen verplicht Portugees
te laten leren. Aan het eind van de
Begin van het Vierde Rijk
Een van de manieren waarop Simon Wiesenthal heeft getracht ontsnapte oorlogsmisdadigers te pakken te krij
gen was het verspreiden van pamfletten, waarop dit soort afschuwelijke foto's stond afgebeeld. In een begelei
dende tekst werden mensen die de nazi herkenden gevraagd contact met Wiesenthal op te nemen. In West-
Europa had zo'n actie nog wel eens kans op succes. In Zuid-Amerika, waar de nazi's volop bescherming genie
ten, was resultaat bij voorbaat uitgesloten.
nazi's in zijn land zou gebeuren, de
naar schatting 1.000 joden in Para
guay daarvoor zouden moeten boe
ten.
Onder grote internationale druk
besloot Paraguay in 1980 Mengele
het Paraguayaanse staatsburger
schap te ontnemen. Datzelfde jaar
werd hij in Uruguay gezien. Hij zou
er als adviseur werken voor een
politieke gevangenis. Maar de auto
riteiten hebben dit ontkend. Begin
dit jaar berichtte Wiesenthal dat
Mengele in een dorpje op de grens
tussen Paraguay en Bolivia zou
verblijven.
Luxe landhuizen
Bolivia is ondanks het aan de
macht komen van een burgerrege
ring, die besloot Barbie naar
Frankrijk uit te wijzen, voor ex-na
zi's nog steeds een redelijk veilig
toevluchtsoord. Dat geldt niet voor
de hoofdstad La Paz, maar naarma
te men uit de Andes afdaalt rich
ting Amazone-oerwoud, wordt de
macht van de politie-autoriteiten
steeds minder.
In Bolivia wonen vooral in het ge
bied rond Santa Cruz, in het naar
de Amazone-wouden aflopende
laagland, veel Duitsers. In de rest
van het land blikt de armoede je
tegemoet, maar als je over de Santa
Cruz en omgeving vliegt zie je ach
ter de luxe landhuizen grote privé-
zwembaden. In deze ene stad rijden
meer sportauto's dan in de rest van
het land bij elkaar. In de stad is
ook een bierkelder, „Bavaria", en
het plaatselijke televisiestation
brengt elk weekeinde twee uur
lang Duits voetbal.
Een Amerikaanse ambassade-func
tionaris vertelde eind vorig jaar
„off-the-record" dat het onherberg
zame Boliviaanse Amazone-gebied
de verzamelplaats is voor neo-na-
zi's en rechts-extremistische groe
pen uit bijna alle hoeken van de
wereld, die nauw samenwerken
met de vroegere militaire dictators
en de oppermachtige cocalne-maf-
fia.
Klaus Barbie voelde zich als een
vis in het water. Omringd door
neo-nazistische vrienden heeft hij
zijn misdadigerswerk voort kunnen
zetten, onder meer door het trainen
van de para-militaire troepen en
zijn hulp aan de opeenvolgende mi
litaire regimes.
Ook in Chili bevinden zich grote
Duitse kolonies, de meeste in het
zuiden. De „Colonia Dignidad", op
zo'n 300 kilometer van de hoofd
stad Santiago, is vaak als toe
vluchtsoord voor nazi's genoemd.
Na de militaire machtsovername
van 1973 zou „Dignidad" zijn ge
bruikt als concentratiekamp voor,
aanhangers van de vermoorde pre
sident Allende. In 1979 signaleerde
Wiesenthal hier dé aanwezigheid
van...Mengele.
Van slechts één grote oorlogsmisda
diger is bekend dat hij in Chili on
derdak heeft gekregen: ex-SS-ge-
neraal Walter Rauff. Hij was de
uitvinder van de „rijdende gaska
mers", waarmee ongeveer hon
derdduizend joden om het leven
zijn gebracht. Toen West-Duitsland
in 1963 om zijn uitlevering ver
zocht, ging de Chileense regering
daar niet op in. Sinds het midden
van de jaren zeventig zou Rauff
een belangrijke positie bekleden bij
een inlichtingendienst.
Het Zuidamerikaanse land waar de
Duitse invloed de afgelopen twee
eeuwen het grootste is geweest, is
echter Argentinië. Massa-moorde
naar Adolf Eichmann heeft er tot
hij door de Israëliërs uit Buenos Ai
res werd ontvoerd kunnen wonen.
In de provincie Cordoba, ten
noordwesten van Buenos Aires, be
vindt zich een grote Duitse kolonie.
Een aantal maanden terug werd in
de Argentijnse pers bericht over
een groep die zich de „Argentijnse
Hitlerjeugd" noemt, en die in Cor
doba een opleidingskamp zou heb
ben.
De belangrijkste stroom Duisters
kwam naar Argentinië toen dicta
tor Juan Peron president was. Pe
ron was in Italië het fascisme van
Mussolini gaan bewonderen, maar
besloot „het beter te doen".
Aan het eind van de oorlog koos hij
de kant van de geallieerden. Maar
hij heeft zijn sympathie voor de
AS-landen nooit onder stoelen of
banken gestoken. Na de oorlog
bood hij overigens tegen vorste
lijke vergoedingen onderdak
aan belangrijke nazi's. Duitse solda
ten konden zonder veel problemen
in het leger worden opgenomen.
Was Argentinië onder Peron dan
fascistisch? De historici zijn het
daar nog lang niet over eens.
Als een van de belangrijkste ver
schillen tussen nazi-Duitsland en
het Argentinië van Peron wordt
het ontbreken van openlijk anti-se-
■mitisme genoemd. Dat is onder
meer opmerkelijk, omdat in de loop
der jaren ook veel joden naar Ar
gentinië zijn uitgeweken. Begin
deze eeuw beschouwden veel joden
de provincie Entre Rios als het Be-
loogde Land. Op New York na
De oorlogsmisdadiger Rauff
jaar geleden, toen het er
uitzag dat hij door Chili aan
Duitsland zou worden
Die uitlevering ging
door. Sinds de militairen in
Chili aan de macht
kleedt Rauff
onder meer
dienst.
heeft de hoofdstad, Buenos
de grootste joodse gemeenk
buiten Israël. Maar dictator Eg
heeft nooit openlijk een anti-jt<
stemming in zijn land bevordr,
Deze constatering lijkt echtte
leen te gelden voor de tijd vag
ron. Want de Argentijns-jn
journalist Jacobo Timerman gE
zijn boek over zijn gevangenk
in Argentinië (1977) juist uit\v
in op het onder de militairen
krachtiger wordende anti-ser;
me. „De militaire regering <d
1976 de macht greep, kwantf
een compleet arsenaal aan a
ideologie als onderdeel vanri
structuur". r<
Ii
Duitsers met succes "J
In de jaren zeventig telde L%-,
Amerika drie militaire mach^
bers van Duitse komaf. Gerv
Stroessner in Paraguay; gery
Geisel, de zoon van een Duit%
minee, in Brazilië en generaala;
zer, zoon van Duitse grootgroiy
zitters en opgeleid door sqv
van de Wehrmacht, in Bolivj^
veel landen zijn de legers en ii^
tingendiensten naar Duits rVl
opgezet. In de handel en het zu,
leven domineren de kinderei^,
Duitse immigranten.
Toch is aan de hand van d^j
schikbare gegevens niet precb;
bepalen, hoe groot de Duit%j
vloed is op de recente Latijnjy
rikaanse geschiedenis en h<y,
invloed de ex-nazi's nu nogjj
ben. Duidelijk is dat extiy,
rechts in Zuid-Amerika een
voedingsbodem heeft met.-w
macht die tot ver buiten dit fa
nent reikt. Maar hoe ver, is nic
zeggen. En wat is de rol viL
kinderen van naar Zuid-AmE
gevluchte ex-nazi's? y,
Over die kinderen heeft
Wiesenthal ooit gezegd: „Veew
nen van ex-nazi's en andereJw
Duitsers kunnen voor mense^
Mengele geen begrip meer opj^
gen. Ze zijn anders dan hun viL
die naar Zuid-Amerika zijrTj
vlucht. Het zijn technocratr'
managers, die niet stilstaan 1
nazismek Het is positief dat
neratie van de nazi's in Zuid^
rika zich niet voorplant. NatuL
zijn er rechts-radicalen, i
zijn niet representatief
hele groep".
In onze tijd, waarin racisme ejjjg
cisme ook in West-Europa sj
krachtiger de kop opsteken,!
optimistisch geluid. In de toelU
zal blijken of het optimisme!^
Wiesenthal gerechtvaardigd
dat in Zuid-Amerika met si)
wordt gebouwd aan het
Rijk. Gebeurt dat niet, wat
redelijk mens zal hopen, dan adi
waarheid over de vlucht van.
nazi's, hun enorme schatten en se
invloed en macht waarschy
begraven worden in de oerwpj
van het Zuidamerikaanse
nent.
JOS TIMMbe
Terug nu naar het uitgangspunt: de
nazi's in Latijns-Amerika. De be
langrijksten van hen kennen vrij
wel zeker het pad dat toegang geeft
tot de geheime bezittingen van de
nazi's en hebben daar de afgelopen
