uinder werkt
^jdag en nacht,
gaat
toch failliet
ACHTERGROND
-
rernieuwingen moeten grootste glastuinbouwbedrijf van het Noorden redden
De tuinders hebben het moeilijk: door de hoge gasprijs, de vaak
lage prijzen voor de gewassen en een (tot voor kort) hoge rente.
Jarenlang dag en nacht werken heeft een 29-jarige tuinder uit
de Noordoostpolder niet geholpen. Maar het zat hem ook alle
maal tegen. Hij kreeg bovendien nog te maken met laat uitbe
taalde subsidies en moest zijn plantmateriaal al snel vervangen.
Een (veel grotere) tuinder uit het Friese Sexbierum deed het
beter. Hij vernieuwde, moest wel vernieuwen. „Anders hadden
we het bedrijf kunnen sluiten", zegt A. Hartman, de bedrijfslei-
eder, die de donkere wolken heeft zien aankomen. Energiebe
sparende maatregelen en een substraatsysteem vergden echter
forse investeringen. Ondanks een veel lager energieverbruik
ven een geperfectioneerde teelt van substraten is het allemaal
vechter nog erg onzeker. „Hoe de toekomst eruit zal zien is
bemoeilijk te zeggen".
De naam van de tuinder voor wie vernieuwing te laat was is op
'erzoek van de betrokkene verzonnen.
IOGE RENTE, HOGE GASPRIJS
SN LAGE BLOEMENPRIJZEN:
CcidócSoiWmit DONDERDAG 3 MAART 1983 PAGINA 7
Onder curatele
Maar ondanks al die ijver werd de
situatie zo ernstig dat de bank de
teugels in handen nam en bepaalde
of er al dan niet een rekening kon
worden betaald. Want de rekenin
gen bleven binnenstromen. Met
name het GAZO wist Wim (en la
ter de bank) uitstekend te vinden.
„Het GAZO heeft zich keihard op
gesteld. Over uitstel van betaling
viel niet te praten. „Wij zijn geen
financier van de tuinbouw", werd
steeds gezegd". Voor het tuinders
gezin bleef slechts een minimumin
komen over. Ondernemer was
Wim nog wel, maar van vrijheid
was geen sprake meer. In feite was
men lijfeigene van de bank gewor
den.
Via herfinanciering werd nog ge
probeerd de zaak te redden. Maar
de bank wilde er alleen geld in
pompen als het borstellingsfonds,
een instituut dat garant wil staan
bij riskante leningen, er ook in wil
de stappen en als Mieke bereid was
haar eigen geld in de onderneming
te stoppen. „Er is ontzettend op me
ingepraat", herinnert ze zich. „Uit
eindelijk ging ik door de knieën,
maar toen was het al te laat". Begin
augustus kwam het einde: het fail
lissement. „Ik heb geprobeerd het
faillissement af te wenden door
voor te stellen vijfentwintig pro
cent van de vordering te betalen.
Daarmee ging men niet accoord.
Toen was het afgelopen, fini".
Schuld van een ton
Vijf weken geleden werd het be
drijf verkocht. Een tuinder uit het
Westland wist beslag op de kas te
leggen voor slechts een derde van
de investering. Al dat geld ging
naar de bank. Resteert: een schuld
van 125.000 gulden.
Wim en Mieke zijn blij dat het ach
ter de rug is. Er is een last van hen
afgevallen. Vol lof zijn ze over de
menselijke benadering van curatri-
ce Van Nieuwenhuijzen. Volgens
de letter van de wet kunnen, op
een bed en wat meubilair na, alle
privé-goederen ten bate van de
schuldeisers worden verkocht.
Maar zo onmenselijk is men anno
1982 niet meer.
En een geluk bij een ongeluk is dat
Wim en Mieke niet in gemeen
schap van goederen zijn getrouwd.
Dan was de ramp niet' te overzien
geweest. De schuldeisers kunnen
namelijk niet aan Miekes bezit ko
men. Mieke: „In Wims familie
werd er veel om gelachen, dat we
op huwelijkse voorwaarden zijn ge
trouwd. Zo in de trant van: dit kop
je is van jou en het lepeltje van
Wim. Maar ik ben blij dat we het
zo hebben gedaan. Anders hadden
we helemaal niets meer gehad".
De schuldeisers liggen nog op de
loer. Zodra enige welstand wordt
vermoed kunnen ze alsnog hun
deel opeisen. Wim heeft inmiddels
een andere werkkring gevonden
en Mieke voelt zich op haar gemak
in haar rol van huisvrouw en moe
der. In deze moeilijke tijden heb
ben ze veel steun aan elkaar. Doo
alle narigheid zijn ze naar elkaar
toe gegroeid.
Wim: „Mevrouw Van Nieuwen
huijzen vroeg steeds of er, als ge
volg van alle ellende, geen proble
men tussen ons waren gerezen Dat
komt namelijk veel voor, zei ze.
Nou, daar is gelukkig geen sprake
van. Integendeel: we hebben veel
steun aan elkaar Je staat er niet al
leen voor. Dat is erg belangrijk".
Grootse plannen voor de toekomst
heeft het jonge gezinnetje niet. „Je
krijgt wel een ontzettende dreun.
Die moet je eerst zien te verwer
ken. Ik hoop dat we daar de kans
voor krijgen".
DURK HIBMA
In 1981 bracht
een gerbera
op de veiling
nog 37 cent
op. Dit jaar
werd voor de
bloem slechts
elf of twaalf
cent op tafel
gelegd.
die absoluut niet gemist kon wor
den. In het hoogseizoen kon hij re
kenen op de medewerking van
twee losse werkkrachten. De post
arbeidskosten bedroeg dertigdui
zend gulden per jaar, minder kon
echt niet, rekent Wim voor. De uit
gavenpost was minimaal, want tijd
voor vertier was er domweg niet.
Het was werken, eten en slapen ge
blazen.
.UTTELGEEST „Wim
heeft zich kapot gewerkt.
a Toch is het niet gelukt. Sneu".
7Curatrice mr. O. van Nieu-
Jwenhuijzen-Zijlstra in Emme-
IJloord drukt zich nog voorzich
tig uit voor de ellende die
tuinder Wim (29) en zijn
vrouw Mieke (26) te verwer
ken kregen. Ga er maar aan
staan: drie en een half jaar
9 oo hen je haast dag en nacht be
ige v zig om een glastuinbouwbe-
enstr drijf van de grond te krijgen
®d'a en wat is het resultaat: een
q faillissement dat, als het te-
jgenzit, levenslang als een mo-
^j^ensfeen rond je nek hangt.
|Want de schuldeisers kunnen
e blijven achtervolgen. Tot in
iet graf, ook als het faillisse-
ïent is opgeheven.
iet leek allemaal zo mooi. In april
Ï979 ging voor Wim een lang ge
koesterde wens in vervulling. In
Luttelgeest (in de Noordoostpolder)
waar hij geboren en getogen is, be
gon Wim een bedrijf van 5000 m2,
met uitbouwmogelijkheden tot
a vijftienduizend vierkante
meter. Een bescheiden begin. Hij
specialiseerde zich in het kweken
van gerbera's, bloemen. Met z'n
vakopleiding, z'n ervaring en ken
nis, die van vader op zoon was
overgedragen (Wim komt uit een
tuindersfamilie) moest het lukken.
Rijk hoefde hij er niet van te wor
den. Moest zich wel zwaar in de
schulden steken, maar dat was
geen probleem. Sterker nog: vol
gens de geraadpleegde deskundigen
(voorlichters van het tuinbouwcon-
sulentschap en mensen van de ban
ken) zou het zelfs van durf en on
dernemingsgeest getuigen als je
zwaar in het rood wilde gaan staan.
„Het geld moet rollen". Het geld
rolde. Maar wel de verkeerde kant
op: Het verdween richting GAZO
(Gasbedrijf Zwolle en omstreken)
en RABO-bank in Emmeloord.
Spaarvarken
Aanvankelijk verliep alles naar
wens. Binnen twee weken was de
financiering rond. Het spaarvarken
werd geleegd en de familie stopte
ook wat geld in de onderneming.
Ruim 80 procent van de investe
ring nam de RABO-bank voor haar
rekening. Alleen vriendin Mieke,
inmiddels z'n efchtgenote, sputterde
tegen. Ze komt uit een lerarenfa-
milie en in die kringen is men niet
gewend zulke risico's te nemen.
Van alle kanten kreeg ze evenwel
te horen dat het „voor onderne
mers" een vanzelfsprekende zaak
is om een hoge hypotheek te ne
men. Voor bezorgdheid was geen
enkele reden.
Enthousiasme alom, niet in de laat
ste plaats van de kant van de tuin-
bouwvoorlichting. Wim kent z'n
vak en is bereid er flink tegenaan
te gaan. Het kón niet mis* Begrotin
gen werden opgesteld en uit alle
berekeningen bleek dat de jonge
tuinder een mooie toekomst tege
moet ging. Daarbij ging men uit
van een stabiele rentevoet en
een trendmatige verhoging van
de gasprijs. Ja, er zou flink geploe
terd moeten worden en er lagen
geen 40-urige werkweek, automati
sche prijscompensatie, 30 dagen va
kantie en een waardevast pensioen
in het verschiet. Maar Wim en
Mieke ruilden dat graag in tegen
de voordelen van het vrije onder
nemerschap.
Bureaucratie
De bureaucratie zorgde voor de
eerste tegenslag. In het kader van
de Wet Investeringsregeling (WIR)
zou hij 150.000 gulden krijgen.
Maar ambtelijke molens draaien
langzaam, behalve als het gaat om
het innen van belastingen, sociale
premies en gasrekeningen. Dan
weet hetzelfde apparaat van wan
ten, heeft de ex-tuinder inmiddels
ervaren. Negen maanden bleven
die 150.000 gulden in de ambtelijke
pijplijn steken. „Ik heb stad en land
afgebeld, maar het lukte niet".
Een duur grapje, want door die
ambtelijke traagheid moest hij
15.000 gulden meer rente ophoes
ten. Het jaar daarop. 1980, werd ook
geen succes. De rente schoot om
hoog. Hij had geld geleend tegen
een rentevoet van 9 procent. Een
vaste rentevoet was niet aan te be
velen, had de bank gezegd. Een
fikse misrekening, want een jaar
later was de rente gestegen naar
13'/1- procent. Dat betekende dat hij
40.000 gulden meer rente moest be
talen dan was begroot.
Tot overmaat van ramp schoot te
gelijkertijd de gasprijs voor glas
tuinders omhoog. Onder druk van
de EEG moest het goedkope tarief
worden afgeschaft. Nederland be
drijft oneerlijke concurrentie, aldus
de EG-commissie. Maar geen ster
veling had rekening gehouden met
een dergelijke maatregel. Ook Wim
niet, die (alweer) met een extra
kostenpost van 15.000 gulden
kwam te zitten.
Daar kwam nog bij dat een deel
van het plantmateriaal moest wor
den vervangen. Verlies: 30.000 gul
den voor nieuwe planten en 30.000
gulden aan derving inkomsten. Zo
doende werd 1980 in financieel op
zicht een slecht jaar. Toch was er
geen man overboord. In het be
drijfsleven wisselen goede en slech
te jaren elkaar af. Na regen komt
zonneschijn.
1981: prima jaar
En inderdaad: 1981 werd een uit
stekend jaar. Wim haalde een re
cordomzet en een fantastische pro-
duktie. Per vierkante meter kwam
hij aan 160 bloemen en dat was 20
bloemen meer dan het landelijk ge
middelde. Bovendien waren de
prijzen goed, zodat de inmiddels ge
trouwde tuinder vol goede moed
aan het volgende jaar begon.
Maar 1982 werd een rampjaar. De
gasprijzen bleven stijgen en boven
dien klapte de hele bloemenmarkt
in elkaar. Kreeg men op de veiling
in Aalsmeer in 1981 nog 37 cent
voor een gerbera, dit jaar werd
voor de bloem slechts 11 of 12 cent
op tafel gelegd. „De dames gingen
in die prachtige zomer naar het
strand en hadden geen behoefte
aan een bloemetje" zegt Wim met
spijt in z'n stem.
Aan zijn produktie lag het in elk
geval niet. In de vier zomermaan
den bracht hij 500.000 gerbera's van
uitstekende kwaliteit naar de vei
ling, tegen 400.000 in dezelfde
maanden van 1981. Precies volgens
het schemamaar tegen af-
braakprijzen kan niemand werken.
Het ging snel bergafwaarts.
Wim probeerde het tij nog te keren
door te investeren in energiebespa
rende maatregelen. Op die manier
zouden de stookkosten gedrukt
kunnen worden. Bovendien zou hij
hiervoor subsidie ontvangen. Maar
ook nu kwam het geld veel te laat
binnen. En ondertussen bleven de
gasprijzen stijgen en werden de
bloemen steeds minder waard. Dat
de uitgaven de inkomsten overtrof
fen was ook de RABO-bank inmid
dels niet ontgaan.
Wim zat echter knel omdat hij op
geen enkele post kon bezuinigen.
Zelf werkte hij 70 tot 80 uur per
week en z'n vrouw benutte ook elk
vrij uurtje. Veel tijd kon Mieke
echter niet voor de „tuin" vrijma
ken, omdat ze pas was bevallen van
een dochtertje. Daarnaast had Wim
nog de beschikking over een jon
gen van 17 jaar, een prima kracht,
SEXBIERUM Tuingrond is van-
if 1983 in het grootste glastuin-
Siouwbedrijf van het Noorden, dat
»an de familie Hartman in Sexbie-
um, overbodig voor de gewassen-
eelt. Er is de laatste maanden
t oortsachtig gewerkt aan een over-
hakeling op het substraatsysteem.
iarbij worden de gewassen (bij
lartman alleen komkommers) ge
weekt op steenwol en gevoed met
volautomatisch druppelsys-
tem. De grond is alleen nodig om
p te lopen, te werken en het sys
tem op te laten rusten.
s vloeren van de kassen hadden
kok van beton kunnen zijn. Daar
naast wordt de laatste hand gelegd
[tón een omvangrijk energiebespa-
Wngsplan. Alle gevels van de kas-
jien zijn straks voorzien van dubbel
of kanaalplaten (dubbel ge
ragd plastic) en in de koudste win-
naanden wordt boven in de kas-
fen doorzichtig plastic gespannen.
Vanneer we niet die energiebe-
jaringsmaatregelen hadden door-
ievoerd en niet waren overgestapt
p dit nieuwe systeem, hadden we
et bedrijf wel kunnen sluiten.
>an was de kostprijs van de kom
kommers niet meer op te brengen
eweest", zo is de overtuiging van
edrijfsleider A. C. M. Hartman.
De glastuinders maken moeilijke
lijden door. Een van de belangrijk-
ie oorzaken: de hoge gasprijs. Re
gelmatig worden tuinders van het
gasnet afgesloten omdat ze de reke
ningen niet meer kunnen betalen.
De familie Hartman heeft die don
kere wolken zien aankomen. Enke
le jaren geleden is men al begon
nen energiebesparende maatrege
len te nemen. „We gebruikten een
paar jaar geleden nog zeventig ku
bieke meter gas per vierkante me
ter kasgrond. Dat energieverbruik
is nu gehalveerd en we hopen het
straks met de steenwolteelt terug te
brengen op een vijfentwintig tot
dertig kubieke meter gas per vier
kante meter", aldus Hartman.
De grootste besparing van het nieu
we teeltsysteem is dat er geen
grond meer gestoomd behoeft te
worden voor de ontsmetting. Dat
scheelt 10 m3 gas per m2. Reken
maar uit: het bedrijf heeft 50.000
m2 kasoppervlak. Dat betekent een
energiebesparing van 500.000 m3
gas per jaar, in geld twee ton! „We
hebben een enorme investering
moeten doen. Maar we zijn blij dat
we die nog konden doen, anders
hadden we zonder meer moeten
stoppen. Hoe de toekomst er nu uit
zal zien is moeilijk te beoordelen.
Wij hebben in elk geval ons best
gedaan om de kostprijs zoveel mo
gelijk te drukken".
De banken
De tuinder heeft, met vele colle
ga's, niet veel vertrouwen in het
sectorbeleid van de overheid voor
de tuinbouw. Met dat beleid in de
hand kan het rijk subsidies ver
strekken voor. energiebesparende
en kostprijsdrukkende investerin
gen. „Dat klinkt allemaal mooi,
maar we zijn sterk afhankelijk van
de banken. Zij moeten de investe
ringen financieren. De banken
hebben echter niet zoveel vertrou
wen meer in de tuinderij. Lukt het
niet, dan "ben je aangewezen op de
rijksgroepregeling voor zelfstandi
gen. Dat wil bijna geen tuinder,
want dan ben je op sterven na
dood".
De substraatteelt of het kweken
van gewassen op steenwol is niet
nieuw. Deze methode is echter de
laatste jaren zo geperfectioneerd,
dat ze voor vrijwel alle kastuinders
aantrekkelijk wordt. De meeste po
pulaire gewassen als komkommers,
sla, tomaten, paprika en zelfs bloe
men gedijen er uitstekend op. Tal
loze proeven hebben uitgewezen,
dat tot nog toe geen enkel systeem
de substraatteelt overtreft.
Methylbromide
De veel besproken en vaak ver
guisde grondontsmetting met me
thylbromide is overbodig bij de
steenwolteelt. Ook de arbeidsom
standigheden worden verbeterd.
Het zware spitwerk kan achterwe
ge blijven en alles is veel schoner.
omdat de grond wordt afgedekt. Bij
hygiënisch gebruik kan dezelfde
steenwol meer jaren toegepast wor
den. De arbeidsbesparing, die de
steenwolteelt oplevert wordt voor
een deel teniet gedaan door een
omvangrijker oogst. De produktie-
verhoging bij de meest gangbare
komkommer (de Corona) is drie tot
vier vruchten per m2 per teelt. Dat
betekent voor de tuinderij van
Hartman een extra opbrengst van
150.000 tot 200.000 komkommers
per jaar. Een goede kwaliteit water
is van levensbelang voor de tuin
ders. Het grondwater is bijna over
al te zout voor gewassenteelt in de
kassen. In Sexbierum helemaal we
gens de ligging dicht bij de zee. Het
grondwater kan niet zonder meer
worden gebruikt voor de bevloei
ing. Het leidingwater is zo hard,
dat de sproei- en voedingssystemen
snel verstopt kunnen raken. Tuin
ders maken daarom zoveel moge
lijk gebruik van een mengsel van
leiding- en regenwater.
Graskarpers
De sloten rondom het kassencom
plex zijn afgedamd van het opper
vlaktewater en worden gebruikt
als bassin voor het regenwater. Om
dat water schoon te houden zijn
graskarpers uitgezet die zich te
goed doen aan algen en waterplan
ten. Ze gedijen uitstekend in dit
milieu. „Die vissen groeien als
kool. Toen ze uitgezet werden wo
gen ze een ons. Nu zitten er al kan
jers in van zes pond", aldus Hart
man. Niet alleen op het gebied van
de waterzuivering, maar ook bij de
komkommerteelt op dit bedrijf
wordt zoveel mogelijk gebruik ge
maakt van biologische bestrijdings
middelen. Zo worden veelvuldig
roofmijten en sluipwespen ingezet
voor de bestrijding van spint en
witte vlieg.
Ook wordt er nog gezocht naar een
goede biologische schimmelbestrij
ding. Het bedrijf van de familie
Hartman is helemaal gespeciali
seerd in komkommers. Een partij
sla is pas nog voor het laatst ge
oogst. Ook deze kas wordt nu om
gebouwd voor de komkommerteelt
op steenwol. Hartman gelooft niet
zo erg in de vaak aangeprezen risi
cospreiding door het gebruik van
verschillende teelten. En die enor
me doordraai van tomaten en kom
kommers de afgelopen zomer dan?
Dat is volgens de tuinder volledig
te wijten aan de gasprijs die overi
gens volgens puur politieke nor
men wordt vastgesteld. Om dure
energie uit te sparen beginnen veel
tuinders laat met de teelt van kom
kommers en tomaten.
Doordraai
Gevolg is dan da* de oogsten ook
allemaal in dezelfde periode vallen.
In een uitstekende zomer als die
van dit jaar worden de veilingen
overstroomd met sommige soorten
groenten of vruchten. Een aanzien
lijke doordraai is het logische ge
volg. Hartman tilt daar niet zo
zwaar aan. „De kostprijs van die
overschotten was ook laag omdat ze
weinig energie hebben gebruikt.
Bedrijven, die de meeste energie
verbruikten, hadden uiteindelijk de
beste resultaten omdat in het voor
seizoen hoge prijzen gemaakt kon
den worden. Een lagere gasprijs
zou onmiddellijk een betere oogst-
spreiding tot gevolg hebben", zo is
zijn overtuiging.
Hartman is ook van plan de kom
kommerteelt een paar weken naar
voren te halen, nu de energiebespa
rende maatregelen zijn doorge
voerd. Half januari worden de
plantjes uitgezet. De koudste perio
de is dan nog wel in aantocht, maar
de kracht van de zon en het aantal
zonuren nemen dan al sterk toe.
Een teelt kan tot eind oktober du
ren: Dan is de oogst voorbij en wor
den alle planten opgeruimd. In no
vember en december staan de kas
sen leeg. Ze worden dan voorbereid
voor de nieuwe teelt „Dat zijn voor
de teelt van kasgewassen waardelo
ze maanden. Het aantal zonuren is
gering en daardoor zijn de energie
kosten verschrikkelijk hoog", aldus
Hartman.
f wee van de zeven broers Hartman tonen de steenwol waarop sraks de komkommers zullen worden ge
teld. Achter hen een van de immens grote kassen die gereed worden gemaakt voor de substraatteelt.
De door een computer gestuurde volautomatische voedingsmachine wordt in een aparte ruimte (links) on
dergebracht. Rechts de balen steenwol die in de kassen worden uitgelegd.
V;
