Bpionagecomplot
ontdekt in Rome
^olitieke
jrocessen
n Polen
risico voor
aruzelski
Nederlands
vernieuwde
grondwet in
Ridderzaal
feestelijk
ingeluid
Vrouw
van
het
jaar
^NNENLAND/BUITENLAND
CeidóeSoivumt
DONDERDAG 17 FEBRUARI 1983 PAGINA 13
'hom cohJ [iQo/w/rj
tor;yf
IWIMIW
tit hdaimttl m
'har ik tanmtii
Spion was ook in Nederland
Het bedrijf van de 46-jarige van spionage verdachte Georgio Ne
gri no heeft voor Mondria uitgevers bv in Hazerswoude vijf
stripboeken gedrukt. Dat was voor Mondria goedkoper dan in
Nederland, door de veel lagere arbeidskosten daar. Althans tot
1981, want toen verdrievoudigde het bedrijf z'n prijzen ineens.
Directeur Henk Mondria heeft in 1980 nog in ons land met Ne-
grino gesproken. „Als hij voor de Russen zou hebben gespio
neerd, dan was het hem alleen maar om het geld te doen. Want
hij was juist zo rechts als het maar kan. Dat bleek uit zijn hele
manier van doen, hij hield van geld (uitgeven), gokken in Monte
Carlo, spanning, een verzetje. Hij sprak toen ook geen talen, en
ja, dat is wat onhandig voor een spion Mondria zegt overigens
niets van spionage-activiteiten door Negrino te hebben gemerkt
of gehoord.
Van onze correspondent
Cees Manders)
>ME De „Bulgaarse
inectie", de Oosteuro-
ie intrige rond de
ordaanslag op de paus,
ïog maar nauwelijks uit
nieuws, of Italië wordt
jeschrikt door onthul
den over een nieuw
onagecomplot.
Italiaanse politie arresteer-
maandag een Rus. werkne-
r van Aeroflot, de Sovjet-
chtvaartmaatschappij. en
Italiaan, directeur van een
oratorium voor de ontwik-
ing van microfilms. Het
lario van hun arrestatie
was klassiek: Na een jaar lang
door de Italiaanse geheime
dienst te zijn geschaduwd,
werden de twee spionnen pas
in de kraag gepakt op het mo
ment, waarop ze elkaar in een
drukke Romeinse bar een en
veloppe met inhoud overhan
digden.
De Italiaanse politie zegt over
deze affaire heel weinig, en
had het liefst de arrestatie van
het tweetal ook verzwegen,
om zo mogelijk medeplichti
gen te. kunnen opsporen. Maar
de een of andere functionaris
praatte zijn mond voorbij en
toen had het geen zin meer de
arrestatie nog langer geheim
te houden.
Over de inhoud van de enve
loppe, die in de Romeinse bar
van eigenaar verwisselde doen
allerlei speculaties de ronde.
Gezien de specialiteit van de
gearresteerde Italiaan kunnen
er microfilms in hebben geze
ten, en omdat deze ook voort
durend defensie-opdrachten
aanvaardde, kunnen de films
best kopieën zijn van „gevoeli
ge" defensiëfilms.
De man had wat in militaire
kringen heet, een „clearance",
en dat betekent, dat hij werd
vertrouwd. Volgens de Ita
liaanse pers heeft de Italiaan
niets minder dan NAVO-ge-
heimen aan de Russen willen
verkopen, microfilms van ont
werpen van een supergeheim
NAVO-vliegtuig en films van
de NAVO-raketbasis in Friuli,
in het noorden van het land.
Maar op deze berichten is van
de kant van Defensie geen en
kele reactie te krijgen.
Ook het zojuist ontdekte spio-
nage-complot toont aan hoe
geliefd Rome als werkterrein
is bij spionnen en intriganten.
De KGB zou in de Italiaanse
hoofdstad al op zo'n 400 a 500
werknemers kunnen rekenen,
daarbij nauwelijks onderdoend
voor zijn tegenspeler, de Ame
rikaanse CIA. De Israëlische
geheime dienst, de Mossad,
kent Rome als zijn broekzak,
en ook de Franse, Oostduitse,
Westduitse en Bulgaarse ge
heime diensten zouden de
Eeuwige Stad hebben uitgeko
zen om op elkaar te loeren, om
elkaar af te tasten. Het aantal
communistische agenten dat
daarbij te opvallend te werk
'ging en dus moest worden uit
gewezen bedraagt (sinds 1969)
50, voornamelijk diplomaten
of wat daar dus voor doorging.
Rome met zijn Vaticaan, de
FAO (Wereld Voedsel Organi
satie), met zijn contacten in
Oost-Europa, in het Midden-
-Oosten, Afrika en Zuid-Ame-
rika, wordt als een van de be
langrijke hoofdsteden ter we
reld beschouwd. De stad kent
dan ook 156 ambassades (102
bij de Italiaanse staat en 54 bij
de Heilige Stoel), 79 consula
ten en tientallen permanente
vertegenwoordigingen bij de
FAO. Maar deze duizenden di
plomaten vormen misschien
nog maar een geringe fractie
van het totale aantal vreemde
lingen dat in deze stad met
zijn 3 miljoen officiële inwo
ners rondloopt. Legaal (dus
met verblijfsvergunning) wo
nen 60.000 vreemdelingen in
Rome. Illegaal meer dan
100.000, en dan voornamelijk
vluchtelingen uit Oost-Europa,
het Midden-Oosten, Afrika en
Zuid-Amerika, die het ambte
lijk apparaat van Rome niet bij
machte is te registreren, laat
staan te controleren. Om dan
nog maar te zwijgen van de 2 a
3 miljoen buitenlandse toeris
ten die Rome elk jaar met een
bezoek vereren.
Tegen deze achtergrond is het
alleen maar verwonderlijk dat
er in Rome niet meer spiona-
ge-complotten en niet meer in
ternationale intriges zijn ont
dekt, dan de twee van de laat
ste maanden.
LRSCHAU Boven
oude stadsdeel van
arschau hing afgelopen
ïdag opnieuw een grote
lk traangas. Het toeval
de dat het zondag de
van de maand was,
dag die in het Poolse
leugen staat gegrift als
inig andere, want op 13
:ember 1981 werd de
it van beleg afgekon-
En dan doet het er
toe dat de staat van
eg begin dit jaar is op-
chort, want hij mag
opgeschort zijn, opge-
ren is hij niet. Elk mo-
nt kunnen de vonnis-
bekend worden in de
ste reeks politieke pro-
tegen vooraan-
inde leiders van Soli-
iteit. En er staan nog
1 meer processen op
programma.
alles veroorzaakt een ze-
'achtige stemming en er-
Dus toen de gelovigen af-
pen zondag uit de avond-
kwamen die in twee ker-
in het centrum van War-
u was opgedragen, hieven
n de koude, donkere stra-
de militante, maar tegelij-
ijd godsdienstige en vader-
Islievende liederen aan die
handelsmerk zijn gewor-
van Solidariteit. Tussen de
;ren door schreeuwden ze
trijdkreet voor Lech Wale-
de leider van Solidariteit
vorige week in Warschau
ndervraagd als getuige in
proces tegen Jacek Kuron
indere leden van het Co
mité voor Sociale Zelfverdedi
ging, KOR.
De zingende menigte werd op
gewacht door oproerpolitie, in
totaal tussen de drie- en vier
duizend man, die' besloot de
mensen met traangas uiteen te
jagen. De hele confrontatie
was een ongelukkig commen
taar op de pogingen van de
Poolse regering om tot „nor
malisering" te komen en aan
geloofwaardigheid te winnen.
Want ondanks de pogingen
van de regering blijven de
meeste Polen koppig weigeren
om Walesa en Solidariteit te
vergeten en peinzen ze er niet
over om de nieuwe vakbonden
van generaal Jaruzelski te
steunen.
Twee jaar premier
De meeste Polen zullen zich
afgelopen zondag hebben gere
aliseerd dat het die dag precies
vijftien maanden geleden was
dat de staat van beleg werd af
gekondigd. Evenzo zullen er
Polen zijn, zij het misschien
wat minder, die zich herinne
ren dat het die dag twee jaar
geleden was dat generaal Ja
ruzelski premier werd. Op dat
moment was zijn benoeming
niet onwelkom. De verwach
ting luidde dat hij de eerste se
cretaris Stanislaw Kania zou
helpen om met Solidariteit tot
een vergelijk te komen.
Zes maanden later was Kania
van het politiek toneel ver
dwenen en werd generaal Ja-
ruzelksi door het Centrale Co
mité van de Communistische
Partij tot zijn opvolger geko
zen. Hij werd beschouwd als
de enige man in de partij die
de onderling sterk verdeelde
facties met elkaar kon verzoe
nen en Solidariteit kon over
halen zijn eisen te matigen, zo
Ingrijpen van de politie bij een betoging ten gunste van Solidariteit. De Poolse regering vreest dat hierdoor de stabiliteit van het
land steeds meer in gevaar komt.
nodig met steun van het leger.
Als het al ooit mogelijk is ge
weest om een compromis te
bereiken, in de herfst van 1981
was het in ieder geval te laat.
Natuurlijk zijn er velen die
zeggen dat het besluit om de
staat van beleg af te kondigen
al veel eerder dat jaar was ge
nomen. Maar zowel generaal
Jaruzelski als zijn regering
hebben altijd volgehouden dat
daartoe pas in december werd
besloten. De acties van de vak
bond in december waren vol
gens het regime een regelrech
te poging om het communisti
sche systeem ten val te bren
gen en lieten hen geen andere
keus dan de staat van beleg.
Processen
Die discussie duikt nu weer op
in de voorbereidingen van de
politieke processen die op sta
pel staan. Het eerste belangrij
ke proces gaat tegen Zbigniew
Romaszewski, zijn vrouw lre-
na en acht anderen die wor
den beschuldigd van illegale
uitzendingen van Radio Soli
dariteit vorig jaar. Romaszews
ki was actief lid van KOR.
Ook andere vooraanstaande
leden van KOR zijn gearres
teerd en de verwachting luidt
dat ook het proces tegen hen
spoedig zal beginnen. Toen ze
werden gearresteerd, werden
ze beschuldigd van pogingen
om het communistische sy
steem ten val te brengen. Ook
zouden ze hebben geprobeerd
de positie van Polen te ver
zwakken door het los te we
ken van de Sovjet-Unie.
Bij het begin van het proces
tegen Romaszewski c.s. pro
beerde de aanklager om de
zaak tegen Romaszewski te
scheiden van de zaak tegen de
andere verdachten door aan te
tonen dat er tegen hem nog
meer beschuldigingen waren
in verband met zijn lidmaat
schap van KOR. Dat mislukte
echter en nu heeft de openba
re aanklager acht jaar gevan
genisstraf voor Romaszewski
geëist, vijf jaar voor zijn
De Poolse dissidentenleider
Jacek Kuron. Hij mocht in no
vember zijn gevangenschap
onderbreken om de begrafenis
van zijn vrouw bij te wonen.
vrouw en twee tot vier jaar
voor hun collega's. De uit
spraak die een dezer dagen
wordt verwacht, is hoogst
waarschijnlijk een graadmeter
voor het grote KOR-proces te
gen onder andere Jacek Ku
ron en Adam Michnik.
Het Comité voor Sociale Zelf
verdediging, KOR, was een
klein groepje intellectuelen dat
in 1976 zijn krachten bundelde
om de arbeiders morele en
praktische steun te geven bij
hun verzet tegen de door de
regering afgekondigde prijs
stijgingen. Toen in 1980 Solida
riteit werd opgericht traden
Kuron en zijn vrienden op als
adviseur van Lech Walesa.
Sommige KOR-leden werden
later gekozen in de nationale
commissie van Solidariteit.
Generaal Jaruzelski verwijt
KOR Solidariteit te hebben ge
radicaliseerd waardoor de
vakbond zich ging beschou
wen als woordvoerder van de
politieke oppositie. De meeste
KOR-leden werden opgepakt
toen de staat van beleg werd
afgekondigd en vorig jaar sep
tember werd hun internering
omgezet in een officiële arres
tatie wegens pogingen de staat
omver te werpen.
Harde kluif
Het onderzoek is nog steeds
gaande en de advocaten van
de Verdachten menen dat de
openbare aanklager er een
harde kluif aan zal hebben om
zijn beschuldigingen hard te
maken. Hoe het ook zij, de
Poolse leiders moeten beslui
ten of het politiek gezien de
moeite waard is om van Ku
ron en zijn vrienden martela
ren te maken. Daarmee zou
den ze het risico lopen nog
meer van de bevolking te be
vreemden en een hernieuwd
internationaal protest op te
roepen. Hoewel het proces
naar verwachting elk moment
kan beginnen, is het nog
steeds mogelijk dat de aan
klacht wordt afgezwakt.
En dan zijn er nog de leiders
van Solidariteit die werden ge
arresteerd toen de staat van
beleg werd opgeschort. Ook zij
worden beschuldigd van po
gingen om de staat omver te
werpen. De tijd gaat dringen
voor Jaruzelski. De kerk
vraagt nog steeds om amnestie
voor de politieke gevangenen
en het bezoek van de paus
staat gepland voor medio juni.
Is hij bereid om met dat voor
uitzicht de onrust te riskeren
die nog meer politieke proces
sen ongetwijfeld met zich mee
zal brengen?
HELLA PICK
Copyright The Guardian
ISKE EN WISKE HET BRETOENSE BROERTJE
'mtidhcmrijm\r ton mnietxlultn
ndtfakfBBiHtljl Cecf rnditmsM
iidlihuichrwd enih mh mrdi
lortntdj
Hm Vciyutjcnufi. 5uiHt
loofd n beloofdhi
M talmt. tor! 1
De actrice Julie Andrews 1$ gisteren in het Amerikaanse Cambridge uitgeroepen tot Vrouw van
het Jaar. Dat gebeurde door Harvard's Hasty Pudding Theatrical Club. In het zonnige Cam
bridge werd ze onder veel publieke belangstelling, begeleid door directeur John Stimpson (I) en
Terry Robinson, naar de uitreiking gereden.
DEN HAAG In de Ridderzaal aan het Binnenhof
wordt vanmiddag een bescheiden feestje gevierd.
Een vrolijk samenzijn met een vleugje plechtigheid,
waarbij ministers, oud-ministers, kamerleden en
een aantal ambtenaren en rechtsgeleerden geza
menlijk het glas heffen. De reden van deze bijeen
komst zal de meeste Nederlanders niet direct in
staat van opwinding brengen, maar desalniettemin
gaat het om een gebeurtenis die voor alle staatsbur
gers van het Koninkrijk der Nederlanden van groot
belang is. Want het feestje is georganiseerd omdat
vandaag de vernieuwe grondwet officieel van
kracht wordt.
De grondwet, het fundament waarop onze parlementaire de
mocratie is gebaseerd, dateert van 1814 en is sindsdien enke
le malen op een aantal onderdelen gewijzigd en aangevuld.
Nu heeft de grondwet echter een algehele modernisering
ondergaan, een operatie die dertien jaar heeft geduurd en
waaraan talrijke politici en ambtenaren als chirurg hebben
meegewerkt. Daarbij is de grondwet overzichtelijker ge
maakt, is de taal in de grondwet aangepast aan deze tijd. en
is de wet tevens verrijkt met een aantal nieuwe artikelen.
De meest in het oog springende nieuwe bepalingen zijn:
Discriminatie op grond van godsdienst, levensovertuiging,
politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan
ook is voortaan verboden.
Iedere ingezetene heeft vanaf heden in principe het recht
tot het houden van een betoging.
De overheid moet volgens de nieuwe grondwet zorgen
voor „voldoende werkgelegenheid", „verhoging van de be
staanszekerheid der bevolking" en „spreiding van wel
vaart".
Elke Nederlander kan vanaf de achttienjarige leeftijd
Tweede-Kamerlid worden (was: vanaf 25 jaar). Deze bepa
ling wordt pas van kracht als binnenkort de algehele meer-
derjarigheidsgrens wordt verlaagd van 21 naar 18 jaar.
Nederlanders die in het buitenland wonen kunnen voort
aan ook meedoen aan de verkiezingen voor de Tweede Ka
mer.
Buitenlanders die in Nederland wonen, mogen voortaan
meedoen aan verkiezingen voor gemeenteraden en kunnen
ook tot lid van de gemeenteraad worden gekozen.
De doodstraf kan in Nederland niet meer worden opge
legd.
De Eerste Kamer wordt voortaan om de vier jaar in z'n
geheel door de provinciale staten gekozen. Tot nu toe werd
elke drie jaar de helft van de Eerste Kamer vernieuwd.
Staatscommissie
De operatie die leidde tot de modernisering van de grond
wet nam in 1966 een aanvang. Het kabinet-Zijlstra stelde
toen een staatscommissie in die de regering adviezen moest
geven over de herziening van de grondwet. Deze commissie,
die onder leiding stond van oud-premier Cals en de staats
rechtgeleerde Donner, kwam met een groot aantal voorstel
len tot wijziging van de grondwet. Niet al deze adviezen
werden door de regering overgenomen. Schipbreuk leed bij
voorbeeld het idee om burgemeesters niet meer door de ko
ningin te laten benoemen, maar rechtstreeks te laten kiezen
door de bevolking. Het kabinet-Den Uyl nam dit voorstel
van de staatscommissie niet over, omdat bleek dat er in de
Tweede Kamer geen meerderheid voor te vinden was.
In 1976 diende de toenmalige minister van Binnenlandse
Zaken. mr. W.F. de Gaay Fortman, de eerste van een reeks
van 37 voorstellen tot wijziging van de grondwet bij de
Tweede Kamer in. Daarmee startte de parlementaire behan
deling van de moderniseringsoperatie, die tot januari van dit
jaar heeft geduurd. Dat er zoveel tijd mee gemoeid was,
komt vooral doordat wijzigingen van de grondwet twee keer
door de Tweede en Eerste Kamer moeten worden behan
deld. Tijdens de eerste behandelingsronde (de zgn. eerste le
zing) moeten de voorstellen een gewone meerderheid van
minimaal de helft plus één krijgen. In de tweede lezing, die
pas kan plaatsvinden na ontbinding van beide Kamers, ge
volgd door nieuwe verkiezingen, worden de wijzigingen in
de grondwet pas definitief als tweederde van de Tweede en
Eerste Kamer ermee akkoord gaat.
Zo hebben achtereenvolgens vijf ministers van Binnenland
se Zaken de grondwetswijzigingen in de Staten-Generaal
verdedigd: De Gaay Fortman (CDA), Wiegel (VVD), Van
Thijn (PvdA), Rood (D'66) en Rietkerk (VVD). Zij lieten
zich daarin bijstaan door de voormalige Leidse hoogleraar
staatsrecht, prof. mr. D. Simons. In 1972 was prof. Simons
benoemd tot „regeringscommissaris voor de grondwetsher
ziening", anders gezegd: de topadviseur en steun en toever
laat van de ministers van Binnenlandse Zaken op het gebied
van de grondwetswijzigingen. Bij elk debat over de grond
wet zat hij achter de regeringstafel naast de minister Hij
sprak ook herhaaldelijk de Kamer toe, vooral als het ging
om ingewikkelde juridische formuleringen. Prof. Simons,
die inmiddels de respectabele leeftijd van 78 jaar heeft be
reikt, wordt vandaag op het feestje in de Ridderzaal flink in
het zonnetje gezet.
Verworpen
Van de 37 oorspronkelijke voorstellen tot wijziging van de
grondwet hebben er drie de eindstreep niet gehaald. Het
was de Eerste Kamer die deze drie voorstellen naar de prul
lenmand verwees. De Senaat verwierp het voorstel om het
voorzitterschap van de Verenigde Vergadering van Eerste
en Tweede Kamer (zoals bijvoorbeeld op Prinsjesdag) te leg
gen in handen van de voorzitter van de Tweede Kamer. De
oude bepaling blijft nu gehandhaafd dat de voorzitter van de
Eerste Kamer de hamer hanteert als de beide Kamers der
Staten-Generaal tezamen bijeenkomen. Ook sprak de Eerste
Kamer een veto uit tegen het voorstel om een vijfde deel
van de Tweede of Eerste Kamer, een minderheid dus, het
recht te geven een parlementaire enquête te houden. Zo'n
enquête is een diepgaand onderzoek naar bepaalde gedra
gingen van de overheid, waarbij de kamerleden het recht
hebben personen onder ede te laten getuigen. Het voorstel
om dit recht aan een minderheid uit de Tweede of Eerste
Kamer toe te kennen was geen initiatief van de staatcom-
missie Cals-Donner, maar van het CDA-Tweede-Kamerlid
Faber. Tenslotte stemde de Eerste Kamer tegen het voorstel
om de oude grondwetsbepaling te laten vervallen, waarin
staat dat „de koning het oppergezag over de krijgsmacht
heeft". Deze bepaling is nu, voornamelijk als gevolg van
vele protesten uit de krijgsmacht, gehandhaafd
DICK VAN RIETSCHOTEN
