BMD
weekpuzzel door dr. Pluizer
WETENSCHAPPEN
sterrenhemel
oplossing vorige puzzel
NR. 4
KRUISWOORDRAADSEL
'o, ju i
w
i p; a si
CeidjcSotiWMit
ZATERDAG 29 JANUARI 19
De prijswinnaars van puzzel nr. 3 zijn:
A.M. Bertholée, Prinses Irenelaan 6, 2341 TS Oegstgeest.
Th. W. Högenboom, Oud Adeselaan 10, 2375 XE Rijpwetering.
De prijzen worden binnen drie weken per cheque toegestuurd.
Horizontaal: 1. titel; 6. slim dier; 7.
kleefstof; 9. deel v.e. stad; 10. onder
richt; 12. mannelijk beroep; 14. ko
raalbank; 15. hoofddeksel; 17. onsier
lijk van vorm; 19. gegraven diepte; 20.
vrouwelijk beroep; 22. alvorens; 24.
deel v.e. naainaald; 25. identiteitsbe
wijs; 26. loterijbriefje; 28. toiletartikel;
30. voorzetsel; 31. licht verteerbare
spijs; 32. plechtige verklaring; 33. bit
ter vloeistof; 35. voorzetsel; 36. soort
café; 39. brede koker van bontwerk;
41. watervogel; 42. collectieve neder
zetting der Israëli's; 43. gesteente; 45.
lofdicht; 46. vogelprodukt; 48. durf; 50.
soort schop; 51. buitendijks land; 52.
uitroep; 53. scheepsvloer; 55. raadge
ving; 57. insect; 58. vinnig; 59. kik
vorsachtig dier; 61. onachtzaam; 64.
zeilvaartuig; 65. duivenhok; 67. heilig
boek; 68. snel drogend mengsel; 69.
vaartuig; 71. teken van de dierenriem;
72. vermogend; 73. aanhanger, suppor
ter; 75. familielid; 76. pluimbal bij
badminton.
WELKE 2 SLEUTELWOORDEN VORMEN DE LETTERS UIT DE
VAKJES 50 38 44 72 57 22 33 46 10 60 en 42 32 37 41 47 5 31 23 4 65?
Oplossingen onder vermelding van Puzzel 4 dienen uiterlijk
woensdagmiddag in bezit te zijn van:
Eigen postcodenummer s.v.p. leesbaar vermelden.
Verticaal: 1. gymnastiektoestel; 2. ver
brandingsrest; 3. echtbreuk; 4. land
bouwwerktuig; 5. korte kous; 6. tel
woord; 8. insecteneter; 9. kleur; 10.
stuk stof; 11. onderdeel v.e. tennispar-
tij; 13. vrouwelijk rund; 14. lichaams
deel; 15. zangstem; 16. ogenblik; 18.
zot; 19. wijfje v.e. kanarie; 20. deel v.e.
auto; 21. zeevis; 23. knaagdier; 24. ne
derige onderworpenheid; 25. kleine
vogel; 27. trommelslager; 29. zeer dik
wijls; 31. kostbaar voorwerp; 34. gids
te water; 36. waterblaasje; 37. loop
plaats voor kippen; 38. verachtelijk;
40. tovergodin; 44. toestel; 47. boom;
49. Europeaan; 51. bij voortduring; 52.
onverduisterd schijnende; 54. huisdier;
56. kostuum; 57. metaal; 58. hulpzeil;
60. projectieplaatje; 62. oude lap; 63.
gedwee, mak; 64. Tibetaans rund; 66.
zonder moed; 68. kleefmiddel; 70. oog
holte; 72. metalen staaf; 74. godsdienst
(afk.); 75. oosterlengte (afk.).
door
B. J. Nuys
Oploswedstrijd
Ter herinnering aan het over
lijden van de problemist Wim
Jurg op 10 juli 1982 in Venhui
zen, is een oploswedstrijd uit
geschreven, waaraan iedereen
kan meedoen. Jurgs vrouw,
mevrouw Co Jurg-van der
Linde, heeft hiervoor geldprij
zen beschikbaar gesteld. De
eerste prijs bedraagt 250,-.
De verdere prijzen zijn 200,-,
150,, 75,-, 50,- en tien
prijzen van 10,-.
De wedstrijdbepalingen zijn:
1. twee punten voor het vin
den van de auteursoplossing;
voor bijoplossingen worden
twee punten gegeven; voor
een foutieve auteurs- of bij
oplossing wordt een punt in
mindering gebracht;
2. bij gelijk eindigen wordt ge
loot;
3. de oplossingen moeten uiter
lijk 31 maart (poststempel)
worden toegestuurd aan de
wedstrijdleider J. H. H. Scheij-
1 i
W ui
m
9 1 S i
I O
m m i!
X R SI S
ijËjK m^m,
Hl i
m 2».
'S 'Cj C
m m V^-i
!>- JfcJ
O tH
WIM JURG (1)
en, O.L. Vrouwestraat 118,
6461 BS Kerkrade. Scheijens
telefoonnummer is 045-453705;
4. de jury bestaat uit Bert Fer-
min, Landgraaf en Leen de
Rooij, Heerlen.
De cijferstanden van de drie
eerste publikaties zijn; Wim
Jurg (1): 1, 8, 10, 12, 13, 14, 23,
25, 26, 28, 32, 33, 36, wit: 16, 17,
WIM JURG (2)
21, 22, 24. 30, 34, 37. 40. 41, 42,
43, 48; Wim Jurg (2): zwart 1,
6, 8, 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 24,
26, 34, wit 15, 21, 22. 27, 28, 30,
32, 35, 38, 39, 43, 47; Wim Jurg
(3): zwart 8, 11, 12, 13, 19, 23,
35, 36, 39, 40, wit 22, 24, 26, 27,
28, 30, 32, 37. 38, 49.
Vorige week liet ik door de
partij Verpoest-Bastiaannet
WIM JURG (3)
zien hoe wisselvallig de Belg
Verpoest speelde. Vaak is hij
een plaag voor de Nederlan
ders en Russen, in Sao Paulo
was hij in de meeste gevallen
een willig slachtoffer. Basti-
aannet kreeg de punten in de
schoot geworpen, de Surina
mer Eduard Autar, geen hoog
vlieger, eveneens.
Eduard AutarOscar Ver
poest: 1. 32-28 19-23 2. 28x19
14x23 3. 37-32 19-14 4. 41-37 14-
19 5. 46-41 5-10 6. 35-30 20-25 7.
40-35 17-22 8. 32-28 23x32 9.
37x17 11x22 10. 30-24 19x30 11.
35x24 6-11?? 12. 24-19 en Ver
poest geeft het op: 13x24 33-29
24x33 39x6 kost een schijf.
Het drama-Verpoest kreeg een
vervolg in de partij tegen de
latere wereldkampioen Jannes
van der Wal, die in de voor
laatste ronde in 22 zetten won.
Oscar VerpoestJannes van
der Wal: 1. 32-28 18-22 2. 37-32
12-18 3. 41-37 7-12 4. 46-41 1-7 5.
34-29 19-23 6. 28x19 14x34 7.
40x29 13-19 8. 32-28 8-13 9. 37-
32 10-14 10. 41-37 5-10 11. 44-40
2-8 12. 50-44 19-23 13. 28x19
14x34 14. 40x29 13-19 15. 31-26
9-13 16. 37-31 3-9 17. 32-27 19-24
18. 38-32 10-14 19. 43-38? en
Jannes van der Wal was bijna-
wereldkampioen na de combi
natie 19. 22-28 20. 32x23
20-25 21. 29x20 18x29 22. 33x24
17-21 Verpoest geeft zich ge
wonnen, na 26x17 12x34 is zijn
stelling een puinhoop. Hij
komt twee schijven achter.
"door
L. Hofland
Hoogovenstoernooi (1)
Het vijfenveertigste Hoog
ovenstoernooi heeft voor aan
vang van de eerste ronde al
vele tegenslagen gehad. Aller
eerst was er de terugtrekking
van de Russische spelers,
waarvan deelnemer Kortsnoj
de schuldige was. Net nadat de
Russische schaakbond de
„Kortsnoj-boycot" had gestopt
weigerde de ex-Rus Kasparov
een hand te geven in de wed
strijd ZwitserlandRusland te
Lüzern (Olympiade). Wèl
principieel, maar niet verstan
dig. Toen vlak voor aanvang
ook nog Timman en Sosonko
afzegden, wegens ziekte, leek
de ramp kompleet. Gelukkig
werden er op de valreep nog
enkele redelijke vervangers
gevonden, zodat het toernooi
nog enig aanzien heeft. Na zes
ronden is het niet moeilijk te
konkluderen, dat de Zweed
Andersson de grootste kans
hebber is. Met de fraaie score
van 5 uit 6, bereikt met tech
nisch subtiel spel, staat hij een
punt voor op Ribli en Seira-
wan. De Nederlanders kun
nen, na het wegvallen van de
twee toppers, uiteraard geen
belangrijke rol spelen. Maar
opvallend is wel het hopeloze
falen van onze derde groot
meester John van der Wiel; hij
ondergaat momenteel één van
de nadelen van het professio
nele schaak namelijk de af
gang.
In de volgende partij demon
streert de koploper zijn gave
techniek. Bij het naspelen kan
men het gevoel krijgen: „dit
kan ik ook"; een veel voorko
mend verschijnsel bij de partij
en van zuivere positiespelers
als bijv. Capablanca, Karpov
en natuurlijk Andersson.
U. AnderssonJ. v.d. Wiel.
Engels.
1. Pf3 c5 2. c4 Pc6 3. g3 g6 4.
Lg2 Lg7 5. Pc3 d6 6. 0—0
Ph6?Een verkeerd idee, dat
slechts ogenschijnlijk de op
mars d4 bemoeilijkt. Beter is
het de theorie te volgen met
6... Pf6 bijv.: 7. d4 cxd4 8.
Pxd4 Pxd4 9. Dxd4 0—0 10.
Dd3 Lf5 11. e4 Le6 12. b3 a6
13. Lb2 Pd7 14. Dd2 Pc5 15. f4!
met iets beter spel voor wit
SmyslovTimman Mos
kou '81.
7. d4! cxd4 8. Lxh6.
Voor Andersson is de ruil
paard tegen loper geen conces
sie; zijn voorliefde voor paar
den bleek al in vorige ronden
waar hij twee maal een eind
spel paard tegen loper won.
8Lxh6 9. Pxd4 Ld7.
Na 9. Pxd4 10. Dxd4 0—0
11. Tfdl zijn de zwarte proble
men niet minder dan in de
partij, een voorbeeld: 11.
Lg7 12. Dd2 Da5 (er dreigde
13. c5) 13. Pd5! Dd8 14. c5!
dxc5? 15. Pf6f en wint. 10. c5!
Door wits ontwikkelingsvoor-
sprong en de tijdelijk buiten
spel staande Lh6 is dit moge
lijk. Wit bereikt zijn gevreesde
doel: een risikoloos voordeel.
10dxc5 11. Pxc6 Lxc6 12.
lxc6t bxc6 13. Dc2 Dd2. Een
besluit, dat v.d. Wiel met wei
nig plezier zal hebben geno
men, want beter staande eind
spelen wint Andersson van de
sterkste spelers ter wereld.
14. Dxd2 Lxd2 15. Pe4 0—0—
Zwart heeft zijn ontwikke
ling kunnen voltooien, maar
de prijs is hoog: een sterk wit
paard gericht tegen een ver
zwakte pionnenstelling met
daarbij een slecht geposteerde
mi m
AA
wan». vffi# VWK xfllr
1 A
m m m m
m m m m
g 2
koning. 16. Tadl! Het lijkt
verbazingwekkend, waarom
deze toren naar dl gaat, maar
het vervolg leert dat de open
d-lijn niet van belang is, de to
ren moet dus weer naar cl.
16. Lh6 17. Pxc5 Td5?»
Begrijpelijkerwijs wil zwart
aktief worden, maar beter was
het een stel torens te ruilen,
waarna de witte druk minder
is. 18. Pd3 Kc7 19. f4 T8b6
Lg7 20. Tel Ta5 21. a3 Tb5 22.
Tc2 Thb8 23. b4 a5 24. Tfcl
25. Kg2 e6 26. bxa5! Txa5 27.
Pb4. De pointe van het witte
spel is, dat zwart niet op a3
kan nemen, men zie 27..
Txa3 28. Pxc6 met de dubbele
dreiging Pe5f en Pc4 of Pxf7
waartegen niets te beginnen is,
want na 28. Kd7 29. Tdlf Ke8
30. Td8 is het mat. 27. c5
28. Txc5t Txc5 29. Txc5t
Kb7 30. Tc4 Lf8 31. Kf3 Tb5
32. Pc6 Td5 33. a4 Tdl 34. Pe5
f6 35. Pd3 h5 36. Te4. Zwart
geeft het op.
Probleem van de
maand
Het probleem van de vorige
maand bevatte een verleiding
waar hele volksstammen in
tuinden. De stelling was: wit:
Kgl, Dd2, Tg3, Tg4, Ld3, Pb3,
Pf4, c2, f5. g2, h2; zwart: Kh7,
Da2, Ta8, Te5, Lb7, Lh8, Pg8,
a6, b5, d6, f7. f6. h6. Wit wint
als volgt: 1. Pe6!(niet 1. Ph5
Tae8 2. Tg7f Lxg7 3. Txg7f
Kh8 4. Txg8f Kxg8 5. Dxh6
Dblt 6. Pel Dxclf!)
Tae8 2. Txg8! Txg8 3.
Dxh6t!l Kxh6 4. Th3 mat
Winnaar van de boekenbon
werd M. van Hal, Aïdalaan 30
te Nieuwegein.
Deze maand weer een wat ge
makkelijker opgave:
Zie diagram.
Wit: Kg2, Dc2, Tbl, Tdl, Pa4,
a3, b2, g3, h3.
Zwart: Kg8, Dd8, Td4, Te8,
Pf3, c6, f7, g7, h6.
De opgave luidt: zwart speelt
en wint beslissend materiaal.
Inzendingen naar L. Hofland,
C. Fockstraat 113, 2613 DE
Delft.
Selectiewedstrijd ei b
De halve finales van de selec
tiewedstrijden voor het Neder
lands open team hebben aan
zienlijk meer spanning ge
bracht dan van tevoren mocht
worden verwacht. Dat het tus
sen Hok I en USS I geen for
maliteit zou worden, lag in de
lijn der verwachtingen. USS I
(Rebattu-Sint/Ramer-Schip-
pers) won deze strijd met sterk
wisselende kansen uiteindelijk
met 325-297, na 144 spellen,
waardoor Hok I dus de kans
mis liep om tegen Studiecen
trum I revanche te nemen
voor het Nederlands kampi
oenschap.
De andere halve finale ging
tussen landskampioen Studie
centrum I en USS II, op papier
het minst sterke team van de
vier. Met nog 16 spellen te
gaan leidde Studiecentrum
met 268-266 en dat was wel
een heel smalle marge om de
laatste 16 spellen achterover
leunend de finale te bereiken.
In die laatste spellen werd de
taaie weerstand van USS II
gebroken (5712), wat als
eindstand 325278 in het
voordeel van Studiecentrum
betekende.
Veel imps skoorde Studiecen
trum in de laatste ronde op het
volgende spel.
<?HB8
09752
Godschalk *V6 Steenmeyei
954 N *1072
S632 W O 105
O 10 6 3 Z 9 A H V B 84
11 10 8 3 *9 4
Vergoed
♦H V8
VAV974
O
A B 7 5 2
Ondanks vuurwerk van OW
bereikten Kreyns-Vergoed op
de volgende wijze het klein
slem:
Na een getroefde ruitenstart
speelde Hans Vergoed eeh
harten naar de heer, klaver
vrouw voor, door west geno
men met de heer. West had
vervolgens weinig anders dan
ruiten vervolgen. In de hand
getroefd, klaver aas en een
kleine klaver getroefd met
harten boer zorgde voor twaalf
slagen. Aan de andere tafel
hetzelfde contract, maar daar
werd eerst de troef getrokken,
waarna er twee klaverslagen
overboord gingen voor één
down.
Finale
Voor de finale kwam Studie
centrum dus tegen USS I in
het strijdperk en de eerste 16
spellen verliepen voor Studie
centrum verre van ideaal: 7
46. Direkt in de volgende serie
werd dat via 5311 rechtge
trokken, waarna de eerste van
de vier speeldagen werd afge
sloten met 8879 in het voor
deel van USS I.
De toeschouwers in de Vu-
graph-zaal èn de bezitters van
Teletekst waren getuige van
'een hoogstmerkwaardig deels
coregevecht, met in beide rich
tingen als favoriete kleur
schoppen:
N/allen AB9 8
OB3
O A 1085 2
H 8 7
♦64 A V 7 3
O A 109 5 ww0 O V 8 7 6 2
OHB94 z 076
10 5 4 ♦VB
H 10 5 2
OH4
O V 3
A9632
In de gesloten kamer ging het
als volgt:
zuid west noord oost
Rebattu Roosnek Sint Maas
1 Sch* dbl.
pas pas 2 Ru
twee down, voor -200. De
veelste „triomf" voor 1
transfersysteem. Oost verkei
uiteraard in de veronderstel gl
ling dat zijn partner nu ht g
een en ander in schoppen bj p
zit. tl
Ook de bieding in de open k(
mer was opmerkelijk: n
zuid west noord
Vergoed Ramer Kreyns
dbl. 2 SA* pas 3 Ha
pas pas dbl.
3 Sch pas pas
ju
SchipH p
1 Ha o
1 normale verhogl ti
sic»
Dit contract ging kansloos
De eerste slagen:
1). schoppen 4, voor de boe
2). schoppen 9 uit noord
die houdt
3). klaver heer
4). klaver naar het aas
5). klaver voor wests 10
harten weg) k
West is nu „geplaced" en m
een slag brengen. Hij vervo
ruiten 4, in zuid genomen ra
de vrouw. v
Hoe moet zuid nu vervolg!
om nog een kans te maken?
Zuid heeft vijf slagen en mo
nog proberen er vier te organ 1
seren. Bij goed tegenspel v
OW is dat evenwel niet me
te realiseren, maar dan mo
ten ze wel zeer alert reagere
Hans Vergoed volgde op 1
moment een speelwijze die a
tomatisch leidde tot één dov
Hij speelde klaver 9 na, do
oost getroefd. Schoppen aas I
en ruiten, waardoor vam
noord de hartenkleur mol
worden aangespeeld voor ee
tje down. Iets meer kanr
had hij gehad met een klei
ruiten naar het aas en schf
pen 8 na. Oost moet dan
men en een kleine harten
spelen, zuid de 4, en als
nu niet het aas legt, gaat I
contract alsnog eentje dov
Maar het voordeel van de
speelwijze is althans dat je 1
tegenpartij de kans geeft e
het fout te doen.
Correspondentie over deze
briek: p/a Lehérstraat 10, 21
AC Lisse.
Sauriërs stierven uit door stofwolk
De sauriërs zijn 65 miljoen jaar
geleden uitgestorven door de
inslag van een asteroïde. Daar
door ontstond een stofwolk die
zich over de hele wereld uit
breidde en het zonlicht 3
maanden lang zo sterk af
schermde dat veel dieren hun
prooi of eten niet meer kon
den vinden of door kou om
kwamen.
Deze theorie heeft kortgeleden
nieuwe steun gekregen van
een groep ruimtevaartgeleer-.
den van het onderzoekcen
trum Ames van de NASA in
Mountain View in Californië.
De NASA-berekeningen heb
ben aangetoond dat zo'n inslag
inderdaad die catastrofale ge
volgen kan hebben gehad. De
geleerden hebben hun bevin
dingen in het nummer van 21
januari van het tijdschrift
Science gepubliceerd.
Zij zeggen dat het wegvallen
van het zonlicht tot het stop
zetten van de fotosynthese in
planten heeft geleid, waardoor
massale sterfte optrad onder
de levende wezens in zee.
Fotosynthese is het met be
hulp van zonlicht omzetten
van water en koolzuurgas in
voedsel door de plant. Planten
en dieren op het land hadden
daar niet in die mate onder te
lijden, maar daarbij kwamen
andere factoren in het spel.
„Ten eerste moet het enkele
maanden achter elkaar ont
breken van genoeg licht ertoe
geleid hebben dat de meeste
dieren, vooral de grotere, te
weinig zagen om nog voldoen
de voedsel te kunnen vinden".
„Ten tweede moet de tempera
tuur enkele maanden achter
een zo ver zijn gedaald dat or
ganismen die niet aan de kou
de waren aangepast of zich in
de bodem konden ingraven
van kou stierven".
Kleine dieren waren vermoe
delijk beter in staat die toe
standen te overleven. De aste
roïde-theorie is drie jaar. gele
den opgesteld door dr. Luis
Alvarez van het Lawrence
Berkeley-laboratorium in Cali
fornië.
Hij en zijn zoon Walter, die bij
de universiteit van Californië
in Berkeley werkt, stelden
toen de theorie op dat de ont
stane stofwolk over de hele
wereld drie maanden achter
elkaar het zonlicht moet heb
ben tegengehouden.
Planten verbeterd met.
gen bacterie
Geleerden van de Amerikaan
se maatschappij Monsanto
Company hebben een techniek
ontwikkeld hebben voor het
overbrengen van genen (erfe
lijkheidsdragers) van een bo
dembacterie in een plantencel,
waardoor deze antibiotica kan
verdragen.
E. Jaworski, directeur van de
afdeling moleculaire biologie
van Monsanto, zei dat de nieu
we methode het mogelijk
maakt „praktisch elk gen over
te brengen in plantencellen,
met als einddoel een hogere
landbouwproduktiviteit".
De genen die de bacterie resis
tent maken werden geïsoleerd
en daarna toegevoegd aan een
stuk DNA (dat is het deel van
de chromosomen dat voor de
overdracht van erfelijke ei
genschappen verantwoordelijk
is) om er zeker van te zijn dat
de genen in de plantencellen
zouden functioneren.
De combinatie van stukken
werd in de bacterie inge
bracht, die op natuurlijke ma
nier zijn DNA in plantencellen
overbrengt. Plantencellen, ge
mengd met die bodembacterie,
bleken te kunnen groeien op
een medium dat genoeg antibi
oticum bevatte voor het doden
van normale plantencellen.
Zure regen ook voor de
mens schadelijk
De zure regen, die ontstaat
door zwaveldioxide, zorgt niet
alleen voor grote sterfte van
bomen maar heeft ook invloed
op het menselijk organisme.
De zure regen blijkt voor de
mens schadelijker te zijn dan
gedacht >verd. Geleerden van
het genootschap voor stra-
lings- en milieu-onderzoek
GSF in Miinchen hebben dat
aangetoond.
Er komen meer ziekten aan de
luchtwegen voor. Vooral bij
kinderen is een toename in
aantal en ernst van ziekten
aan de bronchiën door ver
hoogd gehalte aan zwavel
dioxide in de lucht vastgesteld.
Professor Helmut Holzer van
GSF heeft aangetoond dat bij
sommige mensen zwaveldioxi-,
de niet door de longen wordt
geneutraliseerd. Daardoor on-
staan onverwachte giftige ef
fecten die tot ziekten in de
bronchiën leiden.
Hoge concentraties zwavel
dioxide in de lucht hebben ook
invloed op de energie-huis
houding van het menselijk li
chaam, zodat er stoornissen in
de stofwisseling kunnen ont
staan.
Planeten helder aanwezig
Zetten we alle min of meer
aardige hemelverschijningen
voor de maand februari op een
rij, dan zien we dat juist de
planeten deze maand onze
aandacht vragen. De aardigste
samenstand is die van de smal
le maansikkel met Venus en
Mars. Op 15 februari zal in de
vroege ochtenduren deze sa
menstand waarneembaar zijn,
liefst voor het zonlicht deze
waarneming kan bemoeilijken.
Maar ook aan de avondhemel
staan Venus en Mars dicht bij
een. Venus is door zijn dikke
wolkendek, waarop het zon
licht sterk weerkaatst, de hel
derste van de twee. Op 18 en
19 februari is de samenstand
het meest nauw: niet meer dan
een halve graad. De planeten
zijn in het zuidwesten te zien
en staan in het sterrenbeeld
Waterman.
Een andere planeet, Jupiter, is
in de vroege ochtend vanaf 4
uur goed zichtbaar, laag in het
zuiden en in de nabijheid van
(even „boven") de helderste
ster uit het sterrenbeeld de
Schorpioen, Antares. Op 17 fe
bruari heeft de planeet een
conjunctie met Antares en de
verre planeet Uranus, die veel
minder helder is. Naar deze
planeet is nog steeds een Voy
ager onderweg, die vijf en half scoop te zien. Ook is een ver
jaar geleden door de NASA rekijker nodig voor het zien
werd gelanceerd. Pas over drie van de vier manen van Jupi-
jaar is hij er. Uranus is alleen ter aan de westelijke kant.
met een verrekijker of tele- Saturnus is de laatste planeet
die deze maand als vrij heli
lichtpunt de aandacht vra;
In de ochtenduren is Saturi
te vinden in het sterrenbe
Maagd, en tegen het eind
de maand op heel korte
stand te onderscheiden
een ster uit dit sterrenbeeld
Virginis. Met een kleine t<
scoop is al de fraaie ring
Saturnus en een van zijn
manen, Titan, te ontdekker
Een heel zeldzaam lichtv
schijnsel dat soms vanuit
derland valt waar te nemer
het zodiakale licht. In de
mende maanden is de kans
grootst dat het na zonsont
gang een keer gezien kan nv
den, mits u een vrij uitzicht
het zuidwesten hebt, niet
hinderd door licht van lai
rens e.d. Het zodiakale lich
een grote driehoekige li<
vlek die schuin op de hori
staat, met de brede kant op
plaats waar de zon onder is
gaan en de punt van de d
hoek wijzend naar linksbov
Het verschijnsel ontstaat d<
dat het zonlicht wordt w«
kaatst en verstrooid door k
ne stofdeeltjes in het zon
stelsel. Omdat die stofdeel
vooral in de sterrenbeel
van de dierenriem (zodiak
zien zijn, heeft het licht
naam.
