finale
Amerikanen
Boyce en Lee
verdienden
schatten aan
spionage voor
de Russen
M#:,
trft':"
.A* vv
De val naar de aarde van de Russische spionagesatel-
liet Kosmos 1402 heeft opnieuw de aandacht gevestigd
op de aanwezigheid in de ruimte van tientallen „luis
tervinken": vooral Amerikaanse en Russische spiona-
gesatellieten die de wereld permanent in de gaten
houden. Volgens professor John Erikson, defensiedes-
kundige van de universiteit van Edinburgh, is het be
lang van de informatie die dergelijke satellieten ver
zamelen enorm groot. „In moderne militaire operaties
moet men het hebben van informatie en controle. Als
je het informatie- en communicatiesysteem van je te
genstander kunt verlammen, breng je hem een grote
klap toe". Halverwege de jaren zeventig kregen de
Verenigde Staten zo'n klap te verwerken.
„Vuile verrader. Weet je
waarvoor je wordt aange
klaagd? Spionage voor de Rus
sen! Vuile verrader". De FBI-
agent die op 16 januari 1977 in
de omgeving van Los Angeles
de toen 23-jarige Christopher
John Boyce de handboeien
omdeed, leek van geen ophou
den te weten. „Verrader, ver
rader". Maar de woede van de
agent kon de jonge Ameri
kaan niet deren. Misschien
was Chris Boyce er zelfs een
beetje trots op dat hij een ver
rader werd genoemd. Samen
met zijn een jaar oudere
vriend Andrew Daulton Lee
verkocht hij in bijna twee jaar
tijd zulke geheime gegevens
over Amerikaanse spionagesa-
tellieten aan de Sovjet-Unie,
dat de veiligheid van de Vere
nigde Staten grote schade
werd toegebracht. En dat was
wat Boyce, vervuld als hij was
van haat jegens zijn vader
land, juist wilde.
Christopher Boyce
en Andrew Daul
ton Lee groeiden
op in de bescherm
de omgeving van
het schiereiland
Palos Verdes. een
toevluchtsoord
voor de welgestel-
den in Zuid-Cali-
fornië. Zoals veel
leeftijdsgenoten
raakten zij, begin
jaren zeventig, ge
desillusioneerd
door rassenonlus-
ten, Vietnam, Wa
tergate, de CIA en
Nixon. Zij ontdek
ten dat het werke
lijke Amerika niet
overeenkwam met
hun ideaalbeeld en
zochten, omdat zij
daarvoor het geld
hadden, hun toe
vlucht in sex,
drank en vooral
drugs.
Waarom zijn dui
zenden anderen
geen spion gewor
den en Boyce en
Lee nu net wel? De
Amerikaanse jour
nalist Robert Lind-
sey heeft zich lan
ge tijd in deze zaak verdiept. Het
boek „De Valk en de Sneeuwman",
dat enige tijd geleden door uitgeve
rij Bert Bakker in een Nederlandse
vertaling op de markt werd ge
bracht, is het resultaat van die na
speuringen. Volgens Lindsey zijn
Chris en Daulton door een samen
loop van omstandigheden tot hun
verraad gekomen.
Voor Daulton leverde de spionage
geld op voor zijn handel in verdo
vende middelen. Bij Chris, die eni
ge tijd voor priester had gestu
deerd, speelden totaal andere mo
tieven een rol. Zijn desillusie was
veranderd in haat jegens alles wat
Amerikaans was. „Volgens mij is
dit land gegrondvest op bedrog. Het
is een ontwerp van weinigen voor
weinigen en zo zal het blijven. Ik
geloof dat we op de rand staan van
een vergiftigde, afschuwelijke duis
ternis. Industrie en technologie sle
pen de mensheid naar een uiverse-
le ineenstorting, die de meeste le
vensvormen met zich mee zal sleu
ren", schreef hij, nadat hij was ge
arresteerd, aan zijn vader.
In de zomer van 1974 trad Chris
Boyce in dienst bij de Thomson-
Ramo-Woolridge Corporation
(TRW), een bedrijf dat zich in de
loop der jaren had gespecialiseerd
in de spionage vanuit de lucht en
werkte voor de CIA en de overkoe
pelende National Security Agency.
In korte tijd raakte Chris verzeild
in een van de meest geheime Ame
rikaanse spionage-operaties. Hij
deed zijn intrede in de wereld van
defensiegeheimen, spionage- en af-
luistersatellieten en kreeg de wa
pens voor zijn persoonlijke wraak
actie tegen de VS op een presen
teerblaadje aangeboden.
SWv»-;-.
Satellieten onmisbaar
Voor de hedendaagse militaire stra
tegen van Oost en West zijn satel
lieten onmisbaar geworden. Zij
hebben een groot deel van het
werk overgenomen, waarvoor
vroeger menselijke spionnen er op
uit werden gestuurd en spionage-
vliegtuigen geheime vluchten
maakten. Satellieten, die vanuit de
ruimte een schat van informatie
kunnen verzamelen, vormen de
hoeksteen van de tegenwoordige
defensie. De camera's maken, niet
gehinderd door wolken, slecht
weer of duisternis, haarscherpe fo
to's van transporten, lanceerinrich-
tingen en alle overige objecten, die
bij militaire operaties van belang
kunnen zijn.
De ontwikkeling van de spionage-
satellieten in de VS (en natuurlijk
ook de Sovjet-Unie) dateert uit de
jaren vijftig. Kort na de oorlog had
de Rand Corporation al aan het mi
nisterie van defensie in Washing
ton voorstellen gedaan, maar pas in
1953 kwam de opdracht de plannen
verder uit te werken. Het Pentagon
kreeg veel meer haast, toen in mei
1960 Francis Gary Powers met zijn
U-2 spionagevliegtuig boven de
Sovjet-Unie werd neergehaald,
juist toen het de Verenigde Staten
duidelijk werd dat de Russen een
raket hadden ontwikkeld die in
korte tijd het Amerikaanse vaste
land zou kunnen bereiken en daar
dood en verderf zaaien. Binnen
korte tijd hadden de Verenigde
Staten hun eerste spionagesatellie-
ten in de ruimte. Vanaf een hoogte
van meer dan honderdvijftig kilo
meter werd de aarde voortaan per-
'Jmanent in de gaten gehouden, niet
alleen de vijanden maar ook be
vriende naties als Engeland, Israël
en Australië.
Grote schade toegebracht
twee satellietsystemen een rol
Pyramiderproject, dat bedoeld was
als communicatiesysteenm voor
Amerikaanse agenten maar nooit
in gebruik is genomen en het Rhy-
oliteproject, waaraan het verraad
van Boyce en Lee onnoemelijk veel
schade heeft toegebracht.
De Rhyolitesatelliet was door TRW
ontwikkeld om buitenlandse mo
gendheden af te luisteren. De
kunstmaan was volgestopt met ver
fijnde apparatuur, waardoor men
in de VS zelfs in staat was een tel-
foongesprek tussen een generaal
van het Rode Leger in Moskou en
zijn liefje op de Krim af te luiste
ren. Maar de aandacht richtte zich
vooral op het onderscheppen van
gegevens van radarinstallaties, ra
ketbases en het oppikken van de
signalen van Russische raketten en
satellieten.
Na enige tijd kwam Chris Boyce te
werken in de zogenaamde Black
Vault (Zwarte Kluis), het commu
nicatiecentrum van het Rhyolite-
projec't, het ultra-geheime zenuw
centrum van dit internationale
spionagesysteem. Vanuit dat cen
trum werd de verbinding onder
houden met de geheime volgsta-
tions die, verspreid over de hele
aarde, waren gebouwd om de gege
vens van de satellieten op te pik
ken en te verwerken. Ze staan on
der meer in Noord-Californië,
Alaska, Hawaï, Guam, IJsland, Au
stralië en in het Engelse Chelten
ham. Precies: het Britse luistersta
tion waar de Brit Geoffrey Prime
veertien jaar als vertaler én spion
voor de Russen heeft gewerkt en
op zijn beurt door de Rhyolitesatel-
lieten verzamelde informatie aan
de Sovjets heeft doorgebriefd.
Signalen in code
De vraag welke geheimen Boyce
uit de kluis heeft gehaald en samen
met vriend Lee aan de Russen
heeft doorgespeeld, zal nooit beant
woord kunnen worden omdat, iro
nisch genoeg, alleen de KGB dat
precies weet. Het tweetal was tij
dens zijn spionage-activiteiten nog
al eens dronken. Zij weten zich
lang niet alle documenten meer te
herinneren die zij hebben doorge
speeld. Maar ook de meest voor
zichtige schatting van de CIA
maakt duidelijk dat de twee de
Amerikaanse defensie enorme
schade hebben toegebracht. Veel
van het materiaal was zo geheim,
dat het bij de rechtszitting bewust
onbesproken is gelaten.
Volgens Lindsey ontdekte de CIA
een paar maanden na de veroorde
ling van Boyce en Lee opeens, dat
signalen van Russische raketten
naar de aarde in code waren. Lan
ge tijd hadden de Amerikanen de
communicatie tussen de Russische
raketten en satellieten en de bases
kunnen afluisteren en aan de hand
van de verkregen gegevens analy
ses gemaakt over de militaire vor
deringen van de Sovjet-Unie. Dat
werd nu veel moeilijker, wat weer
nadelig was voor de Amerikaanse
positie bij de SALT-onderhandelin-
gen over de strategische kernwa
pens. Onduidelijk is echter of deze
wijzigingen het gevolg waren van
het verraad van Boyce en Lee.
Veiligheid onvoldoende
Velen zullen zich afvragen hoe het
mogelijk is, dat een 24-jarige Ame
rikaanse jongeman toegang kreeg
tot 's lands belangrijkste spionage-
geheimen. Het antwoord is simpel:
als gevolg van niet toereikende vei
ligheidsmaatregelen, die bovendien
door bijna iedereen met de voeten
werden getreden.
Op eerste dag dat Chris Boyce zich
in de Black Vault bevond, haalde
een collega een stapelje papieren
uit een kluis. „Deze zijn de Russen
wel twintigduizend dollar per
maand waard", fluisterde hij de
verbouwereerde Chris toe. Die
keek, zag alleen een rijtje cijfers en
dacht eerst dat de ander een op
schepper was.
Het klinkt ongelooflijk, maar in het
zenuwcentrum van de Amerikaan
se spionage werden ook complete
feesten aangericht, waarbij de
drank rijkelijk vloeide. Via gehei
me telefoonlijnen werden wedden
schappen afgesloten en huishoude
lijke produkten verkocht en in een
pot in de hoek van de Black Vault
groeide een hennepplantje. De vei
ligheidsmaatregelen waren, zoals
een onderminister later zou zeggen,
„zo poreus als een Zwitserse kaas".
Het is dan ook niet verwonderlijk
Om de aarde cirkelende spion
nen houden ons onafgebroken
in het oog. Als het nodig is kan
van de opnamen een preciese
kaart worden gemaakt, zoals
in dit geval van de Verenigde
Staten.
Veiligheids
maatregelen
zo poreus
als Zwitserse
kaas
dat Chris Boyce er bijna twee jaar
lang in slaagde documenten te ont
vreemden, thuis te fotograferen en
later weer op hun plaats terug te
leggen, zonder dat hij betrapt werd.
Pas toen Boyce en Lee in de gevan
genis zaten, stelde de CIA een on
derzoek in bij alle ondernemingen
die spionage-apparatuur vervaar
digden. De resultaten waren „be
droevend en afschuwelijk". Het
werd de werknemers van TWR
voortaan verboden pakjes en plan
ten mee te nemen. Iedereen werd
gefouilleerd en tv-camera's wesden
aangebracht om de geheimen 24
uur per etmaal in de gaten te hou
den.
Waarom nooit opgemerkt?
Volgens Robert Lindsey blijven na
de veroordeling van het spioneren
de tweetal enkele aspecten van
deze spionagezaak nog onopgehel
derd. Zo is het zeer merkwaardig
dat Daulton bijna twee jaar lang
openlijk bezoeken heeft kunnen
brengen aan de Russische ambassa
de in Mexico City, zonder dat hij
werd opgemerkt. Als dat, zo schrijft
Lindsey, tenminste het geval is.
Het spionageballetje begon te rollen
toen Daulton Lee op een mooie dag
in april 1975 het terrein van de
Russische ambassade in Mexico
City op liep. Hij eiste een diplomaat
te spreken en deed vice-consul Va-
sily Okana een interessant aanbod:
Amerikaanse defensiegeheimen in
ruil voor harde Amerikaanse dol
lars. Okana, een agent van de
KGB, was direct geïnteresseerd.
In de maanden die volgden bracht
Daulton talrijke bezoeken aan
Mexico en leverde hij, tegen beta
ling van duizenden dollars, de door
Chris ontvreemde en gefotogra
feerde geheimen af. Daulton bracht
zelfs een keer een bezoek aan We
nen, waar hij van de KGB nadere
instructies kreeg.
De Russen wilden steeds meer. Te
kenend daarvoor is de ontmoeting
tussen Daulton en generaal Mikhail
Vesilyevich Muzankov, consulair
ambtenaar op de Russische ambas
sade in Mexico maar in werkelijk
heid generaal in het Rode leger en
topman van de KGB belast met het
terrorisme op het westelijke, half
rond. Daulton, die het geld in zijn
drugshandel stak, noemde de Rus
sen later „verslaafden". In de ogen
van de KGB-agenten zag hij dezelf
de honger als in de ogen van drugs
verslaafden, die op hun nieuwe da
gelijkse dosis wachten.
Toen de KGB na enige tijd achter
de ware identiteit van Chris was
gekomen werd Daulton, die steeds
meer geld ging eisen, voor de Sov
jets overbodig. Chris Boyce was
hun prooi. Ze stelden hem voor zijn
werk op te geven en weer te gaan
studeren. Daarna zou hij moeten
proberen bij de CIA of in hét rege
ringsapparaat te komen. Chris Boy
ce zat in de val. De KGB wilde van
t
L
hem een zogenaamde „mol" m«,
ken. Dat is een spion die pas na j^
ren, wanneer hij een belangrijk
positie heeft bereikt, informatie ty,
gint door te geven. Chris kon niy
weigeren, omdat de KGB andei
zijn verraad zou onthullen. r
Zes ianuari 1977 luidde het bej
van het einde in. Bij een vertwijl
de poging contact te leggen met
Russen werd Daulton door
Mexicaanse politie opgepakt,
zijn lichaam trof men „top seen
-documenten aan. De Amerikaai
politie kreeg er lucht van en al si
werd de omvang van de spion;
duidelijk. Een paar dagen lal
werd Lee aan de Verenigde Statj
uitgeleverd. Op 16 januari lf
werd Chris Boyce aangehoudi
Hun spel was ten einde. Na e
langdurig proces, waarin Chi
Boyce nog grote opschudding
oorzaakte door de activiteiten
de CIA tegen de Labourregering
Australië ('74-'75) bekend te nu
ken, werden beiden veroordeell
Daulton Lee kreeg levenslang
Chris Boyce, die tot veertig jaar g<(
vangenisstraf werd veroordeell
slaagde er nog een keer in te on;
snappen, maar werd na geruin)
tijd voortvluchtig te zijn geweej,
weer door de FBI gepakt.
In 1960 maakten Amerikaanse spionagevliegtuigen deze en andere foto's van de Rusissche raketbases op Cuba.
Met de tegenwoordige spionage-apparatuur is het mogelijk nog veel scherpere foto s te maken, die de militairen
een schat aan informatie verschaffen over vijandige landen. Maar omdat de camera s niet worden afgezet als de
satelliet bijvoorbeeld de Sovjet-Unie voorbij is en over Israël vliegt, komt men ook heel wat over bevriende lan
den te weten.
Dubbelspel van CIA?
Het feit dat Daulton zo lange tij
contact met de Russen heeft ku(
nen onderhouden, heeft volgei
Robert Lindsey op zijn minst de i{
druk gewekt dat aan de spionaj
van Boyce en Lee een luchtje zitj
Russische ambassades word^
doorgaans goed door de CIA in o
gaten gehouden, zeker in een vo(
de VS politiek zo belangrijk laij
als Mexico. Om die reden is hj
nauwelijks te geloven, dat de Clj
de ontmoetingen van Daulton mj
Russische functionarissen noo
heeft opgemerkt. In zijn boi
schrift Lindsey dat er aanwijzing^
zijn, maar niet meer dan dat, dat d
CIA op de hoogte is geweest van j
transacties van Lee met de KG)
Daarbij wijst hij er onder meer ij
dat Lee nooit door de Amerikaan
douane is aangehouden, ondan
de talrijke arrestatiebevelen die ti
gen hem liepen. En dan is er j
herinnering van Chris, dat een v(
zijn collega's hem voorspelde dj
hij de rest van zijn leven in de g
vangen is zou moeten doorbrengej
Een andere collega vertelde hel
dat hij „overal op de zwarte lij
stond". Dronkemanspraat of w^
kelijkheid? Maar er zijn mej
vreemde dingen. Waarom krej
een 24-jarige oud-priesterstudent l
maar toegang tot 's lands defensi
geheimen? Volgens Lindsey is h
mogelijk dat het tweetal in el
vroeg stadium door de CIA is or
maskerd en sindsdien, zonder h
zelf te weten, valse informal
heeft doorgegeven. De rechter d
Boyce en Lee veroordeelde kwa
na het lezen van interne CIA-ra|
porten tot de conslusie, dat daal
niets stond dat in die richting wei
Bij de verdedigers van het spion
rende tweetal, die de CIA-rappc
ten niet mochten bekijken, is ec
ter lange tijd het gevoel blijv
hangen, dat de CIA wel degeli
hun cliënten gemanipuleerd hee
De werkelijke toedracht zal, als c
ooit gebeurt, pas over vele jaren l
kend worden.
JOS TIMME
Gegevens voor dit verhaal one
meer ontleend aan Robert Lil
sey's „De Valk en de Sneeuwmai
verschenen bij uitgeverij Bert Be
ker in Amsterdam. De prijs van i
boek bedraagt 29,50.
