Gedreigde Nieuwe Komedie
laakt toch nieuwe plannen
Reusachtige
graafmachines
happen zich een weg
door de bruinkool
Overrompelende Turandot
onder Von Kara jan
NIEUWE PRODUKTIES VOOR TOEKOMST MET EEN VRAAGTEKEN
£etdóc@oivumt
DONDERDAG 13 JANUARI 1983 PAGINA 9
ister Brinkman wil één
1st voor het Noorden
>JGEN Twee kleine orkesten voor de drie noordelijke
es is niet de ideale oplossing. Mijn voorkeur gaat uit
i groot orkest voor Groningen, Friesland en Drenthe. Of
iplaats van dat orkest Groningen wordt is nog te bezien.
Jt minister Brinkman van Welzijn, Volksgezondheid en
"gisteravond in Groningen gezegd. Brinkman woonde
i concert bij van het Noordelijk Philharmonisch Orkest,
i Groningen en Drenthe. De minister verklaarde dat
;f onderweg is naar de subsidiegevers van de orkesten
rland - gemeenten en provincies - waarin de mogelijk-
i op de orkesten te bezuinigen op een rijtje worden ge-
"kheden zijn volgens Brinkman om alle orkesten een
;ntage te laten inleveren, door kleinere orkesten te
iwerken of door uit oogpunt van artistieke overwe-
its een paar orkesten op peil te houden en door en-
orkesten niet langer door het rijk te subsidiëren,
an stelde dat hij nog geen besluit heeft genomen over de
{ingen op de orkesten.
Film
huwelijk
Rainier-
Kelly
Vonnis in Weense zaak
„Jalousie de métier"
WENEN De 43-jarige Oostenrijkse theateragent en
filmproducent Werner Ploner is gisteren in Wenen ver
oordeeld tot een gevangenisstraf van twee jaar wegens
het uitlokken van zware mishandeling ten nadele van
de toneelspeelster Isabell Weicken. Isabell, ster van de
musical „Evita" in het Theater an der Wien, werd op 12
maart 1982 voor de deur van haar woning door een
man in elkaar geslagen. De man bleek door Ploner te
zijn gehuurd, omdat de agent-producent de rol van Evi
ta in handen wilde spelen van zijn ex-vriendin, de to
neelspeelster Vera Gutmann, die invalster van Weic
ken was en na het uitvallen van deze inderdaad de rol
overnam. Isabell Weicken liep onder meer een neus
beenbreuk op. De man die de mishandeling toediende,
een 28-jarige verhuisknecht, een tussenpersoon tussen
hem en Ploner en een tweede medeplichtige, zijn al
eerder tot gevangenisstraffen varierende van achttien
maanden tot twee jaar veroordeeld.
Kersjes verlaat
30-jarig APhO
AMSTERDAM Het Amsterdams
Philharmonisch Orkest (APhO)
viert zijn 30-jarig bestaan op 14 en
15 februari vieren met twee concer
ten in het Concertgebouw in de
hoofdstad. Tijdens deze concerten
zal Anton Kersjes afscheid nemen
als chef-dirigent van het APhO.
Wel blijft hij als vaste gastdirigent
aan het orkest verbonden. Anton
Kersjes leidde in 1952 de eerste re
petitie van een klein ensemble dat
is uitgegroeid tot het huidige APhO.
Het programma voor deze concerten
is door Kersjes zelf samengesteld en
omvat het Te Deum van Diepen-
brock en de Derde Symfonie van
Saint-Saens).
Multatuliprijs 1982
voor Brandt Corstius
AMSTERDAM Het bestuur van de stich
ting Amsterdams Fonds voor de Kunst
heeft de Multatuliprijs 1982, een bedrag van
7000 gulden, toegekend aan Hugo Brandt
Corstius. Hij krijgt de prijs voor zijn boek
„Opperlandse Taal- en Letterkunde".
Dr. Hugo Brandt Corstius (47) is onder
meer buitengewoon hoogleraar aan de
Rijksuniversiteit Rotterdam. Brandt Corsti
us is bekend onder tal van pseudoniemen:
Piet Grijs, Battus, Jan Eter, Victor Baarn
en andere. Verder schreef hij onder de na
men drs. G. van Bueren en Stoker. Als
„Jan Eter" maakte hij zich schuldig aan
majesteitsschennis, maar tot vervolging
kwam het niet.
De grootste van alle reusachtige bruinkool-happers In de „kuil" bij Fortuna. De graaf
machine kan per dag 200.000 kubieke meter grond verwerken.
FORTUNA Zou de Ita
liaanse filmregisseur Pier
Paolo Pasolini nog geleefd
hebben, dan had hij wel
licht het verlaten en gro
tendeels al afgebroken
dorp Fortuna in West-
Duitsland als lokatie ge
kozen voor een van zijn
films. Fortuna ligt ten
westen van Keulen in een
uitgestrekt gebied waar
Rheinisches Braunkohlen-
werke AG naar bruinkool
graaft. Het is er doods en
stil, alsof het leven er op
gehouden is. Hier en daar
ligt keurig bijeengeharkt
puin op de plek waar ooit
een woning gestaan heeft.
Andere huizen staan er
nog, maar zijn met een op
merkelijke preciesie
dichtgetimmerd. Het
plaatsnaambord staat er
nog. De sfeer is unhei
misch.
Maar een eind verderop, waar
de voormalige dorpsstraat een
bocht maakt, staan we aan de
rand van een kuil van onwe
zenlijke afmetingen. De wan
den lopen etage-gewijs af. Op
elke etage staan graafmachi
nes, die maar iets minder hoog
zijn dan de Domtoren in
Utrecht maar die hun omvang
verliezen in de uitgestrektheid
van de kuil. De hier en daar
langs de etages van de kuil
kruipende mieren blijken
mensen. Speldeknopjes. De
kuil zelf heeft een omtrek van
een paar kilometer en is op
zijn laagst gelegen punt 350
meter diep.
Verdwenen
Het surrealistisch geworden
Fortuna zal over een paar we
ken verdwenen zijn, wanneer
het langzaam happende reu-
zenscheprad (in elke schep
past een Volkswagen, vertelt
een van de managers van het
bedrijf trots) zijn werk gedaan
heeft. Maar het nieuwe Fortu
na staat er al: waar de bruin
kool gewonnen is en de maat
schappij de kuil keurig gedicht
heeft, is een nieuw dorp verre
zen. Foeren hebben een nieu
we boederij gekregen die be
paald niet onder doet voor hun
vorige bezit, toen zij nog in het
oude Fortuna woonden.
Zonder leed is het zeker niet
gegaan: zodra bekend wordt
dat een dorp door de graafma
chines van de bruinkoolmij-
nen opgeslokt gaat worden,
stoppen alle activiteiten. Bin
nen een paar jaar verandert
een actieve dorpsgemeenschap
in een bijna kloosterachtige
commune waar iedereen gela
ten wacht op de dingen die ko
men gaan. Het dorp raakt in
verval. Geen winkelier die
nog investeert, geen huiseige
naar die zijn huis nog opknapt.
Want de Rheinisches Braun-
kohlenwerke AG heeft een
heel belangrijke stelregel: ie
dereen krijgt een mooi huis
voor zijn oude onderkomen te
rug.
Vooral voor de ouderen zijn
dat pijnlijke jaren, maar voor
de jongere garde betekent de
komst van de kolengraafma-
chines het begin van een nieu
we veelbelovende periode. Ze
verkopen hun grond en een
huis voor een goede prijs, leg
gen er dikwijls zelf nog wat bij
en kunnen een paar jaar later
bogen op een fraai ogend
nieuw onderkomen. De ge
meente is bij dergelijke grote
verhuisoperaties niet ontoe
schietelijk: de gemeente is na
melijk tevens aandeelhouder
van de bruinkoolmaatschappij
en ontvangt dus ook dividend.
Daarvan wordt het nieuwe
dorp, waarvan de feitelijke
herbouw door de Braunkoh-
lenwerke wordt betaald, ver
fraaid. Zo maakt ieder op zijn
eigen manier „fortuin" in For
tuna. Van de boer tot en met
de dorpswinkelier.
Energieprijzen
Ook de Duitse staat maakt min
of meer „fortuin". De Rheini
sches Braunkohlenwerke AG
zorgt ervoor dat de Duitse
energieprijzen aantrekkelijk
blijven. Wolfgang Trees, die
als onze woordvoerder en
zegsman optreedt, legt uit hoe
de bruinkool als brandstof
voor de elektriciteitscentrales
in de omgeving altijd nog
goedkoper is dan kernenergie.
Het verschil is weliswaar maar
een paar pfennig per energie
eenheid, aldus Trees, maar dat
is voldoende om concurrerend
te kunnen zijn. Dat alleen al is
een opmerkelijk feit: om de
bruinkool te kunnen winnen
moeten dorpen verplaatst, we
gen, spoorlijnen en zelfs ri
vierbeddingen verlegd en bos
sen opnieuw aangepland wor
den. Toch maken die operaties
maar twintig procent van de
kosten uit Ter illustratie:
sinds de Tweede Wereldoorlog
zijn in het gebied waar bruin
kool in de bodem zit, zeventig
dorpen en gehuchten en 20.000
mensen verhuisd.
Maar nogmaals, hoezeer dit
ook tot de verbeelding spreekt,
daarzin zitten de kosten niet.
De meeste kosten zitten in de
salarissen (er werken 17.000
mensen) en de voorzieningen
die getroffen moeten worden
om te vermijden dat het
grondwaterpeil in het omlig
gende gebied daalt Immers,
bruinkool delven kan alleen
maar als de kuil droog is. Daar
zorgt een aantal super-pompen
voor, maar die zorgen er gelijk
voor dat de boeren in de om
liggende landerijen geen wa
tertekort krijgen.
Een paar jaar
De machines graven zich een
weg door het landschap: een
tocht die over een paar kilo
meter een paar jaar duurt
Aan de voorkant slokken de
machines de grond en bruin
kool op; via een ingenieus sy
steem van transportbanden
wordt de grond weer terugge
legd, echter zodanig dat bo
venop een vruchtbare laag löss
komt De bruinkool zelf ver
dwijnt via soortgelijke trans
portbanden rechtstreeks in de
elektriciteitscentrales.
Aan de achterzijde van de ma
chines krijgt het landschap
langzaam maar zeker zijn oude
vorm terug. Alsof er niets ge
beurd is. Maar de inrichting
verraadt de hand van de
mens. Bomen staan te zeer in
het gelid, wegen zijn te netjes,
het mos tussen de klinkers
ontbreekt nog, de schuren bij
de nieuwe boerderij die meer
van een villa weg heeft zijn
nog te mooi. Het landschap is
nog te gekunsteld, maar zeker
is dat Fortuna leeft. En zo te
zien, als nooit tevoren.
ED FIGEE
HAAG Laat nie-
zich vergissen: De
e Komedie is er nog
En hoe. Het met op-
g bedreigde toneel-
ihap komt vandaag
™jiet de plannen voor
|||rnende seizoen. Drie
fpfe stukken zouden er
ftptember '83 in pre-
Imoeten gaan, waar-
mogelijk een nieuw
lands werk van Ton
inbosch, terwijl Ger-
amrij Brendan Be-
„De gijzelaar" gaat
ken. Een bekend-
f g in afwachting van
■"hiinister Brinkman
■fVC maandag gaat
^en: Of het in Den
ara zetelende gezel
samen met de
jfjovense groep Pro-
opheffen om zodoen-
er(p zijn bezuinigings-
i.mg te komen, óf
iqQen op de half febru-
l^irschijnende nieuwe
'ei(svisie op de ontwik-
fiiij van het totale to-
enmbod door de Raad
_e Kunst.
00iuwe Komedie heeft in
<ei\ral de laatste maanden
""j de pakken neergeze-
'*®ioewel we bijna dage-
k Geconfronteerd worden
9rJrichtgevingen over ons
0^staan in negatieve zin,
t daar geenszins in gaan
»n" aldus het gezel-
r „Vandaar ook dat wij,
v»en goed functionerend
,ch{ezelschap betaamt, al
'agie tijd actief zijn met de
Peter Schreiber: „Plannen
goed genoeg".
ontwikkeling van ons speel
plan voor seizoen '83/84".
Signalen
Centraal in de theatervoorstel
lingen van de Nieuwe Kome
die voor volgend seizoen staat
de steeds beperktere plaats
van het individu: „Signalen uit
allerlei richtingen geven aan
dat er in ons land steeds min
der ruimte overblijft voor in
dividuele initiatieven. Wij ma
ken ons dan ook kwaad over
de overheidsmanipulaties die
individuen en groepen indivi
duen steeds meer in hun ont-
f)looiingsmogelijkheden be-
emmeren. Iets dat we nu al
een half jaar dageliik zelf on
dervinden. Onze kwaadheid
wordt nog concreter op het
moment dat we in de troonre-
Gerrit Komrij: Bewerking van
Brendan Behans „De gijze
laar".
de van september j.l. een totaal
omndraaien van het begrip
„solidariteit" horen. Onze ko
ningin zei op Prinsjesdag „van
langdurige werklozen wordt
gevraagd solidair te blijven
met een samenleving, die hen
niet in staat stelt zich volledig
te ontplooien".
Lallend
Eerste nieuwe stuk bij de
Nieuwe Komedie wordt het
door de jonge Engelse auteur
Stephen Poliakoff (geboren
1952) geschreven „Favourite
nights". Een stuk dat, aan de
hand van een afgestudeerde
vrouw die uit nood buiten
landse zakenlieden begeleidt
en lesgeeft, laat zien hoe men
sen gedeformeerd raken door
de maatschappelijke omstan
digheden waarin ze verkeren.
dre-thema" of een allereerste
Nederlandse voorstelling van
Rainer Werner Fassbinders
„Der Müll, die Stadt und dei
Tod" een stuk rond huizenspe
culatie met in de hoofdrollen
een jonge prostitué en een rij
ke jood. Dat laatste toneelper
sonage werd in Frankfurt des
tijds oorzaak van een rel waar
bij Fassbinder links-anti-semi-
tisme werd verweten. Fassbin
der verliet toen Frankfurt. De
opvoeringsrechten van hel
stuk trok hij in. De Nieuwe
Komedie, die niet in het anti
semitisme van het stuk gelooft,
onderhandelt met Fassbinders
erfgenamen over toestemming
het hier alsnog te spelen.
Begin mei gaat in het Theater
aan de Haven „De weduwe-
verbranding" van de Oosten
rijker Jörg Graser in premiè
re. Een stuk over huwelijk
strouw in een kleinburgerlijk
milieu, waarbij de vrouw het
slachtoffer wordt. Dat stuk zou
volgend seizoen doorgespeeld
gaan worden en hetzelfde
geldt voor de veelgeprezen
solo van actrice Edda Barends
„De liefdesgeschiedenis van de
eeuw".
Zakelijk directeur van de
Nieuwe Komedie, Peter
Schreiber, tenslotte: „We heb
ben dit jaar zo'n goed seizoen
gedraaid, en we geloven zo
vast in de stijgende lijn van
wat we doen, dat we gewoon
op dezelfde voet wilden door
werken. We hebben ons niets
aangetrokken van wat zich al
lemaal boven onze hoofden af
speelt. Dat leek ons de enige
manier. We vinden onze plan
nen voor het nieuwe seizoen
daarvoor bovendien goed ge
noeg".
BERT JANSMA
vc
neKirill Kondrashin in
Jirtl981 niet plotseling was
aayen, zou de Nederlandse
nu weldra Puccini's Tu-
j onder zijn muzikale lei
lebben opgevoerd, met in
het Concertgebouwor-
joraaraan de Russische di
al korte tijd vast was
I ïden. Dat na zijn onver-
overlijden de hele pro-
^a'werd geschrapt, gebeur-
foiurlijk niet omdat geen
or,het werk zou kunnen
vJen maar omdat tijdens
cjnge onderhandelingen
,aIe artistiek veeleisende
dfashin het spook van de
vrfigingen reeds had toege-
itfL Er was nog maar één
let getekend en het was
3ordeligst dat te annule-
in)e productie zou al gauw
31iljoen hebben gekost,
sld
ündot
[loeten en kunnen ons
rtn met de digitale opna-
aijn Turandot die Deutsche
eriophon in mei 1981 in
wil opnam en die eind vo-
dir,is uitgebracht. Herbert
larajan had bij de opna-
■diist zijn 73ste verjaardag
i de rug en het was voor
jrst dat hij zich aan Puc-
Nzwanezang waagde. Om
Qferijpen wat deze feiten
Snen, moet u weten dat
iCarajan zich sinds zijn
ren in Ulm onafgebroken
met Wagner als met
phi heeft beziggehouden.
jfOnd altijd dat hij hun
jn niet uitputtend had
voerd en dat hij het nog
^eter moest proberen. Na
Js weer Butterfly, Bohè-
Tosca leek hij niet aan
•dot te durven beginnen.
3was hij achter de publie-
J'el toch niet minder zelf-
kerd en zelfingenomen
"Gij altijd overkwam?
tester over het symfonie-
l die ook een meester
41 het theaterorkest kon
*ond dat Puccini van alle
I-componisten de door
hem voorgeschreven orkestra
le bezetting het volledigst en
het origineelst gebruikte.
Daarom zocht ik naar de bun
del opstellen van Schallenberg
die vóór de laatste wereldoor
log in Leiden al muziekweten
schap doceerde en tegenover
geringschattende jongeren het
genie van Puccini verdedigde.
Ik zocht en vond de zin die ik
mij herinnerde: „Wat de har
monische verrijking betreft,
de beschuldiging, dat Puccini
zich gemakzuchtig vetmestte
met de vondsten van anderen,
is ernaast". „Daarna toonde
Schallenberg aan hoe Puccini
binnen het traditionele kader
toch steeds naar vernieuwing
streefde en in Turandot de
vervulling gaf van wat hij in
vroeger werk beloofde: een
zelfstandiger orkestbehande
ling maar in het blijvende be
sef dat de melodie zélf het
sterkste dramatische expres
siemiddel is.
Overrompelend
In de waarlijk overrompelen
de Turandot die nu uit platen
of cassettes tot ons komt, be
vestigt Von Karajan dit ten
volle. Wat hij uitricht met de
Wiener Philharmoniker, het
Wiener Staatsopernchor, de
Wiener Sëngerknaben is on
weerstaanbaar en beslist niet
alleen door de betovering van
klank en coloriet maar óók en
vooral door het ademend fra
seren, de rake dosering van
spanning en ontspanning, de
onontkoombare dynamische
climaxen.
De uitbeelding van het Chine
se sprookje over de keizers
dochter die haar huwelijks
kandidaten raadseltjes opgeeft
en ze na hun foute antwoor
den met wellust om het leven
laat brengen, is enigszins an
ders dan we gewend zijn. Von
Karajan koos voor de titelrol
de briljant zingende sopraan
Katia RicciareÜi, jonger en
minder hoogdramatisch dan
Herbert von Karajan.
gewoonlijk maar hier dan ook
een verwend, wispelturig kind
dat pas wijs wordt en inzicht
krijgt als de onbekende Tarta-
renprins haar ontdooit en indi
rect leert wat liefde is.
Domingo
Deze partij van Kalaf wordt
gezongen door de fameuze
Placiao Domingo die in deze
rol in 1969 naast Birgit Nilsson
zijn opzienbarend debuut
maakte in de arena van Vero
na. Hij zingt thans niet alleen
prachtig en zeker van toon
maar ook met een indringende
gevoelsintelligentie, vooral in
de raadselscène in II maar ook
in het onvergetelijke Tramon-
tate o stelle in het begin van
III. Jammer dat de Nederland
se Opera er niet in slaagde
hem voor de recente opvoerin
gen van Fanciula del West
naar ons land te halen, hoewel
beide partijen best voor zo'n
samenwerking hadden ge
voeld.
De rol van het Tartaarse sla
vinnetje is door Von Karajan
toevertrouwd aan Barbara
Hendricks, een Amerikaanse
met een bijzonder mooie stem
en een sterk inlevingsvermo-
Katla Fticciarelli.
miiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiii
Placido Domingo.
NIEUWE KLASSIEKE PLATEN
gen die debuteerde in Orfeo
tijdens het Holland Festival
1976. Ik kan niet bepalen of de
partij van Liü haar stem min
der goed ligt of dat zij inciden
teel minder bedrijfszeker was,
maar ze blijft enigszins onder
het hoge niveau van de beide
anderen. Aparte vermelding
verdienen de mandarijn van
Siegmund Nimsgern, vocaal
indrukwekkend, de bejaarde
keizer van Piero de Palma die
van zijn kleine rol een creatie
maakt, de Tartarenkoning Ti-
mur door de sonore bas Rug-
gero Raimondi en het trio
Ping, Pang, Pong dat hoopt
bevrijd te worden van de ein
deloze terechtstellingen en dat
door Hornik, Zednik en Araiza
heel karakteristiek wordt uit
gebeeld.
Decca
Natu .rlijk is Turandot eerder
opgenomen. Ook al schreed de
opnametechniek voort, lief
hebbers koesteren nog een
oude Decca-registratie, niet
vanwege dirigent Erede maar
wèl vanwege Borkh (Turan
dot), Tebaldi (Liü) en de pas
overleden Del Monaco (Kalaf).
Nog dierbaarder zal de Colum-
bia-opname zijn uit de Scala
onder Serafin met Callas (Tu
randot), Schwarzkopf (Liü) en
Fernandi (Kalaf). „Pas" acht
jaar oud is de Decca-opname
onder Mehta en er zullen nog
wel opnamen te vinden zijn
met Nilsson in de titelrol, bij
voorbeeld die onder Leinsdorf
op RCA en van Molinari-Pra-
delli op Angel. Dat alles wordt
historie door deze fantastische
Turandot onder Von Karajan
waarin alle menselijke senti
menten - ook de humor - roy
aal aan hun trekken komen.
JOHN KASANDER
Tweede première wordt „De
gijzelaar" van de legendari
sche Ier Brendan Behan, die
behalve door zijn werk be
faamd werd door zijn overma
tig alcoholgebruik en het feit
dat hij lallend voorstellingen
van zijn eigen werk kwam
verstoren. „De gijzelaar" van
de Nieuwe Komedie is niet de
hier bekende bewerking van
de Engelse toneelmaakster
Joan Little wood, maar een
versie van Komrij die terug
gaat naar het in het Ierse Gae
lic geschreven origineel, geti
teld „An Gial".
Fassbinder?
Verder wil de Nieuwe Kome-
die kiezen tussen een nieuw
stuk dat Ton Vorstenbosch zou
moeten schrijven op het "Phè-
Onderhandelingen over con
troversieel stuk met Fassbin
ders erfgenamen.
