Amerika's
nieuwste
toeristische
attractie
e van Goethe, vrucht van
enig nadenken en toeval"
ven schieten te kort om dit mees
terstuk van techniek en artisticiteit
te omschrijven. Alles is even over
weldigend, even groot en vaak ook
even mooi. Dat het kitsch niet
wordt overgeslagen is duidelijk,
maar daarvoor is Epcot dan ook
Amerikaans.
Organisatie
Het meest opvallende van dit vele
hectaren beslaande nieuwe Disney-
project is de vlekkeloze organisatie
en de onwaarschijnlijke soepelheid
waarmee de „diensten" verlopen.
Vele tientallen jonge mensen, vaak
werkstudenten uit de hele wereld,
houden het terrein smetteloos. Zij
zijn allen in aangepaste maar altijd
vlekkeloos witte kostuums gesto
ken en vegen elk stofje zwierig op.
Daardoor krijgt het terrein een on
gewoon aanzien, nog ongewoner
dan alleen al door de futuristische
architectuur, de fraaie bloempartij-
en en niet te vergeten de veelvul
dig aangebrachte fonteinen, die
hoe kan het anders door een
computer gestuurd worden. Flit
send springen waterstraaltjes van
het ene gat in de grond naar het
andere, dat tientallen meters ver
der gelegen kan zijn. Imponerend
is een te zwak woord voor dit onge
looflijk boeiende schouwspel.
Epcot valt eigenlijk uiteen in twee
delen, een uit zes, paviljoens be
staand project dat een toekomstblik
ontwikkelt en een rond een kunst
matige lagune gegroepeerde we
reldtentoonstelling, waar verschil
lende landen hun eigen cultuur en
nationale produkten tonen. Neder
land is hier nog niet vertegenwoor
digd, maar de kans is groot dat
daarin verandering zal komen. Er
is een stichting opgericht die indus
triële sponsors zoekt voor een be
drag van driehonderd miljoen gul
den. Als de voortekenen niet be
driegen zal nog dit jaar het geld be
schikbaar zijn, waarna een begin
kan worden gemaakt met het ont
werpen van een Nederlands pavil
joen. Ex-minister Jan Terlouw
heeft toen hij nog iets te vertel
len had toegezegd dat de over
heid zal bijspringen. Het zou een
goede zaak zijn, want ons land kan
in de Verenigde Staten best wat
vlagvertoon gebruiken en waar
krijgt men de kans om zovele mil
joenen vreemdelingen jaarlijks
onze nationale trots (en onze ex
portmarkt) te tonen?
architectuur en veel waterpartijen
ZATERDAG 8 JANUARI 1983
ORLANDO Honderd veer-
,ig miljoen mensen uit een
jlordige honderd landen heb
ben sinds de opening in 1971
iet Magic Kingdom van Dis-
iieyworld in de Amerikaanse
;taat Florida bezocht. Walt
Disney, de legendarische ont
werper van strip- en teken
filmfiguurtjes als Mickey
VIouse en Donald Duck, heeft
ieze gigantische speeltuin be
lacht en uit de grond ge-
Itampt. Magic Kingdom is een
wereld van fantasie van onge
kende omvang, waarin men
iochten kan maken door de
ungle, een formidabel spekta-
tel van zingende poppen kan
tien, alle Amerikaanse presi-
lenten uit de historie in bijna
evende gedaante kan aan-
Jchouwen, ruimtereizen kan
naken en om nog maar
jen heel klein greepje uit de
;eweldige verscheidenheid te
lóen op een vliegend tapijt
loor de wereld kan reizen. Op
in steenworp afstand van dit
[igantische spektakelstuk is
iu een nieuwe briljante ge-
ichte van Walt Disney tot
Pntwikkeling gekomen: Epcot,
>fwel Experimental Prototype
Community of Tomorrow. In
iktober gingen de poorten
voor dit nieuwe verbazing
wekkende meesterstuk van
nfermaak en educatie open. De
i«tosten bedroegen 800 miljoen
lollar, zo'n twee miljard gul
len, waarvan driehonderd
"biljoen van sponsors werd
rerkregen. De verwachting is,
"at dertien miljoen mensen
}er jaar de tourniquets zullen
eerste weken na de opening wa
tt hoopvol: gans Amerika spreekt
rer Epcot, dat bovendien door de
„eristische voorlichters wordt ver-
Tocht als de super-bezieningswaar-
jigheid voor de groeiende stroom
tezoekers uit alle mogelijke landen,
/erbazingwekkend, dat is het enig
jiiste woord voor Epcot. De bezoe
ker voelt zich overdonderd door de
"geweldige hoeveelheid informatie
'vie er wordt gegeven. Disney's filo-
pfie was, dat hij mensen wilde
fermaken en hun tegelijk wat wil
le leren. „Opvoeden gaat het best
'Is het via de weg van spelen gaat",
jO werd hij niet moe te zeggen.
wordt iedereen en als hij
dan nog wat opsteekt, is dat
meegenomen. Daarom is Ep-
'pt, hoeveel men er ook kan leren,
vii de allereerste plaats een giganti-
che speeltuin, waar de geïnteres
seerde bezoeker van de ene in de
'andere verbazing valt. Superlatie-
Een monorail brengt de bezoekers naar Spaceship Earth, de namaak
aardbol die centraal staat op Epcot.
Showcase
In dé „Handatlas der Anatomie
des Menschen" van Spaltholtz
staat op pagina 292 een intrige
rend stukje zin, deze naad
begrenst het os inbisivum, het
tussenkaaksbeen van Goe
the Goethe in een anato-
mie-atlas? Ik wist dat hij dichter
was, schrijver, minister van land
bouw, staatsman, met Newton ru
zie maakte over de aard der
i-«. -t- kleuren en 150 jaar geleden is
Paalman overleden. Maar nergens in de
'lozijnen herdenkingsartikelen las ik iets over het
jotje van Goethe.
I
loethe (1749-1832) interesseerde
'Ich zoals een genie betaamt
hor alles. Als student zwierf hij
por Duitsland, studeerde rechten,
•fcheikunde, alchemie en wat medi
had een aardige hand van
jïkenen en brak harten aan de lo
onde band. In 1781, toen hij allang
iferoemd was, nam hij les bij de
S^iatoom Loder. Aan zijn be-
Karl Gustav schrijft
„Tot ons geluk hadden juist
Ivee ongelukkigen het leven gela-
in. Die hebben we uitgebeend en
hun zondige vlees ontdaan",
frie jaar later ontdekt hij bij de
tens het tussenkaaksbeen.
foethe is zielsgelukkig met zijn
fotdekking. „Ik moet je zo snel
fogelijk inlichten over een geluk
it mij deelachtig is geworden. Ik
'b geen goud of zilver maar het
tussenkaaksbeen bij de mens ge
vonden", schrijft hij boezemvriend
Herder. Aan boezemvriendin Char
lotte von Stein: „Ik ben zo blij, ik
voel het tot diep in mijn buik".
Vanwaar die opwinding over een
laten we wel wezen tamelijk
onbenullig stukje bot? Goethe
dacht ermee op het spoor te zijn
van de Harmonia Naturae, de Har
monie van de Natuur: „het eeuwige
Ene dat zich veelvormig open
baart".
In Goethes tijd namelijk heerste
Linnaeus in wetenschappelijke
kringen met ijzeren hand. Alles
wat leeft en bloeit had de Zweed in
hokjes ingedeeld. Vinken blijven in
zijn systeem vinken, mensen blij
ven mensen, mieren mieren, nu,
ffl
Goethe (rechts) en Charlotte von Stein (links): „Ik heb een ontdekking ge
daan die belangrijk is en mooi".
vroeger en tot in alle eeuwigheid
amen.
Toch was het voor veel onderzoe
kers duidelijk dat mensen en mens
apen hinderlijk op elkaar lijken.
Als je ze opensnijdt dan tref je de
zelfde onderdelen aan. Toeval? Of
zouden we familie van elkaar zijn?
In die tijd durfde niemand het laat
ste hardop te zeggen want de kerk
hield niet van malle fratsen, zeker
niet op dit gebied. Bovendien was
er volgens alle anatomen wel dege
lijk één verschil: mensapen hebben
.0
Goethes botje (2) is alleen bij heel jonge kinderen duidelijk door een naad
(17) afgegrensd van de rest van de bovenkaak. Met zijn vondst bewees
Goethe dat mensapen en mensen meer met elkaar gemeen hebben dan
men in Goethes dagen durfde of wilde geloven.
een tussenkaaksbeen in de boven
kaak en mensen niet.
Ook Goethe vermoedde een „Ge
heime Verwantschap" tussen mens
en dier, die zouden op zijn minst
een „oervorm" met elkaar gemeen
hebben. „Na enig nadenken en bij
toeval" ontdekte hij het tussen
kaaksbeen bij de mens, schreef hij
later. Dat „enig nadenken" was de
volgende redenering. Als mens en
dier dezelfde oervorm hebben, dan
moet de mens ook een tussenkaaks
been bezitten. Het toeval beschikte
dat hij dit naging bij een overleden
kind. Bij volwassenen is dat botje
naadloos vergroeid met de boven
kaak maar bij kinderen is het nog
duidelijk te herkennen.
Hij schreef er een tractaatje over
en stuurde dat aan de toenmalige
anatomie-groten der aarde. Blu-
menbach liet zich overtuigen, maar
Pieter Camper niet. De Leidse pro
fessor schreef een vriendelijk brief
je terug, maar bleef erbij dat de
mens géén tussenkaaksbeen bezit.
Toen deed Goethe iets doms, hij
stopte zijn tractaatje in een la. Pas
in 1831 werd de verhandeling „Zo
wel mensen als dieren hebben een
tussenkaaksbeen in de bovenkaak"
gedrukt. Te laat. In 1784 zou zijn
ontdekking nog een sensatie zijn
geweest, 50 jaar later was de „Ge
heime Verwantschap" tussen mens
er dier allang een publiek geheim.
N.-mand die toen op het botje van
Goethe zat te wachten.
Jammer, jammer. Het botje van
Goethe is het enige dat van zijn na
tuurwetenschappelijk werk over
eind is gebleven. Tussen het rege
ren en dichten door schreef hij vele
folianten vol over houdt u
vast mineralologie, osteologie,
botanie, meteorologie en de kleu
renleer. Dit werk heeft geen stand
kunnen houden. „Hij was een van
die aanvallers en veroveraars.
Maar toen de nieuwe staat onder
geregeld bestuur kwam groeiden
de provinciale bestuurdertjes hem
al gauw boven het hoofd", zei Vir-
chow 50 jaar na de dood van Goe
the.
Goethe als bottendeskundige, er zit
een navrant staartje aan dit ver
haal. De dichter Schiller was na
zijn dood door de ondankbare bur
gers van Weimar in een massagraf
geworpen. Twintig jaar later kreeg
men spijt, misschien wel omdat een
praalgraf van een groot Duits dich
ter veel toeristen trekt Er was een
klein probleempje. Wie zou uit het
verzamelde gebeente van de heffe
des volks de beenderen van Schil
ler kunnen aanwijzen? Men dacht
aan Goethe. Hii was de beste
vriend van Schiller geweest, bo
vendien had hij ook verstand van
botten. Goethe liet de meest belo
vende stoffelijke resten naar zijn
werkkamer sturen. Na enig gestu-
deer wees hii tenslotte een van de
schedels als die van Schiller aan en
schreef een gevoelig gedicht: „Wie
ben ik om jou in de hand te hou
den" enzovoort Maar Goethe had
het mis. Op dit moment maken 23
schedels aanspraak op de enige
echte schedel van Schiller te zijn.
Na Goethes dood werden hij en
naar men aannam Schiller in
een dubbelgraf bijgezet
exemplaren die in de communica
tiegebouwen vragen beantwoorden
van kinderen. Die kunnen voorts
prachtige spelletjes met de elektro
nische wereld spelen, In het pavil
joen der verbeelding kunnen grote
mensen dat ook! Schilderen met la
serstralen bijvoorbeeld en spelen
met kleuren. Hier ook vindt men
een driedimensionale film, die de
toeschouwer afwisselend laat
schuddebuiken van het lachen en
kippevel laat krijgen van het grie
zelen. In elk geval zit hij letterlijk
midden in het gebeuren op het wit
te doek voor hem.
De film neemt een belangrijke
plaats in bij de technieken waar
mee de Disneymensen hun publiek
vermaken. Een paar jaar lang trok
ken de filmers van de maatschappij
de hele wereld door om imposante
opnamen te maken, die door hun
opmerkelijke techniek overdonde
rend werken. Het 360 graden
beeldscherm wordt druk gebruikt,
zodat men voor, naast en achter
zich kan waarnemen wat er ge
beurt. Een andere techniek is die
van de sprekende en zich bewegen
de poppen, zoals die ook in Disney-
World gebruikt worden. Er zijn
verbazingwekkende resultaten mee
behaald. Computers zorgen ervoor,
dat de mannetjes en vrouwtjes, de
kinderen en de dieren zich gedra
gen als leefden ze. Niet alleen be
wegen ze zich, maar de gezichten
tonen zelfs emoties. Een traplopen-
de president Lincoln kan men aan
schouwen. En dat alles in hyper
moderne expositieruimten, kermi
sattracties (rijdende wagentjes en
varende bootjes) en een reeks van
theaters met zitplaatsen voor dui
zend en meer toeschouwers, perfect
van akoestiek en inrichting.
Behalve de Future World is er dan
nog de World Showcase, rond een
kunstmatig aangelegde lagune ge
groepeerde paviljoens gewijd aan
verschillende landen als Canada,
Frankrijk, China, Japan, Mexico en
West-Duitsland. Nagebouwde stad
jes met Engelse pubs, Franse res
taurants, een Duitse Biergarten, de
Chinese muur en Japanse pagoden,
waarin al die landen hun allerbeste
beentje voorzetten. Er is alles te
koop maar nog veel meer te zien,
zoals een prachtige film die China
presenteert (met onder meer een
blik in de verboden stad van Pe
king) en een overweldigende boot
tocht door de prachtige natuur van
Mexico.
Gigantische parkeerterreinen om
zomen het Epcot-terrein. Met een
verbluffend gemak worden de aan
tallen auto's verwerkt, waarna de
inzittenden met treintjes naar de
hoofdingang worden vervoerd. Een
monorail onderhoudt de verbin
ding naar andere Disneyprojecten,
dubbeldeksbussen en allerlei soor
ten boten rijden en varen af en aan
om de verbinding te onderhouden
tussen de paviljoens. Informatie
stands werken met computers en
beeldschermen volgens het tele-
textsysteem.
Duizenden employés houden het
gebeuren gaande. Merkwaardig op
gewekte dames en heren, voorbeel
dig beleefd, altijd opgewekt en la
chend. Dat is de Disney-stijl: model
gekleed en gekapt. Dik betaald
ook. Maar toch kijkt een nuchtere
Nederlander wel even op als hij ge
confronteerd wordt met de volgen
de scène. Een controleur spreekt
een straatveger aan, kijkt eens goed
en merkt dan op: als u morgen niet
beter geschoren terugkomt, gaat u
direct weer naar huis en hoeft u
niet weer terug te komen. De
knaap bloosde, hij had kennelijk
vergeten drie of vier vlashaartjes
weg te halen. Het liidt geen twijfel
of de volgende dag kon hij de wat-
jesproef vlekkeloos doorstaan. Dat
is ook de Disney-world. De wereld
van de toekomst. Discipline is er in
elk geval, ook bij de bezoekers die
gelaten en zonder te mopperen
soms een half uur of langer in de
rij staan om bij een van de attrac
ties binnen te komen.
K. L. KOOPMANS
Een feest voor
de kinderen:
poseren met
tekenfilm
figuren.
Wereld van morgen
Future-world is de verzameltitel
voor de zes gigantische paviljoens
die de bezoeker confronteren met
de wereld van morgen. Hier is de
eenentwintigste eeuw al begonnen.
Bijvoorbeeld in het Ruimteschip
Aarde, een namaak wereldbol van
zestig meter doorsnee, die 2800 toe
schouwers tegelijk kan verwerken.
Met treintjes reizen die 2800 toe
schouwers langs de binnenwand
van de bol omhoog, onderwijl van
de ene verbazing in de andere val
lend. Onderwerp van dit ruimte
schip is de communicatie tussen de
mensen door de eeuwen heen. Men
ziet holbewoners de eerste rotste
keningen maken, Leonardo da
Vinei zijn eerste experimenten
doen met een vliegtuig, men aan
schouwt de eerste radio-uitzendin
gen, het begin van de televisie, de
uitvinding van de drukpers al
les eindigend in een indrukwek
kende apotheose van wereldtelevi
sie, ruimteschepen en satelliet-ver
bindingen. Andere paviljoens al
lemaal gesponsord door grote Ame
rikaanse ondernemingen laten
onder meer zien de landbouw van
de toekomst, het vervoer door de
eeuwen heen, de energievoorzie
ning en de wereld van de verbeel
ding. In het landbouwpaviljoen kan
men varend in een bootje zien hoe
de moderne wetenschap woestijnen
vruchtbaar kan maken, hoe de
groei van allerlei voedingsproduk-
ten kan worden versneld, kortom
hoe techniek en wetenschap samen
de honger uit de wereld kunnen
verbannen als de mens maar de be
reidheid, beter gezegd de wil heeft
om gebruik te maken van de mid
delen die hem ten dienste staan.
Een dergelijke leerzame excursie
wordt dan gelardeerd met een agri-
cultüreel cabaret (zingende spruit
jes en pratende bananen) en met
een boerenmarkt waar letterlijk
van alles op landbouwgebied te
koop is.
Het meest indrukwekkende pavil
joen is gewijd aan de energie. Een
wonderlijke tocht door de historie,
waarbij voorwereldlijke dinosau
russen echt ademen, vulkanen lava
uitbraken (dat men zelfs kan rui
ken) en moerassen de grondslag
leggen voor de thans gebruikte or
ganische brandstoffen. Het pavil
joen heeft een vele honderden
vierkante meters groot dak, dat ge
heel voorzien is van zonnecellen,
die gezamenlijk 70.000 watt energie
opwekken, waarmee het gehele ge
beuren in gang wordt gehouden.
Kostelijk vooral is het vervoerspa-
viljoen dat laat zien hoeveel moeite
het heeft gekost het wiel uit te vin
den, hoe het verkeer moeizaam
kwam tot dat van vandaag de dag
en met hoeveel ongemak dat ge
paard gaat. Ook hier trouwens een
blik in de toekomst: de computer
ontwerpt een auto van de toe
komst, robots zorgen voor de pro-
duktie ervan.
Robots
Robots vindt men trouwens meer,
zelfs sprekende en antwoordende
