)ndanks
oruitgang
eerst
Cambodja
antrouwen
11^
Is.
Kritische houding van
katholieke kerk baart
regering-Reagan zorgen
BMW's nieuwe „3
SÏTËNLAND
LEIDSE COURANT
DINSDAG 28 DECEMBER 1932 PAGINA 7
Uf* >4}
fez
)M PENH—Twee
1 en een paar auto's
len een maand gele-
net piepende rem-
ot stilstand voor het
td dat naar het oude
Ddjaanse paleis Ang-
fat voert. Dertig Ja-
toeristen, enkele
^narissen van het
erie van buiten
zaken en een
vol plaatselijke gid-
ipten uit en begon-
an de beklimming
et paleis. Het waren
Bte toeristen die het
fezochten sinds Viet-
troepen vier jaar
een eind maakten
regime van Pol
re zin belichaamden
ïristen de geleidelijke
;ering van het land.
rblijf in de nabijgele-
Siem Reap werd ech-
ekort en hun bewe-
jheid aan banden ge-
onduidelijke veilig-
enen. Kennelijk wis-
functionarissen belast
zorg voor de toeristen
goed hoe ze met deze
situatie uit de voeten
jaanse verzetsgroepen
Thaise grens die in
dit jaar besloten een
aan te gaan, hebben
veel succes gehad met
nnen het land in op
brengen tegen de re-
Wel wisten de Rode
I van Pol Pot (een van
inisaties die deel uit
ban de coalitie) in au-
een propaganda-over-
te behalen door de
inister van landbouw
foorden en twee Viet-
adviseurs even ten
van Phnom
een hinderlaag te lok-
•der ondervinden ont-
igsprojecten in het
id, van de provincie
jn het zuid-oosten tot
ng in het noord-wes-
[e vertraging als ge-
de dreiging van de
's. Hulpverleners rei-
r door het hele land
ich al te veel zorgen te
•ver hun veiligheid.
jgde Naties
fmen van een coalitie
ie vroegere" Cambod-
prins Sihanoek en de
inde erkenning die
lütie krijgt in de Vere-
pties verontrust het re-
Phnom Penh echter
fewel het dat niet wil
n. „We zijn er ons niet
rust wat er in de Vere-
jaties gebeurt", zei mi-
kn buitenlandse zaken,
p. „We hebben veilig-
I we hebben het hele
^ndse beleid stevig in
Het gaat er niet om of
pen of verliezen in de
Üe Naties. Het gaat
it we in ons eigen land
ftjes stevig in handen
en aan de winnende
Ifs al heeft het huidige
pet land in handen, het
yan isolement is erg
groot, zo benadrukt het verzet.
Onder de bevolking leeft een
groot gevoel van onzekerheid
uit angst voor de toekomst.
Cambodja heeft vele waarne
mers met stomheid geslagen
door de snelheid waarmee het
zich wist te herstellen van de
hongersnood en verwoesting
aangericht door het regime
van Pol Pot. Dank zij omvang
rijke financiële hulp uit het
buitenland, de natuurlijke
vruchtbaarheid van het land
en het „doorzettingsvermogen
van de boeren verbouwt Cam
bodja al weer bijna voldoende
voedsel om in de behoeften
van de eigen bevolking te
voorzien. Als dit herstel niet
wordt doorkruist door slecht
weer of het intrekken van de
hulp door de Verenigde Naties
is Cambodja in 1984 voor voed
sel in ieder geval niet meer
van het buitenland afhanke
lijk.
De minister van onderwijs
zegt dat er volgens zijn infor
matie ruim anderhalf miljoen
kinderen basisonderwijs vol
gen, ruim 80.000 middelbaar
onderwijs en ruim 3600 ver
volgonderwijs. Verder zouden
er 31 ziekenhuizen zijn en 1300
gezondheidscentra, hoewel de
gezondheidszorg zelfs in de
hoofdstad Phom Penh niet erg
veel voorstelt bij gebrek aan
medicijnen, doktoren en ver
pleegsters.
Geleidelijke
normalisering
Een ander teken van geleide
lijke normalisering is dat het
aantal ambtenaren gestaag toe
neemt. Het ministerie van
landbouw zou nü al niet min
der dan 8000 mensen in dienst
hebben. Voor het eerst sinds
het huidige regime in 1978
werd geïnstalleerd heeft het
ontwerpbegrotingen en werk
programma's van hulporgani
saties aangevraagd. Daarnaast
probeert het het werk van de
verschillende departementen
te coördineren en de aanwezi
ge middelen zo goed mogelijk
te verdelen. Water en elektri
citeit zijn sinds 1978 gratis ge
weest, maar nu overwegen
functionarissen toch om vol
gend jaar een kleine vergoe
ding te gaan heffen. „Je krijgt
het gevoel dat ze steeds beter
georganiseerd raken", aldus
een waarnemer. Zelfs op pro
vinciaal niveau vragen ze om
rekeningen en houden ze de
kosten van projecten in de ga
ten".
Maar ondanks het snel groei
ende ambtenarenapparaat en
de stijgende levensstandaard
bestaat er een merkwaardige
kloof tussen het volk en de
machtshebbers. Het voor het
merendeel in Vietnam opgelei
de kader van de Communisti
sche Revolutionaire Volkspar
tij dat de Cambodjaanse rege
ring stuurt in de door hen ge
wenste richting, blijft een
duistere instelling. Naar ver
luidt telt de partij tussen de
700 en 800 leden, hetgeen in
houdt dat er nauwelijks leden
zijn in de provincie. In Kom-
pong Son weigerde een duide
lijk in verlegenheid gebrachte
ambtenaar te zeggen hoeveel
mensen er dazr lid waren. Het
enige dat hij kwijt wilde, was
dat het lidmaatschap van de
partij en aanverwante organi
saties in de honderden liep. In
de stad Battambang zouden
slechts achttien mensen lid
zijn.
Drukke markten en een keur
aan kleine winkeltjes getuigen
van een bloeiende particuliere
sector. Regeringsfunctionaris
sen en arbeiders met een sala
ris van 100 tot 300 riels per
maand (tussen de 6.75 gulden
en 9.50 gulden op de zwarte
markt) ziet men vaak zitten in
dure restaurants waar ze maal
tijden verorberen die eenderde
of de helft van dat maandsala
ris kosten. Waar ze het geld
vandaan halen? Zwarte markt
natuurlijk. Regeringswoord
voerders geven eerlijk toe dat
het erg moeilijk is om de socia
listische idealen te propageren
bij de mensen die voor het
eerst met de socialistische heil
staat werden geconfronteerd
tijdens het regime van Pol Pot.
Maar met het oog op de toe
komst werkt het regime wel
gestaag door aan de socialisti
sche opvoeding van de jeugd!
Op een school in Phnom Penh
krijgen kinderen van 14 a 15
jaar die vroeger hooguit een
beetje lezen en schrijven leer
den, nu vier uur per week les
in „moraliteit". Die morali-
teitslessen gaan over het „Mar-
xisme-Leninisme en de ma
nier waarop dit kan worden
toegepast op het leven in Cam
bodja", zei het schoolhoofd. De
kinderen krijgen tevens vier
uur geschiedenis per week.
„We beginnen met de Russi
sche revolutie op 17 oktober
1917, dan de Vietnamese revo
lutie en we eindigen met de
geschiedenis van Cambodja.
De enige talen die worden on
derwezen zijn Vietnamees,
Laotiaans en Russisch.
Maar het regime mag zich dan
bewust zijn'van de behoeften
van de bevolking en daaraan
zoveel mogelijk tegemoet ko
men, het lijkt in ruil daarvoor
nauwelijks sympathie los te
maken. „De mensen werken
hier voor zichzelf en hun ge
zinnen, een enkeling probeert
iets voor het land te bereiken",
aldus een inwoners van
Phnom Penh. „Maar over poli
tieke zaken hebben ze geen
standpunt, ze voelen zich er
gewoon niet bij betrokken".
Deze stemming staat in nauw
verband met de gemengde re
acties op de aanwezigheid van
het grote aantal Vietnamese
troepen in Cambodja die zich
zowel met de regering als met
het leger bemoeien en die bij
de Cambodjaanse bevolking
gevoelens van vijandschap en
wantrouwen oproepen.
Hoe onveilig de mensen zich
voelen blijkt wel uit een ge
rucht dat volgens een waarne
mer in 1981 in Phnom Penh
circuleerde en waaraan de
mensen serieus geloof hecht
ten. Volgens dit gerucht zou
den alle bewoners van de stad
worden gedeporteerd naar
Vietnam. Diezelfde waarne
mer vertelde dat er na het be
kend worden van de coalitie
onder Sihanoek geruchten be
gonnen te circuleren dat de
Vietnamezen zich zouden te
rugtrekken en er een nieuwe
oorlog zou uitbreken.
Gemengde gevoelens
Dit verklaart ook waarom vele
Cambodjanen nog steeds ge
mengde gevoelens koesteren
jegens hun voormalige leiders
zoals Sihanoek die zelfs
Vietnamese functionarissen
geven dat in vertrouwelijk ge
sprekken toe nog steeds
enig politiek gewicht draagt.
De samenwerking van Siha
noek met de Rode Khmer is
een gegeven dat een diep wan
trouwen heeft opgewekt bij de
mensen. Zelfs aanhangers van
Sihanoek "vinden dat een der
gelijke samenwerking even
onverklaarbaar en verontrus
tend is als de bizarre logica
van de internationale diploma
tie, die nog steeds het door en
door wrede bewind van Pol
Pot en zijn Rode Khmers als
wettige vertegenwoordiging
van Cambodja in de Verenigde
Naties beschouwt.
NICHOLAS CUMMING-
BRUCE THE GUARDIAN
AMERIKAANSE BISSCHOPPEN VERZETTEN
ZICH TEGEN KERNWAPENWEDLOOP
NEW YORK De veran
derende houding van de
katholieke kerk in de
Verenigde Staten ten op
zichte van kernwapens is
een toenemende bron van
zorg voor de regering-
Reagan. Washington
maakt zich momenteel i
zelfs zo ongerust dat het
prominente figuren als de i
minister van defensie,
Casper Weinberger, en de
nucleair strateeg, Herman
Kahn, heeft ingeschakeld
om de bisschoppen tot an
dere gedachten te bren
gen en te voorkomen dat
een herderlijk schrijven,
waarin de bisschoppen
zich uitspreken tegen een
kernoorlog, volgend voor
jaar officieel wordt voor
gelezen aan 51 miljoen
Amerikaanse katholieken.
Niets is tekender voor de
enorme veranderingen, die
zich de afgelopen twintig jaar
in de katholieke kerk in de VS
hebben voltrokken dan deze
koerswijziging in de katholie
ke kerk. Als immigranten die
geloofden in een kerk waar
van het hoofd in Rome zetel
de, hebben de Amerikaanse
katholieken lange tijd gevon
den dat ze zich super-vader
landslievend moesten opstel
len. De Amerikaanse bisschop
pen waren tot voor kort dan
ook buitengewoon conserva
tief en hadden slechts zelden
kritiek op het regeringsbeleid.
Wijlen kardinaal Spellman uit
New York was een typisch
voorbeeld van deze stroming
met zijn oorlogszuchtige pre
ken tegen het communisme en
DRIEMAAL IS SCHEEPSRECHT
BMW ging door een diep
dal, toen midden in de ja
ren zestig jaren een
nieuw middenklasse-mo
del werd uitgebracht. Dat
was de 1600, al gauw op
gevolgd door de 1600-2,
hetgeen korte tijd later
weer werd vereenvou
digd tot 1602. Met die se
rie begon voor de Beierse
fabriek de wederopstan
ding, want die -02 serie
werd een begrip; het sy
noniem voor de sportieve
kleinere gezinsauto.
Aanvankelijk werd de opvol
gende 3-serie bekritiseerd,
omdat die juist iets van dat
sportieve zou hebben prijsge
geven. Toch werd het het best
verkochte BWM-model, er
zijn er nu 1,3 miljoen van
„over de toonbank gegaan".
Samen met de andere series
slaagde dit model er in van
BMW een der succesvolste
Europese autoproducenten te
maken; een der weinige die
ook nu nog de verkoopcijfers
ziet stijgen. Met de nieuwe 3-
serie, derde generatie dus van
het middenklasse model, ver
wacht BMW die stijgende lijn
nog duidelijk verder te kun
nen doorzetten.
Einddoel is om de dagproduk-
tie maar liefst vijftig procent
boven het huidige produktie-
niveau van de oude „3" te la
ten uitkomen. Een indicatie
dat dit geen irreële hoop is
vormt de nieuwste 5-serie.
Net als de nu gepresenteerde
„3" was dat een niet wezenljk
veranderde, maar wel zeer
geperfectioneerde variatie op
het oude model en onmid
dellijk een groot succes. Daar
bij praten we dan over de
nieuwe 3-modellen zoals die
nu gepresenteerd zijn; zeer in
teressante vernieuwingen als
de vierdeurs-versie of diesel
blijven nog even in het vat tot
minstens eind volgend jaar.
De modellen die we nu heb
ben mogen uitproberen ko
men begin volgend jaar naar
Nederland als directe opvol
gers van de huidige 3-serie,
van 316 tot 323i. De 315 blijft
voorlopig in zijn oude vorm
gehandhaafd zoals destijds
de 1502 als extra voordeli
ge aanbieding, want uiteraard
zijn de nieuwe modeilen wel
weer wat duurder. Met de
Duitse prijzen in het achter
hoofd kunnen we aannemen
dat het verschil zo rond 1500
zal bedragen, waarmee de
prijzen dan zullen lopen van
ruim 25 mille tot ongeveer 40
mille.
Traditioneel
bescheiden
Zoals bij vrijwel elke nieuwe
BMW lijkt de eerste kennis
making wat tegenvallend: het
is wel iets anders, maar echt
veel verschil met de voorgan
ger zie je niet direct. BMW is
en blijft zeer zuinig op het
zorgvuldig opgebouwde image
en zal zijn klanten nooit ver
rassen met plotselinge koers
wijzigingen in de modelpoli-
tiek. Vanzelfsprekend heeft
de nieuwe „3" een betere
stroomliin, door een wat meer
afgeronde neus voorzien van
een flinke geïntegreerde spoi
ler en een iets hogere koffer
klep. Alle modellen zijn nu
voorzien van dubbele (halo
geen-) koplampen. Voor alle
modellen is een klein koffer-
klepspoilertje verkrijgbaar,
dat de stroomlijn nog iets ver
betert. Zonder echt bijzondere
moeite voor te doen bereikte
BMW zo een CW van 0,37 tot
0,38. Aan het gemiddeld ge
claimde tien procent lagere
brandstofverbruik zullen eer
der technische wijzigingen de
bet zijn.
Maar eerst terug naar de car
rosserie, die korter is dan die
van het vorige mode), een
fractie langere wielbasis heeft
maar wel breder werd. An
ders gevormde voorstoelen en
de plaatsing van de pedalen
moet hebben gezorgd voor 4
cm meer ruimte voor de ach
terpassagiers. De grotere inte
rieurbreedte is wel merkbaar,
maar de hoofdruimte houdt
nog niet over (met name als
een schuifdak is gemonteerd
en verstelbare stoelen in de
hoogste stand staan kun je
zelfs geen pet meer dragen).
Hoewel achterin heel redelijk
te zitten valt lijkt een langere
rit met vier personen aan
boord nog steeds geen onver
deeld genoegen te zullen zijn.
Het dashboard is gebouwd in
de stijl van de 5-serie: wat so
ber, zeer praktisch ingedeeld
en 's avonds mooi verlicht. De
ventilatieroosters zijn beter
verstelbaar, de asbak is als
enig detail naast het ontbre
ken van handgrepen voor de
passagiers niet zo praktisch
uitgevoerd. Alle nieuwe vin
dingen zijn nu ook in de 3-se-
rie doorgevoerd, zoals de ser-
vive-interval indicatie, een
actief elektronisch controle
systeem bij de duurdere ver
sies en de mogelijkheid als ex
tra een boordcomputer of
anti-blokkeer-remsysteem te
bestellen. Voor alle modellen
is een vijfbak beschikbaar, de
320i en 323i hebben hem zelfs
standaard. Vooralsnog blijft
de oude driev.ersnellings auto
maat leverbaar, maar er
wordt aan een nieuwe (met
vier versnellingen) gewerkt.
Vooral voor ae viercilinder-
modellen zou dat een vooruit
gang zijn, daar die bij hogere
toerentallen nog niet erg stil
Een overzichtelijk en fraai te verlichten dashbord.
zijn. De accessoi rel ijst is flink
uitgebreid, zodat vooral de
vierdeurs „3-en" een alterna
tief worden voor wie een 5- of
7-serie model te groot vindt.
Alweer naar analogie met de
5-serie is de achteras aange
past door toepassing van min
der schuin staande wielar-
men. Door veer en demper
niet meer concentrisch in te
bouwen neemt de hele achter
wielophanging ook minder
plaats in. Montage van grotere
wielen maakte de toepassing
van grotere remschijven mo
gelijk in de voorwielen. Ook
voor de voorwielen ontwik
kelde men nieuwe ophangar-
men, die door hun sikkelvorm
stabieler aan de carrosserie
bevestigd kunnen worden.
Uiteraard werden ook de mo
toren nog eens „nabewerkt",
alle hebben ze nu elektroni
sche ontsteking terwijl de
tweeliter zescilinder nu ook
elektronisch geregelde inspui
ting heeft (L-ipv K-Jetronic).
Daarbij kregen vooral de zes-
cilijders een hoger koppel,
terwijl de 320 drie pk won en
de 323i er vier moet missen.
Nog beschaafder
De lijst van wijzigingen is nog
veel langer, maar wat levert
dat nu in de praktijk op Het
geclaimde lagere verbruik is
bij ^o'n introdukrierit nooit te
controleren, maar dat het in
derdaad lager zal zijn ligt nog
al voor de hand als de stroom
lijn verbetert, de overbren
gingen langer worden geko
zen en de auto ook nog eens
enkele tientallen kilo's lichter
is.
Door dezelfde maatregelen
die het verbuik beperken zijn
de prestaties iets gestegen; de
323i loopt even over de 200
km per uur. Meer dan bij alle
modellen uitstekende presta
ties (sinds de invoering van
de 1766 cm/ motor voor de
316 en 318i) maakt de onge
looflijke souplesse en smeuïg
heid van de zescilinders in
druk. Niet ten onrechte ge
looft BWM heilig in de kwali
teiten van hun zespitters. Zo
als bij de andere modelseries
zorgt de nieuwe achteras voor
een beschaafder weggedrag
door een geleidelijker over
gang van een licht onder-
stuurd naar een overstuur-ka
rakter als flink „het gas erop
wordt gehouden". Puristen
zullen wel weer vinden dat
dit ten koste ging van de
sportiviteit, maar de gemid
delde automobilist kan er veel
beter mee uit de weg. Kort
om: van een sportwagen
voor-de huisvader met enkele
tekortkomingen (zoals slechte
ventilatie en verlichting en
een wat kritisch gedrag in
grenssituaties) evolueerde de
kleine BMW tot een zeer ge
perfectioneerde automobiel,
waarin hoogstens het ruimte
aanbod voor vier volwassenen
nog niet alles is. Ondanks dat
de BMW-vertegenwoordiging
stug bleef volhouden, dat het
zuiver toeval is dat zeer bin-*-
nenkort ook Mercedes de aan
val op het 3-serie marktseg
ment opent met de 190-190E,
kijkt men ongetwijfeld han
denwrijvend naar die concur
rent. De kleinste Mercedes is
misschien nog iets beter, maar
ook een stuk duurder.
zijn goedkeuring van de bom
bardementen op Korea.
De beweging voor burgerrech
ten, de oorlog in Vietnam, de
invloed van de Latijnsameri-
kaanse priesters en niet te ver
geten paus Johannes XXIII en
het Tweede Vaticaanse Conci
lie dat de katholieken opriep
tot een actievere rol bij de be
vordering van sociale recht
vaardigheid, hebben aan deze
volgzame instelling echter de
finitief een eind gemaakt.
Waarschuwing
De standpunten van de katho
lieke kerk worden nu uitge
dragen door enerzijds kardi
naal Terence Cooke, opvolger
van kardinaal Spellman in
New York, en anderzijds de
aartsbisschop van Chicago, Jo
seph Louis Bernardin. Kardi
naal Cooke, die tevens leger
bisschop is, wil de kwestie van
de kernwapens liefst buiten de
kerk houden en waarschuwde
zijn collega-kerkleiders on
langs dat de kwestie van de
kernwapens „een ernstige
breuk in onze kerk en natie"
zou kunnen veroorzaken.
Aartsbisschop Bernardin daar
entegen, die voorzitter is van
het uit vijf man bestaande pa
nel dat het herderlijk schrij
ven heeft opgesteld, wees het
idee als was het slechts een
„politieke" kwestie resoluut
van de hand. Hij zei: „De kerk
moet actief deelnemen aan de
bescherming van de wereld en
haar bevolking tegen het
spookbeeld van nucleaire ver
woesting".
In de ontwerpversie van het
herderlijk schrijven dat 110
pagina's telt, veroordelen de
bisschoppen het eerste gebruik
van kernwapens onder alle
omstandigheden, ook als de
Sovjet-Unie West-Europa zou
binnenvallen. Verder staan de
bisschoppen afwijzend tegen
over het gebruik van kernwa
pens tegen militaire doelen in
de buurt van bevolkingscen
tra. Zelfs als steden in de Ver
enigde Staten worden aange
vallen, dienen vergeldingsac
ties „geen enkel rationeel of
moreel doel", aldus de bis
schoppen. De bisschoppen ge
ven toe dat kernwapens een
afschrikkende werking kun
nen hebben, maar willen dat
dit nucleaire evenwicht wordt
gebruikt om „progressieve
ontwapening" te bewerkstelli
gen. Ze verklaren tevens dat
„we niet elk wapensysteem,
strategische doctrine of beleid
sinitiatief kunnen goedkeuren
enk»»l en alleen omdat het af
schrikkend werkt".
Toch waren ook de bisschop
pen het niet over alle belang
rijke zaken eens. Zo bestaat er
nog steeds geen overeenstem
ming over de vraag of een af
schrikkingswapen wel nut
heeft als men van te voren al
zegt dat het niet wordt ge
bruikt. Een bijeenkomst in
Chicago op 2 en 3 mei moet in
deze een bevredigend compro
mis opleveren.
Meer steun
Maar hoe het uiteindelijke
standpunt van de katholieke
kerk ook gaat luiden, katholie
ke demonstranten tegen kern
wapens kunnen op meer steun
van de kerkleiding rekenen
dan vroeger. Jezuïetenpater
Daniel Berrigan, een beroemd
activist uit de jaren zestig, zei
dat activisten als hij in de ja
ren zestig nog in de gevange
nis terecht kwamen, maar „dat
er nu bisschoppen aan onze
kant staan en er jezuïeten zijn
die de borgsom betalen".
In zekere zin is het herderlijk
schrijven van de bisschoppen
slechts een aspect van een al
gemene ontwikkeling bij de
Amerikaanse kerkleiders om
meer betrokken te raken bij
de dagelijkse zorgen van hun
parochianen. De oudere gene
ratie bisschoppen trok een
scherpe scheidslijn tussen ge
loof en politiek. De jongere ge
neratie lijkt daarentegen vaak
bezeten van een schuldcom-
f>lex dat de kerk zich pas zo
aat afwendde van de oorlog in
Vietnam.
Sommige katholieken, zowel
in de Verenigde Staten als
daarbuiten, menen dat de
Amerikaanse bisschoppen nu
te ver doorslaan naar links,
met name wat Latijns-Ameri-
ka en de kernwapens betreft.
Maar vergeleken met de tijd
dat de opvattingen van de ka
tholieke kerk totaal voorspel
baar waren en er een grote
kloof gaapte tussen kerklei
ding en gelovigen, lijkt de hui
dige onenigheid een gezonde
ontwikkeling. Geen enkele re
gering kan het standpunt van
de katholieke kerk nog voor
WILLIAM WF.ATHERBY
