Freek kickt
als goeroe af
met kijkvolk
„Wat ben ik blij
met Freek op de buis'
ERSTMIS 1982
PAGINA 5
e trek oostwaarts naar
de Indiase goeroe, waar alle wijsheid van
daan heet te komen, kunnen we voorlopig
even afremmen. Hij zelf zal in ons midden
verschijnen in hoogsteigen persoon, in de ge
daante van Freek de Jonge op oudejaarsa
vond op de IKON-tv. Als men in hem een
cabaretier-met-een-boodschap wil zien, wel
hij komt met een boodschap. Hij noemt die
„De openbaring" en wil zich zelfs tot hen
richten die daar geen boodschap aan denken
te hebben.
Freek de Jonge: „Dit wordt de opzet van
mijn tv-programma, dat ik speciaal voor de
IKON-kijkers en alle andere Nederlanders
schreef. Voor hen die heil en heling zoeken.
Dat wil ik vooraf wel even onder woorden
brengen als een journalist daarom vraagt,
maar dan blijft het een droog betoog. Als ik
dan toch een kleinkunstenaar ben, dan moet
ik van die dorheid iets sappigs maken, zodat
het gepruimd kan worden. In die tv-voor-
stelling ga ik de goeroe uithangen, ga ik als
goeroe gekleed. Met dit ene grote verschil:
een goeroe heeft discipelen die aan zijn lip
pen hangen. Hij hoeft niet achter zijn leer
lingen aan. Het minste wat hij zegt is waar
voor die mensen. Ten aanzien van mijn uit
spraken wordt gerede twijfel gekoesterd. Te
recht. Men kan niet voorzichtig en kritisch
genoeg zijn tegenwoordig. Toch denk ik, dat
ik de mensen wat te zeggen heb. Daarom
maak ik er een elektronisch openbaar optre
den van, het laten zien van een mens die het
midden houdt tussen een charlatan en een
wijsneus, van wie ik hoop dat de kijkers op
zeker moment zullen zeggen: „Hé, dat klinkt
een beetje als een openbaring".
Hij heeft weet van de kritiek vooraf op zijn
tv-optreden op oudejaarsavond. Kritiek
vooral uit protestants-christelijke kring.
Noemt die niet helemaal terecht. Hij springt
te vrij met de bijbel om en heet daarenboven
cru in zijn mond. Wat dit laatste betreft, zegt
hij inderdaad die naam te hebben. Hij heeft
daar ook een verklaring voor. In de tijd van
„Neerlands Hoop" samen met Bram Ver
meulen stond hij met tientallen jongeren te
gelijk te dringen voor de poorten van het
walhalla van de kleinkunst. Behalve talent
had je daar ook een grote mond voor nodig.
Bovendien was er in de jaren zestig ook al
een hoop mis in de samenleving. En dat wil
de Freek wel even gezegd hebben. Hij nam
het op voor de rolstoelrijders, de nodeloze
verkeersdoden zonder tal en voor de meisjes
voor wie in het leven geen andere rol bleek
weggelegd dan het opschroeven van deksels
op jampotjes, waarin Bram hem overigens
danig bijviel. Freek is er nooit klaar mee
en daar gaat en ging elk programma van
hem over dat hij van de hoge bestem
ming, die de Schepper voor heeft met de
mens, niets tot zeer weinig ziet waargemaakt
in de samenleving. Dit schrijnende aspect
van deze wereld kan naar zijn mening niet
scherp genoeg onder woorden worden ge
bracht. Maar dan voegt hij hier onmiddellijk
twee dingen aan toe. Ten eerste noemt hij
zich een kind van de power-flowertyd uit de
jaren zestig, toen de bloem gold als net sym
bool van de naastenliefde die als een vlam-
mende kracht door de wereld diende te
gaan. En ten tweede wijst hij er op, dat hij
sinds hij op de solotoer is veel milder in zijn
oordeel en zijn woordkeus is geworden. Hij
I et lot en het
welzijn van IKON-directeur dominee Wim
Koole ligt in zekere zin in handen van Freek
de Jonge. Als die in zijn tv-show op oude
jaarsavond christelijk Nederland tegen de
haren instrijkt, dan gaat hij onaanraakbaar
vrijuit, terwijl Koole mogelijk een verzoek
kan bereiken op te stappen.
Freek hiernaar gevraagd: „Dan kan hij on-
middellijk bij mij in de kost komen".
Dominee Wim Koole: „Dat wij hier bij de
IKON het erover eens werden Freek te vra
gen voor onze oudejaarsavond, dat doet me
nog elke dag deugd. Ik weet nu al dat het
een prachtige avond wordt. Op 2 januari zien
we wel weer. Nu ik Freek in ons programma
heb, is niets in staat mijn vreugde te versto
ren, zelfs niet kritiek bij het begin van het
2 jaar".
Wat ziet dominee Koole méér in Freek dan
in iedere andere artiest? Niet dat Freek een
domineeszoon is. Zegt hij: „Ik ben dominee
en vader van zonen en- derhalve uitstekend
in staat tot een oordeel over de zwakke zij
den van domineeszonen".
Zijn kijk op Freek wordt bepaald door wat
volgens hem wezenlijk de kleinkunstenaar
De Jonge tekent. De meeste artiesten wer
ken vanuit een eigen zienswijze. Daaruit
ontstaan reeksen nummers, die avondvul
lend aaneen worden gevlochten. Freek daar
entegen valt op door zijn zijnswijze. Hij ver
zint niet wat hij brengt. Hij is wat hij zegt.
Daarmee maakt hij meer dan een program
ma. Zijn waarmerk van echtheid brengt hij
al jaren onder woorden: „Zo zou ik uren
door kunnen gaan". Een tot spreken geroe
pene kent nooit tekort aan tekst.
Dominee Koole: „Een kerkelijke uitzending
op oudejaarsavond, die ons volgens het zend-
schema toevalt, komt zo zelden voor, dat ik
nergens kan terugvallen op traditie. We heb
ben dan bovendien het hoogtij van Kerstmis
achter de rug. Wat moet ik met zo'n IKON-
uur op oud en nieuw? Toen de naam Freek
viel, barstte de kritiek al los. In dit verband
dook al spoedig de term „goddeloze spotter"
op. Maar een jaar of wat geleden rond Kerst
mis bracht ik in het IKON-programma ver
zen en gedichten van bekende mensen als
Michel van der Plas, Lennaert Nijgh, Jan
begrijpt overigens best, dat hem die oude
kritiek nog steeds wordt nagedragen.
Bijbels
Beter dan wie ook weet Freek, dat hij met
een rebelse natuur is toegerust. Hij werkt er
elke dag aan daar zachtzinniger mee om te
springen. Maar de kritiek op de bijbelse kant
in zijn kleinkunst deelt hij niet. Die doet het
voorkomen alsof hij de bijbel plukhaart om
hier en daar wat scherpe teksten op te die
pen teneinde zijn persoonlijk betoog kracht
te kunnen bijzetten. Zo werkt hij niet. Hij
staat daar en kan niet anders. Bij hem thuis
werd dagelijks bijbel gelezen. Hij kan de
Schrift dromen. Kent daardoor alle wel en
wee van de mens, dat uitverkoren volkje.
Het spreken in bijbelse termen is hem met
de paplepel ingegoten. Zo komen stukjes bij
belse geschiedenis terecht in de taal die hij
gebruikt als hem persoonlijk iets van het
hart moet. Dit noemt hij geen vrijmoedig ge
bruik van de bijbel, maar een zijns ondanks
hanteren van de wijsheid die in de bijbel in
zo ruime mate voorhanden is.
Freek: „Daar kun je uren over praten, maar
daar maak je geen tv-programma mee, dat
bestemd is voor het kijkvolk, dit volk van
kijkers. Die moet je niet te laag aanslaan. En
daarom, dat naïeve van de flower-powertijd
ben ik wel zo'n beetje kwijt. Het geweld van
de Rote Armee Fraktion en de Rode Briga
des ligt mij al helemaal niet. Dit soort poli
tiek engagement met politiek links leidt tot
verderfelijke extremen. Ik zal mijn oriënta
tie ergens anders moeten zoeken. Ik stel mij
voor ogen een mystiek inzicht tot stand te
brengen. Hele horden westerlingen verdwij
nen in oostelijke richting om de wijsheid te
halen die hier ook te vinden is. Ze willen het
alleen niet zien. In die zin wil ik in mijn tv-
programma een goeroe zijn om er samen
naar te kijken. Maar dat moet ik dan wel op
een heel ironische manier oppakken, anders
luisteren ze niet naar je. Als er kerkeraden
en kerkgenootschappen zijn die het moeilijk
hebben met mij, denk ik en hoop ik dat ze
zich vergissen. Waar ze kritiek hebben op de
IKON zelf, daar deel ik die in veel opzich
ten. Ik vind de programmering van de
IKON te horizontaal, te aards gebonden, te
veel toegespitst op maatschappelijke ver
schijnselen. En dit dan ook nog vaak in een
alledaagse taal die ver afstaat van de men
sen, die bij de IKON bevestiging zoeken van
hun religieuze heilsverwachtingen. Als in
terkerkelijke zendgemachtigde moet de
IKON een omroep zijn, die vertroosting
brengt, geborgenheid in de bijbel. Dan blijft
er voor de christen nog genoeg gelegenheid
om over de dingen na te denken. Daarnaast
moet er bij de IKON ook ruimte zijn voor
discussie over juist al die zaken waarover de
Evangelische Omroep al met grote regelmaat
het laatste woord denkt te kunnen spreken".
Verslaving
Freek vervolgt: „Typerend voor deze tijd is
de verslaving, niet alleen aan drugs. Ik be
doel de verslaving aan het willen vergeten
van het leed en de ellende elke dag op de tv:
wekelijks duizenden stervenden. Wij willen
daaraan ontsnappen. Samen met het kijk
volk op oudejaarsavond wil ik gaan afkicken
van deze verslaving. Daarvoor zullen we
eerst zelf onze verslaving moeten bekennen.
Dit zal de kijker en mij naar de behoefte
voeren van die verslaving af te raken. Er zal
iets anders voor moeten komen. Ik heb geen
uitgesproken alternatief voor ogen. Letter
lijk zal ik aan het eind van mijn show zeg
gen: „Alles is er en ik hoop dat alles blijft".
Daarin liggen de mogelijkheden op een
nieuw inzicht. Ik hoef niks nieuws te verzin
nen. Alles is al in de schepping aanwezig.
We zijn hier alleen vergeten en hebben ver
leerd te doen waar de oosterse goeroe zich
mee bezighoudt: het transcendente, dat wil
zeggen het meditatieve contact met de oor
sprong van al het geschapene. Die behoefte
ligt in het eigenste-ik van iedere mens, maar
in het Westen hebben we ons met onze dy-
IKON-DIRECTEUR DOMINEE WIM KOOLE:
Blokker en dat slag mensen, die op mijn ver
zoek speciaal voor ons een programma
schreven. Dit land was nadien wekenlang te
klein om alle kritiek daarop te bevatten. Het
gonsde ervan. En wat krijg ik nu onlangs on
der ogen? Een sterk rechtsgezind kerkblad,
dat mij destijds te vuur en te zwaard be
streed, plaatste op de voorpagina het gedicht
dat het zoveel jaar geleden naar de hel ver
wees, mitsgaders de auteur ervan. Ik heb
hieruit geleerd, dat je je niet moet laten be
perken in de vorm waarin je de dingen aan
snijdt. Dat ze Freek als cru beschouwen lijkt
mij een vooroordeel. Misschien was hij dat
vroeger. Oudjaar biedt de avond van het
sentiment, gezelligheid met oliebollen en ge
makkelijk amusement. Het ligt meer op het
terrein van de kerk voor de peper en het
zout te zorgen. Er zijn meer predikanten, die
aan een dienst op oudjaarsavond geen zin
volle bestemming kunnen geven. Toch
wordt het beleefd als een bijzondere avond.
Je zou er inspiratie uit kunnen putten voor
wat de mens bezig houdt. Daaraan beant
woordt een optreden van Freek de Jonge.
Elk programma van hem gaat uit van le
vensvragen. Hij repeteerde wat droog in za
len om zijn teksten uit te proberen, maar op
die avond komt hij direct, live, op het
scherm, omdat hij zichzelf dan ook het
sterkst vindt".
Komeet
Bij de IKON, en niet alleen daar, wordt
Freek de Jonge gezien als een komeet van
een kleinkunstenaar, weliswaar in bepaalde
kringen omstreden, maar toch een die heel
dicht bij het IKON-idee staat. Een man ook
die zijn nek uit durft te steken. Samen met
Bram leidde hij de WK-actie Argentinië en
hij liep ook voorop bij de grote vredesde
monstratie. Veel artiesten met een groot pu
bliek worden afhankelijk van datzelfde pu
bliek. Freek niet. Die blijft zijn eigen weg
gaan. Dominee Koole ziet in hem een waar
heidszoeker, een man die even scherp als on
bevangen reageert. Even kwetsbaar durft hij
zich opstellen in het religieuze stroomgebied.
Bij zijn wezen hoort, dat hij zich naar twee
kanten openstelt. De Messiaanse gedachte
vindt men bij hem even nadrukkelijk ver
woord als hetgeen de nieuwe goeroes te mel
den hebben. En daarbij spreekt hij dan ook
nog eens mensen aan die buiten welke kerk
ook staan.
Dominee Koole: „Een ander element, dat mij
in zijn werk aanspreekt, heeft te maken met
wat hij in zijn voorstellingen zegt en doet.
Dat vloeit direct voort uit zijn eigen bestaan.
Ik zag laatst in een optreden van Koot en
Bie de eerste in een scene bezig met het na
snuffelen van overlijdensadvertenties. Uit de
redactie van de tekst leidde hij af hoe die
mensen aan hun eind gekomen waren. Koot
trok daar dan een vies koppie bij. Freek zou
bij dit soort werk zichzelf veel meer betrok
ken hebben. Freek ziet niet alleen anderen
sterven, hij sterft in zijn voorstelling zelf ook
duizend doden. Hij geeft zich veel sterker
bloot. Daarbij werkt hij in zijn optreden
dwaasheid en tragiek door elkaar heen. Dat
Freek de Jonge: spreken in bijbelse termen is hem met de paplepel ingegoten.
namische levensstijl daarvan losgemaakt.
Vandaar dat we nu elders gaan zoeken wat
ook hier volop verkrijgbaar is. Daar wou ik
het over gaan hebben op oudejaarsavond. En
daar zit hem nou net de moeilijkheid. Ik had
eens een Engelse acteur op visite, die mij
vroeg waar mijn shows over gaan. Ik leg het
hem uit en neem hem mee naar het theater.
Zegt hij na afloop, dat het wel ging waar ik
over verteld had, maar dat ik het publiek op
een heel andere manier had ingepakt en
voor me had ingenomen. Hij had gelijk. Ik
breng niks nieuws. Ik giet het alleen in een
vorm waar ik kennelijk mensen mee pak. In
de „Mars"-show, waar ik nog mee door het
land trek, heb ik stukken, tekst voor oude
jaarsavond uitgeprobeerd. Mensen, die nu
zeggen, dat ze dus niet de hele „Mars" heb
ben gezien, kunnen in februari bij de VPRO-
tv terecht, want die zendt deze show dan uit.
En wie de „Mars" eerder heeft gezien kan op
oudejaarsavond zijn schade alsnog inhalen.
Zo komt niemand wat te kort. Ik zou me an
ders schamen. Ik moet mijn publiek ertoe
verleiden naar me te luisteren. Juist dan
pikken ze die dingen op waar ze eerst niet
van wilden weten. Mijn beroep is en blijft
een kwetsbaar beroep. Er bestaat voor mij
geen enkele reden om waar dan ook triom
fantelijk over te doen. Ja, ik spot met ernsti
ge zaken, maar ik bezit niet van nature een
zalvende geest. Ik ben wel iemand die zalf
strijkt in wonden. Dat schrijnt misschien,
maar helpt vervolgens de zaak vooruit. In
mijn voorstellingen ben ik bezig als een dia
mantslijper. Voortdurend aan het werk de
glans van de facetten te verhogen. Hij is pas
tevreden als die edelsteen alzijdig glinstert.
Ook als dat op oudejaarsavond mislukt, ik
ben niet uit op een hetze in christelijk Ne
derland. Geen heibel, maar heil. Heibel zou
strijdig zijn aan mijn programma van het sa
men zoeken naar vertroosting. Ik weet, dat
de IKON-directeur onder een zekere druk
staat op mij censuur toe te passen. Hij denkt
er niet aan. Mensen, die dat wel wensen,
houd ik de volgende parabel voor: „Een
moeder zei eens tegen haar kinderen: van
avond komt tante eten, maar jullie mogen
niets over haar grote neus zeggen. Wel tien
keer zei die moeder dat. Toen die moeder
aan tafel voor tante pap opschepte, zei zij: nu
zal ik ook nog een beetje suiker in uw neus
doen".
TON OLIEMULLER
IKON-directeur dominee Wim Koole: „Nu ik
Freek in ons programma heb is niets in staat
mijn vreugde te verstoren".
is zijn manier van bestaan. Hij valt met die
dingen samen".
Om zijn betoog te staven illustreert dominee
Koole zijn woorden met teksten uit de voor
stelling „De tragiek", zoals: „Als je maar
wilt, zit je goed, willen moet je, niets zijn, zeg
nooit: ik ben". Hij verbindt het christen-zijn
niet alleen met belijden, maar ook met lijden
en verwijst daarbij naar Zuidamerikaanse
toestanden. Hij stelt zichzelf daarbij ter dis
cussie. Hij klaagt zijn publiek niet aan, maar
zichzelf, zoals zijn financiële adoptie van het
Derde-Wereldkind, dat, voor een tientje per
week, weldoorvoed speelt met het uitgemer
gelde kind dat nog niet geadopteerd is. Zo'n
vèrhaal komt zo zwaarwegend, zo schrijnend
over, dat men ervoor zou willen vluchten.
Toch bindt en boeit Freek zijn publiek, om
dat hij dit alles in bevrijdende piasserij ver
pakt. Daarom ziet dominee Koole in Freek
een uniek mens, voorzover ieder mens dat al
niet is.
Inpakken
Dominee Koole: „Ik wil hem niet overschat
ten. Ik heb hem ook gezien in de Denkbeeld-
gesprekken op de NOS-tv als gespreksleider.
|Daar is hij niet de ideale man voor. Hij staat
te zeer open voor anderen en laat zich dan in
de tang nemen, inpakken door argumenten,
waarop hij onvoldoende verweer in huis
heeft. Niet dat hem dit dwars zit. Voor dit
soort werk weet hij zich niet gebouwd. Voelt
hij zich niet op zijn gemak. Maar in zijn ei
gen werk gooit hij zich in de golven. Een rij
ke ervaring om dat te zien. Dat moet je on
dergaan. Toch zegt een van de critici op mijn
keus voor Freek op oudejaarsavond tegen
me: „Ik heb die man nog nooit bezig ge
hoord". Ja, waar praten we dan nog over.
Toch krijg ik meer van dat soort telefoontjes
binnen bij de IKON. Voor ons hier is Freek
geen onbekende. Wij weten heel goed waar
voor hij staat. Het idee om Freek te kiezen
ontstond in een redactieberaad. Daar was re
gisseur Jop Pannekoek ook bij. Die doet de
regie. Toen wij het Freek vroegen deed hij
gelijk mee. Speciaal voor de IKON schreef
hij een nieuw en oorspronkelijk programma,
terwijl hij het toch druk genoeg heeft met
zijn „Mars" en het voorbereiden van zijn
film met Jos Stelling. Wij laten hem in de
inhoud helemaal vrij. Zijn kracht is zijn vrij
heidszin. Ik bewonder zijn spirituele macht-
in samenhang met zijn grote onbevangen
heid. Daar stel ik geen grenzen aan. Ik
kwam bij hem om nog een paar zaken door
te praten. Hij had toen net een groot stuk
tekst gereed. Over de rest heb ik met Freek
gepraat in een heel open communicatie. Ik
heb geen angst voor die tv-uitzending. Freek
gaat dingen doen die passen bij de kerkelijke
omroep IKON. Hij is van huis uit groot ge
groeid met de bijbel. Daarnaast is hij bekom
merd om mens en wereld. Angst voor oude
jaarsavond zou een slechte raadgever zijn
voor de kerkelijke tv die IKON is. De bete
kenis van het geloof houdt Freek diepgaand
bezig. Heel intens is hij daarmee in de weer,
een sterke onderstroom in al wat hij doet en
zegt. Hij legt de bijbel niet uit in die directe
zin waarin dominees dat doen. Net als in de
bijbel spreekt hij in parabels, in gelijkenis
sen. Waar dit in de bijbel gebeurt, levert dit
stof voor discussies en overwegingen. Op die
toer werkt Freek ook, niet als methodiek,
maar vanuit zijn wezen, zijn manier van zijn.
Zijn taalgebruik is doorspekt met echo's uit
de bijbel. Ik herinner me een prachtige tekst
uit zijn „Tragiek": „Het leven is geen lolletje,
dat zie je aan Gods Zoon, ook hij ontkwam
niet aan zijn lot. Het gaat zoals het gaat, wie
de wereld wil verbeteren wordt gekruisigd
vroeg of laat". En direct gaat hij dan verder
met een grap. Hij vindt dat noodzakelijk om
de aandacht van het publiek vast te houden.
Met de bijbel alleen pak je ze niet. Wat ben
ik als IKON-man hartstikke blij om zo'n
man op oudejaarsavond op de buis te heb
ben".
TON OLIEMULLER
I
