Dat dekselse
Deersumer
halfuurtje
HHH
Schijnmanoeuvres moeten helpen
bij oplossing van Poolse crisis
BINNENLAND/BUITENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 22 DECEMBER 1982 PAGW
DEERSUM Hoewel de
computer het vallen van
de duisternis niet ver ge
noeg gevorderd acht om
de zeven straatlantarens
het bevel te mogen geven
zichzelf aan te steken,
pinkt op nummer 33 al
het testbeeld van de tele
visie door de vitrage. En
ofschoon het gestrenge
kerkje op de terp „pas in
schemer ligt verschimd",
zoals Staring gedicht zou
hebben, laten zich aan de
voorgevel van café „De
Zwette" twee brandende
lichtreclames en vier dito
buitenlantarens tellen.
Wel te duizend! Terwijl
het Deersumer halfuurtje
nog moet beginnen. Bij
zoveel onachtzaamheid
kan men het gestelde doel
op voorhand vergeten.
„We zijn begonnen met te zeg
gen: we willen absoluut geen
inbreuk maken op uw leefge
woonten", had burgemeester
Van der Meer eerder die dag
slim gemonkeld. „Maar eigen
lijk willen we wel degelijk in
breken. O ja, alleen niet te
snel, want dan gaan de men
sen roepen: stop, niks ervan.
Maar straks? Straks zie ik in
elk huis een rood en een groen
lampje. En ik zie de mensen
opletten welk lampje brandt.
We mogen nog zo'n idealis
tisch volkje zijn, we blijven op
de centen".
Vooralsnog echter ontbreekt
het systeem. Dus ziet iedereen
die in café „De Zwette" de
aanbieding nuttigt „Ham
burger met patat en sla;
f 8,25" zijn consumptie be
schenen door een van de vol
gende lichtbronnen: twaalf
schemerlampen en een
scheepslantaren met elektri
sche peer aan de wand, twee
grote lampen boven de stamta
fel, vijf lampen en een indirec
te verlichting boven de bar en
twee schemerlampen boven de
speelautomaten die van zich
zelf ook het nodige licht ge
ven.
De meterkast bevindt zich
open en bloot tussen heren- en
damestoilet. Even de stoppen
tellen. Zestien stuks. Zoveel
zekeringen zijn er nodig om de
energiedorst van café „De
Zwette" conform de voor
schriften van de brandweer te
laven. „Het halfuurtje van
Deersum", hoofdschudt burge
meester Van der Meer. „Dan
nemen de klanten snel een
laatste warme hap, want ze
weten dat het café om zeven
uur sluit. In de keuken begin
nen ze ondertussen alvast de
boel af te wassen. Tegelijker
tijd koelen de twee plaatselijke
boeren hun tweeduizend liter
El
Bl
LOI
/oetl
ïeft
P si
ten
goi
iclul
»t st
Izuc!
jrloi
and(
j ziel
melk. En in de tweeëndertig
huisgezinnen van Deersum
gaat de televisie op Sesam
straat. Dat breekt ons de nek
Om het Deersumer halfuurtje
op te kunnen vangen, zouden
we er eigenlijk tweehonderd
grootvee-eenheden bij moeten
hebben".
Koeien, stieren, pinken, vaar
zen het doet er niet toe,
mits ze maar over een gezonde
stoelgang beschikken. Burge
meester Van der Meer meet
zijn tekorten in mest. En om
dat het geen haalbare kaart is
het aantal zielen van Deersum
met 200 grootvee-eenheden uit
te breiden, zit hij in de nesten.
Zijn probleem ligt als volgt.
Deersum moet de eerste leef
gemeenschap in Nederland
wat heet?, ter wereld wor
den die geheel op eigen kracht
in zijn energiebehoefte kan
voorzien. Duurzame, beheer-
bare en beheersbare energie,
volledig in eigen hand. De
trefwoorden waarmee burge
meester Van der Meer het idee
er bij ieder die oren heeft, in
probeert te hameren. Lukt het
Deersumer project, dan is er
voor zo'n anderhalf miljoen
kleine dorpen overal ter we
reld, verspreid over achterge
bleven, afgelegen gebieden,
plotsklaps uitzicht op het beet
je welvaart en welzijn dat ze
nu moeten ontberen. Bij ge
brek aan duurzame, beheerba-
re en beheersbare energie.
Goed onthouden, jochie.
Gasbel
Deersum zelf, door een gulle
Voorzienigheid tussen Sneek
en Leeuwarden pal in het vet
te lage midden van Friesland
gepoot, ontbeert natuurlijk
niets. De vlek met zijn 140 in
woners maakt deel uit van de
gemeente Rauwerderhem. „Op
weg hierheen bent u waar
schijnlijk langs die grote elek
triciteitscentrale gekomen",
schat burgemeester Van der
Meer. „Bovendien zitten we
hier op een enorme gasbel. U
hebt misschien de vlam zien
branden. We beschikken over
allerlei vormen van energie
tegen een zeer acceptabele
kostprijs. Vijfentwintig cent
per kilowattuur. Ik las net iets
over een ziekenhuis ergens op
Sumatra. Daar moet telkens
tienduizend liter olie heen ge
bracht worden. Om er te ko
men, verstookt de tankwagen
zelf al duizend liter. Dat jaagt
de prijs van een kilowattuur
op naar drie gulden vijftig. Ik
bedoel maar. De installatie die
we in Deersum willen bou
wen, moet dus uiteindelijk op
Sumatra komen staan. Het be
lang ervan gaat Deersum ver
te boven. Deersum is puur toe
val".
„Neem een gat, duizend werst
ten noorden van Moskou". De
gedachte doet burgemeester
Van der Meer gloeien als had
hij de energie toegediend ge
kregen die om bij zijn eigen
term te blijven gevangen zit
in de koeievla van een groot-
vee-eenheid. „Maar het mag
ook ergens in Afrika zijn. Een
kabel naar zo'n gat kost al
gauw een paar miljoen gulden
per kilometer. Onbetaalbaar,
en dat zal het blijven. Al zet je
in alle landen kerncentrales
neer, dan nog zal het alle
andere argumenten tegen zul
ke centrales terzijde een
eeuw duren voordat er overal
ter wereld voor de mensen
voldoende energie is om hun
eigen voedsel te kunnen ver
bouwen. Wat je dus nodig
hebt, zijn installaties die op
een eenvoudige manier blij
vende energie kunnen leve
ren. Oneindig beschikbaar,
want uit plaatselijke bronnen
geput. Dat willen we in Deer-
De doodlopende dorpsstraat van Deersum.
sum proberen en daarom is
Deersum van mondiaal be
lang".
Het toeval. Waaraan dankt
Deersum zo'n eervol ver
schiet? Die terp waarop zelfs
de grafzerken levensmoe bij
elkaar kleumen. Aan het be
gin van het enige dorpsstraatje
dat op de koop toe doodloopt,
onder het bleke schijnsel van
de eerste der inmiddels ont
brande lantarens, dit bord:
„Het is verboden met wagens
met een krommen of korten
dissel harder dan stapvoets te
rijden. Art. 68b APV". Kinde
ren drukken zich de neuzen
wit tegen het raam wanneer
een vreemde auto zijns on
danks in dit slop is geraakt en
op een modderig karrespoor
probeert te keren. De laatste
collecte van het Koningin Wil-
helmina Fonds heeft 340 gul
den opgebracht; een tientje
meer dan in 1981, vermeldt
„De Stim fan Raerderhim" in
fletse stencilletters. De Vrou
wen Emancipatie Werkgroep
belegt een thema-avond waar
de videoband „Alie en Trien"
wordt gedraaid,- maar voor dit
evenement moet men wel naar
Irnsum, vijftien kilometer ver
derop. Zo'n dorp.
De vlaggen aan de masten
voor café en wegrestaurant
„De Zwette" echter wapperen
victorie in de straffe zuidoos
ter die over het Sneekermeer
aanboldert. Van die wind moet
het komen en de mest doet de
rest. Burgemeester Van der
Meer vlooit in een turfdik dos
sier naar het begin van het
verhaal, naar een recent verle
den toen Deersum er zo akelig
vervallen bijlag dat het
schreeuwde om een dorpsver
nieuwingsplan. „Ze hadden er
niet eens riolering. Alles loos
de op de sloten achter de hui
zen. Het verging er van de rat
ten. Dus hebben we een straat-
riolering aangelegd die loosde
op de Deersumervaart, twee
honderd meter buiten het
dorp. Maar in wezen verplaat
sen we daarmee alleen het
probleem. Toen zijn we hier in
huis gaan piekeren over een
eenvoudige manier om zelf het
afvalwater te reinigen, want
voor aansluiting op een zuive
ringsinstallatie lag Deersum te
ver weg. We ontdekten dat er
twee mogelijkheden waren:
vergisting dan bleef er bio
gas over en zelfreiniging
door zuurstof. Voor dat laatste
konden we windmolens ge
bruiken om het water op te
pompen en te beluchten".
Nu wilde het toeval dat Pa-
ques een ingezetene van de ge
meente Rauwerderhem is. Pa-
ques heeft een bedrijf in Balk
en dat maakt weer deel uit
van de multinational Holec,
specialist op het gebied van
krachtcentrales. „We hebben
tegen elkaar gezegd: we moe
ten eens met Paques gaan pra
ten. Voor Paques is het oplos
sen van het probleem een
fluitje van een cent. Nou: toen
we rond de tafel zaten, kwam
Paques met zijn probleem. Ze
hadden een theoretisch model
ontwikkeld hoe je allerlei
soorten energie in aanvulling
op elkaar zou kunnen omzet
ten in één vorm van energie.
Water, wind, zon, aardwarmte,
biogas, op zichzelf allemaal be
kende dingen, maar dan in
combinatie met elkaar, afhan
kelijk van wat de natuur op
een bepaalde plek te bieden
had. Dat was het bijzondere.
Paques-Holec zag in het model
grote mogelijkheden voor ont
wikkelingslanden, maar miste
vlak bij huis tenminste
de gelegenheid om de theorie
aan de praktijk te toetsen. Efct
was hun probleem. Toen heb
ben we min of meer in een op
welling gezegd: laten we een
ruiltje maken. Jullie zorgen in
Deersum voor de waterzuive--
ring en wij bieden Deersum
aan als proefkonijn voor jullie
energieproject. Zo is het geko-
De bevolking reageerde geest
driftig. Men hulde zich zelfs in
T-shirts met de opdruk:
„Deersumers met de kop in de
wind". Burgemeester Van der
Meer slaakt een zucht. „He
laas. Toen Einstein met zijn
formule voor de atoomsplit
sing kwam, waren er ook nog
niet de technische mogelijkhe
den en hing er geen prijskaar
tje aan. Ze dachten in Deer
sum dat alles nu klaar en rond
was. Maar de uitwerking van
een theoretische formule naar
de praktijk, da's andere koek.
In zo'n ontwikkelingsland ligt
het simpel. Daar zijn ze al blij
als het peertje flikkert. Deer
sum daarentegen, hoe klein en
afgelegen ook, staat midden in
de hoog ontwikkelde westerse
wereld. En dat blijkt proble
men te geven".
Kernvraag: hoe kan de ener
gievoorziening worden aange
past aan de schommelingen in
aanbod en behoefte? Burge
meester Van der Meer rekent
voor: „Deersum heeft per jaar
tweehonderd vijftigduizend
kilowattuur nodig. Drie wind
molens kunnen, aangevuld
met een installatie voor biogas,
tweehonderd zevenendertig
duizend kilowattuur leveren.
Het dekt elkaar dus aardig en
dat moet ook, want de opzet
van de proef is dat zo'n ge
meenschap geheel in zijn eigen
energiebehoefte voorziet. Het
dorp dient autarkisch te zijn,
zoals het met een geleerd
woord heet. Een gesloten huis
houding, onafhankelijk van de
buitenwereld".
In de zomer kan dat vlekke
loos. Bij het langzame lengen
van de avonden echter, met de
donkere dagen voor Kerstmis
als diepste dal, autarkisch ge
sproken, dan breekt het Deer
sumer halfuurtje lelijk op.
„Een plotselinge piek van
honderd vijfentachtig kilo
wattuur tegenover *een gemid
delde afname, het hele etmaal
door, van vijfenveertig kilo
wattuur", wijst burgemeester
Van der Meer op zijn grafiekje
aan. „We kunnen het opwek
ken, hoor. Maar dan moet het
zeven meter per seconde waai
en. Bij minder wind komt het
biogas van de boeren te hulp.
En dat is te weinig. Om te al
len tijde het tekort te kunnen
dekken, zouden we honderd
tienduizend kilowattuur per
jaar extra moeten hebben. Het
biogas van tweehonderd groot
vee-eenheden. Maar zoveel
koeien kunnen er niet bij. Dus
moeten we kopen van het
energiebedrijf. Zo draait dat
dekselse Deersumer halfuurtje
heel onze fraaie opzet de nek
om. Deersum is. vanwege die
piek, niet bij machte onafhan
kelijk in zijn energiebehoefte
te voorzien".
Burgemeerster Van der Meer
recht de rug. „Maar als u
vraagt: wat droom je?, dan zeg
ik: in het laboratorium zijn ze
al zo ver dat ze water kunnen
splitsen in waterstof en zuur-
volgens gebruiken als Lje
stof voor ontploffingsmLpj.
Wanneer je overal ter Fy
door elektrolise van 1
over waterstof zou koih L
beschikken, dan zoudenjan]
ontwikkelingslanden nfece
kunnen gaan draaien. IL}
me, beheerbare en behj
re energie. Zonder enon,
vesteringen. Dan zijn f"
met z'n allen uit". u~
Wegbereider
Zo droomt burgemeesti
der Meer boven zijn I]
mer dossier. En daarom^
doorzetten. Want voor
lise van water is stroon)An
en van autarkische str|bb<
wekking, in welke v
van de wereld ook, moft
sum het praktijkmodefe ja;
den, de wegbereider, hfstr
tende baken, de weiv
hand. „Behalve op papi(_
er nog niets in DeMpj/
geeft hij in een momq
ontwaken toe. „Maar I
ven is dat we over
gaan draaien. Ik denk!
eens over om gewoon
windmolens te begin
maar te kijken waar w
men. Stel je voor dat h^tsi
maal meevalt. Door pietfetoi
ring bijvoorbeeld. Inbrlring
de leefgewoonten, ind
fn<
Het groene en het rode
Als groen brandt, wete#
gebruik de duurzame t
die we zelf opwekken,!
rood: nu zit ik op enen II
we van buiten moeten I**
Voor beide soorten eelZ
schillend tarief. Groen"
de mensen gevoelig vot®
denk ik. Groen bespa^
de ochtend. Dan begint f'
boer zijn melk wat vrot
koelen en de andere wj^PA
Dan bereiken we dat deen
naar energie wat meejf1
het etmaal gespreid wdiljo<
zijn we uit de problemd
PIET SNi
i oer
WARSCHAU Polen
heeft nog geen reden tot
vreugde. Maandenlang
had generaal Jaruzelski
de indruk gewekt dat de
staat van beleg zou wor
den opgeheven en dat er
een begin zou worden ge
maakt met de democrati
sche hervormingen die
het verboden vakbond So
lidariteit in zijn program
ma had staan. Het jaar
1983 zou het jaar van de
nationale verzoening wor
den met het bezoek van
de paus volgend jaar zo
mer als godsdienstig hoog
tepunt. Begrijpelijk dus
dat de teleurstelling onder
de Polen groot was toen
bleek dat de opschorting
van de staat van beleg zo
als die onlangs door het
regime werd aangekon
digd, als gevolg van tal
van uitzonderingsbepalin
gen en nieuwe wetten niet
veel meer is dan een was
sen neus.
Dit teleurstellende beleid heeft
generaal Jaruzelski inmiddels
een woedende brief opgele
verd van de katHolieke kerk.
Het kan niet anders of deze.
brief, die door aartsbisschop
Glemp persoonlijk is onderte
kend en waarin het regime
onder meer wordt beschuldigd
van „psychologische terreur",
is een zware tegenvaller voor
de Poolse leider die zich maar
al te goed realiseert dat hij
zonder steun van de kerk geen
enkele kans maakt op een na
tionaal akkoord.
De protestbrief van de bis-
Lech Walesa.
schoppen lijkt op het eerste ge
zicht een aanwijzing dat de
Poolse kerk afstand begint te
nemen van de autoriteiten en
zelfs bereid zou zijn om het be
zoek van de paus volgend jaar
niet door te laten gaan. Want
hoe zou de paus op bezoek
kunnen komen als He Polen
Generaal Jaruzelski.
nog steeds gebukt gaan onder
het juk van het militaire regi
me en nog steeds zwaar ge
straft kunnen worden voor
wat hier „sociale ongeregeld
heden" worden genoemd.
Vraag is echter of de brief van
de bisschoppen wel betekent
wat mon oo het eerste pezicht
Aartsbisschop Glemp.
denkt. Dezelfde vraag kan
men zich stellen met betrek
king tot andere Poolse gebeur
tenissen, zoals bijvoorbeeld de
bizarre autorit van Lech Wale
sa vorige week donderdag.
Waarschijnlijk zijn veel recen
te Poolse ontwikkelingen veel
pecomnlicporHer Han He eerste
indruk doet vermoeden.
De katholieke kerk in Polen is
een prima functionerend poli
tiek instituut. Natuurlijk is de
kerk zeer verontwaardigd
over de aanhoudende schen
ding van de mensenrechten in
Polen. Ze zou zich trouwens
ook niet kunnen permitteren
niet verontwaardigd te zijn
want dan zou ze haar greep op
het Poolse volk wel eens kun
nen verliezen. Maar misschien
vonden de bisschoppen ook
wel dat ze zo kritisch moesten
reageren omdat ze begrijpen
hoe groot de druk is die op Ja
ruzelski wordt uitgeoefend
door de „bevriende buren" zo
als het Kremlin en de andere
communistische landen. Mis
schien heeft Glemp wel ge
dacht dat Jaruzelski zich tij
dens zijn bezoek aan Moskou
deze week beter tegen kritiek
kan verdedigen als hij kan
wijzen op het ernstige protest
van tie Poolse kerk tegen de
aanhoudende onderdrukking.
Generaal Jaruzelski staat on
der constante druk van het
Westen en grote delen van de
Poolse samenleving om zijn
beloften in te lossen. Maar hij
moet tevens rekening houden
met de „bevriende buren" die
allesbehalve blij ziin met de
Poolse situatie. EigenlijK was
het Kremlin vorig jaar al niet
gelukkig met de staat van be
leg omdat het in zekere zin
toch een nederlaag was dat de
macht van de communistische
partij werd overgenomen door
het leger. Nu wordt weliswaar
de staat van beleg opgeschort,
maar de militairen blijven de
touwtjes in handen houden.
Maar het meest wantrouwt het
Kremlin nog Jaruzelski's plan
nen om de grondwet te wijzi
gen en de bevoegdheden van
president, regering en parle
ment uit te breiden als waar
borg tegen machtsmisbruik
van de communistische partij.
Jaruzelski en de kerk zijn er
varen genoeg om te weten dat
voor deze plannen in ieder ge
val stilzwijgende steun van het
Kremlin nodig is. Uit alles
blijkt dat ze op het moment ui
terst onzeker zijn over de hou
ding van de Russische partij
leider Andropov. Ze voelen
aan dat Andropov ongeduldig
is dat de Poolse crisis nog
steeds actueel is en ze vragen
zich af of ze wel de kans krij
gen naar een „Poolse oplos
sing" te zoeken.
Generaal Jaruzelski weet dat
hij de kerk nodig heeft en is
waarschiinliik ontzet over het
toenemende bewijs dat het
Oostblok betrokken was bij de
moordaanslag op de paus. Hij
weet ook dat hij de steun van
de Poolse intellectuelen nodig
heeft om de geplande grond
wetswijzigingen uit te voeren.
Tot dusver hebben zich bij het
regime echter nog geen Polen
van betekenis gemeld die heil
zien zien in zijn plannen voor
grondwetswijzigingen.
Dit alles heeft volgens insiders
tot gevolg dat Jaruzelski be
gint in te zien dat hij Lech
Walesa nog wel eens zou kun
nen gebruiken om het door
hem verlangde nationale ak
koord te bereiken. Daarom
was Walesa vorige week ook
van huis gehaald. „We pro
beerden hem tegen zichzelf te
beschermen" zeiden de politie
agenten die hem vorige week
meenamen voor een auto-rit
van negen uur om te voorko
men dat hij een toespraak zou
houden ter gelegenheid van de
herdenking van de bloedige
onlusten in Gdansk in 1970.
„Hij had dezelfde toespraak op
kerstavond kunnen houden en
dan had hij rustig zijn gang
kunnen gaan", aldus een advi
seur van Jaruzelski. Maar een
toespraak op zo'n emotionele
dag had ernstige
kunnen hebben voor ~V
bruikbaarheid in de toq,
Vreemd genoeg praat
zelf alsof hij het met di
lyse eens is. Op de pei
rentie na zijn „arrestat
hij in een vrolijke ste
Niet alleen herhaalde
op keer dat hij een di;
vrede wilde en niet de
aandrang voelde om d
ring ten val te brengi
verzekerde hij dat
hem „het uur nadert
we met de autoriteiten
tafel zullen gaan zitt
over de toekomst van
te spreken".
Op het moment is Soli
helemaal verlamd,
staat 24 uur per dag on
waking en heeft geen
kans met het verbodi
verbond in contact te
De ondergedoken
Solidariteit zullen
lijk geen beleidsverkl
afleggen nu hun leide|'
op vrije voeten is. Tor'
heeft Walesa de nadrur
op vreedzame oplc
maar zich tot algemeh
spraken beperkt. N
weet of hij de kans k
over de capaciteiten
om een constructieve
rol te gaan spelen.
Tijdens een herdenking
Gdansk vorige week
dag vroeg de pastoor
vigen om elkaar de
schudden. Het was een
gebaar dat werd gevolj
een spontane aanheffi f
,het Poolse volkslied,
deze momenten van
en verzoening maar
bewaard en gebruikt
toekomst van dit
plaagde land.
HELLA^
ma;
ir
le,diA(
ina
lijk
1 Pr
ïwl t,
COPYRIGHT THE GUI
