Omwege
'e geschiedenis van
ooddruftige Leidse vrouwen
n meisjes „in bonen
riezelig goed 10-jarig meisje
erhaalt Shirley Temple- effect
•EN AANGRIJPENDE BROCHURE VAN EEN
OOTLEGGENDE WERKGROEP
Nieuwe klap
voor pekel
en roest
Rijnlands Mannenkoor verrassend muzikaal
Litteris Sacrum brengt
Shakespeare tot leven
din
het
■aadsli
guide
sten f
1500,
de k
olle>f
ee
vol
jzing
;ties
gavei
londig
Tol v;
dat bl
het r<
1 hij h
3t. Jai
erken
rok,
,diehei
ent te
oplo!
ksitua
•den
Annie met Aileen
Albert Finney en Carol Bur-
lie: John Huston (alle leel-
of eigenlijk
le orphan Annie"
een kleurrijke ge-
biblio|denis. In 1924 be-
in als strip (teke-
Harold Gray), in
de populairste on-
de krantestrips in
Amerika, in 1976
ebouwd tot theater-
ical en in 1978 ge
kocht door Columbia
Pictures ter verfilming
voor niet minder dan ne-
genenhalf miljoen dollar.
(En - tussen haakjes -
dan was er ook nog de
populaire, satirisch-eroti-
sche parodie „Little Miss
Annie Fanny" in Play
boy.) En dan nu de kapi
tale speelfilm. Nota bene
de eerste musicalfilm
van de 75-jarige oude rot
John Huston die veertig
jaar daarvoor zijn eerste
„hardgekookte detecti
ve" verfilmde met „The
Maltese falcon".
„Annie" is heel wat zoetsappi-
ger. Het is het verhaal van het
weesmieisje dat door een mil
jardair die zijn image op wil
vijzelen voor een weekje
wördt uitgenodigd zijn luxe le
ventje te delen. Ze weet die
nurkse Daddy Warbucks zo te
vermurwen dat hij (Pappie
Oorlogswinstmaker is republi
kein) niet alleen met tegenzin
de democratische president
Franklin Delano Roosevelt
gaat bezoeken, maar Annie
ook nog wil adopteren. Het
sproetenkoppie Aileen Quinn dansend tussen de weesmeisjes.
vondelingetje wil echter eerst
weten of haar ouders mis
schien nog leven en na Dad
dy's advertentiecampagne
staan er honderden valse gega
digden voor de ouderrol op de
stoep, inclusief de slechte
broer van de bazin van An
nie's weeshuis.
Dan wordt de film een beetje
spannend terwijl het daarvoor
voornamelijk kleurrijk en hu
moristisch is, met prima ge
choreografeerde balletten,
liedjes die beslist geen grote
hits zullen worden en boven
dien nog al eens overlopen
van het weeë sentiment. De
film is een goed gemaakt
sprookje, visueel fraai geto<
zet in het Amerika van de c
sis en de New Deal. Albert
Finney speelt wat ongemakke
lijk de kale Daddy Warbucks,
comedienne Carol Burnett is
perfect als de drinkende wees-
huismoeder en dan is er Annie
zelf. Onbegrijpelijk hoe ze
daar in Amerika uit kleine
kinderen complete acteurs
kunnen drillen. De tienjarige
Aileen Quinn speelt alsof ze er
al twintig jaar filmervaring op
heeft zitten, zingt en danst
verbluffend. Het zou bijna
griezelig zijn als ze niet zo'n
innemend open sproetenkop
pie zou hebben: het Shirley
Temple effect dus. De film
duurt twee uur: voor kinderen
rijkelijk lang lijkt me.
BERT JANSMA
Op mijn omwegen door stad en land I
kom ik graag mensen tegen. U kunt I
mij telefonisch of schriftelijk vertellen I
wie u graag in deze rubriek zou willen I
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071 I
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Piclers
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 17 DECEMBER 1982 PAGINA 5
Dezer dagen vroeg Wim Th.
Aniba mij: „Bekijk je je auto
wel eens van onderen? Hmm,
wat?" De heer Aniba mag me
dat best vragen, want hij is
autoriteit, een bolleboos in de
automobiel-business. Aan de
Leidse Vondellaan is Aniba
dirigerend potentaat van een
doorkijk-prinsdom vol blin
kende carrosserieën en acces
soires, met gratis koffie als je
op je beurt moet wachten.
Een bepaald merk wordt
door Wim Th. Aniba telg
van een bekend horeca-ge-
slacht, maar toch liever „dea
ler" geworden en zijn con
sorten gekoesterd en als het
hoogste goed vereerd en ge
sleten. „En met succes; ik
mag niet mopperen". Welnu,
een en ander neemt niet weg.
dat de heer Aniba mij de
vraag net zo goed niet had
hoeven stellen, want ik ben
één van de zeer weinige Ne
derlanders die nooit, laat
staan wekelijks, onder hun
auto's kijken. Mij interesseert
in het geheel niet hoe een
auto er daar uitziet. Fout na
tuurlijk, maar zo is het nu
een keer.
„Ga maar eens mee, dan laat
ik je wat zien", zei Aniba,
enigszins ontdaan, en bracht
mij als een zondaar naar een
duistere, door en door natte
hal ook „straat" genaamd
waar hij 't liefst ieders
auto in de warme winterwat-
ten zou willen leggen. In
Aniba's straatje worden niet
slechts der klanten wagens in
no time gewassen, maar sinds
kort spuit er een batterij van
24 krachtige stralen, elk met
10 atmosfeer druk, tegen de
auto-onderkant. Binnen 2
minuten is het gedaan met de
eventueel aanwezige pekel,
de roest en andere ongerech
tigheden.
„Een uitzonderlijke bodem-
reiniger, nietwaar? Je moet
er maar opkomen. Wat? En
alsof dat niet voldoende zou
zijn, wordt er nog eens een
tegen de roest beschermende
hete-was-behandeling tegen
aan gegooid. Het kost een
kleinigheidje, een wissewas,
maar je komt er als een ge
rustgestelde automobilist
vandaan. Doe er je voordeel
mee, en tot ziens". Wim
Th.Aniba heeft nog meer
troeven en daarom beende
hij snel weer weg. Supersnel;
zoals dat hoort, aan de Von
dellaan. Inderdaad, een fijn
idee, zo'n bodembescher
ming. De techniek staat voor
niets. Nu kijk ik zéker nooit
meer onder m'n auto. Ik her
inner me niet, zelf ooit zo'n
wasbeurt te hebben gehad.
In deze duistere, natte hal
wordt met geweld een einde
gemaakt aan alle ongerech
tigheden die een auto kun
nen aankleven. In het mid
den ziet men de platte krach
tige stralenbundeling als 't,
onder de auto werkzame,
winterse ei van Columbus.
LEIDEN Met de traditione
le 'Intrada', waarbij de 130 le
den van het Rijnlands Christe
lijk Mannenkoor met een
brandende kaars in de hand
de Stadsgehoorzaal binnenko
men en daarbij Wij hebben
de kaarsen ontstoken", wel
licht ten overvloede, zongen,
nam de eerste van de twee
concerten, die het koor in Lei
den geeft, een aanvang.
Naast het koor traden twee
vocale solisten op, de Ameri
kaanse sopraan Patsy Gilliland
en Pieter van Egmond en een
vijftal instrumentale solisten,
die behalve de intermezzi ook
de begeleiding verzorgden.
Een eveneens traditioneel pro
grammaonderdeel is de decla
matie, dit jaar van gedichten
van Nel Benschop, waarin on
der meer de eenvoud van het
Kerstfeest wordt benadrukt.
Wat voor Leiden als de 'Kerst-
show' bij uitstek kan worden
gezien, bleek dit keer meer
dan vorige jaren muzikaal in
gevuld te zijn, zowel qua hoe
veelheid authentiek klassieke
stukken als qua zangtrant. De
klank van het koor heeft evi
dent aan muzikaliteit gewon
nen. Dirigent Sander van Ma
rion beijverde zich duidelijk
de dynamiek zo genuanceerd
en ook nog zo precies mogelijk
te laten klinken en dat niet al
leen in de werken van Gou
nod, Mendelssohn en Saint-
Saëns, maar ook wat al snel de
meezingers uit volle borst
worden: de geijkte Kerstliedjes
en Negro Spirituals. Een lichte
klank, wat. een hele klus is
voor een koor van louter man
nen en van deze omvang, goed
ritmegevoel en flinke tempi
vormden de meest prijzens
waardige elementen. Tegelijk
echter bleef door de keuze op
zich van deze liedjes het sfeer
element gehandhaafd en
kwam de propvolle zaal door
de daarin gebezigde samen
zang ruimschoots aan haar
trekken.
De bas Pieter van Egmond liet
een mooi ontwikkeld volume
horen, waarmee hjj, op een in
cidentele uitzondering na, ex
pressief nog weinig doet. Het
optreden van Patsy Gilliland
was teleurstellend. Haar stem
klonk slechts in het middenre-
gister vol en daarboven meer
dan eens vals en uiterst zwak
of geknepen. Het concert
wordt morgen in de Stadge-
hoorzaal herhaald. Aanvang:
20.00.
DIRK VOOREN
thans in het zwoegen en
ploeteren. Kamsters, duizen
den spinsters, die honderden
wevers aan het werk hielden.
Allemaal voor het fijnste la
ken een pak. Wiedsters en
nopsters, die zich in de mid
deleeuwen thuis uit de naad
werkten om hun armoede op
peil te kunnen houden.
Textiel
Eind vorige eeuw ook al
kwamen de machines erbij
was het niet veel anders.
Toën was er nog heel wat
textielindustrie in Leiden, en
honderden vrouwen deden
krek hetzelfde wat hun
„voor-moederen" in de 15e,
16e en 17e eeuw deden. Al
waren nu de fabrikanten de
baas, en niet meer de drape-
niers, de rijke kooplui van
weleer. In 1889 werkten in
de „Leidse textiel" 836 vrou
wen: 4 waren er jonger dan
12 jaar, 237 tussen de 12 en
16, 353 tussen de 16 en 23 en
242 waren ouder. Twintig
jaar later was hun aantal nog
groter dan dat van de man
nen in de textiel.
Lang werken voor een scha
mel loon. Men kan zich dat
wel voorstellen. Elf uur op
een dag; voor bijna vier keer
zo weinig als een man bij ge
lijke werkzaamheden ver
diende: zes gulden in de
week was het maximum voor
Cecilia Booms, geboren De
Water, drukster bij de Ka
toenmaatschappij, oud 28
jaar, in 1890. Geen "sekre
ten" in de zaal, wel op de
plaats. „Daar waren geen
deuren aan de privaten, wel
waren mannen en vrouwen
apart". Meneer Booms was
sjouwer, maar door „zijn
zwakke borst" kon hij het
werk niet volhouden en ging
toen melk slijten. Buurvrouw
lette op de twee kinderen en
kreeg daarvoor 40 cents in de
week.
Men vroeg, destijds, Cecilia:
„Gaat er wel eens wat naar
de Bank van Leening, als uw
man weinig verdient?" „O ja;
alleen bij hoogen nood". In
andere „sectoren" werden
bonen afgehaald. In massa's.
Door moeder, huisvrouw,
thuiswerkster. „Het was vaak
wat je zou kunnen noemen
„zenuwachtig werk", zegt de
brochure; „met een enorme
rommel en stank in huis".
Want er werden uien schoon
gemaakt en ook het lezen
De Leidae vrouw in de fabriek.
van erwten kon tot oogklach
ten leiden. Vandaag de dag,
na de Tweede Wereldoorlog,
zijn er nog volop „vrouwen
in Leiden" die nieuwe soor
ten van thuiswerk op zich
genomen hebben: admini
stratief werk, micro-elektro-
nica, inpakwerk, vouwwerk,
het maken van buttons en
speldjes en het inlijsten van
dia-raampjes. Nog steeds zijn
er vrouwen die lampekappen
maken, ritsen inzetten en
verstelwerk doen. Er worden
thuishaaksters gevraagd.
Conserven
De conservenindustrie: een
befaamd stempel op Leiden
drukkend, meer dan een
eeuw lang. Kinderarbeid:
„Bij mijn moeder" vertelt
een vrouw van 67 jaar
„hebben we die sjalottenuit
jes schoon zitten maken. In
zo'n pakhuis in de Camp
werden die grote balen ge
haald en die mosten dan kop
en staart en 't velletje eraf.
En dan zaten wij als kind
zijnde, een jaar of zes, zeven
oud, daaraan". Een andere
vrouw zei het in versvorm:
„Iedereen hielp mee, kinde
ren en ouden van dagen, wa
ren de bonen klaar? Men
laadde de zakken op de wa
gen; men bracht ze naar de
fabriek, vliegensvlug, en met
een karrevracht vol kwam
men weer terug".
En dan de ouders die de
„kinderhandjes" van school
thuishielden, omdat de ver
diensten van het thuiswerk
zo hard nodig waren. Waar
mee men een stevige boete
riskeerde. Soms werd de boe
te al op de fabriek betaald en
afgetrokken van hetgeen
verdiend werd („op het kan
toor van Nieuwenhuizen",
vertelde een 65-jarige vrouw
over haar pa). Of je nou te
gen uien kon of niet: de cen
ten waren nodig, dus werden
ze gehaald, „en de kopjes ge
wassen".
Kinderen, met de pest in en
met een hekel aan het thuis
werk, gingen niettemin bij de
buren voor een paar snoep-
centen werken: „Mijn buur
vrouw haalde altijd bonen bij
Tieleman en Dros, en als
kind zijnde gingen we daar
ook altijd zitten helpen. En
als je de hele middag zo geze
ten had kreeg je twee centen.
Nou, je was al blij, als je twee
centen kreeg".
Nog één keer dan. Het relaas
van een geïnterviewde 65-ja-
rige Leidse vrouw; tekenend
voor de gehele, opmerkelijke
brochure van de Werkgroep:
„Wij hadden een huiskamer
van zes bij vier. Dat was alles
ook. In de hoek stond een le
dikant met twee kinderen,
en aan het raam een kinder-
ledikantje. In de voorkamer
stonden twee bedden en een
bedstee, daar lagen er ook
vier in. Mijn moeder deed al
les in de huiskamer, want al
les moest wel om d'r heen
zijn. De kinderen wassen
deed ze ook in de huiskamer,
in de kuip. Mijn moeder had
dertien kinderen. En dan had
ze anderhalf ons spek met
zijn vijftienen en zette ze 's
avonds een grote pan zo mid
den op de tafel. We hadden
dan pas twee sneeën brood
gehad. Ze zei dan tegen de
oudsten: „Als jullie een mooi
boontje hebben dan gooi je
het er maar in". Om een uur
of negen zette ze die pan op
en dan zei ze: „Nou jongens,
als we om twaalf uur die bo
nen afhebben, krijgen jullie
nog een hap bonen". Nou, dat
was feest, rinkeitje spek d'r
bij, lepel spekvet en dan ging
je maar weer naar bed".
Bedeling
Gesneden koek der dertiger
jaren; al is het een herinne
ring om bij te huilen. Het is
toch echt zo geweest. Geen
woord teveel. Nog veel meer
van die toestanden in de uit
gave van de Werkgroep
Vrouwengeschiedenis. Een
document om even stil bij te
staan. Een nu 77-jarige: „We
trouwden eigenlijk te arm
om te trouwen; als ik het
over mocht doen, dan zou ik
het nooit meer doen, want je
komt er nooit meer bovenop.
Als je ging trouwen, moest je
eruit". En dan nog: wij, in
1982, met onze meer dan
600.000 werklozen, wij zijn
anonimi. Niemand herkent
de zonder werk zittende als
„vanzelfsprekend", of hij zou
te vaak op een bankje bij een
brugleuning gesignaleerd
moeten worden. In het tijd
vak na 1930 tot aan de we
reldbrand was er de contro
leerbare steun in natura.
Daar waren liefdadigheid en
bedeling. Je zag het aan de
gratis rijwielbelastingplaatjes
voor werklozen: een gat in
het midden, zodat iedere „be
deelde" herkend kon wor
den. En je had de donker
blauwe steunkleding. „De
werklozen van toen waren
getekend...", vertelt de bro
chure. Van harte ter onthut
sende lezing aanbevolen.
Verkrijgbaar bij de meeste
Leidse boek- en sigarenhan
delaren, voor de stomme prijs
van viereneenhalve gulden.
Het heet dus: „Meisjes en
Vrouwen in Leiden, Leven
en Werken in Vroeger Tij
den".
Leids echtpaar wint NCRV-auto
J..EIDEN Amateurtoneelvereniging Litteris Sacrum speelde
gisteravond Shakespeares blijspel Twelfth Night. In Driekonin
genavond, zoals de Nederlandse titel is, wordt een vrij simpel
verhaal geraffineerd uitgewerkt: Viola spoelt na een schipbreuk
in Illyrië aan. Als jongen neemt ze dienst bij hertog Orsino, die
verliefd is op gravin Olivia. Die laatste wordt op de als bode
dienstdoende Viola verliefd. Intussen wordt Olivia's protserige
hofmeester Malvolio ertussen genomen door haar nar en hofda
me en de baronnen Tobias en André. Als Viola's tweelingbroer
Sebastiaan opduikt, is de verwarring groot, maar zijn komst
biedt tevens de sleutel voor een gelukkige ontknoping: hij
trouwt met Olivia, Viola met Orsino.
Het Leidse echtpaar van Tol ontving gisteren de hoofdprijs
van een puzzelaktie die door de NCRV en het Christelijk Jon
geren Verbond was georganiseerd. CJV-vertegenwoordiger J.
Erkelans en NCRV-bestuurslid T. Burger boden het in bejaar
dencentrum Haagwijk wonende echtpaar een door de fabri
kant beschikbaar gestelde splinternieuwe Renault 9 aan. Een
verslag van de feestelijke gebeurtenis wordt volgende week
donderdag om 21.45 uur op Nederland 2 uitgezonden. De
heer en mevrouw Van Tol zijn gezien hun leeftijd, beiden zijn
de tachtig reeds gepasseerd, niet van plan het automobiel
zelf te behouden. Welk familielid er mee verblijd zal worden,
daar was men gisteren nog niet uit. De puzzelaktie heeft ove
rigens een bedrag van 913.000 gulden opgeleverd. Het geld
zal besteed worden aan het werk voor Poolse vluchtelingen in
Oostenrijk.
Vorig jaar speelde De Appel dit stuk ook. Uit die voorstelling
zijn elementen overgenomen. Daarnaast Zorgde de hand van re
gisseur Kees Schutte voor een permanent boeiende vertolking
van het bijna vierhonderd jaar oude stuk. Hij speelde zelf als
Malvolino een van de glansrollen. Ook Marijke Heestermans-
Buck als Viola leverde een uitstekende akteerprestatie. De
prachtige kostuums, muziek en zang droegen bij tot een veelzij
dige, verzorgde voorstelling.
„Als dit op het toneel gespeeld zou worden, zou ik het een on
waarschijnsel verzinsel vinden", zegt de nar op een gegeven mo
ment. Van dat onwaarschijnlijke verzinsel heeft Shakespeare
een goed stuk, en Litteris Sacrum een boeiende voorstelling we
ten te maken. Morgen in De Muzenhof in Leiderdorp wordt de
voorstelling om 20.15 uur voor de tweede maal gespeeld.
MARIAN VAN NOORT.
„nglwege de WerkeroeP
angeuuwengeschiedenis Lei-
kerkj (destijds opgericht
geschiedenisstuden-
hebben Anneke Lam-
;hts, Liane van der
len, José van Schie en
het zes van Steen „met
Jchep hulp van vele ande-
een boekje open-
v°?ban over „Meisjes en
jwen in Leiden; Le
en Werken in Vroe-
terind Tijden". Het is geen
maai one brochure over
>leemloze vrouwen
rffibrden. Nee, de vrou-
van de werkgroep
„vrouwen, tot voor
een vergeten groep
kersje geschiedschrijving",
door er uit het werkje ge
°koi ien *s' ziJn ..vrouwen
een geschiedenis". De
ling wordt al ver-
ift door „de beroemd-
Leidse vrouw zelf":
Mie, die vorige
riv een groot aantal gif-
irden op haar geweten
Maar natuurlijk wa-
er ook nog Leidse
vrouwen van een ander
slag. De werkgroep heeft
zich, wat dit boekje be
treft, bepaald tot de Leid
se textielarbeidsters,
thuiswerksters en vrou
wen in de jaren '30. Dat
waren jaren die ook nu
nog bij heel wat meisjes
van toen naschrijnen.
De Werkgroep Vrouwenge
schiedenis Leiden heeft diep-
spittende arbeid verricht.
Hier is dus geen Jantje van
Leiden te vinden. Om tot een
geheel te komen werden
tientallen interviews met
Leidse vrouwen èn mannen
gehouden. De neerslag van
die gesprekken werd verwe
ven met een gedegen ge
schiedkundig onderzoek naar
de achtergronden van crisis
tijd (en nu luidt de bel weer!),
thuiswerk en textielindustrie.
Wat de laatste categorie be
treft, luidt er geen bel meer,
want die tak van nijverheid
is uit de stad verdreven. Ooit
was de lakennijverheid de
voornaamste poot van de
Leidse economie en zelfs
bloeiende welvaart. Maar het
waren vrouwen die daar een
groot aandeel in hadden, al
