Juliana beïnvloedde meermale kabinetsformatie
Compensatie;
regeling voort
dagbladen
op de tocht
Weet u dat nu wel
zeker, meneer Aan tjes
MAMMA.WAT
DOET
DE MINISTER VAN
ONDERWIJS?
HAALDE
KRANT ER BH.
Walesa wil in
openbaar spreken
HISTORISCH ONDERZOEK NAAR PERIODE 1959 - 1973 WIJST UIT:
te
'BINNENLAND leidse courant
Maleisië wil openbaar
zoenen verbieden
KOEALA LOEMPOER Maleisië
wil terugkeren tot het islamitische
fundamentalisme en zoenen en vrijen
op een bankje in een park verbieden.
Mensen met „onfatsoenlijke" kleren
moeten van straat verdwijnen. „Als
onze wet op de moraal van kracht
•vordt, zullen de traditionele toe-
vluchgtsoorden voor paartjes verlaten
zijn zo deelt het bureau van de pre
mier mee. De nieuwe wet moet regels
bevatten om de mensen in hun dage
lijks leven te leiden. Er is nog niet ge
sproken over straffen bij overtreding
van de nieuwe wet. Meer dan de helft
van de 14 miljoen inwoners van Ma
leisië is islamitisch.
GDANK Lech Walesa, leider van de verboden vrije vak
bond Solidariteit, wil morgen spreken op een bijeenkomst
ter herdenking van de slachtoffers van december 1970 bij
het monument in de buurt van de Leninwerf. Voor de toe
spraak is echter nog geen toestemming gegeven, zo werd
van regeringszijde vernomen.
De manifestatie moet concurreren met een officiële herden
kingsceremonie ter nagedachtenis van de slachtoffers die
vanmorgen werd gehouden. Daartoe was opgeroepen door
de Patriottische beweging van nationale wedergeboorte, die
is opgezet door de militaire machthebbers. Blijkens een in
Warschau verspreide tekst wil Walesa een vreedzame, open,
breedgespreide oppositiebeweging vormen die trouw is aan
de idealen van Solidariteit, maar die werkt binnen de gren
zen van het communistisch systeem.
Doopsgezinde dominee
in fakirrol
PORTH De Britse doopsgezinde dominee
Ken Owen uit Porth in Wales heeft het we
reldrecord liggen op een spijkerbed verbe
terd. Hij heeft het vijf dagen en nachten
volgehouden. De 45-jarige Owen, die door
zijn vrienden de „Fakir van Wales" wordt
genoemd, lag gedurende 130 uur en 15 mi
nuten op een bed met 500 spijkers van 15
cm. Hij sloeg zijn eigen record uit 1980, op
getekend in het Guinness-recordsboek, met
27 uur en 51 minuten. Dominee Owen ves
tigde het record in de etalage van een lood-
gietersbedrijf in Porth met als doel het inza
melen van geld voor liefdadigheid.„Ik ga nu
naar huis en neem een lekker warm bad
in de hoop dat ik niet lek geslagen ben", zei
Owen. Hij wil te zijner tijd 400 uur op een
spijkerbed doorbrengen
Ontploffing in schakel
station Zuid-Afrika
JOHANNESBURG Een explo-
sie heeft vanmorgen schade aan
gericht aan twee transformators
in een schakelstation van elektri
citeitsleidingen ten zuiden van de
Zuidafrikaanse stad Johannes
burg, zo heeft de politie meege
deeld. De woordvoerder kon niet
zeggen of de explosie is veroor
zaakt door een aanslag. Electrici-
teitscentrales en verbindingen
zijn vaak het doelwit van aansla
gen van guerrillastrijders van het
ANC, het African National Con
gress. Als gevolg van de ontplof
fing is de electriciteitsvoorziening
van een naburige wijk uitgeval
len.
(Van onze parlementaire
redactie)
DEN HAAG Koningin
Juliana heeft meermalen
een zeer persoonlijk stem
pel gedrukt op een kabi
netsformatie. „Zij deinsde
niet terug voor ingrijpen
de beslissingen". De totaal
onverwachte benoeming
van Marijnen tot premier
in 1963 is daar een voor
beeld van. En in 1973
blijkt de vorstin duidelijk
aangestuurd te hebben op
een kabinet met de PvdA
erin, wat vervolgens ook
tot stand kwam: het kabi
net-Den Uyl.
Deze en andere geheimen van
Soestdijk worden uit de doe
ken gedaan in het boek „Kabi
netsformaties 1959-1973", dat
morgen in Den Haag wordt
aangeboden aan ex-premier
dr. J.E. de Quay. De auteur is
de historicus dr. P.F. Maas,
hoofd van het Centrum voor
Parlementaire Geschiedenis
van de Nijmeegse universiteit.
Dit Centrum is opgericht door
wijlen prof. dr. F.J.F.M. Duyn-
stee, oud-Tweede-Kamerlid
voor de KVP en een man, die.
veel invloed gehad zou hebben
op vooraanstaande CDA'ers,
zoals mr. Dries van Agt.
Maas heeft dan ook geput uit
het rijke archief van Duyn-
stee; verder mocht hij gebruik
maken van niet eerder toegan
kelijk bronnenmateriaal: de
persoonlijke archieven, waar
onder dagboeken en formatie-
dossiers, van onder anderen
De Quay, Romme, Tilanus, De
Jong, Vondeling, mevrouw
Klompé en Wiegel. Veel politi
ci, onder wie mr. Willem Aan-
tjes, gaven ook persoonlijke in
formatie. Alleen ex-premier
Biesheuvel „achtte de tijd nog
niet rijp voor openbaarmaking
van zijn dagboeknotities".
Dr. Maas toont aan dat konin
gin Juliana bij kabinetsforma
ties duidelijk verder ging dan
het vervullen van de zogehe
ten „trechterfunctie", dat wil
zeggen het administratief af
handelen van de aan haar uit
gebrachte adviezen. Hij wijst
op het handelen van het
staatshoofd bij de formaties
van 1963 (het passeren van
KVP-fractievoorzitter De Kort
als premier ten gunste van
Marijnen), 1967 (Biesheuvel
wilde z'n formateurschap op
geven, maar mocht dat niet
van Juliana) en 1973 (de ARP
onder Aantjes werd wederom
in de richting van de PvdA
gestuurd).
Maar bij de formatieprocedure,
die in ons land gebruikelijk is,
was dit soort zaken ook moei
lijk te voorkomen, meent dr.
Maas. Immers, vaak brengen
de fractievoorzitters verdeeld
advies uit en spelen zij „schui
levinkje achter de troon". Dan
wordt de „koningin somtijds
genoodzaakt tot het nemen
van persoonlijke beslissingen".
Naast koningin Juliana zelf
blijken ook sommige van haar
adviseurs een belangrijke rol
gespeeld te hebben bij de in
het boek besproken formaties.
Te denken is vooral aan wijlen
dr. L.J.M. Beel, de vice-presi
dent van de Raad van State,
die veel vertrouwen genoot
aan het Hof. Als de situatie erg
ingewikkeld was, belastte de
koningin hem soms zelfs met
een geheime opdracht. Andere
op de achtergrond opererende
„gezaghebbende staatslieden"
waren Romme, De Quay,
Klompé, De Gaay Fortman sr..
Zijlstra en Ruppert.
Kwetsbaarheid
Het gevolg van de „ondoor
zichtige" procedure bij een ka
binetsformatie is onder meer
„kwetsbaarheid van het staats
hoofd", aldus Maas. Hij meent
dat er dringend iets moet ver
anderen, omdat anders op den
duur een constitutionele crisis
niet te vermijden zal zijn. In
dat verband wijst hij op de ka
binetsformatie van vorig jaar,
waarbij koningin Beatrix in
opspraak kwam. Dat gebeurde,
nadat zij tegen het advies van
CDA-fractievoorzitter Van
Agt, die tevens premier was,
De Gaay Fortrtian sr. tot infor
mateur benoemde. Het staats
hoofd meende dat er ondanks
de mislukking van de forma
teurs Kremers en Van Thijn
doorgewerkt moest worden in
de richting van een centrum
links kabinet.
Toen de benoeming van De
Gaay Fortman sr., die zich
zeer kort daarvoor uiterst Jcri-
tfèch had uitgelaten over de
De leden van de Tweede Ka
mer kunnen daar weinig tegen
ondernemen, „gedwongen als
ze zijn alles tegen alles af te
wegen". Bovendien zijn ze in
zekere mate van de (informa
teur afhankelijk, aldus Maas.
Hij doelt daarbij waarschijnlijk
vooral op die Kamerleden, die
graag minister of staatssecreta
ris willen worden.
Voorstel
„Het zal duidelijk zijn, dat om
bovengenoemde redenen het
ongewenst mag heten, zowel
op democratische gronden als
vanuit de noodzakelijke be
scherming van de monarchie,
dat de huidige procedure ge
continueerd wordt", conclu
deert Maas. Hij beëindigt zijn
boek dan ook met een voorstel
voor een andere procedure,
waarvoor geen wijziging van
de Grondwet nodig is. Na de
In 1963 passeerde de konin
gin KVP-fractievoorzitter dr.
W. De Kort ten gunste van
mr. B. Biesheuvel.
CDA-fractie en haar voorzit
ter, veel stof deed opwaaien,
werd er van de zijde van de
Rijksvoorlichtingsdienst ge
zegd dat (informateurs zelf
verantwoordelijk zijn voor het
aanvaarden van hun benoe
ming. „De vraag is dan even
wel: aan wie of wat zijn ze
verantwoording schuldig?" al
dus dr. Maas. De praktijk leert
volgens hem dat de nieuw op
tredende minister-president
zich onmiddellijk distantiëert
van de gang van zaken tijdens
de formatie voorzover hij daar
zelf niet de hand in had.
Het gevolg daarvan is dat het
handelen van een (informa
teur nauwelijks ter discussie
kan worden gesteld, omdat an
ders onvermijdelijk ook het
handelen van de koning(in) in
het geding is. Volgens Maas
komt de huidige procedure er
dan ook op neer dat de in dit
geval oncontroleerbare en niet
door de ministeriële verant
woordelijkheid gedekte konin
gfin) een dito iemand aanwijst,
die in nauw contact met hem
of haar meebeslist „over voor
het land vitale kwesties als ba
sis, program en samenstelling
van het toekomstige kabinet".
Het kabinet Den Uyl werd in 1973 mede mogelijk gemaakt doordat koningin Juliana er zo duidelijk op aanstuurde.
Samen met dr. M. Ruppert
slaagde mr. J. Burger er
toenslotte in het kabinet Den
Uyl tot stand te brengen.
BIJLAGE BIJ UW KRANT MET
INFORMATIE OVER FILMS,MUZIEK
THEATER, RECREATIE,EXPOSITIES
EN EEN COMPLETE AGENDA
verkiezingen zou de nieuwe
Tweede Kamer zelf in openba
re beraadslaging moeten uit
maken wie er als formateur
wordt voorgedragen bij de ko
ningin. Het staatshoofd zou
deze man of vrouw dan moe
ten benoemen tot tijdelijk mi
nister zonder portefeuille. Een
dergelijke formateur-minister
zou ten volle verantwoording
verschuldigd zijn aan de
Tweede Kamer, waaraan hij
ook rapport uitbrengt. Zonodig
kan de Kamer het vertrouwen
in hem opzeggen, waarna hij
ontslag dient te vragen. Dat
zelfde zou moeten gebeuren
als de minister-formateur
vastgelopen meent te zijn.
Dr. Maas zegt zich te realise
ren dat er tal van bezwaren
aan zijn voorstel kleven. Maar
hij wijst daarbij op het over
heersende voordeel van zijn
voorstel, namelijk dat de ver
antwoordelijkheden gelegd
worden waar ze thuis horen:
„bij regering en parlement,
c.q. de partijgroeperingen in
de Kamer". Volgens ingewij
den speelt Maas' voorstel nu al
een belangrijke rol in de dis
cussies binnen de staatscom
missie-Biesheuvel, die aan de
regering advies moet uitbren
gen over dit soort zaken.
DEN HAAG De rol
van koningin Juliana bij
het verloop van een kabi
netsformatie blijkt wel
licht het duidelijkst uit
een gebeurtenis in 1973.
Het gebeurde begin april,
nadat formateur Burger
er niet in geslaagd was
een minderheidskabinet
te vormen van PvdA, D'66
en PPfy aangevuld met
enkele christen-democra
ten. KVP en ARP weiger
den zo'n ploeg te gedogen,
omdat de PvdA hen geen
inspraak wilde geven in
het regeerprogramma.
Burger, die veel opzien had
gebaard door een „inbraak" in
de ARP (zonder overleg met
hun fractievoorzitter over
reedde hij De Gaay Fortman
sr. en Boersma minister te
worden), restte niets anders
dan zijn opdracht terug te ge
ven. Koningin Juliana besloot
zoals gebruikelijk tot epn nieu
we consultatieronde. „Opmer
kelijk was dat Aantjes (fractie
voorzitter ARP), onder de in
druk van de argumenten van
de vorstin, besloot alsnog zijn
adviezen aan te passen in de
richting van hetgeen Burger
vooralsnog tevergeefs had ge
probeerd, schrijft dr. Maas.
Mr. Willem Aantjes bleek be
reid tegenover deze krant te
onthullen hoe dit gesprek met
de koningin was verlopen. „Ik
was zeer ontmoedigd over de
houding van de PvdA. En om
dat we al maanden bezig wa
ren was ik het ook zat. Mijn
advies aan de koningin luidde
dan ook, dat geprobeerd moest
worden een christen-democra
tisch minderheidskabinet te
formeren. Immers, herstel van
de oude coalitie (KVP, ARP,
CHU, VVD en DS'70) was
door de verdeeldheid in chris
ten-democratische kring ook
onmogelijk".
„De koningin hoorde mij aan.
Vervolgens zei ze: weet u dat
nu wel zeker, meneer Aantjes?
Ze wilde weten hoe ik me
voorstelde dat zo'n kabinet
met de Tweede Kamer zou
moeten samenwerken. Zij con
fronteerde me heel krachtig
met de problemen, die daar
eventueel uit zouden kunnen
voortvloeien. Het zou natuur
lijk ook een gok geweest zijn,
omdat zo'n regering had moe
ten steunen op wisselende
meerderheden. Tenslotte
vroeg zij mij, welke garantie
ik had dat een dergelijk kabi
net de eerste confrontatie met
de Kamer zou overleven".
Argumenten
„Zo bracht de koningin mij er
toe mijn advies zodanig te ver
anderen dat nog een poging
gedaan kon worden met de
PvdA een kabinet te vormen.
Het waren héér argumenten,
die mij overtuigden. Ik vind
wel dat zij daarmee binnen de
grenzen van onze constitutie
bleef. Ze deed immers niets
anders dan mij wijzen op de
gevaren van de oplossing, die
ik aandroeg?".
Mr. W. Aantjes: „De koningin
bracht mij ertoe mijn advies
te veranderen".
Mede als gevolg van het ad
vies van Aantjes kregen de
christen-democraten Van Agt
en Albeda de opdracht een on
derzoek in te stellen „op welke
wijze op zo kort mogelijke ter
mijn een kabinet zal kunnen
worden gevormd, dat geacht
kan worden in voldoende
mate steun te zullen ondervin
den". Het duo informateurs
slaagde erin zoveel hindernis
sen op te ruimen dat tenslotte
de formateurs Burger en Rup
pert het kabinet-Den Uyl tot
stand konden brengen.
Mr. Aantjes vertelde dat het
zojuist verschenen boek van
dr. Maas over de kabinetsfor
maties tussen 1959 en 1973 ook
voor hem nog nieuws had be
vat. Premier Biesheuvel, die
gedurende drie maanden na
de verkiezingen ook fungeer
de als fractievoorziter van de
ARP, blijkt gedurende de ka
binetsformatie van 1972-1973
geheime contacten te hebben
onderhouden met VVD-leider
Wiegel. „Biesheuvel hoopte op
terugkeer van zijn kabinet en
zou daartoe Wiegel voortdu
rend van de verwikkelingen
in confessionele kring op de
hoogte houden", aldus Maas.
Hij ontleent deze wetenschap
aan het formatiedossier van
Wiegel, dat hem ter beschik
king is gesteld.
„Als wij dét van Biesheuvel
hadden geweten, dat hij élles
uit onze vergaderingen onmid
dellijk overbriefde aan de
VVDaldus Aantjes. Hij
legde uit dat Biesheuvel dan
nog veel sneller aan gezag in
eigen kring zou hebben inge
boet. Als gevolg van deze ka
binetsformatie verdween de
demissionaire ARP-premier
tenslotte toch uit de politiek,
nadat de ARP-fractie tenslotte
mede op aandringen van Aan
tjes met acht tegen zes stem
men had besloten een kabinet
onder leiding van Den Uyl te
gedogen.
Twee vrouwen
Mr. Barend Biesheuvel is ook
de hoofdpersoon in nog een
voorbeeld, dat Maas geeft van
de invloed van koningin
Juliana. Dit speelde in 1967.
Het was in de nacht van 16 op
17 maart dat Biesheuvel be
sloot zijn opdracht om een
confessioneel-liberaal kabihet
te vormen terug te geven.
Maar toen hij terugkwam van
Soestdijk, bleek hij van me
ning veranderd. De koningin
had hem, in overleg met de
demissionaire premier Zijlstra,
bewogen nóg een poging te
wagen. Dit gebeuren baarde in
politiek Den Haag groot op
zien, omdat de schijn was ge
wekt van koninklijke inmen
ging. Biesheuvel vertelde toen
dat hij vanuit Den Haag ge
woon naar huis was gegaan,
naar zijn vrouw. Voor een
ARP-Kamerlid was dat aanlei
ding in de fractievergadering
op te merken: „Het lijkt erop
dat de heer Biesheuvel tussen
Den Haag en Den Haag twéé
vrouwen heeft ontmoet".
Ook in 1963 bemoeide konin-
ging Juliana zich intensief met
de formatie. Met de KVP-co-
ryfeeën Beel en De Quay (pre
mier) was zij van mening dat
de nieuwe KVP-fraetievoör-
zitter dr. Wim de Kort niet ge
schikt was voor het ambt van
minister-president. De konin
gin had mr. V.G.M. Marijnen
op het oog, de KVP-minister
van Landbouw. Marijnen viel
zelfs zo in de smaak, dat de
vorstin hem nog op dezelfde
dag dat De Quay hem had
voorgedragen, in Brussel bel
de. In dat gesprek waarschuw
de de koningin hem „voor het
niet denkbeeldige gevaar dat
er niet-ministeriële (lees: on
geschikte) figuren zouden-ko
men, hetgeen in ieder geval
vermeden moest worden", al
dus Maas.
Het blokkeren van De Kort
was voor de man zelf een bui
tengewoon pijnlijke aangele
genheid. Als opvolger van
Romme presideerde hij een
fractie van vijftig man en zag
zelf geen enkele reden, waar
om hij niet geschikt zou zijn
als premier. Per slot had de
zittende premier De Quay het
aanvankelijk niet verder ge
bracht dan commissaris van de
koningin (in Noord-Brabant).
RIK IN 'T HOUT
-U
ri?1
(Van onze parlementa
redactie)
DEN HAAG Het 2i
naar uit dat de dagblad*
overheidssteun die zij vi
Bedrijfsfonds voor de
ontvangen, later weer m
terugbetalen. Naar ve i
heeft minister Ruding vj
nanciën zijn collega van
zijn, Volksgezondheid en
tuur. Brinkman, ervan i
te overtuigen dat kranten'
voor overheidssteun in
merking komen als zei J
dat zij het ook weer terug
nen betalen.
De in totaal zestig miljoei
den die over de jaren
1982 en 1983 zijn gereser
uit de STER-opbrengstei
len dus als kredietverl
aan noodlijdende bladen
den aangewend. Daarmetfi
geert het kabinet het imdj
tember uitgebrachte
van het Bedrijfsfonds vo ,i.
Pers. De voormalige CR
windslieden Van der Lou
De Boer hadden ook een
pensatieregeling in het
uitzicht gesteld, waarb ëg
overheidssteun aan de kr ]ei
zou worden kwijtgescholi
Minister Brinkman heel
langs in een interview m
Amsterdamse dagblad He
rooi gezegd het niet onrê
te vinden dat de krante
verleende steun op een o
dere wijze weer terugbel
Volgens deze bewind:
vormt dat voor de krante r-,
stimulans om hun positie J
te verbeteren. Innii
wacht het Bedrijfsfonds
de Pers nog steeds op een
ciële reactie van de zijde -
de minister op het uitgeb i
te advies.
Van de zijde van de K
landse Dagbladpers is me<
bijstering gereageerd op t
koerswijziging. Indertijd
de Tweede Kamer bij h
vaarden van het 4 pi
BTW-tarief voor de dag ,v
de voorwaarde gesteld
een goede compensaties
voor verliesgevende I
zou komen. De compensj|
geling dreigt nu te wi
omgebogen tot een vomJ
kredietverlening van
heidszijde. Van verschil!
kanten is aangedrongen <f
uitkeren van een vo<
aan kranten, die nu al t
slagen worden gedwongi
Het CNV heeft gisteren ai
drongen op een extra ste
geling voor noodlijdende |§i
ten, op voorwaarde dat|
zich omvormen tot een oi
satie die een ideële doelsti
heeft zonder winstoogij
Ook nieuwe kranten
van de regeling gebruikjet
ten kunnen maken, mitsjg g
levensbeschouwelijk
iets te melden hebben i
Nederlandse mediawereldpvó
rijkt. Het geld moet
deels komen uit de opl
sten van de STER-reclai
voor een kleiner deel i
beperkte verhoging
omroepbijdrage, die dan if
matiebijdrage zou gaan li
De regeling is volgens
CNV nodig om te voorkl
dat alleen grote kapitaalkj
tige krantenbedrijven dejit
dige recessie overleven.
„Zweepslagen''
tegen vernieling
HEERDE In PakistanT
ven ze jongeren die nietj
het plaatselijk gezag gehi
zamen een aantal zweepl(v;
gen. In Nederland neeml
vernielzucht zo snel toe.l
lijfstraffen niet zo'n gek ipt
is. Aldus het gemeentera^
lid H.J. Duren van de B
renpartij in Heerde (Ovr
een redevoering tijdensjini
begrotingsbehandeling,
raad liet overigens duide
merken, nooit met een deij
lijke maatregel akkoord
zullen gaan.
Nederlands
ontwerp
Frans park
bekroond
AMSTERDAM Het Amster-
damse bureau Bakker en Blee-
ker BV, tuin- en landschapsar
chitecten, heeft een eerste prijs
gewonnen in een internationa
le prijsvraag voor een ontwerp
voor het Pare de la Villette in
Parijs. Deze prijsvraag was uit
geschreven door de Franse re
gering. In totaal werden 470
ontwerpen uit diverse landen
ingezonden. Bakker en Blee-
ker wonnen als enige Neder
landers een eerste prijs, waar
van er in totaal negen werden
toegekend. Deze winnaars
krijgen de opdracht hun dht-
werp nader uit te wcij
waarna er één van deze j>
ontwerpen uitgevoerd z
den. De negen beste Idl
zullen begin volgend jaa
het Centre Pompidou in ff
tentoongesteld.
Adventssamenkom)(v
in Huize Bernard*
SASSENHEIM De
bloem houdt morgen de j
adventssamenk'
voor bejaarden en chr
zieken in Huize Bernar
Sassenheim. Begonnen
met een oecumenische
om 10.00 uur. Voorgangehl
Pater Sasse van IJsselt
Th. Ferwerda. Een git
zorgt voor muzikale oi|
steuning. Na een gezamenf
lunch is het tijd voor onW
ning en treedt er van 14.0)
16.00 uur een cabaret^
Tilburg op.
woensdag 15 december 1982 pagfl
|R
r
ni
