Irtölë
Liever een sint in de sarcofaag dan tien op het dak
fiöidóeSoma/nt 1 f%^
Twee
kapellen
in
één
crypte
pasouaie
Gummi
BUCCl
vmcenz
s Etas'
(UAEE
Zo annonceert men in Italië het heengaan van familieleden.
uit veel Arabische motieven in
deze architectuur. Toen zijn been
deren op 7 mei 1087 met gejuich
werden ingehaald, hadden Noor
mannen het in Bari voor 't zeggen.
Grieken hebben er hun sporen na
gelaten, Romeinen en Zwaben, en
soms (zeker als er een gerecht op
tafel komt dat onmiskenbaar op
paella lijkt) waant men zich wa
rempel toch in Spanje, het land van
onze Sinterklaas!
Tien eeuwen geschiedenis drukken
hun stempel op Bari's moederkerk,
maar niettemin zeggen deskun
digen is het een harmonisch ge
heel geworden, mede dank zij de
zuiverende restauratie in het begin
van deze eeuw. De broéder domini
caan, aan wie het dienstrooster de
wacht in het poortgebouw heeft op
gedragen, kan er geen woorden
voor vinden. Hij spreekt alleen
maar Italiaans en de taal van zijn
moederkerk, Latijns. Nog enigszins
doezelig na de siësta van één tot
vier is Bari elke middag half be
wusteloos, ook in de winter be
waakt hij de standaard met an
sichtkaarten, de rozenkransen en
asbakken en velerlei andere souve
nirs, die Sint-Nicolaas een warm
hart toedragen en daarvan getui
gen met een ontroerende hulpe
loosheid. Er is niet veel moois bij.
Tevergeefs probeert de pelgrim
van nu een bestelling te plaatsen
voor één of meer flesjes wonderwa-
ter. Deze flaconnetjes zijn niet
meer in de aanbieding. Sinds in
1087 te Myra het graf geopend is,
waarbij rovers schier bedwelmd
werden door het „Oleum S. Nico-
lai", is er sprake geweest van ge
heiligd vocht, dat op zou wellen uit
de sarcofaag. Oude chroniqeurs ge
wagen van een geneeskrachtig,
„goddelijk parfum". Deze bron
heeft zich ook in Bari niet onbe
tuigd gelaten en nog niet zo lang
geleden zou men jaarlijks 20.000
flesjes, gevuld met enkele druppels
van dit elixer, aan pelgrimns heb
ben uitgereikt.
De paters dominicanen die hier
Sint-Nicolaas' erfenis beheren, zou
den tegenwoordig de winning be
perkt zien tot een glas of twee, drie
per jaar. Het wondervocht is een
schaars artikel geworden te meer
misschien, omdat een wetenschap
pelijk onderzoek in 1925 het ge
woon als gedestilleerd water om
schreef.
Niemand ontkomt in de scheme
ring van deze oeroude kerk echter
aan het gevoel, dat hier tussen
spoor en hak van de Italiaanse
laars toch iets bijzonders aan de
hand is. Een bisschop uit Klein-
Azië, overleden op 6 december 341,
342 of ÏÏ45 en dus reeds tot stof ver
gaan toen men ruim zeven eeuwen
later zijn skelet wilde ontvreem
den. Heeft hij echt bestaan?
Het antwoord verwaait in de wind
boven de steegjes van oud-Bari. Het
doet er weinig meer toe, of twee of
drie bisschoppen model hebben ge
staan voor deze legendarische fi
guur. De rooms-katholieke kerk
heeft hem in 1970 een toontje lager
doen brevieren op de heiligenka
lender. Hij mag best nog aanbeden
worden, maar men is er niet meer
toe verplicht.
Mysterie
Bari's basiliek en haar hoofdbewo
ner ontlenen hun wijding echter
aan een mysterie, waar feiten en
regulaties weinig meer aan kunnen
veranderen. Alles wat er te zien is
tussen de zuilen met hun wonder
baarlijke kapitelen en onder de ga
lerijen, eeuwen geleden voor vrou
wen gereserveerd zoals in een sy
nagoge, maakt de indruk dat het
voor eeuwig zal voortbestaan.
Sint-Nicolaas, stijf als een modepop
in zijn vitrine staande, kijkt met de
grote, edele ogen zonder misprijzen
naar het grafmonument voor Bona
Sforza, gemalin van koning Sigis-
mund II van Polen en laatste her
togin van Bari. Toch ontwaart men
op deze marmeren beeldengroep
uit 1593 vrouwen, wier boezem ge
heel onbedekt is, zodat zij de apsis
een merkwaardig accent verlenen.
Pal voor hun bevallige voeten staat
een van de indrukwekkendste
kunstwerken uit de Basilica di S.
Nicolai, de stenen troon voor bis
schop Elia, onder wiens leiding na
1087 mausoleum en kerk zijn ge
bouwd. Schrikaanjagende, schier
demonische figuren krommen zich
onder deze zetel, als waren zij ver
oordeeld tot deze dwangarbeid en
een leeuw verslindt het zojuist af
gebeten hoofd van een Apulische
Quasimodo. De strijd tussen goed
en kwaad, God en duivel?
Een fantastische verbeeldingswe
reld verenigt in deze kathedraal de
geest van het christendom met die
van de Oriënt. Langs een zilveren
altaar van grote schoonheid, fres
co's, inscripties als hiërogliefen, ar
cades, een zandstenen kansel, enzo
voort, en onder de barokke pracht
van die plafondschilderingen uit de
17e eeuw, gewijd aan het leven van
de Sint, voert de weg naar het ma
gisch centrum van Bari, de crypte.
Onderstut door 26 zuilen spannen
de gewelven zich over het mauso
leum voor Sint-Nicolaas. Ook hier
geven de kapitelen wonderbaarlij
ke schepselen te zien. Twee leeu
wen die elkaar op een hoek tegen
komen en de bezoeker samen met
één kop aangrijnzen, bloemen en
vogels, niet nader te determineren
monsters, alles uitgevoerd in mar-
Het mooiste was niet mooi genoeg
voor deze onderaardse kapel, waar
achter een roosterwerk van smeed
ijzer dagelijks een mis wordt opge
dragen. Om hét nog ingewikkelder
te maken zijn er duidelijk ortho
doxe invloeden waarneembaar ach
ter deze omheining. Als aan de mo
zaïekvloer genageld van spanning,
zien veel pelgrims hier eindelijk
waar zij voor gekomen zijn: het
graf.
De tombe doet dienst als altaar.
Een venster laat de blik vrij op het
inwendige, een klein schatkamertje
met versierselen en muntstukken,
behendig tussen de tralies doorge-
worpen als offer der dankbaarheid.
Hier zou men uren kunnen door
brengen, starend naar die kostbare
lamp in de vorm van een scheepke
onder Jezus' hoede, met Sint-Nico
laas aan boord. Dit werk van een
goudsmid uit Milaan is pas in 1936
aan de collectie toegevoegd, maar
hangt daar of het er altijd gehan
gen heeft, met dat eeuwige vlam
metje boven Sints hoofd en twee
ankertjes tastend naar houvast.
Vanuit Myra, thans het gehucht
Demre in Turkije, worden nog al
tijd afgunstige blikken geworpen
op dit heiligdom. De nog bestaande
tombe daar is leeg. Men heeft er in
1087 een stuk of vijf botten van St.-
Nicolaas stiekem achtergehouden.
Die staan nu te pronk in het mu
seum van Antaliga, deels in zilver
gezet. Maar wie reist er naar z
verre kust voor dit schamele i
tant als men weet dat bijna de hele
goedheiligman in Bari op het ba
zuingeschal der engelen wacht?
Er hebben veel verhalen de ronde
gedaan over dit soort affaires. In
Varanggéville (Frankrijk, Lotha
ringen) heeft men ooit opschudding
verwekt met de bewering, als zou
men daar een vingerkootje van de
bisschop bemachtigd hebben. Dui
zenden pelgrims stroomden toe en
het plaatsje werd een druk bede
vaartsoord.
Misverstanden
Sinterklaas is jarig, zingt men
Nederland op de dag dat hij de
laatste adem uitblies. Een van de
vele misverstanden op een feest,
dat even weinig te maken heeft
met Bari's ongecompliceerde toe
wijding als de vele nu doorgaans
protestantse kerken, die naar hem
zijn genoemd rondom de voormali
ge Zuiderzee en aan onze rivieren.
Niettemin is een afgevaardigde van
Bari naar Amsterdam gereisd, toen
het daar 25 jaar geleden was dat de
DE
Tommar^
-boutique
e*. flOAUaiwumr
MARIA
«UAtE
-
982^
romzwaard
e kathedraal onderscheidt zich,
als veel andere in Apulië, door
n raadselachtige en soms bijna
iiveringwekkende ornamentiek,
omaans op z'n Apulisch, noemt
en deze bouwstijl, met byzantijn
elementen en de onmiskenbare
vloed van een cultuur, waarin
it kromzwaard domineerde.
nt-Nicolaas' heiligdom eert ook
idere goden dan de zijne, zo blijkt
ZATERDAG 4 DECEMBER 1982
ir\ RI Een Sint-Nicolaas die
t /eert uit Spanje afkomstig
rijn, op een paard over de
en rijdt en zich omringt
t luidruchtige, kleine ne
bedienden, zou in Puglia
>ulië) terstond door de poli-
worden ingerekend. Men
ft daar niet de minste
irdering voor pseudo-bis-
3 oppen, met een pluk wat-
onder de kin. Zij zouden
1 smet werpen op de nage-
htenis van de grote wel-
ner die in Bari, de hoofd
ei- 1 van dit Zuiditaliaanse ge-
;t, zijn laatste rustplaats
ft betrokken.
rijn al de inzet van een weerga-
dodencultus, sinds koene zee-
rders uit Apulië deze beenderen
de Turken ontroofd hebben. Zij
igden deze diefstal in Myra,
r hij zijn bisschoppelijke waar-
ïeid ten toon had gespreid. Deze
ndarische gebeurtenis voltrok
n het jaar 1087 en sindsdien i
het pronkjuweel van de ze
ihondend parochies in Italië, die
onder de hoede van Sint-Nico-
hebben gesteld. Pelgrims uit
|l de wereld reppen zich naar de
>emde „Basilica di S. Nicolai"
daar neer te knielen voor zijn
be. De kathedraal is speciaal
iiiwd om dienst te doen als
oor deze relikwieën
k°-jakt zowel op gelovigen als onge-
igen een onvergetelijke indruk,
parochianen hebben er vrede
9 9,|e, dat zij op 6 december genoe-
moetén nemen met een plech-
]b hoogmis in deze basiliek. Een
lige leurt niet met cadeautjes,
werk is hem uit handen geno-
U door een boosaardig uitziend
[je genaamd Befama, maar
=t het gouden hart kwijt
(b h pas op 6 januari van haar taak.
^„Jus blijft de sterfdag van Sirit-
lken tolaas vrij van alles wat zweemt
surprises en pepernoten.
deze eerste week van
iber lopen de bedevaartgangers
laaii niet voor de voeten. In af-
hting van het gewoel tussen 7
i, als de beroemde Sint-Ni-
iasprocessie door de straten
;t en scheep gaat op honderden
Tele-jartuigen, vervult Bari de dage
plichten. In de oude haven-
1ik beschijnt de zon het gewrie-
vjan weekdieren die uit hun
pulp kruipen en de karren met
i. periten en fruit van kleine
ïgdoenden.
n oud stadje aan de zee, parman-
ussen de golven verrijzend op
driehoekige kaap, wat is
rder over te vertellen? Onder de
irlandes van hun wasgoed vallen
bewoners met de smalle deurtjes
huis, het kale woonvertrekje
ar de tv hun alles voortovert,
t Italië te bieden heeft
ïoonheid en elegantie.
»i wat in mijn schoentje! De kin-
=n in deze sloppen zien er naar
dat zij best nuttigë Sinterklaas-
leautjes kunnen gebruiken. Op
pleintjes voor oeroude kerken of
'en de muren, waarop zwart
ide plakkaten vermelden wit
ingegaan tot een beter leven,
ngen dozijnen werklozen rond.
ckel en hamer, in rood krijt, v
en woordeloos protest
deze doolhof van straten, stegen,
lintjes en trappen het oude hart
n een industriestad met bijna een
lf miljoen inwoners, op Napels
de grootste in Zuid-Italië?
elk belang kan in zo'n metropool
g gehecht worden aan dat hand-
J rol stof in een crypte? Een van de
loze legenden over de bisschop
rhaalt, dat hij elke onmatigheid
ïuwde en reeds als zuigeling de
>ederborst weigerde, zodra de ka-
ïder een vastendag aanwees.
eft stof tot overpeinzing in
Sparona, in heel Apulië i
»ard om de gedistingeerde v
lpaleizen.
ït-Nicolaas zoekt men tevergeefs
de Via Sparona of op de Corso
ttorio Emanuele II, die woelige
ulevard tussen palmbomen en
enbare gebouwen. Hij is achter
bleven in die verloederde buurt-
bij de armen en werklozen. Wie
ar kans toe zag, heeft de vochtige
lisjes en de stegen waar nooit 2
mt verlaten om de lift te nem
appartementscom-
Bari's hart blijft kloppen
ze achterbuurt, met kerken die
uitzien of ze langzaam verpul-
in muren waarop de werklo-
n hun agressie hebben overge-
acht in het nieuwe spijkerschrift
n de graffiti. Wie hier zoet is
ijgt geen lekkers, wie stout is be
en scooter en gaat op tassen-
of. De klassieke strategie uit de
„Roman Holiday" is dermate
pulair, dat vreemdelingen op
ar dè basiliek er soms voor
waarschuwd worden. „Attenzio-
pas op voor scooters met twee
annen er op; de duozitter kan e
slaagde greep doen naar hand-
1 schoudertas!
Werkloosheid is een ernstig probleem in Zuid-Italië.
irschijnlijk zou men daar ook
aarne zien, dat deze heilige als
arus aan zijn graf ontsteeg. Bari
eter af met één Sint in een sar-
lag dan tien in de lucht, zich
rtreppend tussen televisie-an-
ïes en schoorstenen. De stad
eent haar glorie als wereldcen-
n voor de Sint-Nicolaasverering
wel uitsluitend aan diens stoffe-
e resten.
Ook na zijn dood
blijft Sint-Nicolaas
een weldoener en
vredestichter. In
het mausoleum te
Bari heeft zich een
oecumenisch
wonder
voltrokken. Voor
het eerst nadat de
rooms-katholieke
en orthodoxe
kerken in het jaar
1054 hun schisma
beleefden, zijn ze
hier, weer verenigd
onder de mijter
van de
goedheiligman.
In 1966 kreeg
laatstgenoemde
kerkformatie
vergunning om in
deze crypte een
eigen kapel te
bouwen en er
diensten te houden
volgens de
orthodoxe liturgie.
Op zo'n mirakel
had men negen
eeuwen moeten
wachten.
Het resultaat is,
dat gelovigen van
beide richtingen
hier soms komen
bidden voor de
eenheid van hun
kerken. De
oosterse kapel is
versierd met tal
van ikonen. Het is
bekend, dat deze
gelovigen vanouds
Sint-Nicolaas,
vooral als patroon
van zeevarenden,
een warm hart
toedragen.
Grieken en Russen
geven elkaar in dit
opzicht weinig toe.
Op Griekse
schepen ontbreekt
zelden een
beeltenis van deze
beschermheilige.
Het zeevarende
element wordt
geïllustreerd door
een
wonderbaarlijke
lamp, geschenk
van pelgrims, in
1936 vervaardigd
door de goudsmid
A. Sordelli uit
Milaan, in de vorm
van een schip. Een
Sint met twee
gezichten, twee
ankers en twee
oliereservoirtjes,
die tezamen voor
één vlam zorgen,
symboliseren het
verlangen naar
eenheid. I
eerste Sint-Nicolaasintocht werd
georganiseerd.
Misschien ontkomt straks de bede-
vaartstad ook niet helemaal aan
folkloristische en commerciële be
ïnvloeding, als in mei de processie
weer wordt gehouden. De winke
liers moeten er wel goed garen bij
spinnen, als zoveel duizenden zich
verdringen rond het beeld, dat nu
nog in de vitrine staat en de gelovi
gen aankijkt met grote, verwonder
de ogen.
Er wordt heel wat afgesold met
deze goedheiligman. Men neemt
hem op de schouders, temidden
van een opgewonden menigte en
op een zee van bloemen drijft hij
naar de waterkant. De traditie wil,
dat de geslaagde overtocht Myra-
Bari dan wordt gereconstrueerd,
maar men moet daartoe putten uit
zeer onbetrouwbare bronnen. Er
zouden drie schepen in het geding
zijn geweest, met 47 opvarenden
volgens de ene en 62 volgens de an
dere ooggetuige. Ook twist men
over de vraag hoeveel priesters er
in dit gezelschap waren. Onderweg
zou een hevige storm hebben ge
woed, die pas tot bedaren kwam
toen een flink aantal schepelingen
bekende fragmenten van Sints res
ten gestolen te hebben en hun sou
venirs gedwee hadden ingeleverd.
Woelige baren
Dit alles valt moeilijk in beeld te
brengen op een paar mooie dagen
in mei. Vast staat, dat het beeld
echt scheep gaat en omringd door
honderden andere vaartuigen en
kele dagen doorbrengt op de woeli
ge baren. Zo houdt men te Bari de
geschiedenis in ere, wat er ook van
waar moge zijn. Alles is mogelijk
voor hen die geloven. Reeds toen
de bisschop nog rustig in Myra in
zijn sarcofaag lag, heeft Willem de
Veroveraar in 1066 een storm in
Het Kanaal bezworen door hem
aan te roepen. Dank zij de tussen
komst van Sint-Nicolaas zou hij
toen veilig in Engeland zijn aange
komen.
Bari viert het feest (voorafgegaan
door een bijzondere mis en veel ge
beden) volgend jaar van 7 tot 12
mei wederom met zeer veel ver
toon. Wie er getuige van wil zijn
hoede zich voor het losjes over de
schouder of in de hand dragen van
tassen, camera's enzovoort, want
processie of geen processie het wild
geraas van makkers op scooters
duurt onverminderd voort.
LEO J. LEEUWIS
Een van de indrukwekkendste
kunstwerken in de Basilica di S.
Nicolai is deze zetel van de aarts
bisschop Elia, daterend uit de tijd
dat met de kerkbouw werd be
gonnen: einde elfde eeuw.
1
