Nieuwe Kerk van Katwijk
Zee krijgt één van
Nederlands grootste orgels
ot winkeliersvereniging
e Camp lijkt bezegeld
k^EGIO
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 17 NOVEMBER 1982 PAGINA 5
NSCHMITZ VAN DE HARTEBRUG WORDT AL JALOERS OP DE VRIJE ZWELKAST
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of sehriffelijk-vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
12 - 22 44 op toestel 10.
het eerste concert, bij de in
gebruikneming, op het
nieuwe orgel geven. Dat is
Daniël Roth, de organist-ti
tulair van de Sacré Coeur
in Parijs. Geen kleine jon
gen dus. En tevens brengt
Roth dan een ere-saluut
aan het Katwijkse orgel, dat
„Frans" aandoet; een Van
den Heuvel-orgel, dat kan
wedijveren met de Adem-
a's, de Maarschalkerweerts
en Flentrops en nog meer
van die orgelgrootheden.
Het zal ook niet in de scha
duw hoeven te staan van
het neusje van de Franse
orgelzalm dat vorige eeuw
gecreëerd werd door de be
genadigde, romantische Pa-
rijse orgelbouwer Aristide
Cavaillé-Coll. Nee, het
Nieuwe Kerk-orgel krijgt
een duidelijk en onovert
roffen Frans karakter en
een klankopbouw zoals
men die voornamelijk aan
treft bij de meest befaamde
Parijse orgels, zoals, bij
voorbeeld, in de Notre
Dame, de St. Clothilde, de
St. Trinité, de Madeleine.
Katwijk staat iets groots te
wachten, met een flinke
snuf orgeltraditie die niet
onmiddellijk uit de refor
matie stamt. Maar die tradi
tie zal aan de Voorstraat
wel gauw geadopteerd zijn.
Het mag daar wel de Grote
Kerk gaan heten.
Het is een hele onderne
ming om in deze tijden een
dergelijk orgelobject van de
grond te krijgen. Dat is niet
vanzelfsprekend meer, zo'n
orgelgebouw. Hoewel het
klein is begonnen. Je had
in de oudheid een Alexan-
drijnse „loodgieter", Ktesi-
bios genaamd, die z'n eerste
„orgel" in elkaar had ge
knutseld om zijn constant
zingende vrouw er een ple
zier mee te doen. Het was
een stuk prima vakwerk,
trouwens. Maar in de mist
van de mythologie had de
doe-het-zelver Pan, een on
dernemend godje, al on
denkbaar eerder zeven
fluitjes aaneen geplakt. Het
„orgel" is zo oud als de
mensheid zowat. En nog
steeds worden er pijpen ge
maakt, die worden aange
blazen om er een vriendelij
ke klank uit te laten horen.
Er is weieens gezegd, dat
goede orgelbouwers muzi
kale hemelburgers-eerste-
klasse zijn.
Geschiedenis
In elk geval gaat Katwijk,
zoveel mogelijk ontdaan
van elke mystiek, orgelge-
Titel voor LDG
LEIDEN Het eerste
team van het Leids Dam-
genootschap is kampioen,
geworden van Groep A-
van de Zuidhollandse-
Dambond. Hoewel de Lei-
denaars nog een duel
moeten afwerken, tegen
het Wassenaarse RDG,
kan LDG niet meer wor
den achterhaald.
De titel werd gisteravond
veilig gesteld door Henk de'
Koning. De Koning had nog
een afgebroken partij staan-
tegen B. Boogaard van de
vereniging Monster, een par
tij waarin LDG aan een re
mise voldoende zou hebben
om de kampioensvlag te
kunnen hijsen. Hoewel Mon-,
ster de winst had geclaimd in.
deze partij, was na grondig
analyseerwerk door beide
clubs geen sluitende winst,
gevonden. Een winstvoering
die ook tijdens het uitspelen-
door beide spelers niet werd-
ontdekt. Na twee uur spelen
en twintig zetten werd dan
ook tot de puntendeling be
sloten.
Het pijpwerk van de grondstemmenwindlade van het Grand'Orgue.
schiedenis schrijven. Ik had
't nooit gedacht, maar het is
zeer te loven. Een nieuwe
bladzijde in de historie van
Nederland, dat, relatief ge
zien, op zo'n klein stukje
aardbodem, de meeste or
gels ter wereld telt. Zeg
maar beste orgels. Het nieu
we Katwijkse instrument
telt 80 sprekende stemmen
dat zijn er 3 meer dan
van wat eens het grootste
kerkorgel van Nederland
had moeten worden: het
Willibrordus-orgel van de
(afgebroken) Amsterdamse
St. Willibrord-buiten-de-
veste, dat sinds '71 het Ca-
vaillé-Coll-achtige pronk
stuk van de St. Bavo-kathe-
draal in Haarlem is gewor
den.
De stemmen van het Nieu
we Kerk-orgel dan, zijn
verdeeld over vier manua
len klavieren en een
vrij pedaal. Het zal voor het
grootste deel worden opge
steld achter het o'rgelfront
uit 1822, dat onder toezicht
van Monumentenzorg is ge
restaureerd. In het echo-
werk van het nieuwe in
strument konden slechts
enkele registers uit het oor
spronkelijke orgel worden
overgenomen. Het Rugposi
tief (waar de organist met
z'n rug naar toezit, zodat je
de man of vrouw niet ziet;
je ziet vanuit de kerk één
groot instrument en daarom
zegt men ook wel: het orgel
speelt), welnu, dat rugwerk
is op het ogenblik met 18
zelfstandig sprekende stem
men de grootste „rugpartij"
ter wereld.
Gaan we naar het Hoofd
werk (het Grand-Orgue),
dan horen we „orgel-La
tijn": het krijgt, behalve een
cornet 5 sterk vanuit 8 voet,
een doorlopende cornet dé-
composée 8 sterk vanuit 16
voet, en in het Pédale is een
cornet décomposée vanuit
32 voet gebouwd. Breek me
de bek niet open, maar het
schijnt, dat in geen enkel
Nederlands orgel deze klan
kopbouw te vinden is. Ook
de Contrebombarde 32 voet»
(een „tegenbom"), in volle
lengte van tien meter ge
bouwd, komt slechts spora
disch voor.
Jaloezie
Nu kom ik tot een onder
deel, dat alleen maar kan
dienen tot wanhopige jaloe
zie bij Jan Schmitz, organist
van het Hartebrugorgel; hij
zou, bij het vernemen van
de volgende orgelrijkdom,
zijn handen heffen en de
manen schudden: „waarom
zij wel, en ik niet?! En ik
heb er altijd om gevraagd
(bij Monumentenzorg, T.P.),
want je kunt er wonderen
mee doen!" Het gaat om het
Récit Expressif, het „zwei-
werk", de machtige ver
meerderaar, die zonder ver
snelling van niets naar alles
opzweept. Nou, dat Kat
wijkse zwelwerk wordt bo
ven de orgelkast in de toren
van de kerk geplaats. Lek
ker ver en vrij, en geïso
leerd van de kerkruimte
waar de klank overigens
direct kan worden inge
bracht. Ik leef met Jan
mee: het is niet eerlijk, voor
die „paar duizend gulden"
meer. Enfin, de Katwijkse
opstelling is overgenomen
van (weer een „orgelplaat
je" van de eerste orde) de
Saint Sulpice in Parijs,
waar „dit een groots effect
sorteert". Ik hoor Schmitz
nu snikken.
Laten we even doorgaan,
want „Katwijk" heeft nog
meer orgelpijlen op z'n rij
ke boog. Naar verhouding
heeft het nieuwe orgel een
rijke tongwerkbezetting
van 22 registers. Ook al
weer zo'n „ergernis" voor
minderbedeelden. Zo bezit
het Positif verschillende
18e eeuwse Franse pijp-
mensuren (maten van de
pijpen), terwijl in het Gran
d'Orgue, het Zwelwerk en
het Pédale mensuren zijn
toegepast die werden geïn
spireerd op het werk van
de grote Aristide Cavaillé-
Coll, de man die zo ontzet
tend mooi „school" heeft
gemaakt onder latere orgel
bouwers.
Overigens ontvangt het
Nieuwe 'Kerk-orgel van
Katwijk Zee straks genoeg
lucht, want het krijgt tien
blaasbalgen en vier wind-
machines die samen een ca
paciteit hebben van 50.000
liter lucht per minuut. Dat
is de longinhoud van een
gigant. Om de Katwijkse
orgelsymfonie nagenoeg
compleet te maken: van de
in totaal 5236 „paipen"
heeft de grootste de bereids
gesignaleerde lengte van
tien meter. De grootste pijp-
Gedeelte van de opstelling van het 12 meter hoge orgel. Op
de voorgrond het Rugpositief. De speeltafel staat in het
midden, met toets- en registermechaniek naar het zwel
werk en het chamadewerk (nee, nee, niet meer vragen).
Achter dit mechaniek de windladen van het hoofdwerk, ge
flankeerd door de pedaalwindladen.
diameter is 45 cm. En dat is
een beste dikke. De kleinste
paip meet 11 mm. lengte en
2 mm. in doorsnee.
Om het orgel, met bijna 100
registerknoppen, soepel te
kunnen bespelen, zijn spe
ciale constructies, ook voor
de combinaties, ontworpen,
die nog niet eerder werden
toegepast. De speeltafel is
heel apart, zeker voor deze
tijd. Zo zijn de klavieren en
de bankstukken ingelegd
met verschillende houtsoor
ten en met ivoor (het lijkt
het Leidse stadhuis wel). De
muzieklessenaar kreeg een
tick van de weelde mee en
stelt voor: het gekroonde
wapen van het vissersdorp,
vastgehouden, in de zuid
wester storm, door twee uit
heemse leeuwen. Een en
ander werd door de ontke
tende orgelbouwer uit ma
honiehout gesneden. De re
gisters zijn geplaatst in zo
geheten registerstoelen;
weliswaar ongemakkelijk,
maar het zijn stoelen. De
porseleinen registernaamp-
jes van-huisuit zijn met de
hand geschilderd, zwart op
wit, en daarna geglazuurd.
Het is bijna te mooi om
waar te zijn, maar Kat
wijk heeft het voor el
kaar gekregen. De finan
ciële consequenties zijn
me niet bekend; ik heb
me maar tot de culturele
gegevens bepaald. Maar
„ze" zijn er wel tegenaan
gegaan, met dat grootste
orgel, heb ik de indruk.
\lsof het niets is! Andere
cerken zoeken koorts-
ichtig naar mogelijkhe-
len om hun vergrijsde
>rgels opgekalefaterd te
trijgen (Hartebrug, Lei-
len), of eventueel uitge-
jreid (Leidse Petrus-
cerk). Vaak is men, bij
«ïtstentenis van een
;oed instrument, al blij
net een dooie mus, al
thans met een „elektro
nische toestand" (te veel
Dm op te noemen). Maar
in Katwijk gaat men, ze
ker nationaal, de orgel
liefhebbers de ogen uit
steken met wat één van
de grootste zo niet het
grootste orgels van
ons land gaat worden.
Niet met twee of drie,
maar met vier klavieren.
En pedaal, natuurlijk.
Een juweel van een
werktuig want dat be
tekent het Latijnse
woord organum in feite
dat de beste tradities
van de beroemdste or
gelbouwers voortzet.
Waarschijnlijk wordt het
ook een orgel dat inter
nationaal onder de aan
dacht van kenners zal
komen.
Dat reuzegeval met pijpen
wordt, als alles goed gaat,
volgend voorjaar in gebruik
genomen in de Nieuwe
Kerk aan de Voorstraat in
Katwijk aan Zee. Voorwaar
een grote kerk (met 2200
zitplaatsen), die volgens de
Katwijkers best een echt
groot orgel mocht hebben.
In mei '83 moet het, offi
cieel, gaan klinken; maar
de orgelbouwers van J.L.
van den Heuvel in Dor
drecht, die met dit stoute
stukje vakmanschap nieu
we roem zullen vergaren,
zijn al sinds 1979 met het
karwei bezig. Einde deze
maand begint in de Nieuwe
Kerk de een half jaar du
rende installatie van het
omvangrijke orgel.
Als eenmaal alles erop en
eraan zit, zal een meester
iEIDEN Het voortbe-
taan van de winkeliers-
elangenvereniging Haar-
ïmmerstraat/De Camp
taat sinds gisteravond op
osse schroeven. In een
motionele ledenvergade-
ing in - „Wienerwald"
leek het merendeel van
de leden er voorstander
van te zijn, dat de belan
genvereniging opgaat in
de onlangs opgerichte On
dernemingsvereniging
Promotion Haarlemmer
straat en omgeving. Tot
een stemming kwam. het
echter niet. Het bestuur
gaat nu bij de achterban
informeren hoe die staat
tegen een eventuele over
stap.
Hoofdpunt op de vergadering
was het parkeerprobleem. De
winkeliers in De Camp klagen
al jaren over het beleid van de
gemeente. Zij menen, dat er te
Middenstanders bundelen krachten
LEIDEN Onder het mot
to „Samen staan we sterk"
presenteerde het bestuur
van de Ondernemingsvere
niging Promotion Haar
lemmerstraat en omgeving
gisteren zijn programma.
De vereniging is van plan
de Haarlemmerstraat door
het organiseren van aller
lei activiteiten meer be
kendheid te geven bij het
winkelend publiek.
Het is voor het eerst dat de
winkeliers van de winkel
straat zich in één club bun
delen. Voorheen was de
Haarlemmerstraat ver
deeld in verschillende groe
pen. 130 van de 200 winke
liers hebben zich bij Haar
lemmerstraat Promotion
aangesloten. Per week be
talen zij een tientje contri
butie.
„De bereikbaarheid van de
Haarlemmerstraat is ons
grootste probleem," vertel
de de heer L. Palm, voorzit
ter van de vereniging. Hij
meldde, dat niet direct
wordt gekeken naar een
politieke oplossing van de
parkeerproblematiek: „Wij
gaan de klant informeren
op welke plekken hij zijn
auto kwijt kan." De bedoe
ling is, dat er een folder
uitkomt, waarop met een
kaartje de parkeerplaatsen
worden aangewezen. De
heer Palm is van mening,
dat de binnenstadsproble
men beter collectief kun
nen worden aangepakt.
„Met het KNOV (Konink
lijk Nederlands Onderne
mers verbond) en andere
organisaties staan we ster
ker," zei hij.
De heer Palm ziet de toe
komst van zijn vereniging
rooskleurig tegemoet. „Wij
gaan daadwerkelijk iets
doen om de klant naar
onze straat te halen. Ons
hoofddoel is promotie van
de Haarlemmerstraat." De
vereniging liet feestver
lichting in de straat ophan
gen. Binnenkort (op 4 de
cember) wandelt een oli
fant door de Haarlemer
straat en worden tussen
Kerst en Nieuwjaar aan
het winkelende publiek
kaarsen aangeboden.
De speeltafel van het nieuwe grote orgel in Katwijk, dat in
mei 1983 in de Nieuwe Kerk in gebruik zal worden geno
men. Links het portret van de Lutherse Johann Seb. Bach,
rechts dat van de roomse César Franck, wiens klank straks
het dichtst benaderd gaat worden, op het orgel. In het mid
den het wapen van Katwijk.
weinig parkeergelegenheid is
voor hun klanten. Voorzitter
A. van der Zon beweerde gis
teravond dat in de wijk De
Camp in de toekomst 1000 par
keerplaatsen verloren gaan.
Hij zei, dat de winkeliers erg
veel hinder van het tekort aan
parkeerruimte ondervinden.
„Het is erg stil in de winkels,"
meende hij. De heer Van der
Zon stak een beschuldigende
vinger uit naar de aan de Lan-
gegracht gevestigde Digros.
Dat grootwinkelbedrijf be
schikt daar over een groot par
keerterrein. Veel nut hebben
de winkeliers in De Camp niet
van dat terrein, meende Van
der Zon.
Volgens de voorzitter moet de
gemeente verwijsborden plaat
sen om mensen, die een par-
keerplaatsje zoeken naar het
Digros-terrein te sturen: „Het
is een openbare parkeerplaats,
maar niemand weet dat," zei
hij. Van der Zon kon overi
gens weinig nieuws melden
over het „parkeerprobleem".
Verder dan „Waarom krijgt de
Digros wel de ruimte voor een
parkeerterrein voor 200 auto's
en de winkeliers in De Camp
niet," kwam Van der Zon niet.
De voorzitter stelde voor om
actie tegen de Digros te onder
nemen. Alle winkeliers en
hun norc-r>?n| -«„Hon hun
Het opknappen van de restanten van de Vrouwenkerk is bijna klaar. De winkeliers van De
Camp hadden hier liever een parkeerterrein gezien. Het zou plaats hebben geboden aan zes
tig auto's.
auto in het vervolg bij de Di
gros moeten neerzetten, be
toogde Van der Zon. Hij moest
toegeven dat hij de parkeer-
toekomst van De Camp erg
somber tegemoet ziet: „Alles
ligt vast in bestemmingsplan
nen en daar verander je toch
niets aan," merkte hij wat
moedeloos op.
Fusie
De heer L. Palm van de on-
mingsvereniging Promotion
Haarlemmerstraat en omge
ving (kortweg Haarlemmer
straat Promotion) stelde de 16
aanwezige leden van de belan
genvereniging voor om zich bij
zijn club aan te sluiten. De
heer Palm was van mening,
dat de belangenvereniging, die
momenteel 1962 gulden in kas
heeft, nog helemaal niets heeft
bereikt. „Met een grote groep
bereik je veel meer bij de ge
meente. En de heer Van der
7on k.-n H*3r> pon W-i.
parkeerproblemen' gaan lei
den", zei hij.
De vergadering voelde veel
voor dit voorstel, maar voor
zitter Van der Zon was rond
uit tegen. Onder grote druk
van de steeds emotioneler
wordende vergadering stemde
hij toch in met een opinie-pei
ling. De grote meerderheid
bleek voor een samengaan met
de nieuwe vereniging. Het be
stuur zegde daarop toe de ach
terban in een brief te informe-
