Brezjnev zag
tijdperk van
ontspanning
teloor gaan
Sovjet-leider gunde
buitenstaanders blik in privéleven
.BUITENLAND LEIDSE COURANT DONDERDAG U NOVEMBER 1982 PAGINA 7
kelde hij zich echter langzaam
van een man op de achter
grond tot de overheersende fi
guur in het Kremlin. Zijn ge
zag steeg geleidelijk. Hij sloeg
wat het buitenland betrof vol
ledig nieuwe wegen in, die alle
leidden tot een zo gewenste of
op de duur zelfs onvermijdelij
ke samenwerking met de Wes
terse wereld. Zo ontving Brezj
nev president Nixon in Mos
kou en was hij de eerste leider
uit het Kremlin die de Duitse
Bondsrepubliek bezocht. Hij
had een ontmoeting met presi
dent Pompidou van Frankrijk,
verpoosde zich met de West-
duitse Bondskanselier Willy
Brandt aan de kust van de
Krim en wandelde met Nixon
door het Witte Huis. Hij ont
moette president Carter in
Wenen voor de onderteking
van het SALT-verdrag, dat
wegens „Afghanistan" overi
gens niet door de Amerikaanse
Senaat werd geratificeerd. In
1980 ontving hij Helmut
Schmidt en eind 1981 reisde
hij zelf naar Bonn. Bij al deze
initiatieven was Brezjnev ten
nauwste persoonlijk betrok
ken, wat betekende dat hij ook
de eventuele risico's droeg.
Zijn naam raakte onverbreke
lijk verbonden met een nieu
we, energieke politieke aan
pak. Daardoor verwierf hij
een positie die ver uitging bo
ven het niveau van zijn colle
ga's binnen het Politburo. Met
het rijzen van zijn ster ver
dween ook het geheimzinnige
waas dat aanvankelijk rond
hem hing. Wel gaven Westerse
diplomaten in Moskou meer
dan eens toe dat ze niet wisten
wat ze met het optreden van
Brezjnjev aan moesten. Een
ambassadeur zei eens: „Hij
mist oorspronkelijkheid. Hij
kent alle vaste antwoorden en
cliché-formuleringen, maar er
komt niets uit een gesprek met
hem. Het is alsof je een hoofd
artikel in de Pravda leest".
Maar hij ontving Franse,
Westduitse en Amerikaanse
journalisten in zijn werkkamer
in het Kremlin als voorberei
ding voor zijn bezoeken aan
het Westen. Zij troffen daar
een rijzige, grijze kettingroker
aan met een hartelijke lach,
een man die gemakkelijk
praatte en zijn gasten onder
het maken van grapjes zijn bu
reau liet zien. Brezjnjev gaf
echter de voorkeur aan alge
meenheden in tegenstelling tot
Kroetsjev die hield van pittige
politieke commentaren.
Het beeld dat Westerse Krem-
linologen van Brezjnjev schil
deren is dat van een interna
tionaal staatsman die de Sov
jet-Unie definitief tot een we-
reldmogendheid heeft verhe
ven. Ongeacht alle propaganda
die de Russen zelf rond hun
leider hebben gemaakt schrij
ven deze Kremlinologen op
Brezjnjevs conto onder meer
de normalisering van de be
trekkingen met de Duitse
Bondsrepubliek en de tot
standkoming van de twee
SALT-verdragen met de Vere
nigde Staten. Daarnaast zijn
tijdens Brezjnevs ambtstermijn
de besprekingen in Wenen op
gang gekomen over een we
derzijdse en evenwichtige
troepenvermindering in Cen-
traal-Europa, hoe moeizaam
die zich ook voortsleepten. Bo
vendien kwam in Helsinki het
verdrag voor Europese veilig
heid en samenwerking tot
stand, een verdrag dat Moskou
ziet als een erkenning van de
status quo in Europa.
Het verdrag stelde het Westen
in staat de schending van de
rechten van de mens in Oost-
-Europa gemakkelijker aan de
orde te stellen.
Interne strijd
Brezjnevs loopbaan aan het
hoofd van de communistische
MOSKOU „De rol van de Sovjetstaat in de interna
tionale betrekkingen wordt nu over de gehele wereld
erkend en ontspanning is het hoofdthema geworden in
de internationale situatie. De Sovjet-Unie werkt hard
aan een verdere ontwikkeling van dit positieve proces
en aan de verwezenlijking van ontspanning. Een ge-
'weldige persoonlijke bijdrage aan dit werk wordt gele
verd door Leonid Brezjnjev".
.Met deze zinsneden uit een
korte biografie bracht het Rus
sische persbureau Novosti in
1976 eer aan de man die toen
T5 jaar lang vanuit het Krem
lin het Westen voorhield dat
ontspanning de enige weg
naar wereldvrede is. De terug
trekking van 20.000 militairen
en 1.000 tanks uit de DDR leek
een onderstreping van dat be
leid te zijn. Maar die werd al
'gauw vergeten door de Russi
sche interventie in Afghanis
tan eind 1979. Ook de gebeur
tenissen rond de crisis in Po-
'len deden de ontspanning geen
goed. In 1981 vond Brezjnjev
■een Amerikaanse president te-
•genover zich die naar het zich
■liet aanzien niet met zich wil
de laten spotten. Het interna
tionale klimaat begon weer
tsterk te lijken op dat van de
Koude Oorlog, zoals in de ja-
iren vijftig. Tekenend mag he-
■ten dat Ronald Reagan de Sov-
'jetleiding uitschold voor een
„stelletje leugenaars" dat nog
steeds uit is op verovering van
,de wereld door het communis-
ime. Brezjnevs toespraak vori-
l;ge week waarin hij ongemeen
fel uithaalde naar de Ameri
kaanse leiders zonder deze
met name te noemen leek het
einde van de eens door Brezj
nev nagestreefde ontspan*
ningspolitiek te bezegelen.
Toch hield Brezjnjev voor alles
vast aan samenwerking met
het Westen. Hij prees realisti
sche leiders in het Westen, zo
als de Duitse Bondskanselier
Schmidt. In die zin was hij ook
zelf realist. Volgens vele des-
-kundigen heeft de Sovjet-Unie
,het Westen simpelweg nodig
,om haar economie draaiende
,te houden.
„Alom wordt erkend dat Brezj
njev vooral in de jaren zeven
tig zijn persoonlijk stempel
'heeft gedrukt op een nieuw
Russisch beleid ten opzichte
van het Westen, gebaseerd op
meer samenwerking. In het al-
gemeen poogde hij tussen Oost
en West een relatie op lange
'termijn op te bouwen, een
"streven dat zijn voorlopige cli
max vond in de slotakte van
'Helsinki in 1975. Dat de Sov-
jet-autoriteiten de daarin vast
gelegde afspraken over de
rechten van de mens onver
minderd schonden, deerden
hen weinig.
Machtsovernemine
i Destijds werd verteld dat Ni-
kita Kroetsjev op 12 oktober
1964 in zijn residentie in Geor
gië zat en voldaan was over
zichzelf. Hij had juist telefo
nisch contact gehad met drie
Russische kosmonauten die
het eerst als team een vlucht
rond de aarde hadden ge
maakt. De korte en dikke
„mais-tsaar", zoals hij wel
werd genoemd, was zo verrukt
dat hij niet opmerkte dat an
dere telefoonlijnen van en
naar zijn huis waren verbro
ken. Zijn val was begonnen. In
Moskou voerde het partijpresi
dium die dag een discussie
over de vraag wanneer en hoe
Kroetsjev van zijn functie kon
worden ontheven en wie zijn
opvolger moest worden. Het
presidium wilde een stabiel en
ervaren leider die Moskou niet
in verlegenheid zou brengen
met opzichtige gebaren, zoals
de schoen-act van Kroetsjev in
de Verenigde Naties. De meest
gehoorde naam was die van
„kameraad Brezjnev" met de
opvallende borstelwenkbrau
wen. Die avond had Kroetsjev,
boordevol vertrouwen, een ge
sprek met de Franse minister
Gaston Palevsky waarin hij
vernam dat president Charles
de Gaulle waarschijnlijk een
nieuw mandaat zou ambiëren.
Kroetsjev was daar zeker van.
„Een echte politieke persoon
lijkheid vecht altijd tot het
einde om zijn macht", zo ver
telde hij tegen Palevsky. Op
de morgen van 14 oktober
kwam elke drukpers in de
Sovjet-Unie tot stilstand.
Kranten, tijdschriften, boeken
alles ging door de handen
van censors die uit elke pègina
de naam van Nikita Kroetsjev
wegstreepten. Miljoenen ton
nen drukwerk gingen als oud
papier in vlammen op omdat
ze deze besmette naam bevat
ten. Toen de drie kosmonau
ten landden, ontvingen ze een
telefonische gelukwens, maar
niet van Kroejsjev. De stem
die tot hen sprak behoorde toe
aan Leonid Brezjnjev. Toen de
macht van de gevallen partij
leider werd herverdeeld, was
het Aleksej Kosygin die de ti
tel van premier kreeg. Brezj
nev werd eerste-secretaris van
de communistische partij. Een
derde man, Nikolaj Podgorni,
ging als president functione
ren. Maar in 1977 liet Brezj
njev hem tot veler verassing
vallen en trok hij de hoogste
partij- en staatsfuncties aan
zich. Óok bekroonde hij zich
met de titel „algemeen secreta
ris" van de partij, een rang die
voor hem alleen Stalin had be
kleed.
Voorzichtig
Brezjnev stelde zich aanvan
kelijk bescheiden op. Zijn op
treden werd gekenmerkt door
een rustige voorzichtigheid,
wat een scherp contrast vorm
de met de luidruchtigheid en
de voortdurende politieke
koerswendingen van zijn
voorganger. Door een conser
vatief beleid in het binnenland
te combineren met nieuwe ini
tiatieven op het gebied van de
buitenlandse politiek ontwik-
DEN HAAG Leonid Brezj
nev was een van de weinige
Sovjetrussische leiders, die
buitenstaanders bij wijze van
uitzondering een bescheiden
blik gunde in zijn privéleven.
Hij toonde zich een
kettingrokende gastheer, met
een hartelijke lach, een man
die gemakkelijk praatte en
veel gasten onder het maken
van grapjes zijn werkkamer
liet zien.
Brezjnev was een man die van
snelle auto's hield. „Als ik aan
het stuur zit voel ik dat er
niets mis kan gaan", zei hij
eens tegen een journalist. Zijn
verzameling auto's, voor het
grootste deel bestaande uit ge
schenken van buitenlandse
staatslieden, omvat ondermeer
een Rolls Royce, Een Citroën-
Maserati en een Mercedes
Coupé, die hij in 1973 bij een
bezoek aan Bonn heeft gekre
gen. Het is typerend voor hem,
dat hij onmiddellijk na ont
vangst met deze laatste aan
winst een korte maar uiterst
snelle rit maakte, waarmee hij
zijn Westduitse gastheer grote
zorgen baarde.
Leonid Brezjnev heeft enkele
maanden op aandringen van
zijn artsen geprobeerd het ro
ken op te geven, doch zonder
succes. Zijn sigarettenkoker
was voorzien van een tijdme-
chaniek waarmee hij zichzelf
op rantsoen kon stellen. Voor
het geval dat hij niet kon
wachten totdat de vastgestelde
termijn verstreken was, had
hij altijd nog een pakje sigaret
ten als reserve op zak.
Als de meeste Sovjetrussische
leiders hield Brezjnev van ja
gen en keek hij graag naar
voetbal en ijshockey; hij had
een uitgebreide verzameling
horloges en was een hartstoch
telijk amateur-ornitholoog. Hij
was zeer gesteld op modieuze
kleding en hechtte veel waar
de aan deftige omgangsvor
men. Brezjnev particuliere le
ven werd strikt afgeschermd.
Wel was het bekend dat hij
een flat bewoonde aan de Mos-
kouse Koetozovscy Prospekt,
in hetzelfde gebouw waarin
ook zijn naaste medewerker
Joerij Andropov, het voorma
lige hoofd van de staatsveilig
heidsdienst, woont.
Brezjnevs vrouw Viktorija is
zelden in het openbaar opge
treden. Zijn twee kinderen,
Joerij en Galina, deden echter
de laatste tijd steeds meer van
zich spreken.
Joerij is hoofd van het bureau
voor buitenlandse handel en
sinds vorig jaar kandidaat-lid
van het centrale comité. Zijn
naam werd begin dit jaar ge
noemd in verband met illegale
invoer van electronische appa
ratuur uit het Westen, die on
dershands zou zijn doorver
kocht.
Brezjnevs dochter Galina is
getrouwd met plaatsvervan
gend minister van Buitenland
se Zaken Tsjoerbanov. De
nu 53-jarige Galina is redactri
ce van het agentschap Novosti.
Galina zou, aldus berichten uit
de Sovjet-Unie begin dit jaar
betrokken zijn geweest bij een
spectaculaire diefstal van dia
manten uit het vermogen van
de tsarenfamilie. De diaman
ten, die eind december vorig
jaar uit het huis van een leeu-
wentemster van het Mcskouse
staatscircus werden gestolen,
kwamen tenslotte tevoorschijn
in de luxueuse villa van Boris
de Zigeuner, een beruchte
playboy uit de Moskouse jetset,
waarmee Galina lange tijd een
verhouding heeft gehad. Ook
de mysterieuze dood van gene
raal Semjon Tsvigoen, zwager
van Leonid Brezjnev en-
plaatsvervangend hoofd van
de KGB, werd met deze affai
re in verband gebracht.
LEO VAN VLIJMEN
Rechts: Sovjetleider Brezjnev toost
hier met een van zijn grootste tegen
spelers, de Amerikaanse president
Nixon. De ontmoeting vond plaats in
1972 en kan gezien worden als een
hoogtepunt in de ontspanningspolitiek
tussen beide grootmachten.
Onder: Brezjnev verscheen afgelopen
zondag voor het laatst in het opne-
baar toen hij de jaarlijkse militaire op
het Rode Plein afnam. Rechtsachter
Brezjnev staat premier Tikhonov.
partij is uiterlijk glad verlo
pen. Er zijn vanuit het Krem
lin maar weinig aanwijzingen
gekomen die zouden kunnen
duiden op een felle interne
strijd, zoals Kroesjsjev mee
maakte tijdens de eerste jaren
van zijn leiderschap. Brezjnev
maakte een einde aan de af
brekende kritiek op Stalin
waarmee zijn voorganger op
het geruchtmakende partijcon
gres van 1956 was begonnen.
Behoedzaam poetste hij het
beeld van de in 1953 overleden
dictator weer wat op zonder
hem evenwel geheel te rehabi
literen. In 1970 werd op het
Rode Plein een borstbeeld van
Stalin opgericht, waardoor hij
weer een plaats kreeg in het
pantheon van historische per
sonen. Verteld wordt dat
Brezjnjev in 1967 en opnieuw
in 1970 felle oppositie kreeg
van zijn collega's, mogelijk
over landbouwzaken en over
de economische aanpak. In po
litiek en cultureel opzicht
heerste onder Brezjnjev de or
thodoxie, waarbij een straf be
leid gevoerd wordt tegen dissi
denten en liberalen die hopen
op vrijere banden met het
Westen.
Tsjechoslowakije
De ergste crisis waarmee
Brezjnev werd geconfronteerd
deed zich in 1968 voor rond
Tsjechoslowakije. Toen de Tje-
choslowaakse leider Aleksan-
der Dubcek zijn „socialisme
met een menselijk gezicht"
propageerde, ging in het
Kremlin de alarmschei over.
Brezjnev en zijn collega's in
het Politburo kwamen tot de
conclusie dat aan dit besmette
lijke hervormingsexperiment
een einde moest worden ge
maakt. Zij zonden tanks en
troepen van de landen van het
Warschau-pact naar Tsjecho
slowakije. Het beeld van inwo
ners van Praag die met gebal
de vuisten optrokken tegen
het tankgeweld werd, vooral
in het Westen, met verbijste
ring gadegeslagen. De storm
van internationale protesten
die opstak bleek echter zonder
al te veel moeite tot bedaren te
kunnen worden gebracht. De
hun mening bedreigd wordt
door een „contra-revolutie".
Hoewel de Brezjnev-doctrine
geleidelijk uit de publiciteit is
verdwenen is het begrip nooit
officieel afgezworen. Wel
kreeg Brezjnev halverwege de
jaren zeventig een ideologische
nederlaag te slikken die er
mede toe heeft bijgedragen dat
zijn ,leer' naar de achtergrond
verdween. Onder meer op
aandringen van de Joegoslavi
sche leider Josip Broz Tito, en
onder aanmoediging van de
„Eurocommunistische" partij
en van Italië, Frankrijk en
Spanje, vond eind juni 1976 in
Oost-Berlijn een topconferen
tie plaats van Europese com
munistische partijen. Zeer tot
verdriet van Moskou werd in
het slotdocument van deze
conferentie de term „proleta
risch internationalisme" weg
gelaten, hetgeen als een be
langrijke overwinning werd
gezien van de onafhankelijk
denkende Tito en de Eurocom
munisten. Verder werd plech
tig de onafhankelijkheid van
iedere partij erkend, het be
ginsel van niet-inmenging en
het recht om te kiezen voor
een eigen weg naar het socia
lisme. Achter de term „prole
tarisch internationalisme" ging
de aanspraak van Moskou
schuil op een leidende rol in
de communistische wereldbe
weging.
Een tweede smet op Brezjnjevs
blazoen is ongetwijfeld dat on
der zijn bewind de spanning
tussen Moskou en Peking nau
welijks verbeterde. Het Krem
lin heeft onder zijn leiding
tandenknarsend moeten toe
zien hoe de ideologische rivaal
zich tot een tweede communis
tische gigant ontwikkelde die
internationale erkenning
kreeg, die diplomatieke be
trekkingen aanknoopte met de
Verenigde Staten en die met
Japan een vriendschapsver
drag sloot waarin nadrukke
lijk een politiek van hegemo
nie werd veroordeeld. .Hege
monie' is het Chinese code
woord voor een vermeend
streven van Moskou naar
overheersing. Vorig jaar moest
Brezjnev constateren dat de
toenmalige Chinese leider Hua
verslagen over de wijze waar- Guofeng, de opvolger van
op Brezjnjev na de invasie de Moskou's aartsvijand Mao Ze-
Tsjechoslowaakse leiders met
dreigementen onder druk zet
te, bezorgden zijn prestige
geen onherstelbare schade. Uit
deze crisis ontstond de zoge
noemde „Brezjnev-doctrine".
Deze hield in grote trekken in
dat de landen van het Sovjet
blok het recht hebben militair
tussenbeide te komen in elk
„socialistisch" land dat naar
Geruchtenstroom kwam
gisteravond op gang
(Vervolg van voorpagina)
MOSKOU De geruchten over het overlijden van president en
partijleider Brezjnev of van een andere vooraanstaande Russi
sche leider kwamen gisteravond op gang toen zonder opgaaf van
redenen de programma's van de Russische radio en televisie
werden gewijzigd.
Op het nationale televisiekanaal moest een gala-concert ter ere
van de dag van de Sovjet-militie plaats maken voor een film
over Lenin en een uitzending over de Tweede Wereldoorlog. Op
het Moskouse tv-kanaal werd in plaats van de beloofde ijshoc-
key-wedstrijd een piano-concert van Beethoven uitgezonden. De
nieuwslezers verschenen in donker kostuums op het scherm, al
gaf de inhoud van de journaals daar geen aanleiding toe. De ra
diozenders veranderden lichte muziek in klassieke.
De laatste maal dat dergelijke wijzigingen in de programma's
werden aangebracht was na het overlijden van de top-ideoloog
Soeslov in januari van dit jaar. Als „mogelijke doden" deden be
halve de naam van Breznjev, die van de Politburoleden Andrej
Kirilenko (76) en Arvid Pelsje (83) de ronde. Beiden zijn al ge
ruime tijd ernstig ziek en waren zondag niet aanwezig op het
Rode Plein, toen de Sovjet-leiders de militaire parade afnamen
ter gelegenheid van de verjaardag van de Oktoberrevolutie.
Brezjnev was zondag wel op het Rode Plein. Dat is de laatste
maal geworden, dat hij in het openbaar verscheen. De Russische
leider, die de afgelopen jaren verschillende malen ernstig ziek~is
geweest, stond twee uur lang in de ijzige vrieskou te kijken en te
wuiven naar de voorbijtrekkende militairen en burgers. Een
paar uur later was hij aanwezig op een receptie in het Kremlin,
waar hij in een toespraak nog een felle aanval op de Verenigde
Staten deed. „De Sovjet-Unie zal een verpletterende vergeK
dingsactie uitvoeren tegen elke agressor", was zijn boodschap.
Sinds hij op 31 augustus van een vakantie van zeven weken aan
de Krim in Moskou terugkeerde, heeft Brezjnev nog een erg
druk programma afgewerkt. In het Kremlin heeft hij onder
meer een groot aantal buitenlandse leiders ontvangen, onder
wie de Indiase premier Gandhi.
De ziekte van Brezjnev heeft al een aantal malen eerder tot het
gerucht geleid dat hij zou zijn overleden. Dat was onder meer
het geval in maart van dit jaar, toen de Rusissche leider vier
weken lang niet in het openbaar was verschenen.
Vanmorgen kwamen er echter steeds meer aanzijzingen dat de
overleden Sovjet-leider president en partijleider Brezjnev moest
*zijn. Op de voorpagina van de Pravda van vanmorgen bleek
boodschap aan de Angolese president Jose Eduardo dos Santos,
in afwijking van het protocol, slechts ondertekend met de ver
melding Centraal Comité, en Presidium van de Opperste Sovjet.
Vorig jaar ondertekende Brezjnev de gelukwens persoonlijk. Om
elf uur Russische tijd werd het nieuws van zijn overlijden offi
cieel bekendgemaakt.
Andropov en Tsjernenko
belangrijkste kandidaten
voor opvolging
dong, in Roemenië en Joego
slavië waarschuwde voor de
Russische dreiging en hoe hij
dit later nog eens krachtig
herhaalde tijdens een bezoek
aan West-Europa. Desalniette
min zijn pas onlangs formeel
de onderhandelingen tussen
Moskou en Peking hervat over
een normalisering van de be
trekkingen.
MOSKOU Hoewel de op
volging van de hoogste leider
in het Kremlin vaak een favo
riet onderwerp van discussie is
in kringen van Kremlin-ken-
ners en andere politieke des
kundigen is er nu na het
overlijden van Leonid Brezj
njev nog geen enkele harde
aanwijzing wie zijn opvolger
zal worden. Toch wordt in
Moskou gezien het late tijdstip
Een opname van van Brezjnev (R) in september 1942, toen hij een soldaat de lidmaatschaps
kaart van de Communistische Partij overhandigde. Ruim een jaar daarvoor waren de nazi's de
Sovjet-Unie binnengevallen.
waarop het overlijden bekend
werd gemaakt, het niet uitge
sloten geacht dat diens opvol
ging al voor een belangrijk
deel is geregeld.
Degenen die worden getipt als
opvolger zijn het vroegere
hoofd van de KGB, Yoeri An
dropov en Breqnevs bescher
meling Konstantin Tsjernen
ko. Sinds mei van dit jaar, is
Tsjernenko in beeld gekomen
als de duidelijke tweede man
na Brezjnev. Andropov is jn
het verleden veel minder af
hankelijk geweest van Brezj
nev en heeft meer ervaring pp
het gebied van de buitenlands*
politiek.
De beslissing zal waarschijn
lijk in het geheim worden ge
nomen door de leden van hei
machtige Politburo, het hoog
ste partijorgaan van wie overi
gens twee leden ernstig zïéh
zijn. Moskou-kenners ver
wachten dat het collectie v«
leiderschap van de Sovjet
-Unie de raad van minister;
en het Politburo tezamen
het land in de komende dager
zal leiden, tot zich een duide
lijke lijn in het opvullen var
de leemte aftekent.
De machtsstrijd binnen he
Kremlin over de opvolginj
van Brezjnjev was al geruim<
tijd aan de gang. Vooral na d<
dood in januari van dit joa
van Michail Soeslov de be
langrijke partij-ideoloog
kwam deze machtsstrijd in oei
stroomversnelling. Zowel Sov
jetrussische als westersi
Kremlinologen bevestigdei
toen dat er een machtsstrh'
aan de top werd gevoerd
waaraan zowel het leger als d'
geheime politie (KGB) deelna
men.
