finale
van
Pisuisse
schrijft
boek
over
groot
actrice
Rolverdeling
ZATERDAG 2 OKTOBER 1
DE LA MARi
Oktober 1933: de
legendarische
actrice Fien de la
Mar bij haar twaall
en een halt-jarig
toneeljubileum in
„Marie Louise".
De musical Fien wordt geprodu
ceerd door het impresariaat Gisle-
bert Thierens in Amsterdam. De
teksten werden geschreven door
Eric Herfst en.Ivo de Wiis en de
muziek is van Joop Stokkermans.
De regie heeft Eric Herfst; choreo
grafie: Lindsay Dolan; decor: Ad
Werner; kostuums: Yan Tax; muzi
kale leiding: Dirk Stuer.
Behalve Jasperina de Jong spelen
verder mee: Gerard Cox, Willy van
Heesvelde. Rients Gratama, Louki
Knol, Reina Boelens, Ruut Weiss-
man, Doris Baaten, Marcel Maas,
Lia Corvers, Jan Elbertse, Tanneke
Hartsuiker, Bruun Kuyt en Antoi
nette Stranger.
Gerard Cox speelt de rollen van
Piet Grossouw en Jan van Ees,
mannen met wie Fien de la Mar
getrouwd is geweest. Willy van
Heesvelde (evenals Dirk Stuer een
Belg zonder zachte G) speelt onder
meer de rol van Nap de la Mar
(Fiens vader en leermeester). Piet
Grossouw was aannemer. Hij
bouwde voor zijn vrouw het De la'
Martheater, nu Nieuwe de la Mar-
theater, in Amsterdam.
De muziek wordt gespeeld door
Alan Evans, een Amerikaanse pia-
nist-organist-syn thesizerspeler, de
bassist,Dirk van Gorp (Belg), door
Jannie Wessing, die verschillende
blaasinstrumenten bespeelt. Gita
rist is Ruud Schrewelius en slag-,
werker is Erik Rits, ook een Belg.
Gislebert Thierens: „Fien is een ad
hoc-produktie met voornamelijk
mensen uit de cabaretwereld. Al
leen Marcel Maas komt van de
Maastrichtse toneelschool. Hij
Gislebert zelf heeft het vak van
impresario geleerd toen hij bij im
presariaat John de Crane werkte.
Hij studeerde dramaturgie en Ne
derlands. Hij vertelt: Wim Sonne-
veld heeft me dit vak ingesleept. Ik
zag in die tijd alles wat los en vast
zat op toneel- en cabaretgebied.
Sonne veld vroeg: wil jij voor de
klas gaan staan? Nee? Waarom stu
deer jij dan Nederlands? Jij bent
toch gek op theater? Nou, alléz dan.
Een Amerikaanse toetsenman, ja.
Hebben we officieel toestemming
voor. Want omdat er zoveel werk
loze muzikanten zijn mag je eigen
lijk geen buitenlanders aantrekken.
Maar we hebben kunnen aantonen
dat er onder het grote Nederlandse
aanbod geen goede toetsenspelers
waren, die mee wilden werken aan
zo'n zenuwslopend iets als een mu-
Hoe komen Eric Herfst en
Japerina de Jong aan de
gegevens voor de musical
Fien over het leven van de in
1965 overleden actrice Fien de
la Mar? Zelf hebben zij Fien
nauwelijks gekend en zij
wisten bovendien ook niets
van haar. Aanvankelijk
werden zij bijgestaan door
Ferd Sterneberg, éminence
grise van het Nederlandse
toneel en schrijver van
verschillende boeken over
schouwspelers en
schouwtonelen.
Via uitgeverij Unieboek
kwamen Eric en Pien
(koosnaam voor Jasperina)
terecht bij Jenny van der
Linden-Pisuisse in Joppe
(gemeente Gorssel), een
dochter van het in 1927 op het
Amsterdamse
Hembrandtsplein vermoorde
artiestenpaar Jenny Gilliams
en Jean-Louis Pisuisse.
Op 5 oktober verschijnt het
boek van Jenny Pisuisse over
Fien bij Meulenhoff.
Vanavond en morgen zijn er
try-outs van de musical in de
Arnhemse schouwburg. Eind
van de maand, op 28 oktober,
gaat Fien in Carré in
première.
ARNHEM „Mevrouw De
JongMevrouw De Jong
Mevrouw De Jooooong Fie-
hieieien!".
„Ja, wat is er". En dat laatste zegt
Jasperina de Jong in antwoord op
die uitroep „Fien". „Ach", zegt ze
later in een theepauze tijdens de re
petities in de Arnhemse schouw
burg, „dat was die gekke Dirk
weer. Geen mens noemt me me
vrouw De Jong. Maar afgezien
daarvan geloof ik dat ik op het
ogenblik inderdaad sneller reageer
op de naam Fien dan op mijn eigen
naam".
Een gebeurtenis tijdens de uitput
tende repetities voor de musical
over de legendarische Nederlandse
actrice Fien de la Mar. Jasperina
de Jong die Fien de la Mar speelt,
lag even uit te rusten en de muzi
kale leider, de Belg Dirk Stuer,
wilde haar er weer bij hebben.
Toeval of voorbeschikking? Fien
de la Mar speelde samen met haar
vader Nap de la Mar in het toneel
stuk Pygmalion van Shaw. Na de
oorlog ontstond op basis van dit
stuk in Amerika de musical My
Fair Lady. Jasperina de Jong speel
de in My Fair Lady dezelfde rol als
Fien in Pygmalion, namelijk die
van het plat pratende achterbuurt-
meisje. Jasperina nam de rol des
tijds halverwege de 700 voorstellin
gen in Nederland over van Mar
griet de Groot, die in verwachting
was.
Op de „publieke" tribune zit Jenny
van der Linden-Pisuisse, die op de
„titelrol" van „Fien" de geschiede
nis zal ingaan als degene, die de re
search (het feitenonderzoek) deed.
Eric Herfst en Jasperina de Jong
heeft ze leren kennen doordat zij
contact met haar zochten in ver
band met haar boek over Fien de
la Mar. Ze hebben met elkaar ge
meen dat ze Fien geen van drieën
persoonlijk gekend hebben.
Is dat geen handicap bij het schrij
ven van een boek over iemand?
„Misschien wel, misschien niet. Ik
elk geval schrijf je objectiever, om
dat je niet al te emotioneel bij het
onderwerp betrokken bent".
Drama
Dat was anders toen Jenny Pisuisse
in 1977 bij Unieboek het boek
„Jean-Louis Pisuisse, de vader van
het Nederlandse cabaret" liet ver
schijnen. Pas in 1977, omdat zij de
tijd tussen 1927 en 1977 nodig had
om afstand te kunnen nemen van
si cal. Om de bezetting voor een
musical rond te krijgen kom je in
Nederland altijd terecht bij cabaret-
mensen. Toneelspelers kunnen
doorgaans niet zingen en hebben
ook weinig dans in de benen
Ook op het gebied van de techniek
moest er voor Fien het nodige aan
geschaft worden. De belichting is
een ingewikkelde zaak, die niet
meer door mensenhanden verricht
kan worden. Buiten de normale
theaterverlichtingen om sleept de
produktie zelf ook nog negentig ei
gen spots mee. Om dat allemaal te
bedienen is een buitenlandse licht
computer aangeschaft. Zo'n appa
raat was in heel Nederland niet te
vinden. Gislebert: „Het is onze
duurste aankoop: kosten zeventig
duizend gulden
Jenny Pisuisse tussen Jasperina de Jong en Gerard Cox. Even uitblazen tijdens de repetitüï/d
voor de musical „Fien" in de Arnhemse schouwburg.
het drama, waardoor zij op zevenja
rige leeftijd haar ouders verloor.
Haar ouders werden op het Rem-
brandtsplein doodgeschoten door
Tjakko Kuiper, een Groningse te
nor, die door Jenny Gilliams na
een korte, maar hevige romance
werd afgewezen en die gezongen
had in het cabaret van Pisuisse,
maar ook daar aan de kant was ge
zet. Overigens is deze uiterst korte
samenvatting te summier om een
oordeel over Kuiper, Pisuisse en
Gilliams te mogen vellen. In het
boek over haar vader en in ver
schillende andere boeken over het
Nederlandse cabaret en toneel, on
der meer „Het Spel en de Knik
kers" van Wim lbo (Meulenhoff);
„Brieven aan Jou", een bundel her
inneringen van Wim lbo (Kosmos);
„Liedjes en Herinneringen" van
Willy Corsari (Leopold), is uitvoe
rig over het tijdperk Pisuisse ge
schreven.
Maar zelfs in 1977 schreef Jenny
Pisuisse in het voorwoord bij het
boek over haar vader en moeder:
„Over hun dood wil ik niet schrij
ven. Ik begin en eindig met twee
artikelen uit het Algemeen Han
delsblad, respectievelijk van 27 no
vember 1927 en van 1 december
1927; dat is voldoende. Om die dood
te begrijpen, moet men weten hoe
hun leven was. ,Om over dat leven
te kunnen schrijven, was afstand
nemen noodzakelijk. Daarom nu
pas dit boek over Jean-Louis Pi
suisse, vader van het Nederlandse
cabaret, maar ook mijn vader".
Jaartallen
Diezelfde Jenny Pisuisse heeft dan
nu een boek over een andere thea
terberoemdheid, Fien de la Mar,
geschreven.
„Ik ben gek op biografieën", zegt
ze. „Ik lees ze veel. Als je zelf bio
grafieën moet schrijven, zijn jaar
tallen belangrijk. Ik heb mezelf er
op betrapt dat ik veel met jaartal
len werk. Ook in mijn eigen dag
boeken. Fien de la Mar heb ik niet
persoonlijk gekend. Maar er zijn
wel al boeken waarin gegevens
over Fien te vinden zijn. Ik ben
niet de eerste die over haar schrijft.
Maar wel de eerste, die een boek
over haar alleen maakt".
Waar haalde ze, behalve uit al be
staande boeken, de feiten voor haar
boek vandaan?
Jenny: „Je moet in archieven zoe
ken. Vooral het Amsterdamse oude
archief aan de Amstel heeft me een
heel eind op streek geholpen. En
dan natuurlijk het Nederlands
Theater Instituut aan de Heren
gracht. In beide instituten heb ik
dagen gezeten, met recensies, foto's,
programma's en kranteknipsels om
me heen. En toen op pad met de
bandrecorder om mensen te inter
viewen. Mensen met wie Fien to
neel speelde, met wie ze films ge
maakt heeft".
De naamlijst van mensen die op de
een of andere manier behulpzaam
zijn geweest bij het verstrekken
van gegevens, beslaat dan ook een
pagina. Bekende en minder beken
de namen: Eugène Beeckman, ka
pelmeester bij Nap de la Mar, de
vader van Fien; Hetty Blok, Simon
Carmiggelt, Willy Corsari, Andrea
Domburg, Anne-Marie du Pon-van
Ees. Hella Haasse, Eric Herfst. Jan
Willem Hofstra, Wim lbo, Albert
Mol, Ferd.Sterneberg en vele ande
ren.
Wie met Jenny Pisuisse praat moet
steeds denken: waar ken ik die
vrouw toch van. En na enige tijd
heb je het: ze lijkt op Mary Dressel-
huys. „Ja, ik schijn op haar te lij
ken en ik praat nogal geaffecteerd
en ook dat is een overeenkomst".
Artiestenkind
„Nee, het toneel is voor mij geslo
ten gebleven. Dat gebeurt wel meer
met artiestenkinderen. Vooral als
de ouders beroemd zijn en uitste
kend hun vak verstaan. Voor to
neel was ik niet goed genoeg en
voor cabaret ook niet. Ik had het
allemaal wel graag gewild. Maar nu
ben ik toch tevreden. Als ik zie wat
er in en om het toneel allemaal ge
beurt, had ik toch niet zo gehoe
ven".
Vlak na de oorlog heeft Jenny een
jaar of vijf in de journalistiek geze
ten. Columniste?
„Ach, wel nee. Was het maar waar.
Zo maar wat verhaaltjes. Ik wou
dat ik een Tamar of een Ina van
den Beugel was. Mensen zeiden wel
eens, dat ik een boek over mijn va
der zou moeten schrijven. In 1975
ben ik er dan eindelijk aan begon
nen. En je zou kunnen spreken van
een doorbraak toen dat boek in
1977 uitkwam. Goh, zeg, je kunt
schrijven, zei men. Dat wist ik zelf
allang, maar ie moet het een keer
naar buiten kunnen brengen. En
waarom ik in '75 pas die noodzake
lijke afstand kon nemen, dat heeft
inmiddels ook wel iets te maken
met de rust die ik hier in het Oos
ten vind".
Hoe het ook zij. Het boek over haar
vader bleek inderdaad een door
braak van haarzelf als schrijfster.
Want in 1978 begon zij aan het
boek over Fien.
Ferd. Sterneberg begeleidde Jaspe
rina de Jong in haar rol van Fien,
want Sterneberg heeft Fien de la
Mar goed gekend. De omstandig
heid dat er een musical in de maak
is en tegelijkertijd een boek over
dezelfde persoon geeft enige be
kendheid aan beide activiteiten.
Jenny's boek over Fien vond snel
ler een uitgever dan het boek over
haar vader. Het boek over Jean-
Louis paste niet in de fondsen van
de verschillende uitgevers (zeiden
ze), die Jenny benaderde. Met Fien
vérliep dat wat beter. Het boek is
een co-produktie geworden tussen
Jenny Pisuisse en Eric Herfst en
Jasperina de Jong.
Bezeten
Het is toch een ontzettende klus,
zo'n boek? Waarom begon Jenny
op haar 58e nog aan dat karwei?
„Ik ben altijd bezeten geweest van
schrijven. Ik heb ook altijd ge
schreven. Het werd alleen nooit ge
publiceerd. Maar ik schreef me
blind. Brieven? Ja, ook brieven.
Veel mensen zijn de kunst van het
briefschrijven verleerd. Maar ik
cultiveer die kunst nog. Evenals
het schrijven van gedichten. Ja, ik
weet wat je zeggen wilt. Er is ook
al een bekende schrijver geweest
(zijn naam zal ik maar niet noe
men) die zei: ach gedichten, die
heeft iedereen in zijn jonge jaren
gemaakt. Dat kan ik niet uitstaan;
die arrogantie en die geringschat
ting. Ik zal mezelf nooit schrijfster
noemen. Hou het maar op publicis
te. Want om je schrijfster te kun-
die
nen noemen, schijn je aan.bepaa T>£
normen te moeten voldoen.
schijn je er soms wel een dag o j?'
te moeten kunnen doen om te
palen waar een komma moet stair;
Als ik zoiets hoor, denk ik: zi< !a<
nou wel, ik ben geen schrijf-
want ik doe daar nooit een <!n,
over".
ten
blii
An
„Jawel, maar iets anders dan, ik
nu toe heb gedaan. Niet over th"
ter. Daarvoor weet ik er te wei.
van af. Zeker van het hedendaa [e
toneel. Ze komén wel met verz !,e'
ken in die richting bij me aarjkl
pen, maar er gaat me te veel tijd*
zitten. Wat ik voor Fien niet tusf'
Amsterdam en hier heen en wj
gereden heb
Het nieuwe plan heeft iets,
haarzelf te maken en met de
log.
„Er zijn ontzettend veel boe]
over de oorlog geschreven. F
dat is allemaal werk dat zover
de gewone mensen afstaat. We
ben de oorlog in Indië doo;
bracht en voor een belangrijk
in een Jappenkamp. Van wat e;
Nederland gebeurde drong 1
niets tot Indië door. Pas na de
log kreeg ons soort mensen sti
bij beetje informatie over waf ei
Nederland was gebeurd. Maar
gekeerd wist men in Nederl:
niets van het leven in Indië i
logstijd".
Dagboek
4;
„Na de dood van mijn ouders I
ik opgevoed door een zus van r
vader. Zij, Hans heette ze, was r
pleegmoeder. Terwijl ik in Ii^
zat, -hield zij in Nederland een c
boek bij van de gebeurtenissen, i
dagboek van Hans heb ik lang
gelezen gelaten. Het was me ii
jaren na de oorlog allemaal te e
tioneel. Maar nu ben ik dat
boek gaan lezen. En al lezende 1
inner ik me de dingen dié destL
tegelijkertijd in Indië gebeurden)
waarvan ik nooit geweten heb
ze in feite samenvielen met gebei
tenissen in Nederland. Al léze»
in dat dagboek kan ik de verhdj
van die twee werelden nu als
legpuzzel in elkaar schuiven".
Niet anekdotisch
Jenny Pisuisse is in de vier jaarfi
ze met Fien de la Mar bezig
betrokken geraakt bij die
maar zeer begaafde actrice. 5
haar keuze van informanten
formatie zodanig te werk gegi
dat haar een duidelijk, helder beS
van de actrice werd overgeleva
Informatie buiten de anekdotisifl
sfeer.
Haar boek komt uit in een s<l
portretten van kunstenaars -I
Meulenhoff. Vorig jaar verschel!
al boeken over Willem Sandbé
Josepha Mendels en Herman Krl
bers. Dit jaar nog komt na Ff
het vijfde boek in de serie i
Dat gaat over de dichter J.C. il
Schagen. Theun de Bries en Bert
Aafjes staan ook op het progral
ma.
GÉ
