„Na 1973 is het fout
DREES:
male
£eidóc ©oma/fit
070-
Moeiperiode
nu ingrijpt'
„Ramp kan
alleen worden
afgewend als
overheid
Dr. Drees: „Misbruik is onvermijdelijk. Dat geldt voor het ontduiken van belastingen en dus ook voor de sociale voorzieningen
ATERDAG 2 OKTOBER 1982
ouderen de „man" van de aow, al
zegt hij zelf dat die eer toekomt aan
de socialistische minister
J. G. Suurhoff, die in het derde en
vierde kabinet-Drees de portefeuil
le van sociale zaken en volksge
zondheid beheerde.
Als geen ander heeft Willem Drees
het fundament'gelegd voor de ver
zorgingsstaat (al spreekt hij zelf lie
ver van een waarborgstaat), maar
nu, op 96-jarige leeftijd moet hij
constateren dat het bouwwerk zo is
uitgedijd, dat het moeilijk is te
handhaven. Bezorgd is hij met
name over de hoogte van de uitke
ringen („Bij een bepaalde categorie,
waar de uitkering gelijk is aan het
loon, verzwakt de prikkel tot ar
beid") en het aantal mensen dat
hierop een beroep doet. De wal zal
het schip gaan keren, aldus dr.
Drees. Een ramp kan alleen wor
den afgewend ais de overheid nu
ingrijpt.
Wordt het de mensen niet erg ge
makkelijk gemaakt? Immers, ieder
een die om welke reden dan ook
geen inkomen heeft, heeft recht op
een uitkering. De sociale dienst
wordt overspoeld met ménsen die
in financiële nood zitten.
Dr. Drees: „Zeker. Dat is in de
eerste plaats een principiële fout.
Iedereen heeft bij de bijstand recht
op het volle minimumloon. Daar
door werk je in de hand dat de nei
ging om te gaan werken niet bij
zonder groot meer is. Daar komt
nog bij dat iemand die een baan
heeft extra kosten heeft voor ver
voer en kleding, enzovoort. Alleen
om die reden kan het voordeliger
zijn in de „steun" te zitten dan te
werken. Bovendien kan een werk
loze er vaak „zwart" wat bij doen.
De één kan dat veel eenvoudiger
dan de ander. Vaklieden, zoals
schilders, behangers, meubelma
kers, kunnen er gemakkelijk een
karweitje bij doen, maar ook een
ongeschoolde kan best een klusje
vinden. Zwart werken is een be
trekkelijk gewoon gebruik gewor
den. Door die hoge uitkeringen en
de geringe controle op „zwart"
werken, hebben sommigen de nei
ging als ze eenmaal werkloos zijn,
dat te blijven. Wanneer het ar
beidsbureau hun een baan aan
biedt, zeggen ze niet dat ze het aan
geboden werk weigeren. Maar in
de bespreking met de werkgever
gedragen ze zich zodanig dat ze
niet worden aangenomen. En dat
was precies de opzet".
Misbruik
„Misbruik is onvermijdelijk. Dat
geldt voor het ontduiken van belas
tingen en dus ook voor de "sociale,
voorzieningen. Ik kan u een mooi;
voorbeeld geven. Vroeger onder
oud-minister Roolvink werden be-(
paalde werkzaamheden aan werk-'
lozen opgedragen. Degene, die datj
weigerde, kreeg geen steun meer. j
Kijk, dat was natuurlijk een bewijs
dat men werk had. De percentages!
liepen toen van twintig tot vijftig,!
afhankelijk van de stemming in de'
gemeente. In de ene plaats was
men soepeler dan de andere. Maar
dat percentage geeft wel te den
ken".
„Een ander voorbeeld: ik ken een
bedrijf dat tweeënveertig arbeiders
nodig had voor het graven van
sleuven. Typerend was; dat de
werkgever onmiddellijk om buiten
landse werknemers vroeg. Op het
arbeidsbureau werd echter gezegd
dat er voldoende werklozen ston
den ingeschreven, die direct aan de
slag zouden kunnen gaan. Van de
tweeënveertig gaven zeven hele
maal geen antwoord, twee waren
er ziek of konden niet, anderen
hadden weer andere motieven om
het niet te doen. Uiteindelijk kreeg
hij er slechts vier, de rest moest
noodgedwongen worden aangevuld
met buitenlanders. Er bestaat dus
een neiging om de werkloze staat
voort te zetten. Ach, het is mense
lijk. Maar het maakt de zaken wel
duur".
Ziekteverzuim
Een andere bron van zorg is het
ziekteverzuim. Dat is van vijf naar
tien procent gestegen, zonder dat,
aldus dr. Drees, de gezondheidstoe
stand van het Nederlandse volk
achteruit is gegaan. „Bovendien
moet in aanmerking worden geno
men dat een groot aantal arbeiders
arbeidsongeschikt is verklaard. Dat
zijn mensen geweest, die in de
eerste plaats voor ziekte in aanmer
king kwamen. Maar desondanks is
het ziekteverzuim verdubbeld. Dat
geeft te denken."
Maar nu daalt het ziekteverzuim.
Komt dat niet door de sterk stijgen
de werkloosheid, waardoor de
mensen bang worden om hun baan
te verliezen?
Dr. Drees: „Nee. Me dunkt, er is
wat meer kritiek en wat meer con
trole. Daardoor daalt het ziektever
zuim". En even later: „Als je weet
dat je voor jezelf werkt, je eigen in
komen hebt, dat niet wordt gedeeld
met anderen, dan zeg je niet zo
snel, ach ik blijf maar even een
dagje thuis".
Schoondochter
Ondanks zijn hoge leeftijd is het
opvallend dat hij nog goed op de
hoogte is met de huidige actuele
problemen. Dr. Drees' gézichtsver-
mogenis beperkt. Hij kan geen
boeken en kranten meer lezen.
Maar dat wordt opgevangen door
dat vijf middagen in de week zijn
schoondochter hem het belangrijk
ste nieuws voorleest. Hetzelfde doet
een oude vriendin een of twee
avonden per week. Hij praat lang
zaam, maar weldoordacht. De soci
ale voorzieningen zijn een stok-j
paardje en vooral over de uitwas
sen maakt hij zich ernstig zorgen.
Hij duikt in het verleden.
Dr. Drees: „Men is over de gehele
linie de gedachte gaan aanvaarden,
clat de staat borg moest staan als
een inkomen ophoudt. Vroeger is
men ervan uitgegaan, dat deze
voorzieningen alleen aan arbeiders
toegekend zouden worden. Later
'viel iedereen daar onder. Er werd!
een streefleeftijd van vijfenzestig'
iaar vastgesteld. Boven die leeftijd
kwam men in aanmerking voor
een; uitkering, de zogenaamde aow.l
Dat was een vrij laag bedrag". 1
„Vervolgens werd besloten de aow
met hetzelfde percentage te verho
gen als de lonen. Dat was in begin
sel natuurlijk een juiste regeling,!
omdat op die manier de inflatie
werd opgevangen. Maar toen isj
men op een gegeven moment gaan,
zeggen: we gaan de aow koppelen
aan het minimumloon. Kijk, dat;
kenmerkte de stemming een beetje.
Als de mogelijkheid er was, ver
hoogden we de uitkeringen. Nu is
er met de aow minder te knoeien
dan met de meeste andere uitkerin
gen: Met je leeftijd kun je niet
knoeien. Die is alom controleer
baar".
Maar ook met de oudedagsvoorzie
ning wordt, aldus dr. Drees, op een
slinkse manier geknoeid. „In be
ginsel vind ik dat de bejaarde zo
lang mogelijk in zijn oude, ver
trouwde omgeving moet blijven
wonen. Desnoods met hulp van
vrienden en familieleden en ge
zinsverzorging. Maar als alle moge
lijkheden uitgeput zijn, zal men
naar een bejaardentehuis gaan. En
dan komt de strijd om het geld. In
dien je een verblijf in een bejaar
dentehuis namelijk niet kunt beta
len, springt de bijstand bij. Dat
heeft tot gevolg dat sommigen al
het gespaarde geld boven een zeker
bedrag bewust onder de kinderen
verdelen, voordat ze naar een te
huis gaan. Zodoende is men op een
bijstandsuitkering aangewezen.
Maar dat is nooit de bedoeling van
de wetgever geweest".
Er is sprake van een grote recessie.
Hoe moeten we daar uitkomen?
Dr. Drees: „Naast de recessie zijn er
in eerste instantie de sterk gestegen
olieprijzen geweest. Onbegrijpelijk
dat daar geen rekening mee is ge
houden. Ook heeft men in een tijd
van hoogconjunctuur buitenlandse
arbeiders aangetrokken. Echt, ik
heb waardering voor die arbeiders.
Mensen die hun eigen honk verla
ten om in een ver, vreemd land te
gaan werken. Ze spreken de taal
niet, weten niet wat het werk pre
cies inhoudt en waar ze worden ge
huisvest. Er is moed voor nodig om
een dergelijke stap te nemen. Maar
wij hadden moeten beseffen dat
hoogconjunctuur niet eeuwig voort
blijft duren. In een kapitalistische
samenleving wisselen hoog- en
laagconjunctuur elkaar immers af.
Dat is altiid zo geweest en zal altijd
zo blijven
J Harde maatregelen
„Maar nu zitten we met een over
vloed aan buitenlandse arbeids
krachten. Kijk, aanvankelijk werd
gezegd dat ze hier slechts tijdelijk
konden werken. Daarom mochten
ze ook hun gezinnen niet meebren
gen. Dat vond ik persoonlijk een
iharde maatregel. Maar uitgerekend
toen de hoogconjunctuur ophield
'en ze dus in feite overbodig wer
den, lieten ze de gezinnen maar
overkomen. Daardoor is de wo
ningnood aanzienlijk vergroot. Im
mers, een gezin heeft een heel an
der onderkomen nodig dan een af
zonderlijke arbeider. Het beteken
de tevens een vergroting van de
werkloosheid".
Suriname
Ook het binnenlaten van 200.000
Surinamers kwalificeert dr. Drees
als een enorme beleidsfout. „Suri
name is vier keer zo groot als Ne
derland en heeft een bevolking van
Den Haag. Het is bóvendien een
vruchtbaar land met volop moge
lijkheden voor de landbouw. Toch
zijn ze in groten getale hier naar
toe gekomen. Waarom? Die onge
breidelde toelating van Surinamers
heeft in de eerste plaats de kosten
omhoog gejaagd. En verder is .de
werkloosheid hierdoor gestegen. Er
zaten weliswaar flinke arbeiders
bij, maar die maakten Nederlan
ders overbodig. Men heeft die
200.000 Surinamers hier toegelaten,
zonder dat daar een bijzondere re
den voor was. Hun komst heeft de
ontevredenheid onder de Neder
landse bevolking aangewakkerd".
IDe meeste burgers denken alleen
aan rechten en nauwelijks aan
Oplichten. Recht op inkomen, recht
op een woning, noem maar op.
Dr. Drees: „Ja, men heeft het altijd
over verworven rechten. Wat zijn
dat eigenlijk? Maar als ze worden
aangetast ontstaat agressie. Als je
bijvoorbeeld de salarissen van de
ambtenaren wilt verlagen, die in
derdaad aan de hoge kant zijn ver
geleken met de arbeiders, en als je
dan ook nog de pensioenen ter dis
cussie stelt, dan is iedereen in rep
en roer. Men denkt dat de rijks
middelen onuitputtelijk zijn. Ver
geten wordt dat het geld eerst ver
diend moet worden, voordat het
kan worden uitgegeven. De men
sen gaan ervan uit dat je alles aan
het rijk kunt vragen. Wanneer bij
voorbeeld nieuwe initiatieven ont
plooid worden, wordt al snel ge
zegd, we gaan het rijk subsidie vra
gen. Dat is het eerste waar ze aan
denken, maar die instelling heeft
men zelf in de hand. Dat kun je de
mensen niet eens kwalijk nemen".
Ze praten steeds over de zwakke
ren in de samenleving. Maar wie
zijn die zwakkeren in de samenle
ving? Zijn het de mensen die van
het minimumloon moeten rondko
men of degenen die het om andere
redenen, vaak van immateriële
aard, het in deze maatschappij niet
[meer zien zitten?.
'Dr. Drees: „Ik vind het een ongun
stige zaak dat het woord minimum
steeds wordt gebruikt. Het loon is
een stuk hoger dan vroeger, zelfs
als je de geldontwaarding meere
kent. Verschillen in de maatschap
pij blijven aanstoot geven, dat is al
tijd zo geweest. Maar met nadruk
wil ik stellen dat het minimumloon
niet zo slecht is als het woord mini
mum doet veronderstellen. Dat ze
sober moeten leven spreekt van
zelf, maar het is niet zo'n ramp als
wordt voorgesteld. Ach, dat praten
over zwakkeren blijft een moeilijk
punt. Kijk eens naar de kleinere
bedrijven. Onder die zwakkeren
kunnen ook middenstanders, boe
ren en kleine ondernemers zitten".
Minima
Maar de minima zijn een enorm
strijdpunt in de politiek. En voor
de vakbeweging is het een heilige
koe.
Dr. Drees: „Die mensen tonen geen
begrip voor de verschrikkelijke fi
nanciële nood waarin ons land ver
keert. We hebben een enorm te
kort. Dat tekort zal gedekt moeten
worden door bezuinigingen, maar
dat gebeurt zo slap mogelijk. Het fi
nancieringstekort wordt in feite al
leen gedekt door leningen. Dat be
tekent dat we in de komende jaren
enorme bedragen aan rente en af
lossing moeten betalen. Op het
ogenblik wil echter geen enkele
groep beseffen dat er bezuinigd
moet worden. Bij elk bezuinigings
voorstel van de regering komen de
actiegroepen in actie. En vervol
gens ontstaat de aarzeling van de
Kamer om doortastend op te tre
den. Juist dan toont men een ge
brek aan moed en inzicht. Een
mooi voorbeeld is dat de Kamer
ieist dat er een nieuw kamergebouw
komt. Al vijfentwintig jaar zitten
ize er in met honderd vijftig leden.
Ga er eens een kijkje nemen, dan
zie je dikwijls dat er hooguit dertig
leden aanwezig zijn. Geloof me, als
er honderd vijftig kamerleden aan
wezig zijn, is dat een grote uitzon
dering. Toch gaat dit project hon
derden miljoenen guldens kosten.
Juist nu we in grote financiële
moeilijkheden zitten, moeten er
plotseling dingen komen, die op
zichzelf best hun waarde hebben,
maar toch bijkomstig zijn. Men is
doorgegaan alsof de hoogconjunc
tuur nog bestond, toen hij bezig was
te eindigen. Alles is opgelopen en
nu moet het omlaag. En dat is
moeilijk".
Hoe staat u tegenover de jeugd
werkloosheid?
Dr. Drees: „Op een gegeven mo
ment kreeg iedereen die van school
kwam direct een uitkering. Ook
wanneer hij thuis net zo goed ver
zorgd werd als toen hij op school
zat. Dat is nu enigszins vertraagd.
Maar toch heeft men de regelingen
destijds precies zo vastgesteld dat
het wel mis moest lopen".
In dit verband zegt dr. Drees het
jammer te vinden dat het zoge
naamde plan-Van der Louw, om
jongeren te verplichten voor hun
uitkering te gaan werken, niet is
doorgegaan.
Uw toekomstvisie? Kunnen we er
nog bovenop komen?
Dr. Drees: „De democratie staat op
een heel moeilijk punt. De vakbe
weging gedraagt zich alsof zij het
land haar wil op kan leggen. Maar
met mijn verleden ben ik toch opti
mistisch. We kunnen er uitkomen,
als we maar willen en de moed
hebben om impopulaire maatrege
len te nemen".
TED EGGINK
KEES VAN OOSTEN
070-1
070-L
12 PEN HAAG „Ons land
ferkeert in een nood toe-
tand". Dr. Willem Drees, in-
Jiiddels 96 jaar, maar nog uit-
jtekend in staat een oordeel te
jeven over de huidige maat-
chappij, is somber gestemd
[ver 's lands economische toe-
nd. In elk geval ziet de sa-
enleving anno 1982 er niet
—lit, zoals hij haar 35 jaar gele-
jen voor ogen had.
p. Na 1973 is het fout gegaan. De ja-
:n vijftig en zestig zijn jaren van
'gang gewees.t. Vooral de jaren
stig waren jaren van snel groei-
/r.pr.hde bedrijvigheid. Een periode
anhoogconjunctuur met grotere
insten, uitbreiding van de bedrij
en, het aantrekken van meer ar-
eling.jeiders en geen werkloosheid van
Tei.jetekenis. Toen kwam de oliecrisis
Rsw.p de internationale recessie. Daar-
is verkeerd gereageerd. In
iaats van rekening te houden met
jen depressie, is men doorgegaan
AMisof men in een hoogconjunctuur
adio-ht. In de periode van '73 tot '77
>P0.-.pet kabinet-Den Uyl, red.) *is
ierenveertig miljard meer uitgege-
[en dan daarvoor. Dat is buiten
lie proporties". In dit verband
oemt hij de naam Boersma, die,
dus Drees, één van degenen was1
ie de uitgaven sterk heeft doen
-]»jgën.
78 ?r. Drees heeft recht van spreken,
et woord staatsman is zonder
leer op hem van toepassing. Zijn
aat van dienst is indrukwekkend,
'oor hij premier werd was hij
07o-[iadslid, wethouder, lid van de
'rovinciale Staten van Zuid-Hol-
Jnd, Tweede-Kamerlid en minis-
J er. Na 1948 was hij ruim tien jaar
Tel.ninister-president van rooms-rode
abinetten. Jarenlang was hij het
ymbool van het socialisme. Zijn
[ittreden uit de Partij van de Ar-
:id op 85-jarige leeftijd sloeg dan
ik in als een bom. Van die daad
;eft hij nog steeds geen spijt. De
'65 fartU van 6e Arbeid is volgens
em nog verder van de dagelijkse
ttliteit verwijderd.
tte naam Drees zal altijd onlosma
kelijk verbonden blijven met de
"^'ja-oorlogse bloeiperiode, toen er
ieidS uhouders eronder om een leefbare
laatschappij op te bouwen. Met de
rste volwaardige auto's deden
ik de sociale voorzieningen hun
itrede. Een stelsel waar dr. Drees
efect.ïe aanzet toe heeft gegeven, maar
071-Sat naar zijn opvatting uit de hand
gelopen. Dr. Drees is voor veel
