Langs
'Die Goeie Leienaar..
een schot in de roos
dertwintiger
Oude Yeenen int
polderlasten
in de Merenwijk
BVD-chefs gaven
geen opdracht
voor afluisteren
van Hagenaar
Renee Soutendijk: Dit is een rol
waar je enorm mee kan uitglijden99
LEIDEN BLIJFT HET GOED DOEN BIJ
SAMENSTELLERS VAN FOTOBOEKJES
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10.
VRIJDAG 1 OKTOBER 1982 PAGINA 5
PROVINCIE ACHTER WATERSCHAP
LEIDEN Het waterschap De Oude Veenen heeft de
bewoners van de Meren wijk een aanslag over 1982 ge
stuurd. Het actiecomité in de Merenwijk neemt dit
hoog op. „Het is onbegrijpelijk dat het waterschap de
polderlasten over dit jaar toch binnen wil halen, terwijl
gedeputeerde Noorland er bij het waterschap op aan
heeft gedrongen geen actie te ondernemen in afwach
ting van een beslissing van de provincie over de ont-
poldering van de Merenwijk". Het actiecomité raadt de
bewoners van de Merenwijk aan de aanslag voorlopig
niet te betalen.
Woordvoecders van het waterschap én van de provincie vinden
het op hun beurt onbegrijpelijk, dat het actiecomité zich zo druk
maakt over de handelswijze van het waterschap. „De provincie
heeft de begroting van het waterschap goedgekeurd en daarmee
erkent dat het terecht is, dat de polderlasten over dit jaar wor
den geïnt. Noorland heeft inderdaad gezegd dat het waterschap
kalm aan moest doen in afwachting van overleg met de provin
cie, maar de gedeputeerde doelde daarmee op de deurwaarders,
die door het waterschap de Merenwijk werden ingestuurd. Het
is de bedoeling dat de ontpoldering per 1 januari 1983 van
kracht wordt en het waterschap kan dus niet het recht op de
polderlasten over dit jaar ontzegd worden. Integendeel", zegt de
woordvoeder van de provincie. Het waterschap sluit zich hierbij
aan. Een provinciale commissie neemt 19 november een besluit
over de ontpoldering van de Merenwijk. Ontpoldering heeft tot
gevolg, dat de Merenwijk geen polderlasten meer hoeft te beta
len.
Het geschil tussen bewoners van de Merenwijk en De Oude
Veenen wordt veroorzaakt door de officiële status van de Me
renwijk. Een partje van de Merenwijk maakt officieel deel uit
van het waterschap De Oude Veenen (de voormalige Broek- en
Simontjespolder). De gemeente Leiden heeft een deel van de ta
ken van het polderbestuur overgenomen, toen met de bouw van.
de wijk werd begonnen. Met het bestuur van de toen nog
Broek- en Simontjespolder werd afgesproken, dat het gebied
ontpolderd zou worden. De ontpoldering is echter niet doorge
gaan. De polder kwam later onder bestuur van het waterschap
te staan. Dit bestuur achtte zich niet gebonden aan afspraken,
die voor zijn tijd door het bestuur van de Broek- en Simontjes
polder zijn gemaakt. Zodoende betalen de bewoners van de Me
renwijk zowel polderlasten van bijna honderd gulden per jaar
(aan het waterschap) als onroerendgoedbelasting (aan de ge
meente). Een dubbele heffing dus.
DEN HAAG Agenten van
de Binnenlandse Veiligheids
dienst (BVD) hebben in het
verleden nimmer opdracht of
toestemming van hun supe
rieuren gekregen om de Hage
naar Aat van Wijk in diens
woning aan de Tweede
Schuytstraat af te luisteren.
Dit verklaarden het huidige
en het voormalige hoofd van
de BVD, mr. P. de Haan en
drs. A. Kuipers, gisteren in
een voorlopig getuigenverhoor
voor de Haagse rechtbank.
Wel maakte de BVD in de te
genovergelegen woning van
een buurvrouw van Aat van
Wijk gebruik van een porto
foon, een mobilofoon en een
cassette-recorder. Maar die ap
paraten dienden enkel voor
het onderhouden van onder
linge contacten en het afspelen
van muziek, aldus BVD-agent
E. Talstra, die eveneens als ge
tuige was opgeroepen.
Aat van Wijk stelt tien jaar
lang door de BVD te zijn afge
luisterd en bespioneerd, omdat
hij in het verleden lid is ge
weest van de extreem-linkse
organisatie „Rode Jeugd". Hij
en zijn vriendin willen de
Staat der Nederlanden wegens
het schende van hun privacy
een proces aandoen en eisen
2,5 ton smartegeld. Uit de
voorlopige getuigenverhoren
hopen zij voldoende bewijs te
putten voor het voeren van
zo'n civiele procedure. De
zaak kwam eind maart in de
openbaarheid toen de dochter
van de buurvrouw de VPRO-
radio inlichtte over BVD-acti-
viteiten in haar ouderlijke wo
ning.
Volgens de advocaat van Aat
van Wijk, mr. H. Kersting,
heeft de buurvrouw afgelopen
dinsdag meinedige verklarin
gen afgelegd aan de rechter
commissaris. Van Wijk's advo
caat weet overigens nog niet of
hij de buurvrouw haar „leu
gens" zal aanrekenen
Op de vraag van mr. Kersting
of het mogelijke is dat de gege
vens die door de BVD over
zijn cliënt zijn verzameld, ge
vorderd dan wel vernietigd
kunnen worden, liet mr. De
Haan zich positief uit. Dit zou
dan wel van hogerhand bevo
len moeten worden. De Haan
zei verder dat hij sinds hij chef
van de Binnenlandse Veilig
heidsdienst is (vanaf '77) min
stens twee ministers over de
zaak-Van Wijk heeft ingelicht.
De algemene opdracht die hij
zijn mensen gaf, betrof het
verzamelen van gegevens over
de persoon Van Wijk en na te
gaan met wie de Hagenaar
contacten onderhield.
„Knappe rol Renee Sou
tendijk in 'sfeervolle ver
filming van Van Eeden's
Koele Meren" schreef re
censent Otto Milo boven
zijn voorbeschouwing op
15 september jl. in deze
krant „Een magnifieke
rol die je geen moment
loslaat" vond hij verder
en van de film als ge
heel„,Met Van de koele
meren des doods hebben
we er weer een volwas
sen Nederlandse film
bij". Vandaar op deze
pagina een gesprek met
de „ster" van de film die
gisteren in meer dan
twintig Nederlandse bio
scopen (in Leiden in
Lido 1) in officiële pre
mière ging.
EINDHOVEN - Nederland
lijkt er met Renee Soutendijk
een filmactrice van internatio
nale allure bij gekregen te
hebben. Willeke van Ammel-
fooij liep wat dat betreft ooit
voorop, Sylvia Kristel deed
het via de weg van het bloot,
paar wanneer de kleine, blon
de Renee Soutendijk buiten
jNederland roem gaat vergaren
•zal ze dat alleen te danken
uiebben aan een voor zo'n jon-
,'ge actrice verrassend breed
scala van rollen.
Ga maar na, de afgelopen vijf
jaar speelde ze in tien films,
iwaaronder Pastorale, Spetters,
t Het meisje met het rode haar,
de rol van Eva Braun in de
Amerikaanse tv-produktie In-
STERACTRICE AARZELDE VOOR „KOELE MEREN"
side the Third Reich, De Vier
de Man, waarvoor de opnamen
inmiddels klaar zijn. Sterk uit
eenlopende rollen, terwijl de
gisteren in de bioscoop ver
schenen Van Eeden-verfil-
ming „Van de koele meren des
doods" zelfs een hoofdrol telt
waarvoor menig meer ervaren
actrice héél diep zou moeten
ademhalen. Een rol waarin je
de 25-jarige Renee van jong
onervaren meisje via diverse
toppen in het dal van de psy
chose en de morfine-versla-
ving ziet terechtkomen. De
film werd mede geproduceerd
door de Tros-televisie, die er
over een jaar of drie een meer
delige serie van gaat uitzen
den. Die tv-bewerking bete
kent nog meer dan de film de
mogelijkheid voor Renee Sou
tendijk zich internationaal in
de kijker te spelen. Ze is overi
gens net terug van een reis
naar Amerika, juist in verband
met haar verdere carrière. Re
nee: „Ik wil natuurlijk graag
mijn mogelijkheden verbre
den. Nederland blijft een klein
land en de kans is erg groot
dat je in teveel films na elkaar
te zien bent en dan wordt het
ubliek je een beetje zat. Dat
eb je in het verleden dan ook
bij een aantal acteurs gezien.
Het publiek wil dan Indere
gezichten. Wanneer je verder
wilt, móet je wel naar het bui
tenland. Vandaar dat ik in
Amerika diverse gesprekken
heb gevoerd. Erg leuk, erg in
teressant, met wel een zeven
tigtal mensen, maar iets defi
nitiefs, nee dat heb ik nog niet
mee teruggenomen".
Verslaving
Het gekke is inderdaad dat
Renee Soutendijk op dit mo
ment al zo'n „gezien" actrice
is, dat regisseurs haar voor de
audities voor een rol in eerste
instantie niet eens meer vra
gen. Renee: „Voor De koele
meren des doods heeft Nouch-
ka van Brakel zo'n vijftig ac
trices een test laten doen. Ik
was daar niet bij. Hans Kem-
na, die de „casting" doet, heeft
daarna gezegd, je moet Renee
Soutendijk eens proberen. En
ik ben het toen toch geworden.
Geaarzeld heb ik wel. Het is
een fantastische rol voor een
actrice, maar ook een ontzet
tend zware. Je krijgt met zo
veel dingen te maken die je
niet kent, die bevalling, een
psychose, die verslaving. Een
rol waarin je als actrice com
pleet kan uitglijden. Toen ik ja
gezegd had, ben ik me op al
die gebieden gaan informeren.
Ik heb filmpjes van bevallin
gen bekeken, ben bij de GGD
geweest om informatie over
heroïne-verslaving, want het
effect daarvan is bijna gelijk
als van morfine".
Fenomeen
Al hebben inmiddels regis
seurs als Ben Verbong, Paul
Verhoeven en Nouchka van
Brakel uitgebreid de lof gezon
gen van Renee Soutendijk om
dat ze zich op een voor Neder
land ongebruikelijke manier
diepgaand voorbereid op haar
rollen, het blijft een merk
waardig fenomeen waarom ie
mand een „ster" wordt. Ik
herinner me dat ik Renee Sou
tendijk diverse jaren geleden
voor het eerst zag in een pro-
duktie van Jo Röhrigs Haagse
gezelschap „Theatraction".
Een groep die probeert mime,
beweging en toneel te laten sa
mengaan. Ze had toen de (ook
Haagse) Academie voor Podi
umvorming achter de rug en
je kon aan haar zien dat ze
daarvoor zowel aan athletiek
als aan dans had gedaan. Maar
het meest opvallend was de
uitstraling van dat tengere,
kleine, helblonde meisje op het
toneel.
Op het toneel speelde ze ver
der in Yvonne Keuls' „Jan
Rap en z'n maat" en in „Ha
rold en Maude". Tijdens een
van de voorvertoningen van
haar laatste film in een Eind-
hovense bioscoop, zegt ze: „Ik
weet absoluut niet wat ik
straks ga doen. Voorlopig heb
ik een rustpauze ingelast. En
misschien wordt het wel weer
toneel, ik weet het niet".
Een bijkans helse scène lever
de Renee Soutendijk in.de iso
leercel van een psychiatrische
inrichting (opgenomen in een
buiten gebruik zijnde cel in
het Belgische Namen). Ze
moet daar letterlijk en figuur
lijk naakt voor de camera haar
LEIDSE COURANT
psychose uitspelen, als een ge
kooid dier in razernij heen en
weer rennend in de cel. Re
nee: „Dat was een verschrik
kelijke scène. Nouchka van
Brakel heeft me eerst ge
vraagd of ik het wel aandurf
de. Ik heb het uiteindelijk
maar twee keer gedaan. Juist
bij zoiets in- en aangrijpends is
de kans dat je uitglijdt erg
groot. Het kan voor het pu
bliek „apies kijken" worden.
De actrice die gekte speelt".
Nouchka van Brakel: „Toen
we de beelden van die scène
de dag daarna hebben zitten
bekijken, is iedereen doodstil
geworden En we hebben be
sloten dat die er zó, zo lang
als-ie was, in moest".
Terecht.
BERT JANSMA
Regisseur Nouchka van Brakel samen met hoofdrolspeelster Renee Soutendijk tijdens
opnamen voor „Van de koele meren des doods".
luiken voor de ramen, een
lust voor het oog. Net zo kaal
en veelbelovend als de Me
renwijk jaren terug. We zien,
dat zelfs de Zoeterwoudse
singel er eens een sloot bij
had. Toen de Zuiderkerk aan
de Lammenschansweg er nog
niet stond, had je daar Zui-
derzicht, een landgoed met
grazige weiden. Niet ver daar
vandaan lag, als in een bos,
Huize Maria (nog bestaand)
aan het Filosofenpad.
zetelend op een witte berg
met hier en daar een uitste
kende palmtak, als de fiere
onschuld door feestend Lei
den. Niet getrokken door een
gecamoufleerde tractor, maar
door twee intelligente, gou
deerlijke donkere knollen
met gecoupeerde staarten. Zo
ging dat vlak langs een
opeengepakte massa mannen
die zich gretig met open
mond aan het schouwspel
vergaapten, met allerhande
hoeden en petten op. Een
doodenkeling was bloots
hoofds, maar dat was geen
gezicht natuurlijk. En de wat
minder opgetogen kijkende
vrouwen hadden hun pot
hoeden op, of dingen met
brede randen.
Dat kun je allemaal nog zien
op de laatste foto in het zo
juist verschenen plaatjesboek
van verzamelaar en samen
steller Herman van Hooi
donk. „Die Goeie Leienaar....
dat is De Gijselaar" heet het.
Het gaat om een pakkend
Leids stadsbeeld uit de twin
tiger jaren, en als schutspa
troon neemt De Gijselaar
daar een voorname plaats in.
Zoals we allemaal kunnen
weten, was jhr. mr. dr.
N.C.de Gijselaar Leids burge
meester van 1910 tot 1927.
Men zegt weieens: de enige
goeie burgemeester die Lei
den gekend heeft, maar ze
ker was hij de man waarvan
men zei: „Er is maar ene
goeie Leienaar en dat is De
Gijselaar". Men had hem, als
het ware, lief, in de Sleutel
stad. Hij heeft het er dan ook
naar gemaakt. De jonkheer
hield onder meer in de moei
lijke jaren '14-'18 de Leie
naars in leven, via een goede
voedseldistributie. Een re
geerder op hoog niveau, be
minnelijk ook; nam voor de
minste ingezetene Zijn hoed
af. Als hij echt de hoogte had
Bomen
Wel ja, dat was me nog
ereis een tijd. Toen werd
er van d'r leven geen
Miss Leiden in badpak
gekozen op basis van het
slijpend ritme van de dis
co. Er bestond eenvoudig
geen Miss Leiden! Een
Miss hoorde hooguit op
de film in Amerika thuis.
En de badpakken bleven
gereserveerd voor het zo
merse strand, waar ze
met de draagsters uit een
keurig afgesloten bad
hokje kwamen. Nee, in
„the roaring twenties"
zat de pikanterie nog
goed verpakt en bleef
buiten handbereik. Nee,
nee, in 1924 maakte De
Leidse Stedemaagd in
Ieen schier alles verhul
lende robe haar triomfa
le entree in de goede
stad. Ze reed, comforta-
I bel en hooggezeten en
gesecundeerd door een
lagere hulpmaagd die al
leen maar haar gezicht
blootgaf, mee op een
praalwagen van de 3 Oc
tober Vereeniging. Wel
iswaar met losvallende
haren en een decente
glimlach rond de rozero-
k de lippen, maar verder
waren er grenzen aan
het schouwspel. En ach-
>t ter haar zegekar liepen,
in het ijzeren spoor van
k de Blauwe Tram, ge-
n helmde hellebaardiers
die altijd nog konden in-
j. grijpen als dat nodig
mocht zijn.
e
i- Zo hobbelde de Stedemaagd,
Een stukje ongedempt Levendaal, bij de „Schooiersbrug".
ambtsketen, en een hoge
hoed op 3 oktober, maar De
Gijselaar had zowat alles
mee. Enigszins wrang schrijft
de edelachtbare heer Goe-
koop over zijn illustere voor
ganger: „Op tal van gemeen
telijke terreinen heeft hij ini
tiatieven ontplooid. Dat was
overigens wel in een tijd dat
burgemeesters een flink aan
tal portefeuilles kregen toe
bedeeld".
Fotoboeken over het voorbije
Leiden rijgen zich aaneen;
men ziet er belegde boter
hammen in. Maar wat Her
man van Hooidonk nu weer
gedaan heeft, mogen we van
harte verwelkomen. Bij veel
foto's kun je er, als Leide-
naar, even voor gaan zitten:
er zijn kostelijke prenten bij.
Natuurlijk hebben we die
gekke ouwe Rijnsburgerweg
met z'n sloot en kwakelbrug-
getjes al eens eerder ergens
aangetroffen, maar ook in
„de twintiger jaren" blijft het
„een plaatje'Evenals de
Tulpenstraat, anno 1923: in
z'n vrij speelse conceptie, met
Een van de schilderachtigste plekjes van Leiden: het oude grachtje de Mare; links een brokje
Hartebrugkerk.
Bomen, bomen; het barstte in
het oude Leiden van de bo
men. En dat was heel erg
mooi. De huizen langs de He
rengracht kon je erdoor bijna
niet eens meer zien. Die bo
men verdwenen allemaal ir»
de hongerwinter van '44. Een
bewoonster van toen: ,,'s
Nachts hoorde je maar zagen
en 's morgens was er weer
een boom verdwenen". De
Kaiserstraat leek, met z'n
hoge, dichte bomen, op een
lommerrijke koningsallee:
een auto en een handkar en
verder niets op de weg. Op
het Raamland bij de Hoge
Rijndijk reed op 3 oktober '26
een sinterklaas rond, in een
niet al te rooms riddertoer-
nooi, „Het Spel der Vier Ele
menten" genaamd. De Re
veille werd nog geblazen op
het bordes van het stadhuis
aan de Breestraat: het zag er
zwart van het volk, 's mor
gens om 7 uur.
Zo kan ik doorgaan. Aangrij
pende advertenties tussen de
foto's door: Diners a 1,60.
Oud Hortuszicht, de nu ver
dwenen theetuin langs de
Witte Singel, waar ooit stu
dentikoze Cees Goekoop een
slaapplaats vond, nadat hij
met z'n makkers lang ge
werkt had aan een musical of
zoiets. Het Kooipark: een
eiland in een woestijn. Zelfs
als niet-Leidenaar raak je al
lengs begeesterd. U kunt be
ter, als u belang stelt in het
Leiden van een halve eeuw
geleden, het boekje kopen: de
plaatselijke boekhandel is er
ruim van voorzien.
Stel je eens voor: een plaatje van de Zoeterwoudse singel bij
de Lammenschansweg van vandaag, op de hoek van het Filo
sofenpad...
kon hij het sleutelgat en soms
z'n woonhuis niet meer vin
den. En daar kon prins Hen
drik van meepraten. Van
daag hangt in de kamer van
B en W in het Leidse stad
huis De Gijselaar in ambts
kostuum aan de wand. De
Gijselaar was een gekleed
magistraat, met gevoel voor
decorum en gepaste kout, en
bovendien de laatste Leidse
burgemeester die met hoge
kraag en steek en degen or
dentelijk aan het maatschap
pelijk leven deelnam.
Gerucht
Misschien is het niet hele
maal waar (z'n latere opvol
ger, de huidige mr. Cees Goe
koop, zou de eerste kunnen
zijn om een dergelijk gerucht
met enige omhaal in het le
ven te roepen), maar er
wordt gezegd, dat nieuwbe
noemde Leidse burgemees
ters vlak vóór hun installatie
even apart worden genomen,
in de portiersloge, door de
eerste bode van dienst. Daar
bij zou de nieuwe burgerva
der te horen krijgen dat hij
maar op z'n tellen moest pas
sen. De bode zou dan vóór
hem gaan staan en in perfect
Leids de befaamde woorden
declameren: „Er is maar ene
goeie LeienaarEn de rest
weten we. Gewoon maar om
duidelijk te stellen, dat de
nieuwe burgemeester zich
niets in z'n hoofd hoefde te
halen. Net zoals vroeger,
vlak vóór de pauskroning
een eenvoudige monnik in de
processie van prelaten een
bundeltje vlas in brand stak
en tegen de paus zei: „Sic
transit gloria mundi": doe
maar gewoon...
Dit over De Gijselaar. In het
boekje van Van Hooidonk'
komen we hem vaker tegen.
Maar dat is niet het enige
aantrekkelijke in „Die Goeie
Leienaar...". De verzameling
is niet dik, maar wel glan
zend, en bolstaand van foto's
die dikwijls prachtig de sfeer
van '20-'30 weergeven. Van
Hooidonk is een jongeman
die de historie fijn heeft we
ten te laten conserveren. Hij
heeft dat trouwens al eerder
gedaan, in uitgaven van zijn
hand en brein. In dit geval
schreef burgemeester Goe
koop een voorwoordje en
daarin komt tot uiting wat ik
al dacht: mr. Cees is duidelijk
geïmponeerd door het beeld
van De Gijselaar, die hem
aanspreekt. Hij, Goekoop,
heeft alleen nog maar z'n
ontwapenende charme, een
