De laatste kans voor Jaruzelski
üet gevaar van papegaaienpraat
Politiek
Partij
Parlement
„Wij kunnen
de Vietnamezen
niet recht in
de ogen kijken
HANENLAND/BUITENLAND
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 4 SEPTEMBER 1982 PAGINA 7
kn onze
peciale
5laggever
,eo van
(lijmen)
kRSCHAU De ge-
krtenissen van de 31ste
gustus in Polen hebben
wezen, dat de analyse
k aartsbisschop Glemp,
(cele dagen tevoren,
jar al te juist was. Bij de
plse bevolking heeft
h „een gevoel van op-
hdigheid en woede" op
hoopt en „de kloof tus-
j de leiding van het
Ik is verder verdiept",
ich gebruik van geweld
pr de leiding, noch een
/olutie van het volk
p een uitweg uit dit
p bieden. De enige op-
sing voor Polen ligt in
(i herstel van de dia-
Jg.
t Poolse episcopaat heeft
rvoor duidelijke plannen op
el gelegd, die erin voorzien,
de nu verboden vakbond
idariteit etappe-gewijs weer
pdt toegelaten. Daarmee
3ben de bisschoppen een
lg voor de huidige macht-
jjbers gebouwd. Maar de
jag blijft of generaal Jaru-
$ki deze weg van een her-
juwde dialoog wel kan be-
in, ook al zou hij, wat niet
waarschijnlijk is, dit in feite
jenlijk nog wel willen.
grootste vijanden van Ja-
elski zijn namelijk niet de
geïnterneerde leiders van
(idariteit of de nu uit de on-
fgrond opererende illegale
(cbond; het werkelijke strui-
Iblok voor de generaal en
pr dat deel van de partij dat
ite hervormingen wil wordt
tarmd door de witte boor-
n, door de onvoorstelbare
reaucratie en arrogante
htsuitoefening van hon-
iduizend vast op hun stoel
inde ambtenaren in de mi-
[eries en directeuren in de
te witte-boorden klasse
(ft zich in de loop van tien-
len jaren een vrijwel onaan-
Ibare machtspositie verwor-
die versterkt wordt door
trouw aan de orthodoxe
binnen de partij en die be-
hermd wordt door een even
rogant politie-apparaat dat,
ils dinsdag bleek, zeer ster-
|armen heeft,
is deze witte-boordenklas-
aartegen de Poolse arbei-
in 1956, in 1970, in 1976
[tenslotte gedurende de roe-
zomermaanden van 1980
ipstand zijn gekomen. Doel-
van het verzet was eigen-
nooit de partij als zodanig
altijd gingen er dan ook
munisten de straat op om
te demonstreren. Even-
was er eigenlijk ooit spra-
van een massief verzet te-
een socialistisch Polen. In-
jendeel, de arbeiders eisten
it altijd de verwerkelijking
een echt socialisme en
zetten zich slechts tegen
i pseudo-socialisme volgens
/jetrussisch model, met de
irbij behorende ongehoorde
ivileges voor de witte-boor-
nklasse. En het was deze
tte boorden klasse die door
Istrekte incompetentie de
jnomie van Polen steeds
:hter bij de rand van de af-
Generaal Jaruzelski in gesprek met Poolse fabrieksdirecteuren
grond bracht en die tegelijker
tijd door haar weergaloos ge
demonstreerde minachting
van de arbeiders, maar ook
van intellectuelen en studen
ten, het hele Poolse volk zo
vernederde, dat zij tenslotte
slechts afkeer en haat oogstte.
Ogenschijnlijk ging de witte-
boordenklasse na bijna elke
opstand van de arbeiders in op
de gestelde, eisen: er werden
andere partijleiders benoemd,
premiers afgezet en soms zeil
hele regeringen vervangen.
Maar de nieuwe partijleider,
de nieuwe premier en de nieu
we regering liepen met hun
nieuwe programs telkens weer
stuk op de groep die in feite de
macht bleef behouden: de
mannen met de witte boorden.
Slechts eenmaal tot nu toe, op
het negende partijcongres van
vorig jaar zomer, leek het er
op of deze klasse van de macht
beroofd zou worden. Een
meerderheid van het partij
congres sprak zich uit voor
een deel van de hervormingen
die door de zich in Solidariteit
verenigende arbeiders werden
geëist.
Sindsdien echter zijn de man
nen met. de witte boorden er
niet alleen in geslaagd hun
macht te behouden, zij hebben
zelfs die instantie weten uit te
schakelen die door gemene
zaak te maken met de arbei
ders een groot gevaar voor
hen dreigde te worden: de par
tij. En vanaf 13 december vo
rig jaar zijn de witte boorden,
onder versterkte bescherming
van de politie, machtiger en
arroganter dan ooit.
Morele crisis
Wat er momenteel in Polen
aan de hand is, is dan ook niet
zozeer een politieke als wel
een morele crisis. Vijfendertig
jaar machtswellust van de
kleine groep heeft het Poolse
volk zo vernederd en getergd
dat het al jarenlang de loyali
teit aan de staat heeft opge
zegd. De ondergang van het
land, door de witte boorden in
feite zorgvuldig voorbereid,
lijkt het Poolse volk nu eigen
handig te willen voltooien,
door niet meer te werken,
door corruptie en speculatie,
door verzet tegen de autoritei
ten op elke denkbare manier.
De oorzaak van deze morele
crisis, die slechts een politieke
dekmantel heeft, is de nog
steeds zittende witte boorden-
klasse. Solidariteit heeft deze
als de schuldige aangewezen
en het hervormingsgezinde
deel van de momenteel nau
welijks functionerende partij
heeft dit onderkend.
Ingewijden in Warschau me
nen, dat ook generaal Jaru
zelski beseft dat het kwaad bij
de wortel moet worden aange
pakt. Daarom zou hij ook
steeds de nadruk leggen op
voortzetting van het hervor
mingsproces waartoe op het
partijcongres vorig jaar beslo
ten is en dat niet alleen in een
economische, doch ook in een
maatschappelijke herstructu
rering voorzag. Daar dringt
zich dan echter de vraag op
waarom de generaal op 13 de
cember vorig jaar niet de wit-
te-boordenwerkers niet heeft
aangepakt, maar juist de ande
re partij, de leiding van de ar
beidersbeweging.
Het antwoord dat sommigen
op deze vraag geven is, dat de
maffia van ambtenaren en
managers nog zo wijdvertakt
is en nog zoveel sleutelposities
bezit, dat generaal Jaruzelski
eind vorig jaar absoluut niet in
staat was om de witte boorden
aan te pakken. Want boven
dien beschikte de generaal in
december binnen het Politbu
ro, toen nog het machtigste or
gaan, slechts over een uiterst
krappe meerderheid, die volle
dig achter hem stond.
Toch gesprek
Sinds de dertiende december
vorig jaar heeft generaal Jaru
zelski echter zijn positie aan
zienlijk verstevigd. Hij heeft
door verschuivingen binnen
het Politburo niet alleen be
reikt, dat hij nu een ruime
meerderheid achter zich weet,
hij heeft de hoogste macht ook
van het Politburo naar de re
gering kunnen verschuiven en
in zijn kabinet heeft hij zich
omringd met uiterst intelligen
te ministers die over het alge
meen ook hervormingsgezind
Ondanks het wrede politie-op-
treden van 31 augustus jl. zou
generaal Jaruzelski, menen
sommigen in Warschau, zo
gauw mogelijk de noodtoe
stand willen opheffen om dan
met een nieuwe Solidariteit
onder een andere naam, mis
schien zelfs met Lech Walesa,
maar in elk geval wel zonder
het extreme deel van de voor
malige leiding, een gesprek te
openen over noodzakelijke
hervormingen.
Indien generaal Jaruzelski in
derdaad de macht van de witte
boorden wil breken zal hij
echter tot het uiterste moeten
gaan: zelfbestuur, niet alleen
in de bedrijven, maar doorge
voerd in de hele Poolse rpaat-
schappij. Dat is niet alleen een
eis van Solidariteit, maar ook
van de basis van de commu
nistische partij, want een der
gelijk zelfbestuur, zo denkt
men daar, is pas het echte soci
alisme zoals dat in Polen gere
aliseerd moet worden.
Generaal Jaruzelski beseft ui
teraard, dat hij Polen slechts
met de steun van de arbeiders
er bovenop kan krijgen. Zon
der zelfbestuur krijgt hij die
steun echter niet en dan zal
ook hij struikelen over de
mannen met de witte boorden.
DA EN PVDA ZIJN NIET DE ENIGE PARTIJEN
in,
2N HAAG Terwijl zij
r op vrijwel elk an-
?r gebied bitter bevech-
jn, zijn Van Agt en Den
1 het over één ding
irkwaardig eens. Het
van het uitzonderlijk
lang zijn welke partij
nstaande woensdag als
ootste uit de stembus
>mt. Beide lijsttrekkers
ijzen op de staatkundige
gel dat de grootste het
rst aan bod komt bij de
ibinetsformatie en der-
ilve grote invloed kan
toefenen op het verloop
aarvan. Den Uyl zegt het
lfs als de enige kans te
en, dat zijn partij in het
abinet komt.
de media wordt deze me
ng tamelijk kritiekloos her-
aald. De spelletjes „een stem
is eigenlijk een stem op
want daarmee maak je
DA PvdA (doorhalen wat
et verlangd wordt) de groot-
e", worden weer met groot
nthousisame gespeeld. Zo
oorden we dezer dagen be
uren dat het PSP'ers in feite
iet kan schelen of er kruisra-
ïtten in ons land geplaatst
orden! „Anders zouden ze
op de PvdA stemmen.
■jgPun eigen partij heeft immers
^Hiet de geringste invloed",
SBiidde de bewijsvoering.
|HVe willen het hier niet zozeer
^^ebben over het gelijk van
Van Agt, Den Uyl en hun „pa
pegaaien", die zichzelf won
derlijk genoeg reuzeslim vin
den. Natuurlijk valt er wel het
een ander voor hun stelling te
zeggen. Het doet echter wat
vreemd aan dat er weinig ge
wezen wordt op het profijt dat
deze lijsttrekkers verwachten
van al dat speculeren over wat
er gebeurt als de één dan wel
de ander winnaar wordt.
Zweven
Als we de opiniepeilers mogen
geloven is er momenteel een
nek-aan-nek-race gaande tus
sen CDA en PvdA. Evenals
vorig jaar zullen het dus de zo
geheten zwevende kiezers zijn,
die de doorslag geven. Uit on
derzoeken blijkt dat dertig a
veertig procent ook nu nog
niet weet op welke lijst woens
dag de stem zal worden uitge
bracht. Dat percentage komt
overeen met twee a drie mil
joen mensen.
Nu wil dit ook weer niet zeg
gen dat al die kiezers in het
geheel geen idee hebben wat
ze gaan doen. Velen voelen
zich om de een of andere re
den enigszins verbonden met
een partij en zullen uiteinde
lijk geneigd zijn zich daardoor
te laten leiden. Je moet je toch
ergens aan vasthouden, niet
waar. Op grond daarvan is het
volgens sommige wetenschap
pers te verwachten dat CDA
en PvdA elk ongeveer één
derde van de zwevende kie
zers zullen aantrekken. Maar
een gering verschil zal er
waarschijnlijk wel zijn, het
geen één of meer zetels extra
betekent. Of het CDA of de
PvdA die verovert, daarover
straks meer.
Het is echter niet zo dat Van
Agt veel kiezers van Den Uyl
kan afsnoepen of omgekeerd.
Daarvoor is de afstand tussen
beide partijen te groot (gewor
den). De enige mogelijkheid
dat er toch een uitwisseling
van kiezers plaats heeft, is dat
een aantal CDA'ers uit sympa
thie voor IKV of Pax Christi
de eigen partij de rug toekeert
en PvdA stemt. Groot zal dit
aantal niét zijn, omdat voor
deze christen-democraten de
stap naar de Evangelische,
Volkspartij veel gemakkelijker
is. Bij die partij voelen zich ze
toch meer „thuis" dan bij de
meer als heidens beschouwde
Partij van de Arbeid.
Eigen belang
Nee, het gaat er uiteindelijk
om of Van Agt in staat is
CDA'ers ervan te weerhouden
naar de VVD te gaan en of
Den Uyl kiezers kan weghalen
bij D'66 en klein links. Voor
de lijsttrekker van de PvdA is
het bovendien van belang dat
hij zijn aanhangers motiveert
zo massaal mogelijk op te ko
men. Bij de jongste statenver
kiezingen bleef ongeveer een
half miljoen PvdA-sympathi-
santen thuis, hetgeen de partij
als het kamerverkiezingen ge
weest waren tien zetels verlies
zou hebben hebben opgele-
Het is vooral tegen deze ach
tergrond dat de daden en uit
spraken van de diverse politie
ke partijen gezien moeten
worden. Zowel Van Agt als
Den Uyl probeert te bewerk
stelligen dat iedere conserva
tief c.q. progressief ingestelde
Nederlander het als een dure
plicht ziet op hém en hém al
leen te stemmen. De CDA-
vocrman doet dat door te sug
gereren, dat alleen als zijn par
tij nummer één is, er een cen
trum-rechts kabinet kan ko
men; de PvdA-leider beweert
het omgekeerde ten aanzien
van een centrum-links kabi
net.
Weerwerk
De lijsttrekkers van de partij
en, die daarvan het slachtoffer
zouden kunnen worden, leve
ren natuurlijk weerwerk. De
VVD'er Ed Nijpels doet dit
zelfs zeer verdienstelijk door
bij voortduring het spookbeeld
op te roepen van hernieuwd
loyalisme in het CDA. Hoe
hard Van Agt ook roept dat dit
verschijnsel de kop is inge
drukt, Nijpels komt er bij iede
re spreekbeurt en in elk inter
view op terug. Het is niet
moeilijk te bedenken wat hij
daarmee hoopt te bereiken.
Menige CDA'er heeft immers
nog weieens nachtmerries van
het optreden van Jan Nico
Scholten cum suis tijdens het
eerste kabinet-Van Agt.
Den Uyls propaganda is in
eerste instantie gericht op
D'66. Daar valt voor hem de
meeste winst te boeken. Hij
wordt hij niet moe de „zonde
val" van D'66 te benadrukken
en progressieven erop te wij
zen dat zij „dus" bij de Demo
craten niet meer onderdak
kunnen. Jan Terlouw heeft
dat nauwelijks kunnen pare
ren. Hij had gehoopt dat het Voorspelling
blijven regeren zoveel beleids-
bijvoorbeeld de communisten,
suggereerde hij. Ook de PSP
wees het voorstel-Beckers af,
omdat deze partij van alle
kleine(re) partijen het minst te
vrezen heeft. PSP-stemmers
verlangen vóór alles een zui
vere, compromisloze houding
van hun afgevaardigden.
ren, dat de kiezer dit rijkelijk
zou belonen. Maar met maat
regelen als het bevriezen van
de ambtenareninkomens en de
sociale uitkeringen lijkt daar
niet veel kans op.
Ook Fred van der Spek (PSP),
Ria Beckers (PPR) en Ina
Brouwer (CPN) dienen te
voorkomen dat hun supporters
onder de indruk komen van
Den Uyls redenering. Me
vrouw Beckers poogde dat te
bereiken door het voorstel dat
alle kleine linkse partijen zou
den beloven na de verkiezin
gen een eensluidend advies uit
te brengen in de richting van
een centrum-links kabinet.
Volgens de PPR zou de PvdA
daardoor bij de kabinetsforma
tie ook aan de bak komen, als
zij kleiner zou blijven dan het
CDA.
Den Uyl speelde echter liever
op „safe" en smeet de droom
van de linkse samenwerking
kalmpjes in scherven. Zijn
partij zou het wel kunnen ver
geten de grootste te worden,
als zij in de publieke opinie
vereenzelvigd zou worden met
Mede door de hierboven be
schreven „papegaaienpraat"
laat laat het stembusresultaat
zich enigszins voorspellen. De
PvdA zal waarschijnlijk een
zetel of vijf weghalen bij D'66
en misschien nog één of twee
bij PPR of CPN. Bovendien
lijken de sociaal-democraten
er nu wel wel in te slagen hun
aanhang te mobiliseren. De
christen-democraten staan er
minder gunstig voor. Het CDA
heeft zich in deze verkiezings
strijd sterk gericht op de vor
ming van een coalitie met de
VVD, wat vrijwel zeker enig
verlies zal opleveren naar
links. Daarnaast heeft de top
niet kunnen verhinderen dat
de partij een enigszins verdeel
de indruk maakt, hetgeen on
getwijfeld enig verlies naar
rechts zal opleveren.
Het resultaat zou kunnen zijn
dat de PvdA met een neus
lengte voorsprong wint. En zo
veel gelijk hebben Van Agt en
Den Uyl dan ook wel weer,
dat de formatie daardoor in
elk geval weer zeer moeilijk
zal worden.
RIK IN 'T HOUT
Vorig jaar december bezochten vier Amerikaanse
oorlogsveteranen opnieuw Vietnam. Hun schok
kend relaas wordt zondagavond door de VPRO in
de documentaire Going Home uitgezonden. VLNR:
Michael Harbert, Tom Bird. John Terzano en Bob
Muller (in rolstoel).
VIER OORLOGSVETERANEN
BEZOEKEN OPNIEUW VIETNAM
DEN HAAG Voor velen behoort de Ameri
kaans-Vietnamese oorlog alweer tot een. ver verle
den. Toch is het nog maar zeven jaar geleden dat
aan het bloedige Amerikaanse optreden in Indo
china een einde werd gemaakt. Het is daarom op
merkelijk dat een oorlog, die dertig jaar heeft ge
duurd en in de periode 1965-1975 vrijwel dagelijks
op de televisie te volgen was, zo snel in de verge
telheid raakt.
Voor de direct betrokkenen, het Vietnamese volk en de
Amerikaanse soldaten, zijn de herinneringen aan deze oor
log nog altijd zeer levendig. Terwijl de bevolking van Viet
nam al het mogelijke doet om de zware economische ver
liezen, die voor een belangrijk deel zijn veroorzaakt door
de vele bombardementen, weer te boven te komen, kampt
nog steeds menig Amerikaans oorlogsveteraan met de psy
chologische gevolgen van zijn verblijf in Vietnam. Thuis,
in eigen land, stuit hij maar al te vaak op een muur van
onbegrip en kan derhalve zijn traumatische ervaringen in
onvoldoende mate kwijt.
Zeker, het Amerikaanse militaire optreden in Indochina
heeft diepe sporen achtergelaten in de VS. Maar een open
lijke discussie over de (on)rechtvaardigheid van de Viet-
nam-oorlog heeft er nooit plaats gevonden. Dit heeft er
mede toe geleid dat vele Amerikaanse burgers de oorlog,
ook al werd deze verloren, nog steeds als juist zien. Voor
de meer genuanceerd denkende Amerikaan was het optre
den in Vietnam een tragisch maar onvermijdelijk gevolg in
de strijd tegen het communisme. Zij die. zich openlijk uit
spreken tegen deze oorlog vormen een minderheid, die in
Amerikaanse regeringskringen niet serieus wordt geno-
Weliswaar voerde president Carter, die de kwestie van de
mensenrechten centraal stelde, een voorzichtiger buiten
landse politiek. Dit betekende echter niet dat volkeren in
Derde-Wereld-landen, waar de Amerikaanse invloed dui
delijk aanwezig is, grotere vrijheid van handelen kreeg. De
revoluties in Iran en Midden-Amerika zijn voorbeelden,
dat de Amerikaanse leiders nog steeds weinig oog hebben
voor de aspiraties van in het nauw gebrachte volkeren.
Hebben de Amerikanen de les uit de Vietnam-oorlog be
grepen?
Going Back
Deze vraag zou ten grondslag kunnen liggen aan de docu
mentaire Going Back, die de VPRO zondagavond aan
staande om 10.10 op Nederland II uitzendt. De documentai
re toont het relaas van vier Amerikaanse oorlogsvetera
nen, die vorig jaar december een bezoek brachten aan
Vietnam, Deze vier, die van 1969 tot en met 1971 in dat
land hebben gediend en lid zijn van de alternatieve bewe
ging van Amerikaanse Oorlogsveteranen, zijn uit een soort
schuldgevoel teruggegaan om daar het andere Vietnam te
leren kennen.
Het emotionele moment voert in deze confrontatie tussen
ex-vijanden onvermijdelijk de boventoon. Als een rode
draad loopt door de documentaire het pijnlijke inzicht van
de veteranen dat de oorlog tegen een volk werd gevoerd,
dat een rechtvaardige strijd om zelfbeschikking streed en
dat daarom de Amerikaanse interventie zinloos is geweest.
Het eigenlijke verslag begint met beeldep uit de Vietname
se hoofdstad Hanoi. Staande op een begraafplaats van oor
logsslachtoffers halen de vier oud-gedienden herinnerin
gen op aan de Kerstbombardementen, waartoe president
Nixon in december 1972 opdracht gaf. Michael Harbert,
een ex-piloot, zegt hierover dat het doden zonder meer
was. Dit besef, dat versterkt wordt wanneer de vier vete
ranen later in contact komen met zwaar vercrtinkte oor
logsslachtoffertjes, wordt met de grootste moeite verwerkt.
Maar al te vaak vormt een krampachtig lachen een goede
uitlaatklep voor opgehoopte emoties, zoals blijkt uit de
filmfragmenten tijdens een maaltijd waar de ex-soldaten
vergeefs proberen met stokjes te eten.
De documentaire wil een zo'n getrouw mogelijke weergave
zijn van de ervaringen, die de veteranen in Vietnam heb
ben opgedaan. Dit verslag heeft dan ook zijn zwakke kan
ten. Bijvoorbeeld de beelden waarin een van de vier gefo
tografeerd wordt met Vietnamese jongeren doen zowel cli
chématig als geforceerd aan. De vaak argwanende houding
van veel Vietnamezen laat zien, dat een emotionele ver
zoening niet een zaak is die binnen enkele minuten tot
stand kan komen, ook al zijn de bedoelingen van de vier
nog zo goed.
Indrukwekkend is het einde van de documentaire, wan
neer de vier een galans van hun ervaringen opmaken. Een
van hen zegt dat „je de Vietnamezen niet recht in de ogen
kunt kijken". Een ander merkt op dat „wij weliswaar de
oorlog hebben verloren, maar de slag is gewonnen. Als ge
volg van de oorlog is dit land tachtig jaar economisch ach
terop geraakt". Terwijl tenslotte de klanken van John
Lennons kerstlied So This Is Christmas duidelijker wor
den, horen wij hen nog zeggen: „Zij vochten voor hun huis,
hun vrijheid. Waarom kunnen wij hen niet helpen. Wij (de
Amerikaanse regering RK) moeten dit volk erkennen".
RICK KERSJES
