Is
ma
dirigent van
Icheepskapel bleef
|p z'n post bij
ndergang Titanic
Vis eten uit
Middellandse
Zee is spelen
met de dood
ZATERDAG 1 MEI 1982
angs was het zeventig
geleden dat het
kelnieuwe
agiersschip de
nic in aanvaring
m met een ijsberg en
Een man die met
de Titanic naar de diepte
verdween, maar die de
wereld zich altijd zal
blijven herinneren, is
Wallace Hartley, de
dirigent van de
scheepskapel die zijn
musici tot het laatst toe
door liet spelen en er
door zijn kalme optreden
toe bijdroeg dat er geen
paniek uitbrak onder de
passagiers.
eindeliike vorm in de loop van 1982
in werking treedt.
Zwarte lijst
Het belangrijkste resultaat van de
conferentie in Athene was een
reeks initiatieven om de vervuiling
aan te pakken. In de eerste plaats is
er een „zwarte lijst" opgesteld met
vervuilende stoffen die langzaam
maar zeker in alle landen verboden
zullen worden, met name in de drie
schuldigste landen, Frankrijk, Ita
lië en Spanje. Op die zwarte lijst
staan onder meer radio-actief afval
en het zeer giftige kwik waarvan
jaarlijks honderd ton in de Middel
landse Zee wordt gedumpt. Op een
tweede, „grijze lijst", staan stoffen
zoals lood (hiervan wordt jaarlijks
3800 ton gedumpt), zink (21.000
ton), koper, titanium, ruwe olie en
koolwaterstof, ziektedragende mi
cro-organismen, niet afbrekende
wasmiddelen en andere stoffen
zoals verdelgingsmiddelen (90.000
ton). Al deze stoffen hebben zeer
nadelige gevolgen voor de kwaliteit
van vis en schaaldieren. Tonijn,
zwaardvis en zoogdieren in de
buurt van havens bevatten vijf tot
tien keer meer zware metalen dan
hun tegenhangers in open zee.
Daar de stoffen van deze grijze lijst
minder giftig zijn dan van de zwar
te lijst en gemakkelijker via na
tuurlijke processen onschadelijk ge
maakt kunnen worden, mogen
sommige nog steeds in de Middel
landse Zee worden geloosd, maar
alleen onder strenge wetenschap
pelijke controle en pas nadat een
vergunning is verkregen. Een
groots opgezette actie om hierop
toezicht te houden, is inmiddels
van start gegaan, waarbij men zich
baseert op de gezamenlijke inspan
ningen van 86 laboratoria in 16 lan
den.
Wanneer zal de Middellandse Zee
weer veilig zijn voor de plaatselijke
bevolking en de toeristen? Dr. Stje-
pan Keckes, een deskundige die de
leiding heeft over het team van de
UNEP, zegt hierover: „Een groot
deel van de Middellandse Zee ziet
er op het oog schoon uit, maar er is
veel „onzichtbare" vervuiling als
gevolg van zware metalen en bac
teriën. Hoewel het een illusie is te
denken dat we de Middellandse
Zee weer in oorspronkelijke staat
kunnen terugbrengen, kunnen we
het tij van vervuiling keren en vei
lig, schoon water garanderen. Ui
teraard kost zoiets tijd. Maar de
Middellandse Zee mag ziek zijn,
dood is ze nog niet. Ik denk dat ze
eind deze eeuw een stuk beter is".
Collectief welzijn
Het verdrag voorziet ook in de op
richting van een netwerk van par
ken en natuurreservaten, zowel ter
zee als te land. Het huidige handje
vol beschermde natuurgebieden zal
uiteindelijk worden uitgebreid tot
meer dan honderd. Het verdrag
van eind 1980 gaat een stuk verder
dan de meest optimistische ver
wachtingen van waarnemers, of
dat nou wetenschappers, industrië
len of politici zijn. In termen van
milieupolitiek komt het verdrag
neer op een ontwapeningsovereen
komst. Er is nauwelijks een gebied
op aarde te vinden waar de onder
De enorme vervuiling van de Middc
bedreiging voor het toerisme
linge politieke tegenstellingen zo
groot zijn als hier. En toch zijn die
landen overgehaald om boven hun
individuele belangen uit te stijgen
in het belang van het collectief
welzijn.
Het schoonmaakprogramma zal
niet goedkoop zijn. In de komende
vijftien jaar zal het minstens vijf
tien miljard dollar gaan kosten om
alleen de vervuiling een halt toe te
roepen. Maar de betrokken landen
kunnen het zich niet veroorloven
het prijskaartje van hun nalatig
verleden te negeren. Alleen al de
toeristenindustrie is tien miljard
dollar per jaar waard en de stroom
zonzoekers zal zich naar verwach
ting omstreeks het jaar 2000 ver
dubbeld hebben. Ruim 85 procent
van de kosten moet worden gedra
gen door de landen die de me,este
schuld hebben, Frankrijk, Italië en
Spanje. Dit zijn tevens de landen
met de grootste toeristenindustrie.
De blauwdruk voor de Middelland
se Zee dient als model voor over
eenkomstige programma's voor an
dere regionale zeeën. Omstreeks
1970 was de Oostzee zo vervuild dat
er nauwelijks nog vis werd gevan
gen, maar met voldoende politieke
wil en ecologische kennis is er een
kans dat het visbestand weer tot
normaal kan worden terugge
bracht. Het Caraïbisch gebied ver
toont een zeer snel groeiende kust-
industrie waarbij vooral de uiterst
vervuilende petro-chemische in
dustrie flink in de lift zit. Voor de
gevaren die daaraan kleven zijn de
landen in het Caraïbisch gebied
treffend gewaarschuwd toen er
voor de Mexicaanse kust bijna 600
miljoen -liter olie ontsnapte uit een
spuitende oliebron.
Er is zelfs kans op een politieke
doorbraak in het door onenigheid
Zee vormt ook een ernstige
geteisterde gebied rond de Perzi
sche Golf. Tekenend voor de om
vang van de problemen aldaar is
dat het vier jaar heeft geduurd al
vorens de twee belangrijkste „par
tijen", Iran en de rest. overeen
stemming bereikten dat er iets
moest gebeuren. Een deel van de
ruzie concentreerde zich rond de
naam zelf: de Arabieren waren te
gen het woord „Perzisch"; over
schakeling naar Arabisch was daar
entegen weer geheel onaanvaard
baar voor de Iraniërs; en de Golf
zelf was onverdraagzaam genoeg
helemaal rond. Dus de zone staat
nu eenvoudigweg bekend als De
Regio. Het is duidelijk dat de lan
den in kwestie er belang bij hebben
om overeenstemming te bereiken.
Een botsing tussen olietankers zou
meer schade aan het milieu toe
brengen dan waar ook elders ter
wereld. Zo graag willen de kuststa
ten het eens worden dat afgevaar
digden van Iran en Irak samen aan
de conferentietafel zitten hoewel
beide landen met elkaar in oorlog
zijn.
Het programma van de milieucom
missie van de Verenigde Naties is
een van de opmerkelijkste activi
teiten van de organisatie op dit mo
ment. Hoewel het slechts tien pro
cent van de begroting opslokt, vor
dert het met forse schreden. Rege
ringen hebben ingestemd met ac
tieplannen voor schoonmaakpro-
gramma's in zeven regionale zeeën
rond de wereld en er zijn nog maar
drie zeeën die nog niet zijn aange
pakt. Aan de politieke moeilijkhe
den die onstaan als men met de
Chinese zee wil beginnen, moet
men nog maar even niet denken.
NORMAN MYERS THE GUAR
DIAN
al weer zeventig jaar geleden
Wallace Hartley omkwam. Het
irde 14 april 1912, om onge-
wee uur 's morgens, kort na-
mensen in de reddingsboten
itste klanken van de bekende
„Nader mijn God tot U"
in horen wegsterven. Het was
iy's laatste en beroemdste op-
i als dirigent van de scheeps-
van de Titanic. Eerder op de
voordat de Titanic in bot-
wam met de ijsberg, had het
nog wat rustige kamermu-
ten gehore gebracht in de
Lounge, waar passagiers na
üer een kopje koffie dronken,
eknars en getril als gevolg
le aanvaring met de ijsberg
en over half twaalf op die
gavond was achttien meter
de waterlijn nauwelijks te
geweest, maar geruchten dat
ernstig ongeluk was gebeurd
de mensen al snel in groten
naar open dek komen.
i Smith, die de zestig ruim
leerd was, reageerde niet on-
fcllijk. Hij wist dat met meer
[veeduizend man aan boord er
genoeg reddingsboten wa-
Jvoor hooguit zevenhonderd
Aanvankelijk hoopte hij, ge-
Ifcerbijsterd, dat er nog op tijd
hulp zou opdagen voor het enorme
passagiersschip. Er waren twee fac
toren in zijn voordeel. In de eerste
plaats werd het schrikbeeld om in
volslagen duisternis over te stappen
in de reddingsboten afgewend door
de 36 machinisten en 76 stokers die
er samen voor zorgden dat de elek
triciteit bleef werken tot drie mi
nuten voordat het schip om tien
voor half drie 's nachts definitief
naar de diepte verdween. In de
tweede plaats zorgde Hartley's
vastberadenheid om de band door
te laten spelen totdat de zee het bo
venste dek had bereikt en hij met
zijn voeten in het water stond, er
voor dat er onder de passagiers
geen paniek uitbrak.
Hartley en zijn getalenteerde musi
ci waren niet verplicht om na mid
dernacht door te spelen, maar daar
het inmiddels geen zondag meer
was gingen ze over op ragtime. In
tussen begon het schip al snel over
te hellen en zwol de angst aan,
vooral toen de reddingsboten te
voorschijn werden gehaald en wer
den klaargemaakt voor gebruik.
Het was een bitterkoude, maar erg
rustige en heldere nacht. Toen het
schip meer slagzij begon te maken,
vertrokken de musici uit de lounge
en droegen ze hun instrumenten
over de hoofdtrap naar het grote
dek waar ze verder speelden alsof
er niets aan de hand was.
Eminent musicus
Hartley was een eminent musicus
die zijn voetsporen in de muzikale
wereld ruimschoots had verdiend
en vele orkesten had geleid op de
grootste en nieuwste transatlanti
sche passagiersschepen. Hij was 33
jaar en de Atlantische Oceaan al
tachtig keer overgestoken, eerst op
de Lusitania en daarna op het
schitterende, nieuwe zusterschip
Mauretania dat vanwege de snel
heid waarmee het de afstand Sout
hampton-New York aflegde een
lang en legendarisch record zou
vestigen als houder van de Blauwe
Wimpel. Toen Hartley werd bena
derd om over te stappen naar de
Titanic, voelde hij er aanvankelijk
heel weinig voor. De maatschappij
van de Mauretania, de Cunard
Company, was een uitstekende
werkgever. Wat uiteindelijk de
doorslag gaf, was dat het nieuwe
schip, ondergebracht bij de maat
schappij White Star Line, meer
prestige zou hebben dan alle ande
re schepen bij. elkaar.
De muzikale directeur van de nieu
Een pentekening gebaseerd op verhalen van overlevenden, die hier toekijken hoe het reusachtige schip Ir verdwijnt.
we onderneming wilde alleen de
beste musici en Hartley werd ge
vraagd hen te dirigeren. Afgezien
van zijn muzikale talent was hij
een man met een in het oog val
lend uiterlijk, groter dan gemid
deld, met heldere ogen en scherpe
gelaatstrekken. Op de Mauretania
was hem eens gevraagd wat hij zou
spelen als hij zich op een zinkend
schip zou bevinden. De hymne die
hij toen noemde, moet hem in die
fatale nacht weer te binnen gescho
ten zijn. Uiteraard stond hij niet al
leen in dit vertoon van berekende
moed. Geen van de andere zeven
musici betwistte zijn besluit.
„Er werd niet gehuild", zei tweede
officier Lightoller, „en niemand,
noch de bemanning noch de passa
giers, protesteerde toen ze de laat
ste boot zagen vertrekken. De man
nen bleven rustig staan alsof ze in
de kerk waren". Tenslotte speelde
de band nog steeds, hoewel de bo
venste dekken nu helemaal onder
water stonden. „Ik denk dat ze (de
Titanic) verdwenen is", mompelde
eerste officier Murdoch tegen een
eerste steward. Dat laatste beetje
muziek van de band kwam vlak
voor het einde.
Enigst kind
Toen Hartley's lichaam werd opge
vist, werd het geïdentificeerd aan
de hand van zijn zilveren horloge
dat stil was blijven staan op vijf
voor half drie, vijf minuten nadat
het schip was gezonken. Hij had
alle reden om in leven te blijven.
Hij was enigst kind, stond op het
punt te trouwen en de zee voor
goed vaarwel te zeggen. Niet alle
reddingsboten zaten vol en als hij
een poging had gewaagd, had hij
misschien net als de directeur van
de White Star Line een plaatsje
kunnen bemachtigen en was hij
een van de 700 geweest die werden
gered.
Na het verlies van het schip was de
bitterheid zo groot en waren de be
schuldigingen over en weer zo ern
stig dat hij de officiële erkenning
die hem toekwam, nooit heeft ge
kregen. Maar zijn buitengewone
bijdrage aan het voorkomen van
paniek werd herdacht met een ge
denkplaat in St. Marks Dewsbury,
de kerk waartoe hij had behoord,
en met een bronzen borstbeeld
voor de openbare bibliotheek in het
stadje Colne in Lancashire waar
zijn vader was geboren en waar
Wallace Hartley zelf begraven ligt.
In het Australische stadje Broken
Hill resulteerde een edelmoedige
inval van een plaatselijke band van
mijnwerkers in de oprichting van
een permanent monument voor de
dappere orkestleden van de Tita
nic, dat de burgemeester van die
stad het jaar na de ramp onthulde.
Afgezien daarvan is er alleen de
blijvende herinnering aan een ge
denkwaardig voorval in de kort
stondige levensduur van de Titanic,
het schip dat zo schrijnend aan
toonde waar overmoed en haast om
commercieel succes te bereiken toe
kunnen leiden.
BARNETT COCKS THE GUAR
DIAN
Hoewel de Middellandse
Zee qua omvang slechts
één procent van alle
zeeën ter wereld beslaat,
is de vervuiling nergens
zo groot als juist in deze
ingesloten zee.
Geschrokken van de
naakte cijfers en
schrikbarende gevolgen
hebben de achttien
verantwoordelijke
landen op initiatief van
de milieucommissie van
de Verenigde Naties
(UNEP) een
schoonmaakprogramma
opgesteld. Ze moesten
wel, want de enorme
vervuiling vormt niet
alleen een ernstige
bedreiging voor de
volksgezondheid, maar
ook voor het toerisme,
voor de meeste van deze
landen nog altijd een
zeer belangrijke, zo niet
de belangrijkste bron
van inkomsten.
BEERPUT VOOR ZO'N 100 MILJOEN MENSEN
zal de Middellandse Zee weer veilig zijn voor de plaatselijke bevolking en de toeristen?
hoon velen de moed al lang
len opgegeven, heeft ingewik-
en langdurig diplomatiek voe-
rerk door de milieucommissie
de Verenigde Naties (UNEP)
»ch geresulteerd in een opmer-
ke strategie om de Middelland-
;e schoon te maken. Al tiental
jaren wordt de Middellandse
als beerput gebruikt door de
niljoen inwoners van de acht-
landen die aan deze zee gren
en door de (nog) grote toeris-
lassa die er jaarlijks zijn va-
ie komt doorbrengen. Als inge-
n zee de enige uitgang van
lenis is de Straat van Gibraltar
erverst de Middellandse Zee
water ruwweg slechts één
in de tachtig jaar.
weinig gebieden ter wereld
i bloot aan zo'n ingrijpende
■Jlllag door de mensheid als de
iBellandse Zee. Hoewel het een
de 's werelds belangrijkste
lepvaartroutes is, stamt zeker 85
ent van de vervuiling van het
land. De voornaamste vervui-
zijn industrieel afval, rioolwa-
»n insecticiden. Ongeveer ze-
ig rivieren, grote en kleine, lo-
lagelijks duizenden tonnen in-
- ieel afvalwater in zee en min-
120 kuststeden voegen daar
sens negentig procent van hun
t onbehandelde of op zijn best
t behandelde rioolslijk aan toe.
vel de Middellandse Zee qua
ang slechts een procent beslaat
H al het zeewater ter wereld,
J naar algemeen wordt aange-
en ruim de helft van alle olie,
en andere rotzooi die de zeeën
t aardoppervlak vervuilen, in
iddellandse Zee.
hoeft dus geen verbazing te
wekken dat virusziektes als hepati
tis, dysenterie, tyfus, polio en cho
lera veel voorkomen in het gebied
rond de Middellandse Zee. Spanje
werd onlangs getroffen door een
tyfusepidemie waardoor tientallen
mensen in het ziekenhuis beland
den. Langs de chique Cóte d'Azur
in Frankrijk staan overal zwarte
vlaggen om de zonnebaders te
waarschuwen voor vervuilde stran
den en politiepatrouilles zorgen er
voor dat zwemmers niet in de ergst
vervuilde stukken zee terechtko
men. In 1979 stierven negentien
mensen in Napels aan cholera na
dat ze vergiftigde mosselen hadden
gegeten en zowel in Rome als in
Napels geldt dat het eten van oes
ters in een restaurant gelijk staat
aan Italiaanse roulette.
Delicatesse
In de Middellandse Zee zitten hon
derden vissoorten, waarvan vele
exotisch genoeg zijn om als delica
tesse door te gaan. Hoewel de jaar
lijkse vangst slechts twee procent
uitmaakt van alle vis die ter we
reld wordt gevangen, bedraagt de
economische waarde zes procent en
de totale opbrengst een miljard dol
lar. Maar als gevolg van de toene
mende vervuiling en, niet te verge
ten, het onverantwoorde visserijbe
leid van de afgelopen jaren is met
name de kabeljauw en rode poon
die een paar jaar geleden nog zeer
overvloedig aanwezig was, bijna
helemaal uitgestorven. Consumen
ten in Spanje, Italië, Griekenland,
Turkije en Israël klagen dan ook
dat de vis uit de Middellandse Zee
veel duurder is dan de vis uit de
Atlantische Oceaan.
Afgezien van de vervuiling gaai
het gebied rond de Middellandse
Zee ook gebukt onder een slecht-
toeristenbeleid. Hotels, jachthavens
en andere toeristische faciliteiten
ontsieren het ene natuurgebied na
het andere en verstoren het dieren
leven. In 1975 begon de milieucom
missie van de Verenigde Naties
(UNEP) met wat een belachelijk
ambitieus programma leek. De
commissie wilde de achttien landen
aan de Middellandse Zee overhalen
een gezamenlijke strategie te for
muleren om de uitdaging te lijf te
gaan. Uiteindelijk slaagde de
UNEP erin om zeventien landen
(alleen Albanië deed niet mee)
rond de tafel te krijgen. Dat UNEP
dit voor elkaar kreeg, was des te
opmerkelijker omdat Israël er na
veel wikken en wegen in toestem
de gemene zaak te maken met zijn
traditionele vijand Syrië; en Egypte
met Libië, Algerije met Frankrijk
en Turkije met Griekenland.
Sinds 1973 is er onophoudelijk we
tenschappelijk onderzoek verricht
en zijn er talloze plannen en even
zovele kostenberekeningen ge
maakt. Het gevolg was een door
braak eind 1980 toen er een confe
rentie in Athene werd gehouden.
Met financiële steun van de UNEP,
de FAO (de voedselorganisatie van
de Verenigde Naties) en UNESCO
(de onderwijsorganisatie van de
Verenigde Naties) en met morele
steun van burgerorganisaties zoals
de Internationale Unie voor Be
houd van de Natuur en Natuurlijke
Hulpbronnen, bereikte de confe
rentie overeenstemming over een
ontwerpverdrag, waarvan de uit-
